~I CHE
2oo4 ;
Zwitserland
Studiereis KOers 2004
Zwitserland 17-25 mei
Reiscommissie
2
Karin Oe Louw Paul Teeuwen Oennis Woudenberg
Reisgids Jop Courage Annemarie HoogeNorst Sandra Pustjens
Dankaan Capaciteitsgroep Constructief Ontwerpen Technische Universiteit Eindhoven
Sponsor Adviesbureau voor bouwkonstrukties L. Snijder b.v. Adviesbureau voor bouwkonstrukties Prebest b .v .
3
Inhoudsopgave Reiscommisie, Reisgids, Dank aan, Sponsors Inhoudsopgave Telefoonnummers Deelnemers Programma Chauffeurrooster Zwitserland - Kaart Zwitserland Luzern - Kaart Luzern Zürich - Kaart Zürich Basel - Kaart Basel Click the Chick contest Wheil am Rhein Vitra Centrum - Wheil am Rhein - Vitra Design Museum - 0. Gehry - Productiehal Vitra - Grimshaw - Productiehal Vitra - Siza - Conferentie Paviljoen - Ando - Brandweerkazerne - Hadid Basei Herzog & de Meuren - Schaulager Museum - Railway engine depot, Auf dem Wolf - Signa! Box, Auf dem Wolf - Karikatur & Cartoon Museum Bahnhofspasserelle - Cruz, Ortiz, . .. Maria Botta - Tinguely Museum - Bankgebouw BIS
2 3 5 6 7 11 13 15 16 18 19 20 21 23 24 25 27 28 29 30 32 33 36 37 38 39 41 43 44 46
4 SUVA gebouw- Herzog & de Meuren Messeturm- Morger & Degelo, Marques Tabourettli- Calatrava Heinz lsler Zürich Masoala Hall - Gautschi & Storrer Arch . Stadelheten Train Station - Calatrava Schakelstation - Gigon & Guyer Davos Gigon & Guyer - Kirchner Museum - Onderhoudswerkplaats - Sportcentrum Klosters Sunniberg Bridge - Menn Vals Thermaal Bad - Zumthor Luzern Migros Winkelcentrum-Diener & Diener Stationshal - Calatrava Kultur- und Kongresszentrum- Nouvel Zürich ETH - Gigon & Guyer
47 49 51 52 54 56 58
60 62 64 66 67 71 73 74 76
Belangrijke telefoonnummers Telefoonnummers Commissie Karin de Louw +31 6 46192483 Paul Teeuwen +31 6 24438365 Dennis Woudenberg +31 6 48941732
Hostel Base! Jeugdherberg Basel St. Alban-Kirchrain 1 0 CH-4052 Basel +41 (0)61 2720572
Hostel Zürich Hostel Mutschellenstrasse 114 CH-8030 Zürich +41 (0)43 399 78 00
Hostel Davos Hostel Davos Horlaubenstrasse 27 CH-7260 Davos Dort +41 81 420 11 20
Hostel Luzern Hostel Luzern Sedelstrasse 12 CH-6004 Luzern +41 41 420 88 00
5
Deelnemers Karin de Louw Paul Teeuwen Dennis Woudenberg Tim Dijkman Niels van Kronenberg Guido Gevers Manja van de Worp Alexandro Janga Annemarie Hoogervorst Chris Collaris Sandra Pustjens Maarten Braem Nina Tabink Jop Courage Martijn Vissers Twan Hendriks Theo van de Loo Cees Donkers
6
7
Programma Maandag 17 Mei 07:30 08:00 16:0017:00 19:00 -
16:00 17:00 19:00 21 :30
Verzamelen TU terrein Parkeerplaats Hoofdgebouw Reis Eindhoven - Base! (650 km) Inchecken hostel Stadswandeling Collectief uit eten
Dinsdag 18 Mei 08:00 08:45 10:00- 12:00 12:00- 13:00 13:00- 13:30 13:30- 14:00 14:00- 15:00 15:00- 18:00 18:00-
Ontbijten Vertrek naar Vitra Complex Weil am Rhein Rondleiding Brandweerkazerne en Conferentie Paviljoen Bezoek overige gebouwen Vitra Complex Reis naar Base! Lunch op eigen gelegenheid Bezoek Schaulager Museum (expositie Herzog & de Meuron) Bezoek verschillende projecten Herzog & de Meuron Eten op eigen gelegenheid en vrije avond
Woensdag 19 Mei 08:00 08:30 09:00 - 13:00 13:00 - 14:00 14:00 - 16:00 16:00- 17:30 17:30 18:00- 19:00 19:00 - 19:45 19:45 20:00 - 22:30
Ontbijten Vertrek naar Central Station (Bahnhof SBB}, hoofdingang Architectuur tour Basel Lunch op eigen gelegenheid Architectuur museum (Domus-haus) Bezoek Basel op eigen gelegenheid Vertrek naar Tabourettli theater van Calatrava Rondleiding Eten op eigen gelegenheid Verzamelen voor Theater Theatervoorstelling 'Caveman'
Donderdag 20 Mei 08:00 09:00 11 :00 - 17:00 17:00 - 18:00 18:00 -
Ontbijten Reis Basel - Zürich (85 km) Bezoeken projecten lsler Inchecken hostel Eten op eigen gelegenheid en vrije avond
8
9
Vrijdag 21 Mei 08:00 08:30 1 0:00 - 12:00 12:00- 13:00 13:00 - 15:00 15:00 - 16:00 16:00 - 17:00 17:00- 18:00 18:00- 19:00 1 9:00 - 21 :00
Ontbijten Vertrek naar Zoo Zürich Rondleiding Masoala hal Lunch op eigen gelegenheid Bezoek dierentuin Station Stadelhaten Naar schakelstation spoorwegen Bezoek schakelstation Bezoek Zürich op eigen gelegenheid Collectief uit eten
Zaterdag 22 Mei 08:00 09:00 11 :00 - 11 :45 11:45 12:00-14:15 14:30 16:00 - 17:00 17:00- 18:00 18:00 1 9 :00 - 20:00 20:00-
Ontbijten Reis Zürich - Davos (150 km) Vrije tijd en lunch Verzamelen voor sportcentrum Architectuur tour Gigon & Guyer Naar Sunniberg Bridge Klosters Lezing bezoekerscentrum Rondleiding over Brug Vertrek naar hostel Davos Inchecken hostel Eten op eigen gelegenheid en vrije avond
10
Zondag 23 Mei 08:00 09:00 11 :00 12:00 13:00 17:00 19:00 20:00 -
12:00 13:00 17:00 20:00
Ontbijten Reis Davos - Vals (1 00 km) Bezoek Therme Vals Lunch op eigen gelegenheid Chillen in Vals Reis Vals - Luzern (150 km) Inchecken hostel Eten op eigen gelegenheid en vrije avond
Maandag 24 Mei 08:00 09:00 11 :00 12:00 14:00 15:00 16:0017:00 18:00-
11 :00 12:00 13:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00
19:00 - 21 :00
Ontbijten Bezoek Arch . bureau Marques Bezoek Station Luzern Lunch op eigen gelegenheid Rondleiding KKZ Bezoek Design Hotel Bezoek Chapel Bridge Bezoek Migros Bezoek Luzern op eigen gelegenheid Collectief uiteten
Dinsdag 25 Mei 07 :30 08:30 10:001 0 :30 13:00 13:30 -
10:30 13:00 13:30 21 :00
Ontbijten Reis Luzern - Zürich (60 km) Bezichtigen auditorium ETH Bezoek ETH Lunch Reis Zürich - Eindhoven (700 km)
11
Chauffeurs rooster Maandag 17 mei BUS 1 Paul Teeuwen Karin de Louw Guido Gevers
BUS2 Twan Hendriks Tim Dijkman Martijn Vissers
Dinsdag 18 mei BUS 1 Theo van de Loo Chris Collaris Maarten Braem
BUS2 Niels van Kronenberg Alexandro Janga Nina Tabink
Woensdag 19 mei BUS1 Paul Teeuwen Karin de Louw Guido Gevers
BUS2 Twan Hendriks Tim Dijkman Martijn Vissers
Donderdag 20 mei
aus 1
Theo van de Loo Chris Collaris Maarten Braem
BUS2 Niels van Kronenberg Alexandro Janga Nina Tabink
Vrijdag 21 mei BUS 1 Paul Teeuwen Karin de Louw Guido Gevers
BUS2 Twan Hendriks Tim Dijkman Martijn Vissers
12 Zaterdag 22 mei
