Bijlage bij cultureel maandblad Z u i d e r l u c h t | november 2008
2 t/m 30 november ’08
Over het globale en het lokale in de beeldende kunst
* Babiichouk, Leonid * Backes, Gies * Ban, Hans van den * Bastiaans, Monique * Bergen, Jeroen van * Berghs, Antoine * Berkers, Jos * Bertrand, Gabriel * Bisscheroux en Voet * Bolk, Patrick * Brans, Nathalie * Breuer, Claudia * Celen, Wim van der * Crapanzano, Jean-Michel * Creemers, Oscar * Custers, Myriam * Dalemans, Jan en Gilbert * Dan, Calin * Danke, Tobias * Derks, Birgitt * Derks, Sandra * Deurzen, Sander van * Devens, Paul * Dewalque, Gilles * Diaz, Sylvie Macias * Dietvorst, Jan * Doyle, Shaun & Mallinson, Mally * Drie, Birgitta van * Drissen, Paul * Drummen, Suzan * Dupont Garitte, Laurent * Emmerich, Hadassah * Engelen, William * Erp, Martijn Lucas van * Eussen, Anneke * Fiddelers, Norbert * Finke, Francy * Finke, Romy * Geenen, Pieter * Haas, Deborah de * Habets, Erik * Halmans, Frank * Herzog, Petra * Impe, Antoine van * Jochems, Frederieke * Johannesma, Rob * Killaars, Fransje * Klass, Alin * Kloosterboer, Klaas * Koene, Peter * Koolen, Frank * Koziel, Cathérine * Krell, Marie-Claire * Krogt, Audrey van der * Lambeens, Tom * Lambermont, Robert * Ledure, Elodie * Leeuw, Dave de * Lemmen, Hans * Lemmens, Nieke * Lutgerink, Elke * Maarschalkerwaard, Erik van * Maissan, Linda * Mans, Keetje * Maurer United Architects * Mazzarella, Thomas * Moon, Ray * Mul, Geert * Muyle, Johan
* Overbergh, Hilde
* Peltzer, Magdalena * Peulen, Karin * Plevoets, Sébastien * Raeven, L.A. * Ramaekers, Diana * Rameckers, Han * Reubsaet, Jack * Rikken, Kim * Ritterbex, Tanja * Roderburg, Johanna * Rooijen, Ines den * Russotto, Gloria * Sadée, Juul * Saed, Donya * Sarlet, Jean-Michel * Savelkouls, Niels * Setola, Sandro * Sluijs, Collin van der * Smits, Mieke * Thomassen, Aline * Tilburg, Mirjam van * Vanuytrecht, Tom * Villevoye, Roy * Vingerhoets, Romain * Wernerus, Hannah * Wiehager, André* XY DUMB-OFFICE 2002 * Zolamian, Marie
zuiderlucht specials www.zuiderlucht.eu
i-Fabriek
arcen america baexem beek beesel bemelen blitterswijck born broekhuizen buggenum cadier en keer echt ell eijsden elsloo eckelrade eupen ittervoort geleen gennep geulle grathem haelen haler heibloem heerlen heerlerheide heythuysen
special bij cultureel maandblad zuiderlucht over creatieve industrie | oktober 2007
horn horst hunsel kelpen-oler kessel landgraaf leudal linne lottum maastricht maasbracht maasniel meers meijel mook en middelaar neer neeritter nieuwstadt noorbeek nunhem oirsbeek offenbeek panningen reuver roermond roerdalen
roggel rothem schinnen sittard stevensweert stein-nieuwdorp susteren swalmen thorn ubachsberg urmond ulestraten velden venlo voerendaal wassenberg weert wellerlooi wijlre
Het filmevenement van het zuiden:
Vijf dagen filmprimeurs en speciale evenementen
8 t/m 17 augustus 2008
English section inside
Ontwerper Maurice Mentjens is een verhalenverteller
Arjo Klamer: Maastricht als Istanbul van de 21e eeuw NDSM-loods, de ultieme broedplaats
11
www.limburgfestival.nl
Alexandra Fraraccio in ontwikkelingshulp Villa Basta duikt in Vlaams mijnverleden
'PUP'SFESJL8FO[FM.FNmT'JMN
1
1
www.zuiderlucht.eu
special i-Fabriek
oktober 2007
john baldessari BACA LAUREAAT 2008
BIENNIAL AWARD FOR CONTEMPORARY ART
Bijlage bij cultureel maandblad z u i d e r l u c h t | oktober 2008
Stichting Elisabeth Strouven
provincie limburg
Bijlage bij cultureel maandblad Z u i d e r l u c h t | november 2008 Bijlage bij cultureel maandblad Z u i d e r l u c h t | november 2008
i-fabriek 2
2 t/m 30 november ’08
Over het globale en het lokale in de beeldende kunst
Timmerfabriek Maastricht vrijdag 14 november 2008
* Babiichouk, Leonid * Backes, Gies * Ban, Hans van den * Bastiaans, Monique * Bergen, Jeroen van * Berghs, Antoine * Berkers, Jos * Bertrand, Gabriel * Bisscheroux en Voet * Bolk, Patrick * Brans, Nathalie * Breuer, Claudia * Celen, Wim van der * Crapanzano, Jean-Michel * Creemers, Oscar * Custers, Myriam * Dalemans, Jan en Gilbert * Dan, Calin * Danke, Tobias * Derks, Birgitt * Derks, Sandra * Deurzen, Sander van * Devens, Paul * Dewalque, Gilles * Diaz, Sylvie Macias * Dietvorst, Jan * Doyle, Shaun & Mallinson, Mally * Drie, Birgitta van * Drissen, Paul * Drummen, Suzan * Dupont Garitte, Laurent * Emmerich, Hadassah * Engelen, William * Erp, Martijn Lucas van * Eussen, Anneke * Fiddelers, Norbert * Finke, Francy * Finke, Romy * Geenen, Pieter * Haas, Deborah de * Habets, Erik * Halmans, Frank * Herzog, Petra * Impe, Antoine
