!"#$%&'$()*+()
!"#$%&'$()*+()
!"#$ &'$()*+() 6++!% +)*(!)(7()*( 6(!)"(./(!4 () 6(!)"(./()*( +)*(!)(7(!4 *84"!8(% 7.!$94:;+30() )"(./( &'$(3"#$;("* "#44(340(")
)"(./(%0"#*()1%)"(./(%+23+44")5() %,%
%-%
");+.*4+25'6(
!"#$%&'$())*+,$-"./$+&$0/)'$12$
$
$
$
$
$
$$$$$$$$$$3$$
% %
% %
% %
%%%%%%%%A,%% %%%%%%%%AE
!"#$%&'$"(%)*"+,*"%-./"0,/$*1)$*2"1$")*1$%&'%))3" "
"
"
""""""""
%%,B%F(%.)"($(%2'*%% % % % %%-B%@'0..!$/'3"0("0()?%"$%$')1%/"#%$.))()% % %%EB%C''!*()?%"$%40'%6++!1%/"#%40'')%6++!% % %%HB%I!"#J6(!()?%"$%/"31%/"#%/"33()% % % %%
% % % % % % %
% % % % % % %
% % % % % % %
%%%%%%%%,G %%%%%%%%-E %%%%%%%%EE %%%%%%%%HK %%%%%%%%
!"#$%&'$())*+,$2)%"#$0)#'4&$
$
$
$
$$$$$$$$35
!!"45$$1$"(%)*"+,*"%-./"0,/$*1)$*2"1$"()+$*&'%))3""
"
"
""""""""
%%OB%P+!7%5(6()%")%*(%Q+6()40!++7%% AKB%P+!7%5(6()%'')%*(%7()4% % AAB%P+!7%5(6()%'')%*(%&''$% % A,B%P+!7"))+6'0"(% % % A-B%M(0%6+!7"))+6'0"(2!+:(4%")%*(%2!'$0"#
%$% % % % %
% % % % %
% % % % %
% % % % %
%%%%%%%%GG %%%%%%%%OE %%%%%%AKK %%%%%%AA, %%%%%%AA<
!"#$%&'$())*+,$1"/&6$1"6%).+$
$
$
$
$
$$$$$$753
!!!"6$%1$"(%)*"+,*"%-./"0,/$*1)$*2"7,%,1)8,9$"/%,:;'$*"
"
"
""""""
AEB%N'!'*+R()% % AHB%N'!'*+R"))+6'0"(%
>)3("*")5?%@"(./(%0"#*()1%)"(./(%+23+44")5()% AB%C'0%"4%!"#$%&'$()*+()D% % % %
");+.*4+25'6(
%<%
$
$
$
% %
% %
% %
% %
% %
% %
%%%%%%A-E %%%%%%AEE
S3+0/++!*?%T')%*(%43'5U% % >)42"!'0"(:'4.4% % % I')$/++!*%% % %
% % %
% % %
% % %
% % %
% % %
%%%%%%AHK% %%%%%%AHE %%%%%%AHG
%=%
!"#$%&'$()*+()
'')%;(0%/++!*
noemt dat de bovenstroom. Bij bedrijven hebben we het dan over de tastbare zaken, zoals bijvoorbeeld de producten en gebouwen. Bij mensen in bedrijven hebben we het dan over zichtbare zaken, zoals de rollen die mensen aannemen en de wijze waarop ze zaken doen. Maar de mens is ook geestelijk van aard. Daarmee wordt de stoffelijkheid overstegen en bezield. Het is wonderbaarlijk dat twee tegengestelde componenten, ziel en lichaam, toch samenhangen. Al vanaf de oudheid tracht men te begrijpen hoe ziel en lichaam zich tot elkaar verhouden. De oude Griekse filosofen hebben het geprobeerd, oosterse filosofen hebben ernaar gezocht, vrijwel alle godsdiensten hebben erop gereflecteerd, maar het is en blijft een mysterie. Met taal kun je het benaderen; als je gevoelig bent, kun je het herkennen. Zo krijg je steeds meer inzicht in het geheim van bezieling, maar je komt er nooit. Descartes dacht de onbegrijpelijke realiteit inzichtelijk te maken door haar op te knippen. Met deze analytische methode heeft de wetenschap inderdaad veel nieuwe inzichten verworven, maar die beperkten zich tot de materie – de bovenstroom. Ook de mens werd zeer succesvol door de medische specialismen opgeknipt en geanalyseerd. Ook managementmethoden werden gebaseerd op het analytische systeem. De mens werd een machine, een onderdeel van de lopende band. De organisatie werd in stukjes gehakt en werd tot een gedisciplineerd mechanisch geheel. Freud heeft deze analytische methode nog verder doorgevoerd in zijn psychoanalyse, die de menselijke psyche opknipt. In de cartesiaanse analyse werd echter een belangrijke fout gemaakt: men ging ervan uit dat de werkelijkheid uit enkel meetbare materie bestaat. De geestelijke wereld werd over het hoofd gezien, want die is niet zintuiglijk waarneembaar en dus niet meetbaar. In de woorden van Désirée: de onderstroom werd over het hoofd gezien. De analytische methode bracht ons gespecialiseerde kennis over de delen, maar geen inzicht in het geheel. De eenzijdige aandacht voor de stoffelijke wereld bracht overal versnippering: in organisaties, in de zorg, in het onderwijs. Er werd enkel gekeken naar de bovenstroom, zoals Désirée het uitdrukt.
