Bijeenkomst Lokale Democratie 28 januari 2013 Werktitel: burgerinitiatiefgroep lokale democratie Doel bijeenkomst: agenda setting - maatschappelijke initiatieven Vastleggen van kwaliteiten van burgerschap-burgerzin, en welke voorwaarden zijn nodig om deze vormen van democratie betekenis te geven? Presentaties: Jan Schrijver (Min. BZK): co-auteur van 'Help een burgerinitiatief', burger Amsterdam, gastmedewerker UvA Joachim Meerkerk (programmamanager pakhuis de Zwijger): betrokken bij Burgerinitiatief, en bij meerdere projecten waarin burgerinitiatieven en zelforganisaties zich presenteren
Jan Schrijver: De doe-democratie is niet alleen een trend maar ook noodzaak. Waarom? Bezuinigingen maken dit nodig, maar ook de ontwikkelingen in de samenleving spelen hierin een rol (burgers zijn beter opgeleid, hebben technologische middelen om informatie te verkrijgen en te delen waardoor ze meer mogelijkheden om hebben 'het zelf te doen'). Tenslotte is er een dringende behoefte aan meer vertrouwen in de samenleving - t.o.v. elkaar en t.o.v. het bestuur (bron: onderzoeken van SCP, WRR en Raad Openbaar Bestuur). Wat is er nodig in een doe-democratie? - burgers: • actieve burgers hebben behoefte aan kennis, geld, mogelijkheden • niet-actieve burgers moeten gemobiliseerd worden, ze moeten worden uitgenodigd om deel te nemen, bijv. d.m.v. 'Eigen kracht' conferenties, of ze zelf plannen laten bedenken binnen hun eigen leefomgeving - de markt: • sociale ondernemingen, hoe worden die gecreëerd? - de overheid • voorafgaand aan elk handelen bedenken wat de samenleving er zelf aan kan doen (subsidiariteitsbeginsel) Tenslotte is kennis over initiatieven elders in het land (andere gemeenten, methoden, krimpgemeenten e.d.) nodig om de vernieuwing van de lokale democratie te voeden. Vragen uit publiek: Sjors Tegenhartsen (?): de overheid voert de doe-democratie momenteel toch uit? Mensen doen zelf steeds meer, uw gedachte wordt momenteel al gerealiseerd? Jan: klopt Steeds meer burgers worden actief in het publieke domein, maar de overheid werkt lang niet altijd mee. Chaia Heining: er ligt een groot aantal rapporten over deze kwestie, in sommige rapporten wordt nogal makkelijk geconcludeerd dat de burger het zelf moet doen, andere rapporten zijn terughoudender. Op welke koers vaart het Min. BZK? Jan: Het Rob rapport 'Loslaten in vertrouwen' is te simpel. Er moet geïnvesteerd worden in de doedemocratie en er moet goed gekeken worden hoe de balans ervoor staat Reinder Rustema: in beide vragen is het niet duidelijk of het om het uitbesteden van beleid of het uitvoeren ervan gaat
Jan: het gaat om allebei - zeggenschap en eigenaarschap over onze eigen problemen/onderwerpen die we willen agenderen/bespreken is noodzakelijk. Het gaat om onze eigen zorg, onderwijs en dergelijke. Saar Boerlage: het aantal mensen dat betaalde arbeid verricht is toegenomen. In het verleden verrichten vrouwen veel meer gemeenschapstaken, ze hebben geen tijd voor de doe-democratie Jan: sociale ondernemers zijn de sleutelfiguren door het nastreven van sociale doelstellingen betaald te verrichten - in verbinding en betrokken met de maatschappij
Joachim Meerkerk: Pakhuis de Zwijger houdt zich met dit thema bezig, wij programmeren diverse bijeenkomsten over initiatieven in de stad die zich met burgerinitiatief bezighouden. Mensen zijn op zoek naar nieuwe verbanden in de samenleving. Onze analyse is dat dit o.a. vorm krijgt in burgerinitiatieven, trust, coöperaties, andere vormen van arbeid. De meer fundamentele vraag is hoe we zoeken naar een nieuwe constructie van de samenleving als geheel. De vraag is hoe we vanuit deze initiatieven bedenken hoe we de democratie vorm willen geven in de toekomst. Wat is de eigen kracht van die initiatieven als onderdeel van de democratie? Joachim geeft een toelichting op de kernwaarden van de democratie (die we hebben geleend van de NICIS publicatie De zucht naar een goed bestuur in de stad) . Democratie wordt in het dagelijks leven gereduceerd tot representatie. De andere waarden spelen geen rol. Veerkracht is bijv. weggevallen - de instituties moeten in staat zijn zichzelf te vernieuwen. M.b.t. de rechtsstaat is het denkbaar dat burgers ook meer worden betrokken, zoals sms-alert Amsterdam Noord (stukje handhaving). We moeten niet bezig zijn met unanimiteit maar op zoek gaan naar daar waar er spanning zit. (schema met kernwaarden democratie opgenomen in de bijlage)