11 1
van * Jochems, Frederieke * Johannesma, Rob *
Bonnefanten zoekt de mainstream op Meester Baldessari stelt vooral vragen Nooit meer saaie kunst De stille vennoot van Koen van den Broek Portretten masterclass Chanting Baldessari
Killaars, Fransje * Klass, Alin * Kloosterboer, Klaas
Duurzaamheid voor & na de hype
* Koene, Peter * Koolen, Frank * Koziel, Cathérine * Krell, Marie-Claire * Krogt, Audrey van der * Lambeens, Tom * Lambermont, Robert * Ledure, Elo-
Ap Verheggen op de Noordpool 5 Bouwen met Bjarne Mastenbroek 6 De missie van Floortje Dessing 7 De houdbaarheid van Venetië 9
die * Leeuw, Dave de * Lemmen, Hans * Lemmens, Nieke * Lutgerink, Elke * Maarschalkerwaard, Erik van * Maissan, Linda * Mans, Keetje * Maurer United Architects * Mazzarella, Thomas * Moon, Ray * Mul, Geert * Muyle, Johan
* Overbergh, Hilde
* Peltzer, Magdalena * Peulen, Karin * Plevoets, Sébastien * Raeven, L.A. * Ramaekers, Diana * Rameckers, Han * Reubsaet, Jack * Rikken, Kim * Ritterbex, Tanja * Roderburg, Johanna * Rooijen, Ines den * Russotto, Gloria * Sadée, Juul * Saed, Donya * Sarlet, Jean-Michel * Savelkouls, Niels * Setola, Sandro * Sluijs, Collin van der * Smits, Mieke * Thomassen, Aline * Tilburg, Mirjam van *
1
www.zuiderlucht.eu
The Duress Series: Person Kicking Bowed Person, 2003. Private collection, Switzerland. Courtesy Marian Goodman Gallery, New York
BACA 2008
oktober 2008
Vanuytrecht, Tom * Villevoye, Roy * Vingerhoets, Romain * Wernerus, Hannah * Wiehager, André* XY DUMB-OFFICE 2002 * Zolamian, Marie
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2008
Glocal Affairs en het gelijk van Máxima W
3
bestaat – in enkelvoudige zin, Maxima had gelijk!
bestaat er niet-Limburgse kunst. Er zijn alleen kunste-
of WK weet dat het Nederlandse voetbal ergens voor
– natuurlijk niet. Net zomin als er een Limburgse kunst
naars. Goede kunstenaars, middelmatige kunstenaars
staat. Pratend met belangeloze buitenlanders vallen
bestaat.
en slechte kunstenaars. Ze zijn van alle tijden. En hun
ie wel eens buitengaats verblijft tijdens een EK
begrippen als spelvreugde, creativiteit en lef. (Waarna
Op de (cultuurpolitieke) achtergronden van de
herkomst zegt niets over de kwaliteit van hun werk.
op licht besmuikte toon de constatering volgt “dat jullie
expositie ‘Glocal Affairs - Where are you’ hoef ik hier
Voorwaar geen wereldschokkende mededeling,
altijd verliezen als het erop aankomt.”)
niet in te gaan, dat doet Duncan Liefferink verderop
een mens zou er giechelig van worden, maar op dit
Zou je vanuit het perspectief van een buitenlander
in deze Zuiderlucht-bijlage. Ik wil me beperken tot het
moment en op deze plaats toch de moeite van het
iets kunnen zeggen over het begrip Limburgse kunst?
parafraseren van de fameuze eerste twee zinnen van
herhalen waard.
Ik word altijd een beetje giechelig van dat thema.
de klassieker The World of Art van E.H. Gombrich:
Het discours over identiteit duidt de tijdgeest, maar
‘Eigenlijk is er geen kunst. Er zijn alleen kunstenaars.’
is tegelijkertijd nogal oudbakken. Want die identiteit
Zo is het. Er bestaat geen Limburgse kunst, noch
WIDO SMEETS, hoofdredacteur Zuiderlucht
Trajecta: 81 mannen, 43 snorren We waren het bijna vergeten, maar ‘Glocal Affairs’ is eigenlijk een vervolg op de drie Trajectaexposities die in de jaren tachtig van de vorige eeuw als een soort wapenschouw van Limburgse beeldende kunst fungeerden. “De rimpelloze vijver van het kunstgebeuren in ons gewest veranderde van de ene dag op de andere in een bruisende bergrivier.” door Mat Verberkt
W
ie moeite heeft het tijdsbeeld te schetsen waarin
van de wereld laten zien. Dat was in elk geval tot 1987
verkopen dat een goede economische infrastructuur
anders. Toen was het kennelijk nog nodig de schep-
niet kan zonder een goede culturele infrastructuur”,
pende mens een podium te geven dat een einde moest
zegt Benders, toen provinciaal cultuurambtenaar. Met
maken aan het Calimero-effect waar Limburg patent
Rijks- en Europese gelden werd aan een kwaliteitsslag
op leek te hebben. Er moest applaus worden gegene-
in het culturele voorzieningenniveau gewerkt. “Daar
reerd want nogal wat Limburgse kunstenaars telden
hoorde Trajecta in zekere zin ook bij,” zegt Benders.