'')%;(0%/++!*? 2'.3%*(%Q3+0%4# M++53(!''!%L.4")(44%S2"!"0.'3"0("01%L.4")(44%X)"6(!4"0("0%@W()!+*(
Rijk zakendoen in het bredere perspectief van business spiritualiteit In dit boek over zakendoen en innoveren vanuit bewustwording gaat Désirée uit van de onderstroom – in tegenstelling tot de bovenstroom van ons doen en laten. In het spanningsveld tussen beide treden de paradoxale krachten op. Elke organisatie gaat om mensen – en mensen zijn geestelijk bezield en lichamelijk gevormd. Deze samenhang tussen lichaam en ziel, tussen materie en geest, heeft men verstandelijk nooit kunnen duiden. Volgens mij gaat het ons verstand simpelweg te boven: de menselijke natuur zal voor de ratio altijd een mysterie blijven. Dat geldt ook voor bedrijven. De mens is stoffelijk van aard en staat daarmee in verbinding met heel de stoffelijke aarde. In ons DNA komen alle elementen voor die ook in alle andere levende wezens en dode materie voorkomen. Zolang de mens leeft worden al die elementen in het lichaam bijeen gehouden, maar bij de dood vervalt alles weer tot stof. De mens blijkt in wezen materie te zijn. Désirée %G%
Gelukkig kwam er een sterke tegenstroom die aandacht heeft voor de onderstroom. Deze onderstroom van het geestelijke leven, de spiritualiteit en de zingeving hoort van nature bij de bovenstroom. Het vormt er één geheel mee. Het samenspel tussen beide stromen heeft chaotische en paradoxale trekken. Als eenheid van twee tegenstellingen ligt het buiten bereik van het verstand. Het Tao-systeem van Yin en Yang geeft een praktisch antwoord op deze paradox. Het gaat om een eenheid van twee tegengestelde componenten die elkaar in hun tegenstelling versterken en daardoor tot grotere samenhang komen. Het gaat om de eenheid van onderstroom en bovenstroom die elkaar in hun tegenstelling aanvullen en versterken. Daar zit de rijkdom. Hoe ziet zakendoen eruit vanuit de eenheid van onderstroom en bovenstroom? We doen niet langer zaken als een gedisciplineerde machine, maar we doen geïnspireerd zaken. We doen zaken vanuit bezieling. Désirée spreekt van rijk zakendoen. P!"()*4:;'2%()%3"(J*(%"4%"(04%5+**(3"#$4B%M+(%$/'7%*'0%0+0%40')*B%I'0%7+(0%#(%V+*%6!'5()B%T34%')0/++!*%;"(!+2%$()0%7()% ")%6!"#/(3%'33(%5+*4*"()40()%(()%4:;(22")546(!;''3%*"(%*'0%7W40(!"(%6(!*."*(3"#$0B%>$%/"3%*"0%'')%*(%;')*%6')%88)%6(!;''3% 6(!*."*(3"#$()B >)%;(0%Q(5")%/'4%(!%'33(()%*(%V((401%*"(%")%*(%:;'+4%((!40%(()%4:;("*")5%'')Q!':;0%0.44()%;(7(3%()%''!*(1%*''!)'%6')% 3')*%()%/'0(!B%I')%$+7()%*(%23')0()%()%*"(!()%()%'34%3''040(%*(%7()4B%V+*%)'7%''!*(%()%Q+(04((!*(%(!%(()%7()4%6')B% M"#%Q3"(4%&"#)%'*(7%*++!%&"#)%)(.4%()%*(%7()4%3((J*(B%I(%7()4%/'4%''!*4%7''!%'*(7*(%V+*4%V((40%")%()%."0B%I(%7()4% $!((5%*(%&+!5%0+(6(!0!+./*%+6(!%*(%''!*(1%7''!%;"#%6+(3*(%&":;%(()&''7B%I''!+7%4:;"(2%V+*%."0%&"#)%&"#*(%*(%6!+./B% I(%6!+./%$/'7%."0%;(0%;'!0%6')%*(%7')B%I''!7((%/(!*%*(%6!+./%;(0%;'!0%6')%*(%7')%()%&(%/(!*()%88)B% I(%Q+6()40!++7%6')%*(%7')%()%*(%+)*(!40!++7%6')%*(%6!+./%/(!*()%88)B %O%
!"#$%&'$()*+()
!"#$%&'$()*+()
)"(./(%0"#*()1 )"(./(%+23+44")5()
%AK%
%AA%
!"#$%&'$()*+()
")3("*")5
Als je ooit overrompeld bent geweest in een woeste zee door sterke stroming met metershoge golven, weet je dat het geen zin heeft om met een enorme overlevingsdrift te gaan zwemmen. Het enige wat je kunt doen, is onder de golf duiken, waar de stilte is, en je dan mee laten drijven. Niet tegenwerken, maar meewerken. Dit is waartoe we worden opgeroepen: duik naar je onderstroom, in de stilte. Zoek aansluiting bij het grote plan: de grotere krachten die de onze ver te boven gaan. De krachten die ons nu zo duidelijk maken dat we te ver zijn gegaan, dat we gevangen zitten in materie, technologie en geld, dat we te veel gewerkt hebben aan afsplitsing, afscheiding en ontkenning van grotere krachten. We zijn afgesneden van de Bron en worden nu door elkaar geschud. We staan op de drempel van een nieuwe fase in het evolutieproces: de fase van hoog bewustzijn. De fase van hoog bewustzijn van de eigen unieke onderstroom. Mensen en bedrijven hebben allemaal een unieke onderstroom, een onzichtbaar pad, zoals ons unieke leven bestemd is. Dat is de enige juiste weg om te kiezen. Al onze unieke, pure onderstromen vormen samen de gemeenschappelijke weg die we als maatschappij hebben te gaan. Want we hebben één Moeder Aarde, één God of hoe je het wilt noemen. En het gaat niet alleen om leven vanuit hoog bewustzijn, maar ook om ondernemen, managen, werken en zaken doen vanuit hoog bewustzijn van de eigen, unieke onderstroom. Niet alleen als mens, maar ook als bedrijf worden we opgeroepen om te varen op de eigen onderstroom. Want ook bedrijven hebben een ziel, een wezenskern, een onderstroom. En het gaat verder: we worden opgeroepen onze onderstroom te laten doorstromen en doorklinken in onze producten, diensten en technologieën. Dan nog zijn we er niet. We kunnen niet stil blijven staan; we moeten vernieuwen om op ons pad vooruit te blijven gaan. Je begrijpt dat we moeten innoveren vanuit hoog bewustzijn van de onderstroom. En natuurlijk ook vanuit bewustzijn van wat de markt waardeert. Je doet rijk zaken als je zaken doet die matchen met je onderstroom en de waardering krijgen van de markt. Je blijft rijk zakendoen als je innoveert vanuit je onderstroom, met waardering van de markt.