.®i
" "" BU~1 Theo van de Loo Chris Collaris Maarten Braem
BUS2 Niels van Kronenberg Alexandro Janga Nina Tabink
Zondag 23 mei BUS 1 Paul Teeuwen Karinde Louw Guido Govers
BUS2 Twan Hendriks Tim Dijkman Martijn Vissers
Maandag 24 mei BUS 1 Theo van de Loo Chris Collaris Maarten Braem
BUS2 Niels van Kronenberg Alexandro Janga Nina Tabink
Dinsdag 25 mei BUS 1 Paul Teeuwen Karin de Louw Guido Govers
BUS2 "I!' Twan Hendriks Tim Dijkman Martijn Vissers
13
Zwitserland Zwitserland (officieel: Duits: Schweizerische Eidgenossenschaft; Latijns: Contoederatio Helvetica [CH]; Frans: Confédération suisse; Italiaans: Confederazione svizzeRaetoromaans: Confederaziun helvetica , of ra; kortweg : Svizra) is een bondsstaat in Midden-Europa, en grenst aan Oostenrijk, Duitsland, Italië, Oostenrijk en Liechtenstein. Zwitserland heeft uiteraard geen zeehavens, de dichtstbijzijnde haven is die van Genua in Italië op 250 km. Zwitserland is qua oppeNiakte een fractie groter dan Nederland . Het hoogste punt is de Dufourspitze (4634 m) in het kanton Wallis. De laagstgelegen plaats is Ascona in Ticino op 196 meter. Andere bekende bergen in Zwitserland zijn de Matterhorn, de Jungfrau en de Eiger. Zestig procent van het landschap wordt ingenomen door de Alpen, een hooggebergte dat zich uitstrekt van het zuidwesten naar het noordoosten . De dalen van rivieren als de Rhöne en de Voor-Rijn doorsnijden het Alpenmassief in de lengte. De gemiddelde hoogte van de Alpen bedraagt ongeveer 1700 meter. Ongeveer honderd bergtoppen zijn rond de 4000 meter hoog . Ongeveer 3000 km2 van de Alpen wordt bedekt door gletsjers en eeuwige sneeuw. De grootste gletsjer is de Grosse Aletschgletsjer met een oppeNiakte van 115 km2. Gletsjers komen over het algemeen niet voor onder de 2000 meter. Tot 2000 meter hoogte zijn de Alpen voor een groot gedeelte bedekt met bossen
14 Tien procent van het landschap wordt ingenomen door het Juragebergte in het noordwesten van Zwitserland . De Jura is een middengebergte met rijk begroeide hellingen en bergruggen die in hoogte variëren van 700 meter tot 1600 meter. Dertig procent van het landschap wordt ingenomen door de Zwitserse hoogvlakte (Mittelland) . Het is een heuvelachtig gebied tussen de Jura en de Alpen in, met een gemiddelde hoogte van ± 600 meter. De meeste grote steden liggen in dit gebied . In het Mittelland liggen ook de meeste landbouw-gronden, bossen zijn er veel minder te vinden. Vele rivieren zoals de Rijn, de Rhöne, de Aare en de Ticino, doorkruisen Zwitserland . De langste rivier is de Rijn met een stroomgebied van 375 kilometer, waarvan 5% bevaarbaar. Alle Alpenrivieren stromen door grote meren; hierdoor wordt de waterstand gereguleerd en de rivier van puin en slib gezuiverd . Zwitserland telt verder meer dan 1000 watervallen en ongeveer 1600 meren. Bij Schaffhausen ligt de grootste waterval van Europa. Het grootste meer is het Meer van Genève (582 km2) . Andere bekende meren zijn het Bodenmeer en het Lago Maggiore.
;:;!\
ro ro
:4
~
&
NCE
:::::!..
ro :::::l
0.
IT 0
...... 01
1
16
Luzern Centraal gelegen is Luzern zeer goed te bereiken. De schilderachtige autovrije oude binnenstad, met de wereldberoemde Kapellbrücke, nodigt uit tot winkelen en rondslenteren . Is het weer even wat minder dan bieden de meer dan tien musea een uitstekend alternatief. Eén van de bekendste is het transportmuseum 'Verkehrshaus der Schweiz'. Vanuit de stad kunt u op ontdekkingsreis met de stoomboot over het aangrenzende Vierwoudstedenmeer, of naar de toppen van de Vooralpen met één van de nostalgische bergbanen. Dat de inwoners van Luzern graag feesten is algemeen bekend. Zo heeft zich in en om Luzem een levendige feesttraditie ontwikkeld, samen met festiviteiten van meer recentere datum zonder meer een kleurrijke en veelzijdige cultuurscene. Ook het nieuwe Cultuur- en Congres-centrum Luzern draagt hier een belangrijk steentje aan bij . Nadat u in het nachtleven van de stad bent gedoken moet ook de overnachting iets bijzonders zijn! Wat dacht u van een koninklijke kamer in één van de vijfsterren-hotels of van een verblijf in een 'cel' in het gevangenis-hotel? In de stad met de hoogste kwaliteit van leven in Zwitserland moet iedereen zich goed kunnen voelen!
17 5 Goede redenen voor een bezoek aan Luzern :
•
•
De eenmalige ligging: stad-meer-bergen De schilderachtige middeleeuwse oude stad met pleinen en torens, de Kapellbrücke en het Löwendenkmal De ontelbare excursiemogelijkheden in de nabije omgeving : Pilatus, Rigi, Stanserhorn, Vierwoudstedenmeer, etc. Het veelzijdige culturele aanbod : festivals met internationale reputatie, musea (Verkehrshaus der Schweiz met lmax theater) , levendige theateraanbod, hoogwaardige concerten, etc.
De moderne architectuur: Cultuur- en Congrescentrum Luzern en The Hotel van Jean NouveL
Kaart Luzern l.~
o2-~Pa!k
i Des:~ 4.Mdlll .....
$.-. ,'' •è.:C*IIclt 7.JII11p lnn ~.~
II.Fm
18
19
Zürich
Zürich verrast met veelzijdige scenario's: nu weer laat ze zich als een drukke, levendige city zien, dan weer verspreidt ze met haar historische steegjes rust en gezapigheid. Dankzij het Meer van Zürich voel je je hier op je gemak. Vanaf de oever kun je van het Alpenpanorama genieten, door parken wandelen en zeilboten op het meer observeren. 's Zomers zijn er talrijke openbare zwembaden geopend. Wie meer avontuur zoekt, komt vooral's avonds aan zijn trekken: het nachtleven van Zürich staat tot ver buiten Zwitersland bekend. Ontelbare concertzalen, dancings in fabrieken, schemerige bars, kleine toevluchtsoorden voor nachtbrakers: hier vind je alles. Stil of luidruchtig, klein of groot: in Zürich wordt elke wens vervuld. 5 goede redenen om naar Zürich te gaan
• •
Groot cultureel aanbod (opera, musea, galerieën, concerten, events). winkelparadijs culinaire Ideaal en veelzijdigheid. Prachtige historische, oude stad met een groot voetgangersgebied. Unieke ligging aan het meer met een onbeperkt recreatiegebied.
Nachtleven, dat geen wens onvervuld laat.