niet mee in het (inter)nationale circuit. Of zoals het
“Dus werd besloten om met het voor Limburg onge-
zo mooi heet in de inleiding van het snorrenboek uit
kende bedrag van 450.000 gulden (meer dan 200.000
1987: “Deze op verkoop en vervolgexposities gerichte
euro) de beeldende kunst op de kaart te zetten. Ver-
biënnale zal ook in de toekomst voor onze stichting het
geet niet dat in eerdere jaren hiervoor geen cent op de
voornaamste middel zijn om verder aan de verwezenlij-
provinciale begroting stond. Alles was in handen was
king van haar doelstelling te werken.”
plaatselijke initiatieven met vaak alleen maar steun van
De stichting heeft haar doelstelling niet overleefd. De
lokale overheden.”
laatste Trajectaversie laat – in retrospectief - zien dat
Het waren roerige tijden.
de 125 deelnemers - schoon en gescheiden ingedeeld
Want het uitgesproken individualistische karakter van
Lei Alberigs, indertijd directeur van Museum Van
in de sectoren Schilderkunst, Plastische Vormge-
kunstenaars speelde de initiatieven parten. Of zoals
Bommel Van Dam in Veno, met drie opeenvolgende
ving, Edelsmeden, Grafiek, Textielkunst, Keramiek en
het verbloemd staat verwoord in de Trajecta-catalogus
Trajecta-exposities aan Limburgse kunstenaars een
Fotografie – niets anders waren en zouden blijven dan
1985 over de vorige editie: “De rimpelloze vijver van
podium werd geboden, hier enkele ijkpunten.
bezetenen die, om hun blik op geest en materie te
het kunstgebeuren in ons gewest veranderde van de
verbeelden, alleen konden vertrouwen op hun kwaliteit.
ene dag op de andere in een bruisende bergrivier.”
De eerste Trajecta-expositie vond plaats in 1983, het
Sommigen tellen nog steeds mee. Anderen genieten
Geen woord over ruziënde kunstenaars die elkaar het
jaar dat het eerste kabinet-Lubbers aankondigde bin-
enige historische status aan de toog met verhalen uit
licht in de ogen niet gunden, geen woord over bedrei-
nen vier jaar de BKR af te bouwen. Ter herinnering: de
de goeie ouwe tijd. De meesten vertoeven met hun
gingen aan het adres van organisatoren, geen woord
BKR (Beeldend Kunstenaars Regeling) bood kunste-
werken vaak voor de eeuwigheid in de catacomben
over contramanifestaties. Maar wél de keuze om Tra-
naars een uitkering zonder sollicitatieplicht in ruil voor
van nauwelijks te ontsluiten publieke verzamelingen.
jecta, met alle risico’s van dien, voort te zetten.
werk.
“Vergeet niet,” zegt Leo Benders, directeur van het
Maar die derde editie, in 1987, bleek desondanks
Huis voor de Kunsten Limburg, “dat het idee van
de laatste poging een collectief en vooral kwantita-
Nederlands eerste astronaut Wubbo Ockels de ruimte
Trajecta op zijn beurt wortels heeft in de jaren ze-
tief beeld te schetsen van de ‘achterstand’ van de
ingeschoten en nam Michael Gorbatsjov het roer over
ventig.” Destijds wilden de kunstenaars Jos Muris en
Limburgse kunst. Benders: “Misschien hebben we
in de Sovjet Unie. In de catalogus van de derde en
Renaud Levigne samen met de bestaande instellingen
in die jaren Limburgse kunst verwisseld met kunst in
laatste Trajecta (1987) staan portretjes van 81 mannen,
en overheden een grote Limburgse kunstmanifestatie
Limburg. Dat zijn toch twee totaal verschillende zaken.
van wie er 43 met zekerheid een snor dragen. In veer-
opzetten. Het werd KIL 71, Kunst in Limburg. Onenig-
Maar wat we er aan hebben overgehouden is een
tien gevallen is deze lipversiering niet te herkennen of
heid over de omvang en de kwaliteitscriteria deed KIL
steeds verder ontwikkeld kunst- en cultuurbeleid in de
te herleiden. Eén kunstenaar draagt een Baskenmuts.
en de opvolgende manifestaties de das om. Het waren
provincie, met een visie die niet voortkomt uit wrok en
En dat in het jaar dat Andy Warhol overleed.
de jaren van aksie en zelfbestuur.
verongelijktheid, maar die zich richt op ontwikkeling en
In het jaar van de tweede Trajecta (1985) werd
De tijden zijn ingrijpend veranderd. De overzichts-
Toen begin jaren tachtig Limburg zowel economisch
expositie Glocal Affairs wil anno 2008 betrokkenheid
als cultureel op zijn gat lag, greep gouverneur Sjeng
en interactie van Limburgse kunstenaars met de rest
Kremers in. “Die man wist in Den Haag en Brussel te
kwaliteit.” (Met dank aan Juul Sadée)
4
Global village? Ok, maar waar
Glocal Affairs is een ambitieus overzicht van hedendaagse kunst uit Limburg en de buitenlandse ommelanden. Hebben we hier te maken met cultuurpolitiek spierballenvertoon van een regio die graag Culturele Hoofdstad van Europa wil worden? Of gaat het om de vraag welke rol er overblijft voor de ‘lokale’ cultuur in een tijd van toenemende globalisering? door Duncan Liefferink
W
here are you luidt de ondertitel van Glocal
achter de Trajecta’s was dus achterhaald. Hoe kun je
bepaalde band met de regio. Ze wonen en werken er of
van ‘Limburgse kunst’ spreken als de wereld een dorp
zijn er geboren. Veel kunstenaars doen daar helemaal
aan het worden is? De enige periode waarin sprake zou
niets mee. Ze zijn hun eigen weg gegaan en hebben hun
kunnen zijn van een min of meer herkenbare ‘Limburgse’
collega’s en geestverwanten over de hele wereld. Ze zijn
kunst is het einde van de negentiende en de eerste helft
wel degelijk onderdeel van kleinere sociale netwerken,
van de twintigste eeuw, de dagen van Pierre Cuypers,
maar die hebben niets te maken met de plaats waar ze
Henri Jonas en Joep Nicolas. Toch wilde de provincie
vandaan komen. Het zijn virtuele gemeenschappen. In
Limburg opnieuw een regionale kunstmanifestatie.