")3("*")5 )"(./(%0"#*()1%)"(./(%+23+44")5()
Het wordt steeds duidelijker dat wij als mens – en daardoor als maatschappij, inclusief onze zakelijke wereld – op de drempel staan van een nieuwe fase in het evolutieproces. We leven in zeer woelige tijden. Zelfs de natuur laat ons zien dat wij als mens een nietige speler zijn in het geheel. We worden overweldigd door vulkanen, aardbevingen, tsunami’s, onbeheersbare olierampen die het basale leven totaal op zijn kop zetten. Ook de financieel-economische crisis gaat ieders pet te boven. Reddingsplannen worden bedacht, met astronomische bedragen die nauwelijks voor een mens te bevatten zijn en, nog erger, waarvan de effecten nauwelijks overzien kunnen worden door de mens. Het voelt alsof we pleisters plakken in plaats van nieuwe wonden voorkomen. Dat we bosbranden blussen in plaats van brandhout opruimen. Het voelt alsof we machteloos staan tegenover een veel grotere kracht dan wijzelf. We hebben het niet onder controle. We zijn slechts een speelbal. Ook individueel voelen mensen onrust, zowel persoonlijk en zakelijk. We werken er nu heel hard aan, met onze technologieën, onze informatie en onze creativiteit. Maar we verkeren nog steeds in woeste golven aan de oppervlakte van de oceaan.
%A,%
Dat is wat dit boek uniek maakt. Er zijn talloze boeken geschreven over persoonlijk hoog bewustzijn. Er zijn talloze boeken geschreven over hoog bewustzijn als bedrijfscultuur, verweven in organisatievormen en visie. Ook zijn er talloze boeken geschreven over innoveren. Maar er was nog geen boek over zakendoen en innoveren vanuit hoog bewustzijn. Hoe innoveer je zo dat de markt het waardeert en dat jezelf en je bedrijf vooruit blijven gaan op de onderstroom? Omdat zowel mensen als bedrijven een eigen onderstroom hebben, word je in dit boek persoonlijk aangesproken en wordt je bedrijf aangesproken. Waar jij persoonlijk aangesproken wordt, kun je ook je bedrijf lezen en andersom. Misschien heb je geen eigen bedrijf. Dat maakt niet uit. Je bedrijf is voor mij het bedrijf waar jij werkt. Dit boek is bedoeld voor ondernemende vernieuwers en voor vernieuwende ondernemers. Voor mensen die door de uiterlijke schijn van zichzelf en hun bedrijf heen willen kijken. Voor mensen die het wezenlijke en oorspronkelijke willen voelen dat daarachter zit. Voor mensen die het roer in eigen handen nemen en zonodig van koers durven te wisselen. Die niet de koers van hun ratio of hart volgen, maar die van hun instinct. Realiseer jij je dat nieuwe tijden, nieuwe oplossingen vragen? Sta je open voor een nieuwe visie, reflectie, inspiratie en actie? Dan heb ik dit boek voor jou geschreven. Ik wens je rijke zaken! %A-%
!"#$%&'$()*+()
")3("*")5
Z
I++*Q3+("()*(%Q++7%
Y"#$%&'$()*+()1%7+("0(3++4%Q3+("()*(%Q++7%%Z%%
/'0%"4%!"#$%&'$()*+()D ;++J*40.$%A
Ik weet zeker dat je allebei de vormen kent. De rechterafbeelding is typisch rijk zakendoen. Alles werkt mee en het voelt alsof je van alle kanten geholpen wordt, zelfs door ‘toeval’. In financieel-economisch opzicht is je doel behaald en je voelt je ook innerlijk rijk vervuld. De tweede vorm, zeg maar arm zakendoen, ken ik zelf ook goed. Hoe vaak heb ik projecten gedaan waarbij ik mij liet verleiden om op eigen kracht te werk te gaan. Onderweg wat hindernissen? Harder duwen en een snelle oplossing zoeken! Doel bereikt? Dat smaakt naar méér, er ontbreekt iets! Omdat ik niet bij mijn wortels bleef, begon de onrust. Ik stond niet dicht bij mijzelf. Ik luisterde niet genoeg naar mijn onderstroom, naar het unieke pad dat ligt uitgestippeld voor mij. Door vele jaren van zelfreflectie en andere ondernemers helpen reflecteren, ben ik in contact gekomen met mijn pad. Vanaf het moment dat ik in contact stond met mijn pad heb ik ervaren dat zakendoen ook anders kan, namelijk rijk!
Are you ready to take your own path?
Herinner je je dat je wel eens zaken hebt gedaan en dat alles vanzelf leek te gaan? Er kwam een nieuw contact voorbij dat heel nuttig bleek en toen gebeurde er iets dat de zaak nog een extra duw in de goede richting gaf en ineens kwam uit onverwachte hoek verrassende aandacht… Uiteindelijk had je goede zaken gedaan en keek je met een rijk gevoel terug op je zaken. Je had als het ware een trein in beweging gezet. Steeds meer mensen sprongen op de trein, de trein vond als vanzelf zijn spoor en op het einde had iedereen rijk zaken gedaan. Het was moeiteloos werken geweest. En herinner je je dat je eens zaken deed en het wel een strijd leek? Je was aan het trekken en duwen om mensen proberen over de streep te trekken. In het meest positieve geval had je op het einde je doel bereikt, maar je lag op apegapen. Je had sterk het gevoel het allemaal alleen te hebben gedaan. Je voelde weinig waardering van anderen en ergens spookte de vraag: ‘Is dit het nou?’ Dat is het verschil tussen bomen die moeiteloos groot groeien en bloeien en bomen die troosteloos ‘doodbloeien’.
