“ The medium, or process, of our time – electric technology – is reshaping and restructuring patterns of social interdependence and every aspect of our personal life. It is forcing us to reconsider and reevaluate practically every thought, every action, and every institution formerly taken for granted. Everything is changing – you, your family, your neighborhood, your education, your job, your government, your relation to “the others.” And they're changing dramatically. “ – Uit: “The Medium is the Massage” – Marshall McLuhan -1967
1)
Media , afstand & informatie – De wereld van ICT en web gerelateerde media Als kunstenaar ben ik enorm geïnteresseerd in ICT en web gerelateerde media. Dat komt omdat zij zo'n prominente rol spelen in onze levens. Ze veranderen hoe wij ons manifesteren als individuen en de manier waarop wij ons organiseren als een geheel. Daardoor bepalen ze, voor een deel, hoe we zijn. Net als Marshall McLuhan zie ik media als extensies van onszelf. Media zijn in staat om ons dingen te laten ervaren die normaal in het verleden of achter de horizon schuil zouden gaan. Het zijn transporteurs van informatie door ruimte en tijd. Film en tv waren de ultieme media van de vorige eeuw. Ze hebben onze kijk op de wereld drastisch veranderd. Ze zijn de aanleiding geweest voor massacultuur en hebben daarmee een hele grote invloed op de consumptiemaatschappij en de economie gehad. Ze hebben ons gemaakt tot wie we zijn. Het web is het ultieme medium van het heden. Alle voorgaande communicatie barrières zijn er door opgerekt. Media zoals boeken, film, televisie, radio en (mobiele) telefonie worden langzaamaan ondergeschikt aan het web en vloeien er steeds meer mee samen. Daardoor wordt het web steeds meer van invloed op de organisatorische structuren van onze samenleving. Fysieke aspecten, zoals afstand en locatie worden steeds minder relevant. Het web heeft daarmee tevens invloed op de fysieke realiteit: Op de gebouwde omgeving, de economie, op onze sociale contacten en alle overige interpersoonlijke organisatievormen. Het web en de wereld raken steeds onsmakelijker met elkaar verbonden.
^ Links: een afbeelding van de stad Parijs. Rechts: een kaart van het internet (bron: opte.org) Web 3.0 Sommige mensen verwachten dat uiteindelijk alles in de wereld zal samenvloeien met het web. In dit toekomstige wereldbeeld, ook wel “web 3.0” genoemd, of “the internet of things” is alles op een bepaalde manier verbonden met het web.
2)
Wat is privacy? – Binnen & buiten, publiek & privaat + Onze blinde vlek De opkomst van de commerciële PC, het internet en de mobiele telefonie hebben onze levens de afgelopen decennia radicaal veranderd. Het is ongelooflijk hoe snel dat is gegaan. Al deze innovaties hebben tijdens ons eigen leven plaatsgevonden. Tegenwoordig kunnen we ons geen wereld meer voorstellen zonder deze nieuwe vormen van communicatie. Toch zijn onze opvattingen omtrent deze nieuwe media nog steeds genesteld in het verleden. – Misschien is dat ook de reden dat begrippen zoals “de digitale snelweg” nog steeds futuristische, bijna sciencefiction- achtige impressies kunnen opleveren.
^ Links: De artist impression van “de digitale snelweg” die ik vond via Google (links), vertoont een gelijkenis met de artist impression over het tijdreizen via wormholes van Les Bossinas, die hij maakte voor NASA in 1998.
^ De internet portals die ik dagelijks gebruik roepen een tegengestelde associatie op: Deze interfaces stralen juist heel veel rust en vertrouwen uit.
Met onze kennis en ervaringen uit het verleden kijken we naar het heden: Vroeger was het publieke en private iets dat zich manifesteerde in het fysieke. Binnenshuis was privé, buitenshuis was openbaar. Tegenwoordig is dat onderscheid lang niet meer zo duidelijk. Privacy is een veel gelaagder begrip geworden. Toch zit de opvatting dat privacy te maken heeft met iets fysieks nog steeds diep in ons geworteld. Dit idee hangt samen met het gevoel van veiligheid: Binnen voelen we ons veilig, buiten bevinden zich potentiële bedreigingen. Dat is iets dat wij van oudsher instinctief zo voelen. In wezen verklaart het begrip veiligheid onze definities van binnen, buiten, publiek en privaat. Maar het idee dat dit zaken van fysieke aard zijn is achterhaald. Ons instinct misleidt ons.
3 )
Het medium als masker – privacy, moraal & de wil van de groep Dat media ervoor zorgen dat wij (onbewust) op een andere manier met elkaar omgaan, is iets dat Eva van der Velden en ikzelf aan levende lijve ondervonden met ons project Matchmaker 1.0. Matchmaker is net als BLINK een concept voor voor een web-achtige situatie, maar dan in het klein.
Het concept was als volgt: Matchmaker 1.0 selecteerde een “match” door hartslagen van bezoekers met elkaar te vergelijken. Wanneer je je vinger op een van de sensoren plaatste werd je hartslag gemeten. De software vergeleek jouw hartslag met die van andere bezoekers. Wanneer de harten in dezelfde cadans waren werd dat zichtbaar gemaakt door middel van een lijn tussen jou en de ander. Van tevoren vroegen wij ons af of deelnemers bereid zouden zijn om hun hartslag te laten zien aan wildvreemden. Maar het tegendeel bleek het geval. Sterker nog, door mee te doen aan Matchmaker werden mensen juist opener en durfden een gesprek met elkaar aan te gaan.