die zin maakt het niets uit of je je in New York, in Berlijn, in Peking of in Maastricht bevindt. De wereldwijde
Maar de tijden zijn veranderd. De globalisering
oriëntatie overheerst. Ik heb er wel eens over gedacht
heeft tegenkrachten losgemaakt die verder reiken dan
een tentoonstelling te organiseren van kunstenaars die
wegblokkades door Franse boeren en straatgevechten
in 1960 zijn geboren, mijn eigen geboortejaar. Dat is een
tijdens G8-bijeenkomsten. Er is een hernieuwde
even willekeurig criterium. Die willekeur en die diversiteit
zoektocht naar regionale authenticiteit, producenten van
wil ik laten zien met Glocal Affairs.”
streekproducten kunnen amper aan de vraag voldoen,
Affairs. “Waar ben je?” zegt Jean Boumans, consulent
mensen blijken er tegelijkertijd een Europese, een
beeldende kunst bij het Huis voor de Kunsten en
Nederlandse en een Sittardse of een Arcense identiteit
wél bezig zijn met de plaats waar ze zich bevinden.
curator van de tentoonstelling met die titel. Boumans:
op na te kunnen houden. En ze blijven elkaar door de
Vaak gaat het daarbij niet om de plek zelf, maar
“Plaatsbepaling schijnt het meest voorkomende
mobiel vertellen waar ze zijn.
om maatschappelijke betrokkenheid. Ze gebruiken
onderwerp te zijn van gesprekken door de mobiele telefoon. Hoe vaak hoor je mensen niet zeggen: ‘Waar zit je?’, of: ‘Ik ben nu daar-en-daar’?! Dat is een rare tegenstelling. Het mobieltje is een van de symbolen van de huidige samenleving, van netwerken tussen mensen die niet aan plaats gebonden zijn, van bereikbaarheidwaar-je-ook-bent. Tegelijkertijd willen we kennelijk nog steeds van elkaar weten waar we ons bevinden. De plek waar je zit blijft belangrijk. Die spanning tussen local en global is de achtergrond van Glocal Affairs.” In de jaren tachtig vonden in Maastricht drie tentoonstellingen plaats onder de titel Trajecta. Ze waren bedoeld om een overzicht te geven van de ‘Limburgse kunst’ op dat moment. Achteraf moet je er een beetje om lachen. Historisch gezien is Limburg een toevallig samenraapsel van gebieden die niet zo heel lang geleden zowel staatkundig als cultureel meer te maken hadden met centra als Brussel, Luik en Keulen dan met elkaar. En vooruitkijkend twijfelt niemand eraan dat dit gebied steeds meer deel gaat uitmaken van Europese en mondiale netwerken. Het concept
Aan de andere kant zijn er ook kunstenaars die
het lokale om meer algemene uitspraken te doen, De herleving van de Trajecta-gedachte past in
bijvoorbeeld over identiteit of over de verhouding
dat beeld. In Utrecht toonde De Nieuwe Salon dit
tussen lokale en mondiale cultuur. Glocal Affairs is niet
voorjaar kunst uit de provincie. Jean Boumans haalt
echt een thematische tentoonstelling over beeldende
de Engelse curator en kunstcriticus Claire Doherty
kunst in het spanningsveld van local en global. In dat
aan, die vaststelde dat biënnales en andere grote
geval zou je tien, twaalf kunstenaars selecteren en
kunstevenementen tegenwoordig meer over city
het thema helemaal uitdiepen. Glocal Affairs, met 101
branding gaan dan over kunst.
deelnemende kunstenaars, biedt de mogelijkheid het
Cultuurpolitieke bedoelingen worden ook bij Glocal Affairs niet onder stoelen of banken gestoken. De
onderwerp in de breedte te verkennen.” “
E
lke stellingneming ten opzichte van cultuur
manifestatie dient uitdrukkelijk om Limburg op de kaart
is politiek”, merkt deelnemer Geert Mul elders in
te zetten met het oog op de Maastrichtse kandidatuur
deze bijlage op. In het geval van Glocal Affairs is het
voor Europese Culturele Hoofdstad in 2018. Utrecht
inderdaad niet moeilijk politieke boodschappen of op
heeft, zoals bekend, soortgelijke ambities. Met De
zijn minst politieke implicaties aan te wijzen. Geert
Nieuwe Salon in het midden en Glocal Affairs in het
Mul zelf stelt door middel van voortdurend wisselende
zuiden van het land is de concurrentie in alle hevigheid
combinaties van foto’s uit Heerlen en beelden uit
losgebarsten.
andere delen van de wereld onze ideeën over ‘lokaal’ en
Toch wil Glocal Affairs meer zijn dan een etalage van kunst uit Limburg. Boumans: “We willen niet alleen een
‘authentiek’ aan de orde. Hans van den Ban maakte opnamen van mensen
overzicht geven, maar ook aanhaken bij de actualiteit.
in verschillende wijken in Maastricht die hun
Bijna alle kunstenaars in de tentoonstelling hebben een
kinderen binnenroepen en bracht deze samen in
5
woont de kunstenaar...?