%AE%
Ik herinner mij dat ik twee jaar geleden voelde dat ik heel graag internationaal mijn visie van rijk zakendoen wilde delen. Ik wist dat er een congres in India aankwam. Ik had sterk het gevoel dat mijn pad over India zou lopen. Ik besloot een aanvraag in te dienen. En ja, ik werd gevraagd! Ik was heel blij. En wat gebeurde er vervolgens? Die uitnodiging was nog maar het begin! Een week nadat ik gehoord had dat ik naar India mocht, werd ik gevraagd of ik daar ook nog een sessie over Corporate Social Responsibility wilde faciliteren! Ik was aangenaam verrast; hier had ik van tevoren helemaal niet op gerekend. Nog een week later kwam er opnieuw een aanvraag: of ik een training wilde geven aan aankomende trainers. Ik nam de stroom van overvloed dankbaar in ontvangst. Uiteindelijk vertrok ik opgewonden naar India. Een dag voordat ik de sessie ‘Rijk zakendoen’ zou geven, viel mijn oog op de Times of India.
%AH%
!"#$%&'$()*+()
De krant had een heel aparte voorpagina zoals ik nog nooit had gezien. Over de hele pagina stond een diagonale balk met daarin de woorden: ‘Ready to take your own path?’. Dit ‘toeval’ raakte precies de kern van rijk zakendoen: je kunt alleen heel rijk zakendoen als je op je levenspad zit. De eerste stap van rijk zakendoen is dus besluiten je eigen unieke pad te gaan! Je begrijpt hoe mooi het was toen ik de volgende dag de sessie ‘Rijk zakendoen’ met deze krant kon openen. Kortom, met mijn gevoel dat mijn pad over India zou lopen, is er een trein gaan rijden. Gaandeweg sprongen er steeds meer ‘toevallige’ zaken en mensen op de trein en heb ik moeiteloos heel rijk zaken gedaan. Overigens heeft rijk zakendoen niets te maken met hard, veel of juist weinig werken. Het gaat erom of je moeiteloos een blijvende oogst hebt gezaaid. Vaak zitten daar veel uren in, maar die voelen niet als hard werken. Ga eens terug in je herinnering naar een moment waarop je moeiteloos zaken deed. Als je het zo snel niet weet, ben je waarschijnlijk aan het nadenken in je hoofd. Ga dan maar even goed op je stoel zitten zodat je beide voeten stevig op de grond staan, adem diep in en uit en stel jezelf de vraag: ‘Wanneer deed ik heel rijk zaken?’ Kijk eens naar wat er naar boven komt. Het hoeft niets groots te zijn, het mag heel klein zijn. Als je jezelf nog een paar keer dezelfde vraag stelt, zul je zien dat er steeds meer situaties opkomen waarin je heel rijk zaken deed.
")3("*")5
t >
t t >
t t >
Zie je dat jij alles in je hebt om rijk zaken te doen? Je hoeft er niet naar op zoek: het is er al!
De primaire business van zakendoen is verrijken
Verrijken is de primaire business van business. Zaken die de grootste verrijking opleveren zijn zaken die financieel-economisch interessant zijn en tegelijkertijd persoonlijk rijke vervulling geven. Ik bekijk het holistisch: dat wil zeggen niet vanuit verschillende delen of hokjes. Ik zie alles als een geheel. Zo geven bepaalde zaken niet op één deelgebied verrijking, maar verrijkt het ene het andere ook weer. Ik zal een voorbeeld geven. Voor JCI – een netwerkorganisatie om betere leiders te creëren – ben ik organisator geweest van een nationaal congres over business spiritualiteit. Spiritualiteit is een thema dat de onderstroom voert in mijn werk als innovatieadviseur met ondernemers. Op dezelfde spirituele onderstroom geef ik vorm aan de opvoeding van onze kinderen en aan mijn eigen persoonlijke ontwikkeling. Sommige mensen begrepen niet waarom ik zoveel tijd en energie in een congres stak dat mij persoonlijk financieel niets opleverde. Sterker nog, in die tijd had ik ook zaken kunnen doen die financieel wel interessant waren geweest voor mij. Maar de clou is voor mij dat alles elkaar verrijkt, doordat alles wat ik doe – gezin, werk, JCI, persoonlijk – op dezelfde onderstroom is gebaseerd. Alleen al de nieuwe contacten die ik door dit congres opdoe, zijn nuttig voor mijn werk. Ook ben ik door het congres colleges business spiritualiteit gaan volgen. Dat komt niet alleen terug in mijn manier van werken maar bijvoorbeeld ook in de opvoeding van onze kinderen. Rijk zakendoen is dus een typisch holistische visie. Ik trek de lijn nog verder door. Als één persoon zaken doet die hem echt verrijken - financieel-economisch en persoonlijk - werken ze ook verrijkend door voor andere mensen en andere bedrijven. Het vermenigvuldigt zichzelf. Dus als je zelf rijk zaken doet, geef je anderen ook de kans om rijk zaken te doen. Hierin ligt de grote winst van rijk zakendoen.
Kenmerken van bedrijven en personen die rijk zakendoen
Bedrijven en personen die rijk zakendoen, hebben bepaalde kenmerken die de stroom van overvloed stimuleren. Het omgekeerde geldt ook: de tegenstellingen van deze kenmerken doen de stroom stagneren. Ik schets de zeven meest in het oog springende karakteristieken.