20
21
Base I Geschiedenis Al in 37 4 na Christus werd melding gemaakt van een nederzetting aan de Rijn, Basilea . In 740 werd Basel bisschopsstad en de plaats maakte een stormachtige ontwikkeling door, vooral doordat de bisschoppen van Basel machtige personen waren. Het grondgebied werd met grote landerijen en velden uitgebreid . Uiteindelijk ontstond een gebied waarin stad en land Basel genoemd werden en werd er gesproken over Basel-stad en Basel-land . In 1501 trad Basel toe tot de Zwitserse confederatie als kanton Basel. In 1833 waren stad en land het oneens over diverse regelingen zodat het land zich van de stad afscheidde. Vanaf dat moment zijn Basel-stad en Basel-land zogenaamde halfkantons in Zwitserland. Stadsbeeld Basel ligt aan beide zijden van de Rijn, aan de westelijke oever ligt Groot Basel en aan de oostelijke Klein Basel. Beide stadsdelen worden met elkaar verbonden door 3 bruggen, waarvan de Mittlere Brücke de bekendste is. Groot Basel herbergt het historische stadscentrum waar de Münster (12 eeuw) bepalend is. De Marktplatz met het gotische stadhuis en Jugendstilpanden is een van de belangrijkste pleinen. De woonwijken in Groot Basel zijn voorzien van vele parken en plantsoenen. In Klein Basel wordt het stadsbeeld beheerst door (industriële) bedrijvigheid. Voornamelijk aan de oevers van de Rijn tot ver naar de voorsteden van de stad liggen grote industrieterreinen.
22 Economie De stad is een belangrijk internationaal knooppunt van spooren autosnelwegen . Daarnaast is de farmaceutische en chemische industrie één van de belangrijkste bedrijfstakken . Grote , internationale bedrijven in deze tak hebben hun hoofdvestiging in Basel. Verder is Basel een financieel centrum met hoofdkantoren van verzekeringsmaatschappijen en banken. Oe stad is tevens zetel van de Internationale Bank voor het Betalingsverkeer. Mede door de gunstige ligging van de stad, op de grens met Frankrijk en Duitsland is de logistieke- en transportindustrie sterk vertegenwoordigd . Het goederenstation van de spoorwegen is de grootste van Zwitserland . Vanaf de jaren '90 van de vorige eeuw is de informatie- en communicatiebranche sterk in opkomst. De Mustermesse Basel is het grootste beursgebouw van het land . Internationale congressen en vakbeurzen vinden hier plaats. Het beursterrein bevindt zich in Klein Basel. Sinds 1953 bezit de stad een luchthaven welke op Frans grondgebied ligt. Zowel Zwitserland, Frankrijk als Duitsland hebben een belang in deze trinationale luchthaven die zich thans Euro Airport noemt. De luchthaven onderhoudt verbindingen met vrijwel alle belangrijke Europese steden . Cultuur Basel is een belangrijke cultuurstad . De stad telt 41 musea waarvan de Kunsthalle, de Foundation Beyeler en het Antikenmuseum de belangrijkste zijn.
Vitra Centrum Weil am Rhein
25
Vitra is in 1950 opgericht als meubelmakerij . De hoofdvestiging is in Weil am Rhein. Het bedrijf heeft in de loop der jaren heel wat bekende stoelen op de markt gebracht, zoals de stoelen van Charles en Ray Eames en de beroemde Panton Chair. Nadat een groot deel van de Vitra-fabriek was afgebrand, kreeg architect Nichelas Grimshaw de opdracht de fabriekshal te herbouwen . Hij mocht daarna ook het masterplan voor het gehele terrein maken. Vitra koos hem, omdat zijn high-tech architectuur Vitra's technische excellentie kon uitdrukken.
26 De architect Frank 0 . Gehry wed gevraagd te helpen bij het plaatsen van de sculptuur "Balancing Tools", die Claes van Oldenburg en Coosje van Bruggen hadden gemaakt voor het terrein. Gehry raakte in discussie met de directeur van Vitra. Door hem veranderde de onderneming van gedachten en besloot het terrein in constrasterende stijlen te laten inrichtenDe gebouwen zouden niet een specifieke bedrijfsvisie moeten uitstralen, maar het resultaat zijn van verschillende architecten, die elk op hun eigen manier op de locatie reageren. Hierdoor is uiteindelijk een soort architectuur-museum ontstaan in Weil am Rhein. Elke architect staat voor een ander gevoel: Grimshaw voor "techniek en precisie", Gehry voor "vreugde en openheid", Hadid voor "snelheid en beweging", Ando voor "nauwgezetheid en helderheid" en Siza voor "rust en terughoudendheid" .
27
Vitra Design Museum Weil am Rhein Frank 0. Gehry De ontwerpen die Frank Gehry voor Vitra in Weil am Rhein maakte, waren zijn eerste in Europa. Het Vitra Design Museum is een collage van blokken, hellende delen en torens. De vormen lijken willekeurig gekozen en geplaatst, maar worden bepaald door hun functie en de verlichting . De buitenwanden zijn wit gestuct, met de daken en enkele gevels van titanium zink. Het gebouw biedt ruimte aan tijdelijke tentoonstellingen, verdeeld over twee verdiepingen. Aan de binnenzijde is het gebouw iets minder opvallend, om niet te concurreren met de tentoonstellingen die er gehouden worden. Naast het museum heeft hij op hetzelfde terrein ook nog een poorthuis gebouwd en een fabriekshal, die qua afmetingen correspondeert met de fabriekshal van Grimshaw.
Productiehal Vitra Weil am Rhein Nichelas Grimshaw
28
Deze fabriekshal heeft een uitstraling van technische perfectie die goed past bij het product dat Vitra aflevert: mooi design. Hij is in slechts zes maanden ontworpen en gebouwd . De gevel is bekleed met aluminium panelen met horizontale golven.
Productiehal Vitra Weil am Rhein Alvaro Siza
29
Dit is het nieuwste gebouw van het Vitra-complex. Het straalt een grote terughoudendheid uit en herinnert aan de anonieme negentiende-eeuwse fabrieksarchitectuur. De door hem ontworpen passage die naar het Grimshaw-gebouw voert, is voorzien van een constructie van hoge bogen waaruit bij regen een dak omlaag komt, zodat het uitzicht vanuit de brandweerkazerne niet wordt belemmerd .
1
Conferentie Paviljoen Weil am Rhein TadaoAndo
30
Dit is het eerste gebouw van Ando buiten Japan. Het kleine, serene paviljoen is de tegenpool van het flamboyante Vitra Design Museum, waar het naast ligt. Het gebouw is twee verdiepingen hoog, waarvan één onder de grond ligt. Daarmee krijgt het gebouw een minimaal profiel. Door middel van simpele geometrische vormen als rechthoeken en cirkels creëert Ando rijke binnenruimtes. Het gebouw is opgebouwd uit drie volumes: een rechthoekig volume dat evenwijdig aan de wanden van het vierkante verzonken binnenplein ligt; een tweede rechthoekig volume dat het plein onder een hoek van 60° binnendringt en een cilindrisch volume dat een ruimtelijke leegte vormt en beide rechthoekige volumes snijdt.
31 Ando heeft een voorkeur voor dikke, betonnen wanden. Hij past ze toe om zijn gebouwen beslotenheid te geven. Ondanks deze beslotenheid gaat Ando's architectuur wel degelijk een relatie aan met de omringende natuur, hoewel heel gedoseerd . Kleine openingen laten wind en zonlicht binnen. Het paviljoen gaat een dergelijke relatie aan met een kersenboomgaard naast het gebouw. Een speciaal zijdezacht ogend lichtgrijs beton - dat Ando voor vrijwel al zijn architectuur gebruikt - accentueert de rustige uitstraling van het paviljoen.
Brandweerkazerne Weil am Rhein Zaha Hadid
I
32
Het Vitra-terrein had een eigen brandweerkazerne nodig, omdat het buiten alle brandweerdistricten viel. Na een paar jaar werden deze districten opnieuw ingedeeld , waarna het complex wel binnen een van de districten viel. Hierdoor werd een kazerne op het terrein zelf overbodig. Nu wordt een deel van de permanente collectie van Vitra in het gebouw tentoongesteld . Hadid had al veel ontwerpen gemaakt, maar dit was het eerste dat ook daadwerkelijk gebouwd werd . Kenmerkend voor haar stijl zijn de ongewone vormen en hoeken. Hiermee heeft ze een fantasievol gebouw ontworpen, zowel van buiten als van binnen . Door de interactie tussen hoeken en kleuren is het gebouw visueel van binnen net zo interessant als van buiten zonder onnodig druk aan te doen . Binnenin haalt Hadid ook nog enkele optische trucs uit, bijvoorbeeld in de toiletten onderin het gebouw.