Kunstenaars Han Rameckers en Jean-Pierre Zoetbrood tijdens het opbouwen van Glocal Affairs. foto Zuiderlucht
een geluidssculptuur van ongeveer acht minuten. De namen en de verschillende tongvallen van Maastrichtenaren, ‘Hollanders’ en immigranten geven, zoals hij het zelf uitdrukt, “een sociale scan van de stad”. Intussen zijn Geert Wilders en Rita Verdonk alleen trots op Nederland en denken er het hunne van. De bijdrage van de Raeven-tweeling keert in zekere zin terug naar de boodschap van de anti-globalisten van het eerste uur: ze laten zien hoe de wens om te voldoen aan het westerse schoonheidsideaal leidt tot
uiterst pijnlijke ingrepen bij Chinese meisjes.
O
Een groot aantal van de deelnemende kunstenaars maakte speciaal voor de tentoonstelling nieuw werk.
ngeveer tweederde van Glocal Affairs is te zien
in de Timmerfabriek in Maastricht, de rest is verspreid over Venray, Venlo, Roermond, Heerlen, Aken en Luik. “Het is belangrijk dat het meer is dan alleen Maastricht en zelfs meer dan alleen Nederlands Limburg”, benadrukt Boumans. “Het gaat om het cultuurgebied waar we deel van uitmaken. Er doen ook Vlaamse, Waalse en Duitse kunstenaars mee.”
Boumans: “In veel gevallen zijn dat installaties waarin de grenzen tussen schilderkunst, beeldhouwkunst en andere media zijn verdwenen. Dat is een verschil met de Trajecta-exposities uit de jaren tachtig. Toen overheersten de traditionele disciplines schilderen en beeldhouwen. Veel van die installaties zijn speciaal voor een bepaalde locatie gemaakt: een contextualiteit die weer een extra invulling geeft aan het begrip local.”
6
Guided tour in shopping paradijs Gemine Muse (2004) van Mirjam van Tilburg.
Mirjam van Tilburg maakt voor Glocal Affairs nieuw werk op locatie. In Roermond, om precies te zijn, in de Designer Outlet en het Stedelijk Museum. Bij het creëren van haar werk vertrekt Van Tilburg meestal vanuit een plek of locatie. Gevraagd voor Glocal Affairs
Is dit eigenlijk wel lokaal?
stond voor haar meteen vast dat er een relatie moest zijn
Multimediakunstenaar Geert Mul is gegrepen door de verhoudingen tussen het algemene en het speci-
Ernst Casimirkazerne in Roermond als uitgangspunt.
fieke, tussen universele verschijnselen en lokale identiteit. Het thema van Glocal Affairs is hem dan ook
Gebouwd in 1939 doet de kazerne dienst als onderkomen
op het lijf geschreven.
voor achtereenvolgens Nederlandse, Duitse en Ameri-
“Loop langs de etalage van een fotograaf in Rotterdam-Noord en één in Rotterdam-Zuid,” zegt Geert
met Roermond, de plaats waar ze opgroeide. “Ik denk dat het voor het grote publiek vooral interessant is om te zien hoe kunstenaars reageren op lokale situaties.” In het project Looplijn komen lokale en globale elementen samen. Van Tilburg (1980) nam de geschiedenis van de
kaanse soldaten. Van 1951 tot 1963 verblijven Molukse
Mul. “Op het eerste gezicht zie je dezelfde babyfoto’s, dezelfde portretten, dezelfde huwelijksreporta-
gezinnen in de barakken op kamp Maashaven. Na de over-
ges. Zelfs de opmaak van de etalages is ongeveer hetzelfde. Maar als je goed kijkt zie je de verschillen.
name door de gemeente Roermond worden er vanaf 1992
De blikken zijn anders, de uitstraling van de geportretteerden, de details van de kleding. Dwars door alle
vluchtelingen uit voormalig Joegoslavië gehuisvest. En nu is
vaste regels van het fotografenvak heen zie je iets van de eigen identiteit van die wijken. En dat terwijl
het een shopparadijs waar voornamelijk Duitsers en Belgen
ze maar een paar kilometer uit elkaar liggen!”
op afkomen.
Een speciale band met Limburg heeft Mul (1965) niet. Die komt via de foto’s van de Heerlense foto-
“De Ernst Casimirkazerne is altijd een plek geweest voor
grafe Romy Finke (1961). Duizenden opnamen maakte zij in de loop van de jaren van haar stad: men-
grote groepen mensen. Wat mij daarbij fascineert, is het
sen, straten, gebouwen, jaarmarkten, Koninginnedagvieringen. Haar archief vormt de basis van Muls
contrast tussen de verschillende bestemmingen. Op de
bijdrage aan Glocal Affairs. Via een computerprogramma worden voortdurend wisselende combinaties
plek waar jarenlang militairen hebben gezeten, wonen later
van Finke’s foto’s, aangevuld met foto’s uit andere windstreken van Mul zelf. De selectie vindt plaats
mensen die de militairen in hun land juist zijn ontvlucht. En
aan de hand van formele beeldovereenkomsten. “Wij, met al onze kennis en ervaring, beginnen een foto
net zo groot is het contrast tussen deze vluchtelingen en
meteen te interpreteren”, licht Mul toe. “Het computerprogramma kijkt alleen naar bepaalde uiterlijke
de 2,5 miljoen bezoekers die nu jaarlijks op koopjes komen
kenmerken en legt zo verbanden die wij zelf nooit zouden verzinnen. Daardoor zie je andere dingen. Wat
jagen in het Designer Outlet.”