t t >
t t >
t > t
%A<%
Ze hebben geen mooie verhalen nodig om indruk te maken, zich te omringen met aanzien, zichzelf in een mooi daglicht te zetten of waardering op te roepen. Misschien vinden ze het fijn om waardering te krijgen, maar ze zullen zichzelf niet op de borst slaan. Mensen die rijk zakendoen prikken juist met groot gemak door verhalen in de overtreffende trap heen. Ze durven hun onderstroom te volgen en te innoveren om op hun pad vooruit te blijven gaan, zonder hun eigenheid te verliezen. Zij blijven niet op de vertrouwde plek staan en kiezen niet voor het warme bad of de gouden ketting. Het zou de stroom stagneren. Er zouden onherroepelijk signalen van buiten (ontslagen worden, opdrachten die niet doorgaan) of van binnen (gevoel van onbehagen) komen dat er vernieuwing nodig is. Ondernemers die rijk zakendoen staan zelf aan het roer en zijn geen speelbal van het krachtenveld om hen heen. Ze werken vanuit vertrouwen, rust en alertheid. Wie op zijn levenspad zit, op zijn eigen unieke onderstroom, voelt het ware vertrouwen dat de boom vanuit zijn wortels vanzelf bloeit. Werken vanuit rust verrijkt; hectiek verstoort het kunnen voelen van het vertrouwen, waardoor de stroom stagneert. Alertheid helpt om de signalen te blijven zien en aanvoelen. Ik had altijd het gevoel op scherp te staan, in de startblokken. Nog voor het startschot gegeven was, was ik al weg. Mij helpt het nog steeds om letterlijk en figuurlijk achterover te leunen. Dan voel ik meteen weer dat de stroom mét mij en de kosmos vóór mij werkt. Ze blijven trouw aan de eigen ziel en de ziel van het bedrijf. Ze houden ondanks innovaties de ziel van het bedrijf – hun kern – in leven. Ik vroeg aan een IT-ondernemer die ik na twee jaar weer ontmoette, hoe het hem sinds onze laatste ontmoeting was vergaan. Zijn antwoord was triest. Hij zei: ‘Mijn grootste klanten vielen weg. Ik had geen andere keus dan een van onze leveranciers te vragen om te participeren in ons bedrijf. Ik wist wel dat het gladde jongens waren. Maar ja, wat moest ik?’ Het gevolg was dat het werkplezier van de ondernemer was weggezakt; hij voelde zich niet meer als een vis in het water in zijn eigen bedrijf. Door de inmenging van een bedrijf dat op een totaal andere onderstroom zaken deed, ging zijn bedrijf letterlijk ter ziele. Ze zijn dankbaar en tonen dankbaarheid voor de stroom die ze toekomt. Degenen die niet vanuit vertrouwen en rust alert zijn, merken soms helemaal niet op wat een enorme stroom van kansen er op hen afkomt. Zij zijn alleen gefocust op de problemen die allemaal opgelost moeten worden. En zo komen er steeds meer problemen op hen af. Soms wordt het wel opgemerkt, maar meteen weer weggeduwd. Als iemand verschrikkelijk veel voor mij heeft gedaan, kan ik als volgt reageren: ‘Sorry hoor, dat ik zo veel van je heb gevraagd. Voorlopig kan ik nu echt weer vooruit en zal ik je niet meer lastigvallen. Heel erg bedankt.’ Of ik kan reageren met: ‘Ik waardeer je moeite bijzonder, ik realiseer me hoe uniek dit is en ik dank je met heel mijn hart dat je dit allemaal voor me hebt willen doen.’ Met de eerste reactie houd je de stroom tegen; je durft niet vrij alle rijkdom die je toekomt te ontvangen. Met de tweede reactie verwelkom je de stroom juist met open armen en zal het harder gaan stromen. Ze zijn toegewijd vanuit hun ziel. Wie rijk zaken doet is tot in zijn ziel betrokken bij de zaken die hij doet. Ik deelde mijn visie van rijk zakendoen met ondernemers in Kameroen. Ik raakte in gesprek met een ondernemer die veertig internetzaken heeft in %A=%
!"#$%&'$()*+()
t > t
Kameroen. Hij was zijn eerste zaak gestart in 1994! Dat is vroeg, want toen studeerde ik nog bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit – zonder internet! Ik vroeg hem wat hem bezielde om destijds zijn internetbedrijf te beginnen en uit te bouwen. Hij glimlachte en wees naar boven: ‘God’, zei hij. ‘God inspires my work.’ Ze reflecteren holistisch. Dit is de manier om te groeien in je rijk zakendoen. Sommige mensen zeggen: ‘Zoek niet overal wat achter, doe niet zo moeilijk en ga gewoon door met je zaken.’ Het gaat bij reflecteren niet om nadenken tot je er hoofdpijn van krijgt. Het gaat erom van bovenaf verbanden in het grote geheel te zien. Tegelijkertijd kijk je ‘onder water’ om te voelen welke boodschap je krijgt: hoe kan het volgende keer nog rijker voor jou, jouw bedrijf en daarmee voor anderen? Als je aan een radar draait, gaan ze namelijk allemaal draaien.
Drie bronnen van rijk zakendoen
Dit boek is opgebouwd uit drie hoofddelen die corresponderen met de drie bronnen van rijk zakendoen. Voor rijk zakendoen kun je uit deze bronnen putten; ze horen gevoed te worden om rijk zaken te doen. In dit boek ervaren we die drie bronnen één voor één dieper: 1. De eerste bron waar voeding aan gegeven hoort te worden is het pad, ofwel de onderstroom. Het pad is onzichtbaar. Welke elementen bepalen de onderstroom van een bedrijf en van jezelf? Hoe verken je je onderstroom? Wat is de onderstroom van mij en mijn bedrijf? Wanneer en hoe doe ik aan padinnovatie? 2. De tweede bron is de vorm, ofwel de bovenstroom, die gevoed hoort te zijn. Dit is alles wat tastbaar en zichtbaar is, zoals de producten, diensten, technologieën, type klanten, jouw eigen rol in het bedrijf et cetera. Hoe voel je aan of jouw vormen aansluiten bij je onderstroom, of je de juiste vorm hebt gekozen voor je bedrijf en voor jezelf? Hoe kom ik tot zinvolle doelen en resultaten? Wanneer en hoe doe ik aan vorminnovatie? 3. De derde bron bestaat uit zeven paradoxen die samen inwerken op het pad en de vorm. Hoe houd ik ontspanning in deze paradoxen zodat ze verrijkend werken? Wanneer en hoe doe ik aan paradoxinnovatie?
Onderstroom: ons pad
Om die overvloed van moeiteloos bloeiende bomen te creëren doe je rijk zaken. Maar hoe zit dat nou precies? Ik ga ervan uit dat wij en onze bedrijven allemaal een uniek pad hebben dat als het ware onze onderstroom in ons leven is. Met onderstroom bedoel ik dus het pad dat ons persoonlijk toebehoort, een pad dat op ons wezen is afgestemd en de weg uitstippelt naar onze eigen unieke bestemming in ons leven. Ik kan mij dat pad of die onderstroom ook voorstellen als een soort ondergrondse kabel die mijn leidraad is. %AG%
")3("*")5
De onderstroom is onzichtbaar, maar je kunt er gevoel bij krijgen door vier elementen te onderzoeken: talenten, waarden, drijfveren en bestemming.