Vier mensen die betrokken zijn bij burger initiatieven worden geïnterviewd door Eisse Kalk Maartje Romme van Weteringen Duurzaam: richten zich op duurzaamheid in de meest brede zin. Organisatie kreeg zicht op subsidie en ging zich daardoor richten op duurzame energie (energie-neutraal bouwen). Ze vindt het belangrijk dat nagedacht wordt over welk doel nagestreefd wordt. Het opbouwen van een duurzame maatschappij is cruciaal en de democratie moet zich in dienst stellen daarvan. Je bent voor, door en met burgers bezig. Voordat je het weet wordt je door grotere machten van de tafel geveegd. Reacties uit de zaal: Karin van Assendelft (Tugela Trust?): hoe verhoudt beleid zich tot de praktijk? Maartje: de Weteringen buurt is druk bezig met het invullen van stedelijke beleidsdoelen. In de Weteringen buurt staan veel monumenten, dit maakt verduurzaamen lastig. Er is een grijs terrein waar zij als organisatie veel invloed zouden willen hebben. Berte van Gelder: heeft het gevoel dat het duurzaamheids-idee van bovenaf opgelegd wordt. Maartje: bedoeling is dat het door de hele buurt gedragen wordt, maar je hebt een aantal initiatiefnemers nodig om te starten. Inmiddels is er een groep van zo'n 100 mensen die zich actief inzet. Buurt heeft 1000 huishoudens. Mw?: als burgers het zelf doen dan zijn ze het wiel opnieuw aan het uitvinden. Waar haal je je kennis vandaan? Maartje: de subsidie dicteerde dit - er moest een coalitie van uitvoeders van experts opgericht worden. Dit was lastig en samenwerking ging moeizaam maar nu beter.
Firoez Azarhoosh - Meevaart: Indische buurtinitiatief, bewonersgroep (community) die zich met:
gebruiken van maatschappelijk vastgoed bezighoudt (Meervaart en de Evenaar), het opzetten van een coöperatieve bewonersvereniging en het bevorderen van een lokaal bestuur en democratie van de bewoners en nadenken over hoe het leven eruit ziet na het opdoeken van de stadsdelen. De uitkomst van gesprekken om tot een gedeeld eigenaarschap te komen is belangrijker dan het definiëren ervan - dat wat eigenaarschap is. Het veiligheidsgevoel zit 'm in de uitwisseling van ideeën om problemen op te lossen. Je wordt hierdoor pragmatisch, er zijn verschillende werelden die naast elkaar bestaan. Eisse: wie neemt er nu besluiten in jullie community ? Firoez: praktisch dingen worden ter plekke opgelost, meer fundamentele vragen worden door voortrekkers beantwoord - dit is de dynamiek van de samenleving. Als we besluiten nemen dan is dat goed en kunnen anderen zich hier in vinden. Ook moet er ruimte zijn voor het maken van fouten. Het toekomstdenken frustreert momenteel de discussie. De politiek is een samenlevingsgoed, iedereen die zich met de samenleving bezighoudt is met politiek bezig. Politiek bedrijven moet het recht zijn van iedereen en niet alleen maar van degene die je vertegenwoordigen. Reacties uit de zaal: Ruben Alders: bij de Meevaart zie je dat er een machtsconcentratie optreedt (een relatief kleine groep neemt grote beslissingen), de vraag is of dit democratisch is en of dit wel/niet erg is? Ben je moderator/begeleider of laat je het gaan? Firoez: als dit een probleem is dan komt er een andere groep die er tegen is. Hij is van mening dat er zoveel ideeën zijn geweest om dit 'probleem' op te lossen, maar er is niet 1 persoon die dit op kan lossen. In een participatieve maatschappij moet iedereen betrokken zijn en dan komt de wijsheid sowieso tot recht. Mw Assendelft: dit is wel belangrijk want er is een voorhoede die initieert. Met een coöperatie ondervang je dit probleem Firoez: met 1 gebouw kan het vrij zijn, twee gebouwen betekent groei en daarom was de coöperatie nodig om de organisatie structuur te geven (werkorganisatie). Rense Bos: zou het een alternatief voor een stadsdeel kunnen zijn met 2200 leden? Firoez: gelooft hier niet in. Er moet geen onderscheid gemaakt worden tussen participatieve democratie en representatieve democratie. Deze moeten samenwerken. Het democratische systeem is waardevol maar het is moeilijk uit te leggen waarom als het aan alle kanten kraakt. Vertrouwen in democratie terug krijgen is cruciaal