wij beschouwen als typisch of ‘lokaal’, blijkt ineens veel vaker voor te komen. Of omgekeerd: tussen dingen die hetzelfde lijken, blijken subtiele verschillen te bestaan.” Het is een procédé dat Mul eerder heeft toegepast. Zo maakte hij een paar jaar geleden een video
Van Tilburg zocht werknemers van het winkelcentrum en voormalige bewoners op om ze te interviewen. Op basis daarvan maakte ze een ‘guided tour ‘ in het Designer
met op leeftijd gerangschikte portretten van inwoners van Warschau. Het resultaat is niet alleen een
Outlet, waar bezoekers gedurende november (tijdens
doorsnede van de bevolking van de stad, maar ook een universeel levensverhaal samengesteld uit hon-
Glocal Affairs) aan kunnen deelnemen. “Geen historische
derden individuen. In een ander werk plaatste Mul beelden van de lokale verbondenheid met de topclub
rondleiding, maar een tour die op een beeldende manier
Valencia CF tegenover verwijzingen naar de mondiale big business rondom het voetbal.
een indruk geeft van hoe het gebouw bewoond is geweest.
Het is verleidelijk om aan het werk van Geert Mul een politieke boodschap te verbinden. “Elke stelling-
Inclusief anekdotes en uitleg over wie wat waar deed.”
neming ten opzichte van cultuur is in principe politiek”, aldus Mul, “maar ik ga uit van de beelden. De
In het Stedelijk Museum is de hele maand november een
combinaties van foto’s geven een visuele prikkel, de boodschap blijft open. Ik geef de mogelijkheid tot
presentatie te zien van het project.
herinterpretatie, zodat mensen zich bijvoorbeeld kunnen afvragen: is dit eigenlijk wel lokaal?”
Looplijn brengt heden en verleden van de Roermondse kazerne bij elkaar en verwijst zo naar de thematiek van Glo-
Duncan Liefferink
cal Affairs. Van Tilburg: “Soms ging de interactie met de bewoners van de kazerne en de locale bevolking goed, soms minder goed. Bij elke bestemming van deze plek was een spanning tussen plaatselijke en internationale elementen, waarbij het nationale aspect eigenlijk wordt overgeslagen.” MEYKE HOUBEN
Werk van Geert Mul
7
Smalle slaapkamer van Frank Halmans
‘Mohammed, binnenkomen!’ Het was in de tijd van Provo dat Hans van den Ban
Wonen op zijn smalst
voor het eerst van zich liet horen als kunstenaar.
De bijdrage van Frank Halmans aan Glocal Affairs heet La Disparition (‘De Verdwijning’). Het werk
toerenplaat werd geperst. Van den Ban koos niet voor
stamt uit 2007, maar Halmans beschrijft het met een plezier alsof hij het gisteren bedacht heeft: “La
‘Lang zal ze leven’ of iets dergelijks, maar riep een
Disparition is een huis waarin alles tot ongeveer een derde versmald is: de gang, de kamers, de keuken
keer of veertig ‘koffie’. In die tijd viel hij ook wel eens
en ook alle meubels. Als je het ziet, gebeurt er iets vreemds in je hoofd. Het rare is dat veel mensen
onaangekondigd binnen bij bedrijven om er luidkeels
denken dat het een schaalmodel is, maar dat is niet zo. Ik heb zoveel mogelijk gewone meubels
‘koffie’ te roepen. “Een zachte vorm van anarchie”,
gebruikt, daar een stuk tussenuit gehaald en ze weer netjes aan elkaar gezet. Voor sommige dingen
noemt hij het zelf. “Want als je ergens ‘koffie’ roept,
werkt dat heel gek. Het bankstel bijvoorbeeld: de stoelen zijn volkomen onbruikbare dingen geworden,
legt iedereen het werk neer.”
Hij had ontdekt dat je in telefooncellen op Engelse stationnetjes grammofoonplaatjes kon opnemen. Je kon er een tekst inzingen die vervolgens op een 45-
maar de bank lijkt nu net een fauteuil. Maar dan één met drie veel te smalle zittingen!” In de jaren die volgden zat Van den Ban (1950) niet La Disparition wordt tijdens Glocal Affairs getoond in de Timmerfabriek in Maastricht. Sterker nog: je
stil. Hij maakte beelden en collages, maar zie, veertig
mag er zelfs in! “Liefst met niet te veel tegelijk, want het is gauw vol!”, lacht Halmans. Aan de entree zal
jaar later grijpt hij voor Glocal Affairs terug op een
een natuurlijke schifting plaatshebben. “De deuren zijn namelijk ook versmald, die zijn nog maar 35 tot
geluidssculptuur waarin stemmen een hoofdrol
40 centimeter breed.”
vertolken. “De cirkel is rond”, zegt hij. Wie straks gedurende november in Maastricht de Timmerfabriek
Net als ander werk van Frank Halmans – een model van een flat die als stofzuiger fungeert (“Meestal
nadert, hoort stemmen van ouders die hun kinderen
probeer je stof uit het huis te krijgen, maar hier gaat het er juist in”), een rijtje boeken dat is omgebouwd
binnenroepen. Omdat het donker wordt, omdat het
tot een bunker – is La Disparition ontregelend, bizar. Na de eerste verrassing vraag je je onvermijdelijk
bedtijd is of omdat ze moeten eten. De stemmen kun-
af, hoe een mens zoiets bedenkt. “Geen idee!” zegt Halmans opgewekt. “In het boek La Disparition
nen zomaar gevoelens van nostalgie oproepen omdat
van de Franse schrijver Georges Perec zijn mensen op zoek naar ‘iets’, maar ze weten niet wat. Ze
ze herineren aan een zomeravond die ten einde loopt
kunnen het niet beschrijven omdat in het hele boek de letter ‘e’ niet voorkomt. Iets maken met een
of het afscheid van de dag.
zelf opgelegde beperking, dat wilde ik ook. De titel kon ik zo overnemen, want bij mij is er ook iets verdwenen.”