Bovenstroom: de vormen
‘Bovengronds’ zijn we in het dagelijks leven bezig met allerlei zichtbare vormen: bepaalde producten, diensten, klanten en collega’s. Persoonlijk vervullen we bepaalde rollen en tonen we bepaalde vaardigheden. Ook dat zijn vormen in de bovenstroom. Rijk zakendoen kan alleen als wat we doen en hoe we zaken doen in de bovenstroom precies matchen met onze unieke onderstroom, en als de markt dit waardeert. Zo is het voor mij bijvoorbeeld nooit een optie geweest om in mijn vaders voetsporen te treden. Hij had een groot confectiebedrijf opgebouwd. Er werden damesjassen voor het hogere segment vervaardigd. Kleding is zeker een vorm die mijn hart sneller doet kloppen. Maar vormen als techniek, machines en productieprocessen passen helemaal niet bij mijn onderstroom van beleving, harmonie en gevoel. Het geluid van machines verstoort me. Als een machine hapert, sta ik met twee linkerhanden. Mijn vader heeft rijk zaken gedaan, maar ik had hier nooit rijk zaken kunnen doen. Anders gezegd, wie in zijn dagelijks leven vorm geeft aan zijn unieke onderstroom kan rijk zakendoen. Dit geldt niet alleen voor personen. Het geldt ook voor bedrijven: die hebben hun eigen unieke onderstroom. Het verleden, het heden, de oprichter en het collectief van medewerkers dragen de ziel van het bedrijf in zich. Ook bedrijven doen het rijkst zaken als zij vorm weten te geven aan hun onderstroom. Dus als bedrijf is het noodzakelijk om een vorm - een businessconcept – te kiezen dat economisch interessant is en tegelijkertijd vorm geeft aan de ziel van je bedrijf. 6+!7()%Q(*!"#J
6+!7()%7()4
+)*(!40!++7%Q(*!"#J +)*(!40!++7%7()4 %
%
%
%
%
%
%
%
%%%%%[%%7()4%()%Q(*!"#J
In bovenstaande figuur zie je dat zowel mens als bedrijf een eigen onderstroom heeft en door zaken te doen ontstaan er vormen voor zowel mensen als bedrijven. Stel je eens voor dat een ondernemer een vorm kiest die zowel matcht met het pad van zichzelf als met het pad van zijn bedrijf: zowel horizontaal als verticaal kloppen de lijnen met elkaar. Dat genereert een flow van overvloed! Het wonderlijke is: als je op je pad zit met de zaken die je doet, is het alsof er een vliegwiel in beweging is gezet. Je wordt geholpen door medemensen en door zaken die je toevallen uit de kosmos. Rijk zakendoen is een continu proces van reflectie. Ik heb er dit boek over geschreven, maar uiteindelijk is rijk zakendoen geen boekenwijsheid. Het is het reflecterend afpellen, van ‘Wat doe ik en wat doet mijn bedrijf?’ naar ‘Wie ben ik en wie is mijn bedrijf?’. Dan volgt het opbouwen van ‘Wie ben ik en wie is mijn bedrijf?’ naar ‘Wat doe ik en wat doet mijn bedrijf?’. De ondernemer en onderneming zijn niet los van elkaar te zien. %AO%
!"#$%&'$()*+()
Mijn man heeft samen met een compagnon een bedrijf in de kunst. De gemiddelde inkomsten in de kunst zijn over het algemeen niet heel hoog. Maar zij doen rijk zaken. Ten eerste hebben zij, en de mensen met wie zij het bedrijf vorm geven, kunst in al hun genen en cellen van hun lijf zitten. Dus alles wat zij doen, komt echt van binnenuit. Ten tweede hebben ze een slim concept bedacht door voor een bedrijf een aantal keer per jaar een tentoonstelling te verzorgen met aanstormend talent. Iedere keer staat een kunstenaar centraal die op het punt van doorbreken staat, en dus nog betaalbaar is. Voor een bepaald bedrag koopt hun klant werk uit deze tentoonstelling aan. Daarmee zijn er gegarandeerde inkomsten. Daarnaast stellen zij de tentoonstelling in dat bedrijf open voor een breed publiek, wat extra publiciteit, aandacht en inkomsten genereert. Dit is hoe zij vorm geven aan hun bedrijf. Zoals ik zei: alles komt echt van binnenuit. En dat merk je als klant: als zij een werk verkocht hebben, wordt dat niet met TNT verstuurd. Nee, zij bezorgen het gekochte werk persoonlijk thuis of op het bedrijf. Ze adviseren op welke plek het kunstwerk het beste uitkomt. Als die plek is gevonden, dan wordt de boor gepakt en hangen zij het werk zelf op. Voor ze vertrekken, nemen ze de tijd te genieten van de mooie bestemming die het werk heeft gevonden. Je kunt je voorstellen welke uitwerking dit op de klant heeft. De paden van beide ondernemers en van hun bedrijf lopen parallel en ze hebben een vorm gevonden die precies matcht met zowel het pad van hun bedrijf als met de paden van zichzelf. De vorm weerspiegelt als het ware de paden. Margriet Smulders fotografeert exotische bloemen op spiegels. De bloemen en het doek op de spiegel kun je vergelijken met de tastbare vormen uit de bovenstroom van rijk zakendoen. Als je rijk zaken doet weerspiegelen de vormen precies de onderstroom.