Mercedes Zandwijken - Keti Koti verzoeningstafel: is ook bezig met het ontwikkelen van excellente wijken en de verzoening m.b.t. het slavernij verleden van Nederland. De traditie die zij met de tafels gebruikt is ontwikkeld op basis van de kennis die er in de samenleving is. Problemen in de wijken worden onvoldoende geadresseerd door de (lokale) politiek, daarom moet je massa en macht ontwikkelen met mensen die hun stem willen laten horen (maar niet gehoord worden). Dit verdiept de lokale politieke besluitvorming. Een voorbeeld zijn de wijkraden die als klankbord groep fungeren voor de overheid - in Amsterdam is dit overigens wel redelijk goed geregeld. Zij informeren en hebben invloed op de verdeling van geld. Echter, deze klankbordgroepen wisselen nauwelijks van samenstelling en zijn niet representatief voor de buurten die ze vertegenwoordigen. De waarde 'behoorlijkheid' is cruciaal hierin. Er wordt te weinig rekenschap gegeven aan veranderingen in de samenleving. De werkelijke vraag wordt niet opgehaald in de samenleving. We moeten op een andere manier met elkaar praten. Ook deze bijeenkomst kan anders vormgegeven worden, world cafe maakt meer gebruik van de collectieve kennis. Aan tafels wordt voortgebouwd op kennis die eerdere bezoekers van die tafel er neer hebben gelegd - elke mening telt. Je moet ook continu met elkaar in gesprek blijven gaan. Reacties uit het publiek: Berte van Gelder: G1000 zou goed initiatief zijn
Josien Pieterse: is betrokken bij de organisatie van Nederlands initiatief v.d. G1000. Hedy : is ervan overtuigd dat het vraagstuk van de diversiteit cruciaal in het opzetten van deze bijeenkomsten. Dit miste zij in de analyse van de heer Schrijver. Op 8 feb. wordt er in Oost een bijeenkomst georganiseerd die met een andere gespreksvorm werkt. Dit is wezenlijk omdat we een democratie verlaten waarin te weinig oog is geweest voor alle vormen van diversiteit. Eisse: wil graag met Hedy brainstormen over hoe dit vorm te geven
Douwe Schmidt - Greenhost, project Gulliver: houden zich met duurzame hosting bezig (groene stroom,computerwerk minimaliseren e.d.). Door privacy regelgeving van de overheid gingen ze systemen ontwikkelen die dataverkeer niet vastleggen. Nu hoeven ze geen data af te leveren aan de overheid. Verder heeft Greenhost een programma geschreven om geblokkeerde websites te omzeilen en toch toegankelijk te maken, data protectie e.d. In de hackerswereld is de DIY-cultuur veel normaler, je kunt ook oneindig kopiëren. Dit is cruciaal omdat je datgene wat werkt door kunt geven en mensen kunnen hierop verder bouwen. Open source is essentieel omdat je ziet hoe een systeem opgebouwd is en je kunt dit kunt verbeteren naar eigen wens. In de samenleving wordt dit concept sterk ontmoedigt. Reacties uit de zaal: Jan Schrijver: belang ICT is niet te onderschatten, levert een substantiële bijdrage aan de doe-democratie. Douwe: je moet ook kunnen programmeren. Projecten sterven langzaam een stille dood. Project Gulliver is erop gericht om websites tegen aanvallen van buitenaf tegen te gaan (kleine sites van activisten en journalisten die kritische geluiden laten horen). Hiermee neemt het project een rol over in de bescherming van activisten, eigenlijk zou iedereen dit moeten doen en ook de overheid heeft hier een rol in. Maar Nederland helpt juist mee met het verspreiden van software naar repressieve landen. Eisse vraagt of Jan en Douwe hier misschien verder over willen nadenken?