Herzog & de Meuren
33
Simple, rectangular and austere in outer shape, and very concrete in materiality. lt is this combination of features, which characterizes the architectural work of the Swiss architects Jacques Herzog and Pierre de Meuren. In their work they expose the materials of the building in a very pronounced way, as if they want to say: "This is made of plywood, this of stone and that of copper" . According to Herzog this 'exposing', as he calls it, is an essential part of the artist's or architect's job. The materials should be exposed as clearly and simply as possible, without commentary, and without too emphatic references. He admits that references in itself are unavoidable. A building always evokes images, calls forth associations. Herzog and De Meuren seek to steer these references. However, they are not interested in historica! references, which would be understood only by these who have the relevant historica! knowledge, but in the collective memory, shared by all people. They want to appeal to this intuitive knowledge, present in all human beings, which provides a kind of global language for the understanding of such concepts as big, small , thin and coldas wellas of basic forms such as a door and a floer. This approach clearly shows the architects' affinity with the German artist Joseph Beuys. Jacques Herzog worked with Joseph Beuys on a project in Basel. The latter taught him that essential knowledge is present in every human being and not in historica! or educational codes.
34 Herzog continues to say that modern society has lost its traditions, but not its collective memory. The two Swiss architects drew on this reservoir of basic experiences when designing the extension of the Tate Gallery in London. The result is a building, where intuition should guide the visitor through the museum and not a host of signs. Herzog and De Meuron want their architecture to entice people into getting involved, into opening their minds. They believe that beauty is the key- factor in bringing out in people awareness of themselves as well as of their own potential and power. They try to achieve this by appealing to all senses, not just to people's eyes, but also to their ears, nose and their sense of touch, senses which, they teel, are tragically neglected in architecture. Critics have often described the work of Herzog and De Meuron as minimalistic. The two architects admire artists such as Donald Judd. Herzog admits that their style and minimalism overlap to a certain degree, but that minimalism is not what they aim at. Rather than being abstract, their work is very concrete. Basically they are interested in simplicity. This simplicity also helps to make visible the changes in nature and the effect thereof on buildings. Too many shapes distract the eyes. Herzog and De Meuron consider the impact of nature on a building part of the design . They are fascinated by the changes a building I undergoes under the influence of the seasons, the light, the ageing process and the elements.
35 According to Herzog, we can no longer uphold the traditional, hierarchic concept of space. Nowadays the three-dimensional space is being more and more reduced to two-dimensional images. On the other hand, he also believes that the value of threedimensional space will never disappear. After all, a human being has a body. Rather than going against the current, Herzog and De Meuron create confrontations between these two dimensions. Herzog also points out that a surface can be given a spatial dimension.
1
Schaulager Museum Basel , Herzog & de Meuron
36
I Een bijzonder nieuw initiatief: het is een nieuw soort ruimte voor kunst. Het Schaulager is het onderkomen van de niet-tentoongestelde werken van de verzameling van de Emanuel Hoffmann-stichting. Het is geen museum, het is geen traditioneel depot (Lagerhaus). Schaulager is een plek , waar men kunst anders ziet en waar men over kunst anders denkt. Het is een plek waar de verzameling het uitgangspunt wordt voor creativiteit en activiteit, en voor leren en genieten . Het gebouw is een nieuw opvallend werk (voltooid in 2003) van de architecten Herzog en de Meuron. Als wij er zijn (in mei 2004) is er een tentoonstelling over beide architecten: een ongewone architectuurtentoonstelling. Zij toont geen producten (d.w.z. de gebouwen), maar ' juist het scheppingsproces, waarin de diverse projecten ontwikkeld werden.
I
Railway engine depot. Auf dem Wolf Base I Herzog & de Meuren
37
As part of an overall renevatien programme tor Basel's main station, the new railway engine depot and signal box were part of a first construction phase. Situated on a triangular junction of numerous tracks, the contiguration of the depot and workshop sheds expresses the tight functional displacement of volumes. This was seen as the starting point of the design. The structural system generated trom this series of linear buildingsis one of cast in-situ reinforeed concrete walls with a roof structure of deep, one-storey high squareseetion steel girders. This roof structure allows for skylighting to the deep plan space. The girders support a series of quasi-tensile membranes that are covered by grass, protecting the membrane and acting as an ideal insuiator for both summer and winter elirnatic conditions. To the south end of the plan there is a three-story office bleek, which spans across tour girders of varying widths.
Signal Box. Auf dem Wolf Base I Herzog & de Meuren
38
Dit gebouw bevat de elektronische apparatuur van het motordepot van de Zwitserse spoorwegen. Het zes verdiepingen hoge gebouw bestaat uit een betonnen schaal waarvan het exterieur bedekt is met koperen strips die op sommige plaatsen geroteerd zijn, waardoor daglicht het gebouw kan betreden. De koperen huid geeft een dynamisch effect, maar heeft ook een functionele rol doordat de huid een elektrostatisch veld creëert.
I
-~-
Karikatur & Cartoon Museum BaseI Herzog & de Meuron
39
Dieses Museum ist als Bau von Herzog & de Meuron eine architektonische Attraktion. Die Besonderheit liegt in der Synthese eines historischen Baues und eines modernen Neubaues in einer schlichten und lichten Architektur. Eine in ihren Ursprüngen gotische, erstmals 1422 quellenmässig tassbare Liegenschaft wurde von Herzog & de Meuron sanft renoviert und bedürfnisgerecht umgebaut. An dieses historische, an der St. Alban-Vorstadt gelegene Vorderhaus schloss rückseitig ein unbebautes Grundstück an. Hier errichteten Herzog & de Meuron einen schlichten modernen Neubau. Die Verbindung zwischen Alt- und Neubau oder Vorder- und Hinterhaus erfolgt über einen Lichthof mit Passerellen. Die Passerellen durchziehen den Lichthof auf mehreren Ebenen, wodurch eine spannende Synthese zwischen historischem und modemem Baukomplex geschaften wurde.
40 Den Neubau dominieren die gegen den Hof orientierte, leicht abgewinkelte Glasfassade, glatt geschalter Beton und neutrale Bodenbeläge. Der Altbau zeichnet sich durch historische Bausubstanz, Wendeltreppe, Türen, Fenstergewände und Parkettböden, aus. Der reizvolle Kontrast und die spannende Synthese der Baukomplexe erfahren durch den Spiegeleffekt der differenziert behandelten Glas-Passerellen eine Steigerung zu einem Labyrintheftakt Die nach zweijähriger Bauzeit 1996 vollendate Architektur van Herzog & de Meuren - gegenwärtig mit der Tate Modern in Londen Aufsehen erregend verleiht dem Besuch des Karikatur & Cartoon Museum Basel spezielle Attraktivität.
Bahnhofspasserelle Base I Cruz-Ortiz-Giraudi-Wettstein Opdrachtgever: Engineering: Gebouwd:
41
Swiss Federal Railway SBB Passera & Pedretti 2000-2003
De Passerelle maakt deel uit van het masterplan Euroville. In de jaren '80 werd begonnen met Euroville om de omgeving rond het station te ontwikkelen. De spectaculaire overdekte loopbrug verbindt de historische zaal van de ticketloketten met het nieuwe commerciële centrum aan de zuidkant van het station. Het schema is eenvoudig: een brug overspant de sporen, aan hun begin en eind leiden trappen en hellingenbanen naar straatniveau. Roltrappen en liften verbinden de brug met de perrons. Zowel links als rechts bevinden zich winkels en cafés die van het station een 'station-stad' maken zoals ook de stations van Bern, Zurich, Luzern, Winterthur, Lausanne en Gent zijn.
42 De architecten hebben voor het dak een virtuoos daklandschap gekozen. Het brugdek heeft een afmeting van 183m bij 30m en een hoogte van 1 ,1 m . Het brugdek bestaat uit voorgespannen beton. Het dek werd in delen gebouwd van ongeveer 1 0 meter die geplaatst moesten worden zonder het treinverkeer te hinderen.