")3("*")5
Ik onderscheid er zeven: > t Doen – zijn: Als je alleen maar doet brand je op; als je alleen maar bent, zweef je rond zonder resultaten. Vaak hebben we een uitgesproken voorkeur voor of het een of het ander. Alleen in een ontspannen interactie kun je rijk zakendoen. > t Ondernemer – onderneming: In hoeverre zijn zaken die goed zijn voor jou ook goed voor het bedrijf en omgekeerd? Soms zit hier een spanningsveld. ‘Ik wil graag een wereldreis maken, maar de mensen in het bedrijf en de klanten willen graag dat ik fysiek aanwezig ben.’ > t Conserveren – innoveren: ‘We willen met de tijd mee maar we willen niet vernieuwen.’ Je proeft het spanningsveld. Innoveren kan eng zijn als je meent iets waardevols te verliezen te hebben. > t Intuïtie – ratio: ‘Mijn buik zegt ja, maar mijn verstand zegt nee.’ Een herkenbare spanning voor velen, zeker in crisistijd. > t Inzoomen – uitzoomen: Zie jij het grote geheel of duik je van nature in de details? Beide hebben risico’s. Een gezonde interactie is nodig voor rijk zakendoen. > t Wij – zij: ‘Als wij aan de grens in Afrika smeergeld betalen, zijn wij sneller ter plaatse om hulp te verlenen, maar we houden zo ook het corrupte systeem in leven voor iedereen.’ Het symboliseert de spanning tussen eigen belang en groter belang. > t Zorgvuldigheid – spontaniteit: Als alles zorgvuldig is vastgelegd en gepland, verloopt altijd alles vlekkeloos volgens voorspelbare plannen en gaat de bezieling eruit, maar als alles spontaan gebeurt, missen we lijn in het geheel en vergeten we de helft. Door op een van beide de nadruk te leggen ontstaat de spanning.
Q+6()40!++7\6+!7()
+)*(!40!++7\2'*
Paradoxale krachten spelen een rol bij het matchen van pad en vorm. Ze leveren spanning op binnen een persoon, binnen een bedrijf en in interactie met de buitenwereld. Het is de kunst ontspanning te houden in deze tegenstrijdigheden. Als je paradoxale krachten ontspannen laat samenspelen, werken ze verrijkend. Z
]'!5!"(0%S7.3*(!4%%%%%%%Z%
Oorspronkelijk innoveren
Paradoxale krachten
Een pad en vorm van iemand of een bedrijf staat niet op zichzelf. Einstein toonde al aan dat alles energie is en dus staat alles met elkaar in verbinding. Ook wij en onze bedrijven zijn energie en we zijn onderdeel van een groot energieveld, waarin alles met elkaar is verbonden. Soms ken je je eigen pad en dat van je bedrijf. Je geeft er zo goed mogelijk vorm aan in het dagelijks leven, maar toch is er een soort van onbalans of onbehagen. Dat komt omdat er bepaalde krachten in jezelf, je bedrijf of je omgeving zijn die in hun energie per definitie met elkaar op gespannen voet staan. Dat zijn paradoxale krachten. %,K%
Innoveren is een proces van dromen, denken, durven en doen. Iedereen heeft in deze vier fasen ergens zijn sterke en zwakke punten liggen. Ik ken ondernemers die aan de lopende band ideeën genereren, maar moeilijk tot uitvoering komen. Ik ken ondernemers die ontzettend goed de zaken planmatig kunnen doordenken en verantwoorden, maar de neiging hebben hierin te blijven hangen, omdat ze de sprong niet durven te wagen. Ik ken ondernemers die het lef hebben nieuwe zaken in de markt te zetten of juist makkelijk tot actie overgaan, maar niet alles overzien, omdat ze de zaken van tevoren niet goed hebben uitgedacht. Vrijwel altijd ligt dus ergens in het innovatieproces op de loer dat de innovatie niet tot een goed eind wordt gebracht. Dan is het de mens eigen hiervoor excuses te bedenken. %,A%
!"#$%&'$()*+()
Het meest gehoorde excuus is ‘We hadden er geen tijd voor’ of ‘Het was niet de juiste tijd’. Wanneer is het de juiste tijd om tijd te maken voor innovatie? In de praktijk zie ik vaak twee aanleidingen voor innovatie: als de pijn van de huidige situatie te groot wordt of als het verlangen naar een denkbeeldige, ideale situatie te groot wordt. In het eerste geval kiest men voor ‘weg van de pijn’ en in het tweede geval kiest men voor ‘op weg naar het verlangen’. Maar wat versta ik eigenlijk onder innovatie? Innovatie is voor mij iedere vernieuwing die nieuw is voor het bedrijf. Rijk zakendoen doe je als je pad en vorm samenvallen, paradoxen zijn overstegen én vormen zijn gekozen die financieel-economisch interessant en kansrijk zijn. Dat is nog al wat. Het is dus niet vreemd dat innovatie niet alleen leuk is – het kan heel veel energie geven – maar ook noodzakelijk is om rijk zaken te kunnen blijven doen. Wie rijk zaken doet, innoveert nooit enkel als reactie op de omgeving. De wake up calls komen wellicht uit de markt. Maar wie rijk zaken doet, innoveert vanuit zijn oorsprong, vanuit zijn onderstroom. Ik noem het ook wel oorspronkelijk innoveren.
")3("*")5
Innoveren hoeft niet altijd groots en rigoureus te zijn. Innoveren kan ook klein en fijn zijn. De timing van innoveren is belangrijk. Door op tijd te innoveren kan de verrijkende energie van het zakendoen doorstromen. De realistische vraag is welke stap is nú goed voor ons, zonder je door angst te laten leiden. Innovatie is onlosmakelijk verbonden met rijk zakendoen. Omdat rijk zakendoen een continu proces is, spoort rijk zakendoen altijd aan tot vernieuwing: > t8JFOJFUPQ[JKOQBE[JU [BMNPFUFOWFSOJFVXFOPNXFFSPQ[JKOQBEUFLPNFO > Wie wel op zijn pad zit, heeft vernieuwing nodig om op zijn pad vooruit te blijven gaan. > Wie spanning ervaart in de paradoxale krachten heeft vernieuwing nodig om ontspanning te creëren.
Ik begeleidde een communicatiebureau dat bladen vormgeeft. De markt voor bladen was in een lastige fase beland. Klanten bezuinigden op maandelijkse bladen. Internet was een hippe en snelle vervanger. Maar internet beroerde dit bureau niet wezenlijk. Ze zouden niet zielsgelukkig worden van het maken van een omslag in hun dienstenaanbod naar online media. Zij hielden met hart en ziel van papier. In een sessie stuurde ik de mensen naar buiten om op zichzelf een wandeltocht te maken in stilte. Daar ontvouwde zich een nieuw product dat hen diep beroerde: zorgen dat alle bezoekers van een event of congres binnen acht uur na de happening een fysiek magazine in handen hebben dat de inhoud en beleving van het event levend houdt. Deze combinatie van de snelheid van het internet en het tastbare van het magazine bleek een gat in de markt te zijn.