En nu verder: Dit is de eerste van een serie van vijf stedelijke bijeenkomsten waarin we de kwaliteiten, en behoefte van de maatschappelijke democratie willen inventariseren en vastleggen. Volgende stap van de burgerinitiatiefgroep is om de wijken in te trekken en het gesprek aan te gaan met buurtbewoners. Iedere buurt zou vrij moeten zijn om vorm te geven aan de lokale democratie. Deze discussies zouden in mei/juni gevoerd kunnen worden. Daarna wordt samengevat wat de wensen zijn & dit wordt geagendeerd voor de volgende gemeenteraadsverkiezingen. We hebben twee mensen gevraagd aan te geven welke de agendapunten zouden moeten zijn voor de vervolgbijeenkomsten en daarna horen we dit ook graag vanuit de zaal. Martin Stam - Hogeschool van Amsterdam: schreef het boek 'outreachend besturen in tijden van transitie'. Alle voorbeelden van burgerinitiatieven die vanavond aan bod zijn gekomen hebben altijd al bestaan. • Wat moet er nu gebeuren om mensen niet tussen wal en schip te laten vallen? • Hoe moeten we met waarden omgaan? • Wat Douwe zegt, het gaat niet om de voorkant maar om de processen die aan de achterkant plaatsvinden • Dingen zijn niet af, maar een proces loopt door en spanningen en conflicten blijven bestaan. Dit zijn leermomenten, het gaat er dus om hoe je ermee omgaat (behoorlijk & behaaglijk dialogisch of dialectisch?) Zoek je conflicten of tegenstellingen op? Reactie uit de zaal: Ik ben werkzaam in de buurt met weinig emancipatie en veel segregatie. De kans dat de Sharia hier dominant wordt is groot, dit is ook in London gebeurd.
Joachim Meerkerk: Douwe bracht belang van continuïteit in de samenleving naar voren. Dit is belangrijk i.v.m. eigenaarschap van burgers in de gemeenschap - moet verankeren. Initiatiefnemers moeten vrij zijn om andere projecten op te kunnen pakken. Transitie naar meer burgerkracht heeft sterk te maken met een herverdeling van de machtstructuren (verschuiving van verdeling van verantwoordelijkheden, bevoegdheden en middelen). Reacties uit de zaal Carolien de Jong: we moeten toch juist nadenken over hoe we burgers kunnen ondersteunen en niet uitdenken over wat zou moeten zijn? Joachim: hij denkt over deze kwesties na, niet met de bedoeling om een agenda te bepalen voor burgers, maar om de voorwaarden te scheppen dat burger dit zelf kunnen doen Mw. Assendelft: we zijn afhankelijk van lokaal bestuur die toestemming voor allerlei initiatieven moet geven. De macht moet bij de initiatieven liggen en niet bij de bestuurders die 'toestemming' geven. Ambtenaren (de niet usual suspects) die hierin een rol spelen moeten we erbij betrekken. Chaia: vindt de initiatieven fantastisch maar schrikt van uitspraken als macht overnemen. Vindt dat we hier voorzichtig mee om moeten gaan maar dat je moet nadenken over hoe je wethouders en ambtenaren mee laat denken met je initiatieven i.p.v. op ze af te geven. Koester de democratie. Douwe: als bedrijven 'goede dingen' doen dan wordt het gezien als 'green washing', dit is een gevaar voor de algemene perceptie. Bedrijven worden meer gezien en verdacht als winstmakende ondernemingen dan als organisaties met werkelijke goede intenties. Saar: ziet er geen heil in om dit aan bedrijven deze taak