Mario Botta
43
Bom in Mendrisio, Switzerland in 1943, Botta trained as a technica! draftsman before he studied at the Liceo Artistico in Milan. From 1965 to 1969 he studied at the lstituto Universitario di Architecttura in Venice. During this same period he worked as an assistant to Le Corbusier and, then, to Louis I. Kahn. He opened his own practice in Lugano, Switzerland in 1970. Essentially Modemist in approach, Mario Botta has been strongly influenced by both Carlo Scarpa and Louis Kahn. Although his later works increasingly accept existing forms and styles as the starting point of design, Botta still adheres to a philosophy of historica! determinism in which architecture acts as a mirror of its times. Botta's works characteristically show respect for topographical conditions and regional sensibilities and his designs generally emphasize craftsmanship and geometrie order. Because he attempts to reconcile traditional architectural symbolism with the aesthetic rules of the Modem Movement, Botta is often identified with the ltalian nee-rationalist group, the Tendenaz. Botta built exclusively in Switzerland during his early career, gaining international acclaim for such buildings as the Capuchin convent in Lugano, the Craft Centre in Balerna and the Administration Building for the Staatsbank in Fribourg. Since the second half of the 1970s, his houses have become more classica! in plan and elevation, and in the 1980's he has secured international commissions such as the Museum of Modern Art in San Francisco, California
Tinguely Museum Base I Mario Botta
44
Die zum Fluss weisende Südseite des Gebäudes stellt eine architektonische Besonderheit dar: ein langgestreckter, erhöhter Bau, der vom Hauptkörper losgelöst ist. Es handelt sich um eine Art "Promenade" über dem Rheinufer, die der Museumsbesucher passieren muss, ein Verteilerweg, auf dem der Bliek des Besuchers auf den Flusslauf gelenkt wird. Die hoch aufragende Fassade an der Autobahnseite im Osten - mit drei Ausstellungsetagen über der Erde der höchste Punkt des Gebäudes - schafft eine Lärmschutzbarriere zur Grünfläche hin. Die Nerdfront verläuft parallel zur Grenzacherstrasse. Hier hat man zwischen der Strasse und dem Museum einen überdachten Raum als Zugang zum Park und zum Museum geschaften. Auf der gegenüberliegenden, zum Park hin gerichteten Seite besteht das Museum aus fünf zusammenhängenden Baukörpern, von denen sich drei über einen grossen Eingangsportikus ins Grüne hin öffnen. lm lnnern lässt sich der Museumsraum durch Wände teilen, die hochgezogen und von der Tragkonstruktion aufgenommen werden können. Das statische Tragsystem in diesem Bereich ist auf eine bereits früher angelegte unterirdische Beckenkonstruktion (über fünf Stockwerke) abgestimmt, die der Aufnahme von Rhein- wasser dient.
45 Die Ausstellungsflächen setzen sich aus vier unterschiedlich gestalteten Bereichen auf vier verschiedenen Ebenen zusammen . Auf die erste Besucherebene (+2,90 m über dem Erdgeschoss) kommt man über die "Rheinpromenade"; sie stellt einen galerieartigen Gang dar, der auf der einen Seite zum Erdgeschoss hin offen ist und auf der anderen Seite Ausstellungsräume aufweist. Vom Ende dieses Gangs aus gelangt der Besucher auf eine weitere Ebene (auf einer Höhe von + 7,85 m) mit einer Reihe von "klassischen" Räumen, in die über seitliche Oberlichter Tageslicht einfällt. Von hier aus geht es dann hinunter auf eine Ebene drei Meter unterhalb des Erdgeschosses, in dessen Räumen diejenigen Werke untergebracht sind , die kein Tageslicht benötigen. Oer Besucherrundgang endet im Erdgeschoss bei den grossen "Monumentalskulpturen" . Sie stehen im grössten Ausstellungsraum des Museums ( 30 x 60 m), der, wie bereits erwähnt, in fünf Bereiche unterteilt werden kann, die auf den Park ausgerichtet sind."
Bankgebouw BIS Base I Maria Botta
46
The six-storey building shows characteristic features of Mario Botta's architectural work, such as the natural stone cladding in horizontal bands of two alternating colours, or the deeply incised upward-tapering opening in the form of a negative staircase which divides the main facade facing the Aeschengraben. The building was constructed by the UBS and purchased by the BIS (Bank for International Settlements) in 1998
SUVAgebouw Base I Herzog & de Meuren
47
During the enlargement of the building of the SUVA (Swiss lnstitute tor Accident lnsurance) on the St. Jakobstrasse in Basel it was decided to retain the existing building of 1950 and to develop an under utilized corner plot. A very specific salution resulted, in which the glass wrapping of the new building with offices and dwellings also covers the existing section. The glass skin consists of horizontal tapes with three different types of glaesern, which indicate different optical and acoustic characteristics. The transparent disk in the range of vision of the offices can be opened or closed non-standard, and impraves tagether with the other disks the thermal and acoustic proteetion of the building . In addition, the disks in the upper window area serve prism desks above all the thermic protection, are to verb-eat and become illuminating with daylight, like the disks of the parapet wall area provided with screen printing over a central computer price increase opened and closed. The reliet of the lkarus, at the narrow side of the old building, was packed up with the change inevitably with, and is now constituent of the Cafés at the corner of a building.
48 The glaeserne covering connects the old with the new building sectien in an pointed-angular corner of a building, and nevertheless one knows the composition of the system, due to which, from two different solidiums detect transparency of the mobile glasses.
Messeturm CTrade Fair Tower) BaseI Morger & Degelo, Marques Opdrachtgever: Gebouwd: Hoogte:
49
Swiss Prime AG 2001-2003 105m.
De 105 meter hoge toren is ongebruikelijk lang voor een centrumsituatie in Zwitserland en overheerst de stedelijke skyline. De hybride vorm van het complex wijst op het mengsel van gebruik binnenin. Gehuisvest in het lage deel zijn het dienstcentrum en de administratie, met een restaurant en conferentiefaciliteiten op de vloer erboven. De toren bevat een hotel (vijfde t/m veertiende verdiepingen) en verhuurbare kantoorruimtes (vijftiende t/m dertigste verdiepingen), met de technische voorzieningen en een panoramische bar in de dakverdieping. In zijn detailleren en gebruik van materialen, is het gebouw klassiek eenvoudig. De gewapend betonnen structuur van het skelet blijft zichtbaar achter de verdiepinghoge glazen façade-elementen, en de toren wordt verstevigd door een interne betonnen kern.
50 In het lage deel, dat 24m uitkraagt, staan de diagonale delen van de stalen constructie de verwezenlijking van grote, kolomvrije ruimtes toe binnenin . Het dak en de façades van dit lage gedeelte zijn volledig van glas. Oe façade aan de standaardverdiepingen van de toren (vijfde Vm dertigste verdiepingen) heeft een dubbelehuid opbouw met een externe laag van vaste zonwering en een te openen binnenlaag van glas. Oe midden-ruimte wordt gebruikt voor ventilatie en huisvest het zonwerende systeem.
Tabourettli Theater BaseI Santiago Calatrava
51
Het oorspronkelijke theater, het Hinterhaus, stamt uit de 13e eeuw. Het is een van de belangrijkste monumenten van Base!. De constructie was sterk verzakt en er was een flinke hoeveelheid geluidsisolatie nodig voor het theater. Het gebouw had nauwelijks een fundering . Een mogelijke oplossing was geweest een hulpconstructie te vermengen met de bestaande constructie. Een groot nadeel daarvan is , dat er dan zeker grote constructie-elementen door het gebouw hadden gelopen . In plaats daarvan heeft Calatrava de belas-tingen geconcentreerd in één punt, waarna ze over de oude delen heen afgevoerd kunnen worden. In langsrichting is een vakwerkligger toegevoegd, die op een grote bok rust. De grote theaterzaal is aan dat vakwerk opgehangen, om het oorspronkelijke gebouw minder te belasten. De bok is meteen tot een ruimtelijk element gemaakt door de trap eronder door te laten lopen . Naast de constructie heeft Calatrava ook een groot deel van de meubels ontworpen .