De weg van de toekomst: pad-, vorm- en paradoxinnovatie
Innoveren bij rijk zakendoen noem ik oorspronkelijk innoveren. Oorspronkelijk verwijst naar de oorsprong, de ziel, de onderstroom, het oorspronkelijke pad. Bij vorminnovatie gaat het erom om vanuit de oorsprong nieuwe vormen te vinden. Een voorbeeld van een vorminnovatie is verhuizen naar een nieuw gebouw dat helemaal past bij wie we zijn. Bij padinnovatie gaat het erom om het oorspronkelijke pad te laten ontvouwen en te volgen. Bij een padinnovatie is er een vernieuwing die de onderstroom, de ziel, de essentie betreft. En bij een paradoxinnovatie gaat het erom tot een ontspannen samenspel van paradoxale krachten te komen. De weg die we in het verleden zijn ingeslagen, bepaalt waar we ons nu bevinden. We hebben bepaalde keuzes gemaakt of hebben ons een bepaalde weg in laten drijven. Er lag vertrouwen, verlangen of wellicht angst aan ten grondslag. Als de gelopen weg jou niet helemaal tevreden stemt, is het goed om je te realiseren dat er simpelweg geen weg terug is. Het enige wat er is, is het moment van nu. Nu kun je keuzes maken voor jezelf en voor je bedrijf. Je kunt de keuze maken om de weg van de toekomst te wijzigen, zonder het verleden te negeren. De weg van de toekomst kunnen we wijzigen op drie manieren: door van vorm te veranderen en/of terug te keren naar ons pad en/of ontspanning in de paradoxen aan te brengen. En misschien is in een bepaalde situatie en-en-en noodzakelijk, in plaats van of-of-of.
%,,%
!"#$%&%Z%C'0%&"(%#"#%")%#+./%42"(5(3D%Z%M+(6((3%2!+:()0%Q()%#"#%(:;0%0+0%")%#(%&"(3%5(!+(!*% *++!%*(%&'$()%*"(%#(%*+(0%()%;+(%#(%&(%*+(0D%Z%>)%/(3$(%7'0(%(!6''!%#"#%+6(!63+(*D%Z%C'0% 5''0%7+("0(3++4D%Z%C'0%$+40%#+.%()(!5"(D%Z%I.!J%#(%0(%(!$())()%/(3$(%)(5'0"(6(%&'$()% 40((*4%0(!.5$(!()D%Z%>)%;+(6(!!(%&"0%#"#%2!(:"(4%+2%#(%2'*%'34%7()4D%Z%>)%;+(6(!!(%&"0%#+./% Q(*!"#J%2!(:"(4%+2%&"#)%2'*D% %
%,-%
!"#$%&'$()*+()
*')$/++!*
Deze ervaringen, mijn studies en werk in binnen- en buitenland, inspirerende contacten en boeken vormden de voedingsbronnen voor mijn visie rijk zakendoen. Een belangrijk gedeelte hiervan kwam op mijn pad door JCI, een wereldwijde organisatie voor jonge ondernemende mensen met als hoger doel: be better. Ik dank Paul de Blot uit mijn hart. Onze ontmoetingen zijn een grote bron van inspiratie voor mij geweest. Ik herinner mij nog goed ons eerste gesprek, drie jaar geleden. Ik legde mijn visie rijk zakendoen voor. Ik vertelde over mijn plannen voor dit boek. Met een groot vertrouwen in mijn visie bood u onmiddellijk aan een voorwoord voor het boek te schrijven. Mijn dank is groot aan twee anderen die een bijdrage leverden aan dit boek. Johan Bontje, jij hebt mij laten beleven dat ik rotsvast op mijn gevoel kan vertrouwen. Ik ben dankbaar dat jij jouw beleving van rijk zakendoen met mij en de lezers van dit boek hebt willen delen. Salem Samhoud, wat bijzonder dat wij met elkaar in verbinding zijn gekomen. Ik dank je zeer voor het verspreiden van jouw en ieders rijkdom via dit boek. Ben Verwaayen en Herman Wijffels, hoe treffend en hoe raak ieder woord, iedere zin, iedere uiting, iedere keer weer. Zo ook uw zinnen over rijk zakendoen. Dank! Arthur, voor mij ben je werelds beste ontwerper: wat verbeeld jij ongelooflijk goed mijn ziel en zaligheid. Ik ben je zeer dankbaar! Bart, reuze bedankt voor het zoeken naar de beste mogelijkheden om dit boek daadwerkelijk in mijn handen te kunnen voelen.
*')$/++!*
Caroline, als wij bij elkaar zaten dan knetterde de inspiratie alle kanten op! Ik dank je zeer! Ik sluit af met oprechte dankbaarheid voor alles en iedereen: mijn ouders en vriendinnen, die altijd geïnteresseerd waren in de vorderingen van het boek, en in het bijzonder natuurlijk mijn Bert, mijn liefste en grootste enthousiasteling! Dank, dank, dank!
In de afgelopen twee jaar is rijk zakendoen als een bal kriskras over de wereld gerold. In acht verschillende landen heb ik mijn visie rijk zakendoen met mensen van meer dan vijftig verschillende nationaliteiten gedeeld. En zij hebben die visie geabsorbeerd en in de praktijk gebracht. Ik ben enorm dankbaar dat dit op mijn pad is gekomen. Dat ik een steentje heb kunnen bijdragen aan het laten stromen en zichtbaar maken van de rijkdom van de wereld. En de bal rolt verder. Allerlei raderen zijn in beweging. Er is zoveel vraag naar rijk zakendoen: de reacties zijn overweldigend. Het is soms ontroerend om terug te horen wat rijk zakendoen voor mensen en bedrijven heeft betekend en welke stroom er voor hen op gang is gekomen. Soms kan ik het zelf eigenlijk amper geloven en sta ik er werkelijk zelf verwonderd naar te kijken. Dankzij mijn klanten en deelnemers kijk ik elk adviestraject en elke training zelf ook iedere keer weer in de spiegel. Dat is van grote waarde. Dank jullie wel!
%AHG%
%AHO%