Er waren drie dingen die opvielen: 1)
Mensen waren in eerste instantie vooral met zichzelf bezig. Ze raakten gebiologeerd door hun eigen hartslag. Wanneer iemand geen “matches” vormde met anderen, dan volgde er vaak een teleurstelling.
2)
Het medium fungeerde als een masker: Mensen konden met elkaar praten zonder dat zij elkaar hoefden aan te kijken, omdat ze naar de projectie op de grond keken. Daardoor werd het gemakkelijker om een gesprek met elkaar te beginnen.
3)
De wil van de groep was doorslaggevend: Op een festival kon de Matchmaker soms minuten lang ongebruikt blijven. Maar dat kon pijlsnel veranderen: Er hoefden vaak maar 1 of 2 personen te zijn die de installatie gingen uittesten en een moment later was er geen plek meer onbezet. Soms stond de mensenmassa zelfs wel 2 rijen dik om de installatie heen te kijken, zodat de achtersten niet eens meer konden zien wat er gebeurde.
Social media & de zwerm Ook in het dagelijkse leven beïnvloeden web gerelateerde media ons gedrag. Social media zijn daar een voorbeeld van: Doordat social media het zo gemakkelijk maken om dingen met elkaar te delen, delen wij meer dingen met meer personen. Ook de dingen normaal alleen voor onszelf zouden houden. En het is moeilijk om er niet in mee te gaan. Het gebruik van social media is iets dat is dat opgelegd is door de groep. Als je besluit om er niet aan mee te doen dan sluit je je af van anderen. En dat heeft niet alleen gevolgen voor jezelf. De wil van de groep is dus doorslaggevend en staat los van de individuele meningen uit de groep. Er is niet per sé een leider in het spel, maar het zijn eerder de interpersoonlijke tendensen en processen die bepalen wat er gebeurt. Net zoals bij een zwerm. En vanuit het gezichtspunt van de zwerm, heeft ook het stil blijven staan of het niet doen een impact. Deze vorm van collectiviteit is te herkennen in alle web gerelateerde media. Het lijkt een intrinsieke eigenschap van deze media dat zij groepsgedrag uit vergroten.
< Een zwerm spreeuwen. Er is geen leider, maar er zijn tendensen en processen die bepalen wat er gebeurt.
4)
Show, don't tell – De internet facade Glamoursterren waren de goden van de 20ste eeuw. Ze waren onbereikbaar en (mede) daardoor spraken zij zo tot de verbeelding. Tegenwoordig zijn we niet alleen meer afnemers van media, maar we hebben tevens een actieve rol gekregen. Web gerelateerde media stellen ons in staat om een (gemanipuleerd) beeld van ons zelf de wereld in te zenden. Zelf-dissimilatie, iets dat voorheen alleen toebehoorde aan de sterren in films, is een nieuwe norm geworden. (Wij zijn zelf de goden geworden.) Maar daar waar film in staat is om verhalen te vertellen en gevoel over te dragen, bezit het web deze eigenschappen in veel mindere mate: Film is een perfect extensie van onze emoties. Film stelt ons in staat te voelen wat een ander voelt doordat het ons over de schouder van de personages mee laat kijken naar het verhaal. Web gerelateerde media missen deze kwaliteit omdat causale, contextuele en narratieve aspecten worden ondergesneeuwd door de grote hoeveelheid aan informatie. Daardoor ontstaat een veel gefragmenteerde beeld van de situatie, waarin de manier waarop wij onszelf profileren steeds belangrijker wordt. In de facade-cultuur die ontstaat, moet alles meetbaar zijn en goed communiceren naar de buitenkant. Het risico is dat dit voor een vervlakking kan zorgen. Want dingen communiceren het beste als ze vooral “leuk”, shockerend of spectaculair zijn. Subtiele of ingewikkelde dingen krijgen daardoor minder makkelijk een kans. Het cinematografische axioma “Show, don't tell” (de ongeschreven regel dat film-dialogen niet zaken mogen benoemen die niet in beeld zijn) krijgt in de context van het web een hele andere betekenis.
Gek genoeg zijn het vaak de dingen op het grensvlak van wat wel en niet acceptabel is, die duidelijk zichtbaar maken wat er gaande is. Neem bijvoorbeeld Chat Roulette: Chat Roulette is een social medium waarmee je kunt video-chatten met willekeurige vreemdelingen uit heel de wereld. Je kunt tegen elkaar typen en je kunt elkaar weg klikken. Het is verbazingwekkend om te zien wat er gebeurt wanneer je mensen deze middelen geeft: Chat Roulette vormt een podium voor de meest ordinaire en basale taferelen die je je kunt inbeelden. Bij Chat Roulette blijft de ander ook echt 'een ander'. Hij wordt gedegradeerd naar een scherm ergens ver weg waar je je niet zorgen om hoeft te maken en waartegen je van alles kunt zeggen en doen, omdat het niets uitmaakt.
Hoewel Chat Roulette mij enorm tegen de borst stuit, vind ik ook dat er iets subliems vanuit gaat. Het is een perfecte metafoor voor wat de problemen van tegenwoordig zijn. Het laat zien dat zonder de juiste strategieën, het web tot een enorme oppervlakkigheid kan leiden. En tot een dehumanisatie van “de ander”.
Marleen Andela - 2012