52
Heinz lsler Heinz lsler wilde als jongen eigenlijk schilder worden, maar koos na zijn militaire dienst uiteindelijk voor de studie tot bouwkundig ingenieur aan de technische hogeschool van Zürich. In 1954 begon hij zijn eigen ingenieursbureau. Samen met Otto Frei was hij een pionier in het ontwerpen van vrije schaalvormen . Voor hen waren alleen wiskundig beschrijfbare schaalconstructies gebouwd. Zij gebruikten modellen om de constructies te ontwerpen . lsler had hier drie verschillende methodes voor: De eerste was met opgeblazen kussens, waarop hij pneumatische constructies baseerde. De tweede methode was met gips doordrenkte doeken ondersteboven hangen en laten verstijven. Deze modellen met alleen trekkrachten gebruikte hij om constructies met alleen drukkrachten te ontwerpen. Hiermee luidde hij het begin in van de vrije schaalvormen . De derde methode bedacht hij ongeveer 10 jaar later, toen hij in een fabriek ging experimenteren met schuimbellen in vierkante ramen.
53 Heinz lsler heeft talloze betonnen schaaldaken ontworpen en gebouwd. Een groot deel daarvan is vrij vormgegeven, maar hij heeft ook een bouwsysteem voor industriehallen ontworpen, waarbij koepels op een vierkante onderbouw staan . Hij heeft zelfs ijsconstructies gemaakt. Bij al zijn ontwerpen heeft hij zich laten inspireren door de natuur.
Masoala Hal. Zurich Zoo Zurich Gautschi & Storrer Architecten
54
Constructeur: ABT In de Masoala hal wordt het oerwoud van Madagaskar nagebootst. De hal is ongeveer 90 x 120 m, vrijdragend overspannen met een type dakhuid zoals eerder bij Burgers Bush in Arnhem is toegepast. De hoofddraagconstructie bestaat uit bogen met een hart-op-hart afstand van 12 m. Hier passen precies 3 luchtkussens tussen. Tussen de uiteinden van elke boog zit een hoogteverschil van ca. 5 m . De bogen van 1700 mm hoog hebben een vierendeel-struktuur, zodat er zo veel mogelijk licht in de hal valt. De diagonalen van een vakwerk zouden alweer voor extra schaduwvlakken zorgen. De stabiliteit uit het vlak van de bogen zou in eerste instantie opgelost worden door de bogen momentvast te verbinden met de gordingen, zodat in die richting ook een soort vierendeelliggers zouden ontstaan. Om kosten te besparen is er uiteindelijk toch voor gekozen de gordingen scharnierend te bevestigen en de stabiliteit te laten verzorgen door twee windverbanden. De gordingen zijn welloodrecht op het dakvlak ingeklemd in de onderrand van de bogen, om een verdraaiing van de doorsnede van de bogen te voorkomen.
55 Bij Burgers Bush waren de luchtkussens nog 3 x 6 m, vooral vanwege de beperkingen van het transport. De kussens van de Masoala hal kunnen door een vernieuwd aluminium randprofiel direct op de bouwplaats worden samengesteld. Daardoor is de belangrijkste beperking de handelsbreedte. Voor de kussens is daarom een afmeting van 4 x 50 m gekozen.
Stadelhaten Train Station Zurich Santiago Calatrava
56
Calatrava moest een nieuw perron bijbouwen voor een derde spoor dat toegevoegd werd aan het bestaande station. Het station is 270 m lang en 40 m breed en kromt met het spoor mee om een heuvel heen. Hij heeft het nieuwe stationsgedeelte half in de helling gebouwd. Je kunt de constructie pas goed zien als je op de perrons aankomt. Het eerste wat je ziet van dit station als je uit de oude stad aan komt gelopen, is een 19de eeuws gebouw, dat bewaard is gebleven. Je kunt evenwijdig aan het spoor op vier niveaus lopen : op de perrons, in een ondergrondse galerij, over een uitkragende betonnen promenade boven het nieuwe perron en op de oorspronkelijke heuvels daarboven .
57 De drie-armige stalen kolommen staan om de 9 meter en kunnen de promendade zelfs blijven ondersteunen als twee kolommen worden weggeslagen door een ontspoorde trein . Op de promenade staat een pergola die bestaat uit stalen elementen van 5 m lang die 5 m uit elkaar staan . Daartussen zijn stalen draden gespannen waaraan wijnranken moesten groeien, maar dat is niet helemaal gelukt. De doorsnede blijft over bijna de gehele lengte gelijk. Op vier plaatsen ontspringen er bruggen die de promenade verbinden met het oude stationsgedeelte. Voor de liefhebber nog wat getallen: Beton : 22000 m 3 Gewapend beton: 2000 ton Bekisting : 53000 m2 Boorpalen : 500 m Isolatie: 8000 m2
58
Schakelstation Spoorwegen Zurich Gigon & Guyer Opdrachtgever: Kleuren: Gebouwd:
Schweizerische Sundesbahnen Harald F. Müller mei 1998 - april 1999
Het gebouw staat op de rand van de treinsporen , dicht bij de Gottlieb Duttweiler brug. Het gebouw herbergt de functies voor het beheer van het Zurichse stations-gebied. Van de drie verdiepingen wordt alleen de bovenste verdieping gebruikt voor kantoren en werkruimtes. De lagere verdiepingen bevatten slechts technische machines zoals omschakelingscomputers, transformator ruimte, krachtbron voor het spoorsys-teem, generator ruimte en ventilatie. Enkele technische systemen veroorzaken een grote hoeveelheid warmte, welke gewoonlijk voldoende is om de ruimten op constante temperatuur te houden . In de zomer en in de winter moet echter het teveel/tekort aan warmte worden afgevoerd/toegevoegd. Deze bepaling leidde tot de keus van een klimaatschil die zowel warmte kon opslaan als vrijgeven in voldoende hoeveelheden.
59 Een patina-achtige verkleuring, veroorzaakt door het stof dat door de remmen van de treinen wordt geproduceerd, is te zijn op alle voorwerpen en gebouwen dichtbij de sporen . Dit kenmerk motiveerde het besluit om het kleine gebouw in deze familie van roestrode, bruine dingen te integreren . Het bruinachtige rode pigment van het ijzeroxide is geïntegreerd in het beton. Aan de ene kant zorgt het bruine ijzeroxide in het beton ervoor dat het gebouw geïntegreerd wordt in zijn omgeving . Aan de andere kant contrasteert de roodachtig-gouden weerspiegelende metaal coating op de vensters met de matte kwaliteit van het donkere beton. Van binnenuit belicht bij nacht en weerspiegelend tijdens de dag symboliseren de vensters op elk moment de functie van het gebouw toezichthouden op het spoor.
Kirchner Museum Davos Gigon & Guyer
60
Opdrachtgever: Kirchner Foundation, Davos Samenwerking: Judith Brändle Urs Schneider Gebouwd: lente 1991 -zomer 1992 De belangrijkste doelstelling van het ontwerp was een tentoonstellingsruimte voor de kunst van Kirchner te creëren die noch met het werk van Kirchner zou moeten concurreren noch het overmatig zou moeten verhogen. De vier tentoonstellingsruimten op het entreeniveau van het museum zijn daarom ontworpen met grote terughoudendheid. De witte muren, de eiken parketvloer en het wall-to-wall glasplafond vormen een eenvoudige kubus, welke in zijn ruimte effect met de tentoonstellingsruimten van de eeuwwisseling vergelijkbaar is. Het daglicht komt zijdelings binnen, in de grote verlichtingsruimten (skylights). Daarna komt het van boven, door het geëtste glasplafond, in de tentoonstellingsruimten. In de grote verlichtingsruimten bevinden zich ook het kunstmatige verlichtingssysteem voor gebruik bij nacht
61 De ruimte tussen de kubusvormige tentoonstellingsruimten, geconstrueerd in beton, vormt de entreezaaL De bezoekers zullen steeds terugkomen in deze zaal als ze door het museum lopen. Vanuit de zaal heeft men een uitzicht op het omringende park heeft, de weg, het landschap en de stad van Davos: allemaal voorwerpen van de schilderijen van Kirchner. Het museum is bekleed met een glasfaçade die bestaat uit een verscheidenheid van transparant, mat en gepolijst glas. De glas bekleding speelt en werkt met het helder alpen licht. Afhankelijk van de verschillende functies van het glas verschilt zijn uitwerking: helder en licht spiegelend in de entreezaal zodat naar buiten kan worden gekeken, mat in skylights om het inkomende licht te verspreiden, en mat en geprofileerd als een doorzichtige bekleding om de thermische isolatie op de betonnen muren te bedekken.