op zich nemen Mw ? : is al jaren met sociaal ondernemerschap bezig. Dit is een doelgerichte manier om sociale problemen op te lossen, i.p.v. dat ze zich over de rug van anderen verrijken Hedy: hebben we al de wezenlijke vraag gesteld 'willen de mensen die hier aanwezig zijn wel dat de stadsdelen afgeschaft worden?' Eisse: dit punt hebben we bewust niet geagendeerd omdat lokale politici hier niet over in discussie willen gaan. Het doel van de bijeenkomst is om de lokale democratie te vernieuwen vanuit het perspectief van de burgerinitiatieven Dhr ? : deze discussie is sowieso relevant, onafhankelijk van het afschaffen van de stadsdeelraden Albertine: ziet drie lijnen die voortkomen uit burgerinitiatieven. Je hebt een nieuwe vorm van bestuur nodig want de staat moet geherformuleerd worden. Segregatie moet voorkomen worden. Is me niet helemaal helder wat ze hiermee bedoelt. Firoez: bestuurlijk systeem is niet belangrijk maar het gaat om de mensen die op die posities zitten . Vervullen zij hun rol op basis van integriteit en behoorlijkheid. Firouz nodigt iedereen die daarvoor belangstelling heeft uit voor de discussie die op vrijdag 5 februari van 14.00 tot 17.00 uur wordt georganiseerd in de Meevaart. Daar brengen actieve bewoners naar voren wat zij van het lokale bestuur verwachten. De discussie wordt georganiseerd in de vorm van een world cafe.
11 februari en 11 maart zijn de volgende bijeenkomsten om 20.00 uur in pakhuis de Zwijger. Daarna zijn er nog 2 bijeenkomsten op 3 en 23 april.
Wij komen dan tot de volgende kernwaarden, waar uiteenlopende kwaliteitseisen mee verbonden zijn: responsiviteit en effectiviteit, behoorlijkheid, veerkracht en tegenwicht. In bijgaande figuur wordt verduidelijkt hoe deze waarden zich tot elkaar verhouden.
Inputwaarden (de ‘voorkant’ van het proces)
Outputwaarden Systeemwaarden (de ‘achterkant’ van het proces) (de ‘constitutie’ van het systeem)
Democratie als responsief ‘bestuur door het volk’
Democratie als effectief ‘bestuur voor het volk’
Democratie als duurzaam ‘bestuur van het volk’
Kernwaarde: Responsiviteit
Kernwaarde: Effectiviteit
Kernwaarde: Veerkracht
Gerelateerde inputwaarden: Representatie,‘rapport’ participatie, toegang, openheid
Gerelateerde outputwaarden: Productiviteit, efficiency, slagvaardigheid, toegevoegde waardecreatie
Gerelateerde systeemwaarden: Zelfregulerend vermogen, weerbaarheid, adaptiviteit, ‘samenredzaamheid’
Rechtstaat als ‘Rule of law’ ‘Rule by the law’ ‘Rule for the law’
Rechtstaat als duurzaam ‘evenwicht van machten’
Kernwaarde: Behoorlijkheid
Kernwaarde: Tegenwicht
Gerelateerde proceswaarden (*) Gerelateerde systeemwaarden: Zorgvuldigheid, transparantie en navolgbaarheid; rekenschap, Countervailing powers, checks integriteit en betrouwbaarheid; fatsoenlijke, gelijke en onpartij& balances, macht én tegendige behandeling; proportionaliteit en fair play; reciprociteit macht, bestuur én toezicht
Figuur 3: waardencatalogus van ‘goed bestuur’ (*) We spreken hier van proceswaarden, omdat dit waarden zijn die betrekking hebben op het hele proces waarin inputs met outputs worden verbonden. Bron: De zucht naar goed bestuur in de stad, (red. Frank Hendriks en Gerard Drosterij uitgave NICIS