De stemmen nam hij op in tal van Maastrichtse wijken. In ‘sjiekere’ buurten, in volkswijken, maar
Het thema van Glocal Affairs zegt Halmans (1963) eerlijk gezegd weinig. Een verbinding met zijn werk is ook moeilijk te leggen. Er is wel eens gesuggereerd dat La Disparition een reconstructie is van zijn ouderlijk huis in Heerlen, maar dat is niet het geval. En al in 1989, meteen na zijn studie in Maastricht, vertrok Halmans naar Utrecht, waar hij nu nog woont. “Het verschil tussen de kunst in Limburg en elders lijkt mij zeer klein. De verschillen tussen individuele kunstenaars zijn veel groter.” DUNCAN LIEFFERINK
evengoed in de stad. Hij voerde het project eerder uit in Dordrecht. “Om te beginnen vind ik het heel erg mooi als ouders hun kinderen binnenroepen. Het is zo alledaags als wat en je staat er zelf vaak niet bij stil hoe mooi het eigenlijk is. Ik vind het mijn taak als kunstenaar om daar wel even stil bij te staan.” Van den Ban ging op zoek naar traditionele plaatselijke namen, maar ook namen van immigrantenkinderen. “Zo krijg je een sociale scan van de stad.” Lange rijen namen van kinderen smelten samen op zijn geluidsband van een minuut of acht. Global en local worden zo samengebracht. “Poolse of Italiaanse namen tonen de geschiedenis van oudere lokale migraties. Marokkaanse of Turkse namen verwijzen naar recentere migraties. In Dordrecht kreeg ik kritiek van een aantal oudere dames die meenden dat het in sommige culturen kennelijk gangbaar is dat kinderen helemaal niet binnen worden geroepen, met alle overlast van dien. In Marokko spelen kinderen buiten en worden eventueel door de gemeenschap gecorrigeerd. Dat valt in Nederland weg. Dat soort aspecten kunnen aan het licht komen met zo’n geluidswerk en het zo een actuele betekenis verlenen.”
Kinderstemmen op straat bij Hans van den Ban
EMILE HOLLMAN
(advertentie)
Beeldende kunstmanifestatie Glocal Affairs
Voor de beeldende kunstmanifestatie Glocal Affairs, die van 2 tot 30 november met name in de Timmerfabriek in Maastricht (Boschstraat 5-9) zal plaatsvinden, nodig ik u van harte uit. De naam Glocal Affairs is een verwijzing naar de samensmelting van onze hedendaagse realiteit. Op mijn verzoek heeft het Huis voor de Kunsten Limburg een honderdtal kunstenaars, uit de gehele Euregio, benaderd voor deze manifestatie van beeldende kunst. Het gaat om kunstenaars waarvan het merendeel iets heeft met Limburg en de Euregio. Ze zijn er opgegroeid, hebben er gestudeerd, doen er zaken of hebben zich later in deze regio gevestigd. Door sterk verbeterde communicatiemogelijkheden lijkt de wereld kleiner te zijn geworden. Termen als global village zijn ingeburgerd en mensen reizen in dit ‘werelddorp’ met een nog nooit eerder vertoond gemak. Dit geldt evenzeer, of misschien nog sterker voor de kunstenaars onder ons. Zij werken soms lokaal, soms
internationaal, maar altijd met een grensoverschrijdende gerichtheid op het hier en nu. Kunstenaars laten zich inspireren door de plek waar ze wonen dan wel bezoeken. In die spanning tussen local en global ontstaat de vonk voor schitterende kunstwerken. Naar mijn mening is het resultaat van de tentoonstellingen inspirerend en verrassend. Een geslaagde mix van technieken is te bewonderen, van schilderij tot installatie, in welke vorm dan ook. Er wordt een duidelijk statement gemaakt als weerslag van hoe de huidige generatie kunstenaars zich oriënteert op onze wereld. Kunst confronteert de mens met zijn beperkingen, maar kunst is bovenal emotie. Het intens beleven van een kunstwerk is een mooie weerspiegeling
van de emotie tussen kunstenaar en jezelf. Niet alleen kunstenaars oriënteren zich op de wereld. Ook Limburg haalt de wereld binnen haar grenzen door het organiseren van de wereldtentoonstelling Floriade in 2012 en de potentiële status van Maastricht als Europese Culturele Hoofdstad in 2018. In de aanloop naar de mogelijke kandidatuur van Maastricht wil ik de beeldende kunstmanifestatie Glocal Affairs zien als een proeve van bekwaamheid. Limburg presenteert zich op het gebied van de beeldende kunst als een internationaal georiënteerde regio, niet alleen met ambitie, maar vooral met inhoud. Odile Wolfs Gedeputeerde Cultuur
9
Recent werk van Paul Drissen.