1
1
62
Onderhoudswerkplaats Davos Gigon & Guyer Opdrachtgever: Samenwerking: Gebouwd:
Davos Taurismus Othmar Brügger (architect, Davos) sept. 1998 - nov. 1999
Het stedelijke concept van het project wordt aangetoond in het situeren van het werkplaats gebouw en de keus van materialen. Ten eerste, het nieuwe gebouw sluit de aankomstruimte van het sportencentrum gelegen aan de Talstrasse af, zowel om de precisie van de ruimtelijke verbinding aan het kuurpark te benadrukken als te verhogen. Verder is het thema van houten façades opgenomen in verwijzing naar de bestaande gebouwen. De plattegrond van de beneden verdieping van het twee verdiepingen hoge gebouw is beperkt tot de ruimtes die op de begane · grond moeten worden geplaatst (de garages voor de vrachtwagens en de sneeuwschuivers, de auto reparatieplaats, de autowasstraat, en de timmerwerkplaats.) De resterende ruimtes, de opslagruimtes en de kantoren worden geplaatst op bovenste verdieping. Deze ongelijke gebruiksverdeling levert uitkragingen op de tweede verdieping aan de beide langszijden van het gebouw op, met als doel om de entree van de garages en de werkplaatsen te beschermen die hieronder liggen.
- -- - - - - - - - - -- - -
-
-
~ - -- - - - --~-~
63
De draagstructuur is een skeleVdwarsmuur constructie met voorgespannen betonnen platen en betonnen kolommen. De grote uitkraging naar de Talstrasse is bereikt door middel van verticale betonnen schijven die tussen de vloer en plafondplaten worden geplaatst. De buitenmuren en de scheidingmuren worden gemaakt van geprefabriceerd, verdiepingshoge, geïsoleerde houten elementen. Een geventileerde bekleding van horizontale houten planken vormt de buitenkant van de gevel. Het dak, analoog aan de façades, wordt gemaakt met een geventileerde opbouw van hout, isolatie en beton "een davosdak". De vensters zijn gelijk geplaatst met de gevelbekleding. De glazen stalen deuren van de garages, die naar buiten opengaan, worden afgedekt door de uitkragende delen van het gebouw en zijn zo I beschermd tegen de sneeuw.
64
Sportcentrum Davos Gigon & Guyer Opdrachtgever: Kleuren: Graphic/signage: Gebouwd :
Kur- und Verkehrsverein Davos Adrian Schiess Trix Wetter april 1994- nov. 1996
Het sportencentrum heeft het bekende houten gebouw grenzend aan de schaatsbaan vervangen, dat was ontworpen door Rudolf Gabarel , en vernietigd door brand in 1991 . Evenals zijn voorganger ligt het nieuwe gebouw naast de schaatsbaan, namelijk de sportenfaciliteiten aan het noorden, en het sluit het aankomstgebied af aan het achtergedeelte. Het gebouw beantwoordt deze twee openluchtgebieden op verschillende manieren : de twee verdiepingshoge tribune permeabel voor licht, lucht en zicht, aan de kant die uitzicht biedt op de schaatsbaan, en een compacte één verdiepingshoge projectie aan de kant die aan het aankomstgebied grenst. Het prismavorige lichaam van het gebouw huisvest efficiënt en economisch een verscheidenheid aan functies: entreehal, restaurants , keuken, bureaus, materiaal en machinebaai , medische behandelingsruimten, kast ruimten, één flat, en gastruimten .
65 De tribune rust op betonnen steunen, welke het principe weergeven van de constructie van het gehele gebouw: beton, ruw of afgewerkt, afhankelijk van zijn gebruik. De buitenkant van het gebouw zal in twee lagen van hout worden omsloten, als twee bovenop geplaatste houten omheiningen. Deze behandeling van façade gaat over in het traliewerk, de zonneweringen en de vensters. De laag naast de façade wordt gemaakt van fijn pijnboom lattenwerk geschilderd in verscheidene kleuren; de tweede, de losgemaakte laag bestaat uit onbehandelde lariks. De verwering van de buitenlaag steekt af tegen de kleurrijke achterlaag . De verf dient om het hout en de vensters te beschermen, maar vooral is het een weerspiegeling van de kleurrijke wereld van sport en een aanwijzing van de opwindende activiteiten die binnen het gebouw plaatsvinden .
Sunniberg Bridge Klosters Christien Menn
66
Deze brug is gebouwd om het doorgangsverkeer om Klosters heen te leiden en deze stad daarmee te ontlasten. Drie ingenieurbureaus werden gevraagd deel te nemen aan de ontwerpwedstrijd. Geen van de ontwerpen was de landmark die de jury graag wilde, daarom gaf de jury opdracht tot het ontwerpen van een tuibrug. Hoewel deze optie het duurst was, koos de bondsregering toch voor de tuibrug. De brug overspant de 526 m in 5 delen, de grootste overspanning is 140 m. Hij steunt op gekromde pylonen en hangt daar ook met tuien aan vast. Het zeer slanke wegdek loopt zelf ook rond.
Thermaal Bad Vals Peter Zumthor
67
STEEN EN WATER "Berg, steen, water - Bouwen in steen, in de bergen . bouwen, uit de bergen uitbouwen, binnenin de berg zijn-, hoe laten de betekenissen die in deze woorden verborgen zijn, zich architectonisch interpreteren, zich omzetten in architectuur ? Langsheen deze vragen hebben wij dit gebouw ontworpen, zo heeft het stap voor stap gestalte gekregen. " (Peter Zumthor, inleiding over de Therme Vals) Steen en water zijn er de basismaterialen van waaruit dit gebouw is bedacht. De steen -Valser kwartsiet- is uitgegraven uit de berg, slechts twee kilometer verderop, en het water voor het kuuroord is het water dat er uit de bron ontspringt. Het gebouw bestaat uit een rechthoekig bouwvolume waarvan de muren opgebouwd zijn in horizontale lagen van geslepen natuursteen. De wanden vormen volumes die betonnen dakplaten dragen. Tussen en in de volumes zijn er waterpartijen en rustplateaus. Op zich kan het niet eenvoudiger als beeld. Maar de realiteit vertelt over veel meer dan dat. Er is een eenheid van denken en er is een veelheid aan fragmenten terwijl er een alomtegenwoordige juistheid - "genau" zeggen de Zwitsers - aan de orde is en het gebouw een toonbeeld is van traditie.
68 Het is een collectief gebouw: het baden zit zo ingeworteld in het zwitserse denken over gezondheid dat er geen sprake is van enige artificiële toevalligheid. Het "zijn" wordt er één met steen en water. De gehele ruimtelijke structuur is opgebouwd als een samenplaatsing van grote rotsblokken, met uitgehouwen holtes (Is dit niet een eerste beeld van architectuur?) . Maar het is ook een aanwezigheid van open en gesloten, van klank en stilte. Het gebouw getuigt van een universaliteit waarbij de holte uit de berg zich als massa manifesteert tegenover de volheid van water. Zo zijn er tussen de blokken de stappen en de haltes, de galm en de echo, het licht en de donkerte die elk hun belang hebben om hun rol van ruimtelijkheid te vervullen. Ze kunnen enkel zijn zoals ze zijn. Ze passen bij elkaar om als één geheel te fungeren. Het is het binnen doorheen het buiten en het buiten in het binnen . Begrijpbaar en daarom ook juist.
69 Doorheen een welbepaald materiaalgebruik -beton en natuursteen- en een uitgekiend proportioneel systeem fungeren de interieure ruimtes als separate klankkasten. Stilte, echo, weerklank, e.d. verworden als inhoud voor gebruik en ervaring. Alsof een partituur een beeld wordt, zo is het gebouw een klankkast voor iedereen die met het baden begaan is: het laat zelfs in eerste instantie het begrip architectuur achter om het daarna in alle preciesheid weer op te nemen. Het wil niet over architectuur spreken terwijl het er in essentie het duidelijkste exponent van is. Architectuur als overbodigheid omdat het zo voor de hand ligt, omdat het niets anders kan zijn. Terwijl het begrip "tijd" er een vorm van eindeloosheid aan geeft. Dit gebouw heeft zijn betekenis in het hedendaagse architecturale denken omdat het zich meet met een context van directheid. Het meet zich zowel met de origine van de eigen omgeving -het traditionele bouwen in Graubünden-, als met een globaal denkpatroon: de inpassing van een theoretisch model in de realiteit. Het situeert zich via een doorgedreven 'houding' van afwezige aanwezigheid en aanwezige afwezigheid. Alsof het er altijd heeft gestaan, alsof het altijd bedacht was.
70 De Thermen te Vals zijn in dit opzicht het typevoorbeeld van een "Haus" in de meest oorspronkelijke betekenis van het woord . Alles in en aan het gebouw zit verbonden aan dit centraal-europese begrip. Het bevat kamers die gebouwd zijn door muren die uit steen bestaan, kamers die enkel toegankelijk zijn via één doorgang . Daarnaast roept het in zijn plantypologie tevens een associatie met de stad op, de stad die opgebouwd is uit "Häuser" , uit open pleinen en doorgangen . Vanuit dit denkpatroon kunnen de titels van Zumthor's boeken en teksten steeds beter begrepen worden: 'Partituren und Bilder' , 'Architektur Denken', 'Häuser' ... Ca ge, Heidegger, Handke ... In het Thermen-gebouw te Vals gaat het over deze 'Stand der Dinge' (toestand van de dingen) die spreken, die inherent verbonden zijn met de dagelijksheid van het bestaan, over een 'Gestalt' dat de vraag stelt om zich te ontdoen van alle overbodigheid en enkel met de essentie bezig te zijn: Steen en water.
Migros Winkelcentrum Luzem Diener & Diener Opdrachtgever: Gebouwd :
71
Genossenschaft Migros 1998-2000
De vernieuwing van Hotel Schweizerhof en bouw van de Winkel Migros was een nogal controversieel project: de sloop van de vleugel van het oude hotel gebruikt voor opslag en de keukens om een nieuw winkelend centrum te bouwen trok bittere kritiek. In het competitiestadium vreesde men dat de grote zaal in het hotel dat tussen 1863 en 1865 door Leonhard Zeugheer werd gebouwd ook zou moeten worden geofferd. Maar het winnende project van Diener & Diener slaagde erin om het juiste compromis tussen de eisen van de stadsontwerpers en die van de architecten te vinden. Diener slaagde erin om het moeilijke probleem op te lossen om een nieuw gebouw in het gevestigde straatbeeld op te nemen. Een gebouw met een significant effect op de stad, gebaseerd op de vorm van de nabijgelegen Matthäuskirche. De buitenkant van het gebouw heeft de klassieke stereometrie van een kathedraal : stijve volumes , de hoogste in het centrum, een onafhankelijk blok dat duidelijk uitsteekt uit zijn omgeving.
72 Het sterke monolithische effect van het gebouw is gedeeltelijk een resultaat van de dichtheid van de afwerking van geoxideerde koperen beplating waarin weinig maar grote vensters zijn geplaatst. De hal van het commerciële gebied in het lagere deel van het gebouw en het versterkte staalskelet lieten de organisatie van de winkels een vrij vloerplan toe. Boven het commerciële gebied zijn de klaslokalen van de "school Migros": een school waar cursussen voor volwassen worden aangeboden in talen, informatietechnologie, decoratieve kunsten, het koken en sporten.
Stationshal Luzern Santiago Calatrava
73
Het originele station is in 1971 afgebrand. In 1975 is er een nieuw station gebouwd, dat er niet erg aantrekkelijk uitziet. De stationshal van Calatrava is eind jaren tachtig gebouwd bij een renovatie. Het is een atrium met 3 verdiepingen, met onderin winkels en bovenin een restaurant. De hal is 109 m lang en 14 m breed . De buitenrand bestaat uit een rij van 16 organisch gevormde kolommen van beton en staal, die over de stoep heen hangen . Zij zijn verbonden door een soort betonnen spoiler. Stalen balken hangen tussen de betonnen kolommen en het oude stationsgebouw door middel van een driehoekig treksysteem. Hieraan hangt het atriumdak, een lichte constructie van staal en glas. Er is een opening aangebracht tussen het atriumdak en het oude station, om warme lucht te laten ontsnappen. Van buiten vallen vooral de betonnen kolommen op, in de hal zelf zie je vooral staal en glas.
Kultur- und Kongresszentrum Luzern Jean Nouvel
74
Het Kultur- und Kongresszentrum Luzern is een van de spectaculairste objecten die in de laatste jaren gebouwd zijn in Zwitserland. Onder een gigantisch dak van 12.000 vierkante meter heeft de Franse architect Jean Nouvel drie afzonderlijk vormgegeven bouwdelen samengebracht: een concertzaal, een multifunctionele zaal en het congrescentrum met het Kunstmuseum. Jean Nouvel . Das KKL Luzern ist in drei kontrastierenden Sequenzen angeordnet: drei heterogene Objekte, die eine Art und Architekturkollektion unter einem einzigen Dach darstellen. Das Wasser gelangt durch Kanäle in die Tiefe der Baukörper, wodurch deren eigenständige Charakteren nochmals hervorgehoben werden.
75 Unter dem Flügeldaeh im Osten befindet sieh der Konzertsaal mit seiner an einen Geigenkasten erinnernden Verkleidung aus Holz . Die dunkeiroten Foyers, die Daehterrasse und die weiss-rote Beleuehtung runden das Bild ab. Es folgt das grosszügige, offene Foyer des multifunktionalen Luzerner Saais. lm Sommer loekt aueh hier eine zurüekversetzte und damit var Regen Sehutz bietende Terrasse. Sehliesslieh gelangt man zum engen, lang gestreekten Gebäudeteil des Kleinen Saais, der Kongressräume und des Kunstmuseums am äussersten Ende des Baus; ein sehr urbaner, transparenter Quader. Aueh das Kunstmuseum verfügt über eine offene Aussiehtsplattform . Das "Rüekgrat" des Komplexes bildet der Dienstleistungstrakt mit einer Anlieferungsstrasse, van wo aus jede Einheit ersehlossen werden kann.
ETH
76
Zurich Gigon & Guyer Het Auditorium in Building F biedt plaats aan 200 mensen. State-af-the-art mutilmedia instrumenten maken een hoge-resolutie, digitale presentatie mogelijk maar ook een reai-time publieksparticipatie. Er zijn 14 laboratoria in het Building F. In alle ruimten, kunnen de stoelen voor groepsseminaries geschikt worden geplaatst, of voor werkgroepen. In de vloer zijn computeraansluitingen aangebracht. Bovendien kunnen muren worden aangepast en al het meubilair is mobiel voor een maximale flexibiliteit.
115
ADVIESBURO VOOR BOUWKONSTRUKTIES ING. L. SNIJDERS B.V. v.....-...125.Pulba598. WiONI VNJ
b
5ftJr•
PPP Adviesburo lng.L.Snijders IN en Adviesburo Prebest IN staan al20 jaar 1100r. • diveniteil van hoogwaardige opdnlchten ( -. oppartementonbouw) • specia~st in prefab bellln. naast ande~ materialen • een jong team van ruim 20 mensen in stimulerende wet1<sfeer • een gedegen interne opleiding, geautamatiseerd, met up te date kwaliteitssysteem Ben je op me1c naar een interessante job, part-time wel!< enl
-inV-..,
115
ADVIESBURO VOOR BOUWKONSTRUKTIES PREBEST B.V. ~
19,PtalluUT, 56110AK BEST,
lli:OI~1SII..._OC$-l1S199tE-n"llll:~