Nog niet zo heel lang geleden was Paul Drissen een schilder pur sang. In 2005 toonde hij zijn doeken nog bij Marres in Maastricht en in Stadsgalerij Heerlen, onder de naam Melodernia. In gelaagde velden van milde kleuren opgebracht met caseïnetempera dreven her en der vormen uit het modernisme. Fragmenten uit Mondriaans Victory boogie woogie bijvoorbeeld reïncarneerden als het ware in zijn doeken. In Heerlen toonde hij destijds enkele uitgeknipte vormen die hij op een tafel legde. Eigenlijk alleen maar om zijn werkwijze te verhelderen. Terugblikkend zou je kunnen zeggen dat Drissen (Amstenrade, 1963) met het losmaken
Een hekel aan jezelf
van die vormen een nieuwe richting insloeg en steeds verder verwijderd raakte van de
Het kunstenaarsduo L.A. Raeven (Liesbeth en Angelique)
schilderkunst. Dat wil zeggen, hij denkt nog als een schilder en zijn werkwijze is niet noe-
presenteert tijdens Glocal Affairs de video-installatie The
menswaardig veranderd, maar hij koopt zijn materiaal niet meer bij de verfwinkel maar bij
Height of Vanity in de Timmerfabriek in Maaastricht. Daarin
’t Panhuys of in de fourniturenwinkel. De laatste jaren maakte hij collages en beschilderde
worden de Chinese Sun Mei en haar vriendin Lu Yang gevolgd
vlaggen en stoffen.
in hun zoektocht naar het perfecte lichaam. Ze zijn geob-
Aanvankelijk wilde Drissen vlaggen tonen in de Maastrichtse Timmerfabriek maar die
sedeerd door hun uiterlijk; net als veel Chinese vrouwen en
zouden de ruimte naar zijn zin te veel afbakenen. Hij zocht naar een meer ruimtelijke
mannen, willen ze graag langer zijn. Lu Yan heeft zelfs haar
manier om, zoals hij tongue in cheek zegt, reclame te maken voor de oude garde van de
beide benen laten breken, zodat haar botten konden worden
modernen. Straks hangen aan de balustrades van de vides in de fabriek modernistische
opgerekt en ze na twee jaar vijf centimeter langer was. Om dat
objecten die de herkomst van hun identiteit in één oogopslag onthullen: Mondriaan! Het
te bereiken, moesten de pinnen in haar been dagelijks strakker
is een constante in het werk van Drissen: de modernen in een geheel nieuwe setting een
worden aangetrokken, wat heftige pijnen opleverde.
tijdelijke wederopstanding laten beleven en even te verlossen van een eenzaam bestaan in
L.A. Raeven (Heerlen, 1971) stelt de vraag of je jezelf en
de geschiedenisboeken. Compassie lijkt zijn drijfveer. Die kan hem overvallen bij het zien
elkaar recht in de ogen kunt kijken. Het kunstenaarsduo wil
van Mondriaan in het Gemeentemuseum: een eenzaam doek, uit de tijd getild, ontdaan
met The Height of Vanity laten zien dat mensen hun identiteit
van alle visie die er aan ten grondslag ligt, ontdaan van context.
verliezen door het opgelegde Westerse schoonheidsideaal, en
Voor Glocal Affairs maakte Drissen frames van goedkope latjes waarbinnen hij gekleur-
daardoor hun eigen schoonheid niet meer zien. De video toont
de linten spande of vormen plakte van vliegerpapier. Je herkent onmiskenbaar de vormen
hoe sterk de invloed van de media is op het zelfbeeld van
en vlakverdeling van Mondriaan. Drissen doet er zelf laconiek over door het woord knutsel-
meisjes, maar meer nog hoe de meisjes elkaar onderling beïn-
kunst in de mond te nemen. “Mondriaan was ook een knutselaar.” Of door te zeggen dat
vloeden. De drang om bij een groep te horen is bij veel meisjes
hij een ‘dom’ beeld wilde maken. “Ik heb alle angsten afgezworen, de duivels uitgebannen
groot. Als anderen zichzelf ‘mooier ‘ maken door een operatie,
die zeggen wat ik moet doen. Ik maak kunst van exorcisme.”
komen zij al snel in de verleiding om dit ook te doen. Het is een
Zijn objecten blijven schilderijen, al komt er geen verf aan te pas. “Mondriaan nieuwe stijl”, grijnst hij. “Een schilderij lijkt nu vreselijk plat. Op het doek moet ik illusie van het
van de pijlers onder het succes van cosmetische operaties. Het werk van L.A. Raeven gaat voornamelijk over identiteit.
driedimensionale schilderen, nu krijg ik het bijna voor niks. De spanning tussen het goed-
“We houden ons bezig met de vraag wie ben ik, hoe ben ik
kope materiaal en het verhevene waar het naar verwijst is mooi meegenomen. Ik moet nog
zo gevormd”, legt Liesbeth Raeven uit. “Deels komt dat voort
zien of ik ooit nog schilderijen maak.”
uit onze frustratie dat we als tweelingen niet uniek zijn. Ook verzetten we ons in ons werk tegen het feit dat iedereen over
EMILE HOLLMAN
de hele wereld het Westerse ideaalbeeld nastreeft. Mensen zien niet meer hoe mooi ze zelf eigenlijk zijn. Sterker nog; ze bewonderen het gangbare schoonheidsideaal zo sterk, dat ze een hekel krijgen aan zichzelf. De toenemende globalisering heeft in die zin niets goeds gebracht.” Het voor Glocal Affairs geselecteerde werk getuigt overduidelijk van deze opvatting. “The Height of Vanity gaat voornamelijk over hoe de Westerse invloed de Chinese identiteit kapot maakt. Over de hele wereld wordt onze leefwijze ten voorbeeld gesteld. Als kunstenaars die afkomstig zijn uit die Westerse wereld weten we hoe destructief die leefwijze kan zijn. Door de focus op dat schoonheidsideaal voelen veel nietwesterlingen onvrede met de samenleving waar ze vandaan komen.” MEYKE HOUBEN
De Chinese vriendinnen Sun Mei en Lu Yang foto Courtesy Ellen de Bruyne Projects
