,
J" r .
+e /
I
,
S.
i"
&&.'
,.#
* s-Gravenhage, 3-
i
-
1
GEXEIhB,.
,% 3 Rovember 1932.
* ' iI
B
C.I. x0.52406
r
'
d
"/ 44
Ik heb d e eer Uwer E m e l l e n t i e t e beriuhten, d a t afgaende op b i j onzefi d i e n s t Ingekomen mededeeLinfi;en,
de 1Jederlandschs Rgode Hulp (N. _._--*-.*-_:..5---
~
-
-.
u. -**eIyTi-)"
b )
vcmrnemens
Is,
In
den komenden w i n t e r gen s p e c i a l e oampape in t e z e t t e n , t o t opwekking van d e publieke b e l a n g s t e U i n g voor de
vermeende laakbare t o e s t a n d e n , welke In NederlandsohIndië zouden b e e t e e n , i n h e t b i j z o n d e r wat b e t r e f t I n
h e t Di~oeUramp en h e t voor inheemschen b e s t s h a d e straf_.-_
_-,+
..,
.
ietelsei.
Zander t w i j f g l g r i j p t d e W.R.H.
de aanwszigheid van
Hmïen Soelaesih, eohtgerioote van deu u i t Pled.IridiE ver-
bannen communi& J.H.Philipao
m n , om h i e r t e l a n d e een
a g i t a t i e +;e vervrekken, z . g o v o o r "Reoht, reuhtvaardlgheid,
vrijheid en manscheii jkheíd'! over onderwerpen, waarover
Be mindere m m geen eigen oordeel kan hebben. Uit het In October j.1. door d e N.3.H.
uitgevaardigde
c i r c u h i r e betreffende he% V'?iiiterhulp-plan 1937; '38" wordt h e t volgende overgenomen:
"U ons ginterplan komt een aotie-punt voor, dat n i e t aimw is voor onze organisatie, maar dat wel in de laatste t i j a erg is verwaurloosd. D i t punt is: I y1 d o n Q 8 i a. Voer enkele j a r e n hebben w i j d e pubikke belangstelling gevoistigd op d e mensohonteerenüe t o e s t a n d e n , d i e In Indonesia bestaan. Wij l i e t e n l u i d de leuze weerklinken van de opheffing; van het Digoelkam'g en het o n p 6 a a n maken van d e and9re verbanningen. Wij i j v e r d e n v o o r d e humaniaeering ven het strafataS.se1 in Indonesia, voor de afschaffing van de nog steeds bestaande l i j f s t r a f f e n . Iri ons winterwerk z a l Indonesie thms weer een belangrijke p l a a t s 1nnemSl.w *..e.*..
!Ja:
....e.......o*.*~..mo.*.*~.'*....=
-
Z.EOden Minister van S t a a t , tevena Minister van Algemeene Zaken. +tR n N van Koloalëa Hoofdparket ï n d l ë.
.
-
w 3 ~ U f INDOHESIA-MAAND, De maend Januari wordt een spectiale agi tatie-maand voor het bekendmaken v a n d e heersohencie toestanden in indonesia, voor h e t popularlseeren van onze leuze: Recht voor Jñdonesla. De Uitgever i j “De Schijnwerpern zal een tweetal broohwes uitgeven, aantrekkelijk van u i t e r l i j k , b i 1 1 L j k van p r i j s . De eene broahure zal behandelen de toestand van o n r e u h t , waaraan het volk van Indonesia is b l o o t g e s t e l d , de gevangenistoestanden, de verbanningsoorden en haar inwoners de w i l l e k e u r i g s t o e p a s i n g v a n d e wettelijke bepalingen. Grondslag voor deze broohure I s de i n l i j v i n g , d i e op de Gatuigenis mur D m o o r a t i e en Mensohelljkheid gehoueen wordt, De tweede broohure z a l de l e v e n s g e s b h i e d a i e bev a t t e n vun een aantal p o p u l a i r e , verbannen n a t i o n a l e volksleiders, brochure, waaraan dus behoefte is, waarvoor b e l a n g s t e i l l n g bestaat, en die noodzakelijk I s om deze groote nationale figuren ook bekend t a maken aan h a t :Jederlanu sche v o l k , Af’wserfront z a l gedurende de aut i e - m a a n d eveneens in het teeken van Realit voor Indones i a staan. A l deze l i t e r a t u u r is een ondersteunin& voor een speclale, nog nader aan t e geven ompagne, voor o m e leus en eisoh: Reah$ voor Indonesia. Voor het Dekos-kigen van dgze oampagne d i e ook i n Indoneaia weerklanic m a t en z a l vinden, w o r d t een I n s i g n e uitgegeven. In n l s a t s m , w z ~ a r daertoe mogelijkheden bestiian, wordsn Indonesisrthe avonden
flo.i22 VUB “Mweerfrant” van 25 û u t o b e r j.1. komen nadere
verslagen m o r , van het door R.Soelaeslh en G o v a n Munster gesprokens op d e G e t u i g e n i s - b i j e e n k o m t van d e N.2.H.
it
CA
op
17 9 c t o S e r j.1. t e Amsterdam gehoudesi, over welke
bijeenkomst roeds werd g a r e p p o r t e e r d bij d e z e r z i j d s &
s c h r i j v e n v m 26 October 3.1. C.3.
Mo.52450.
*
Saja lebih goemira kerna m e l i h a t sympatienja d a r i Rode Hulp boeat perlawanan d a r i k i t a poenja r a j a t di Indonesia, dan saja harap Rode Hulp seringkali bisa meneroesken pekerdjaän k i t a boeat pertoeloengan kemerdikaän seoemoenja Indo-
M e v r o u w Philippo-Raden Soekaesih zegt:
-"
-e-
nasia.
R. SOEKAESIH.
,
Ik ben t e n zeerste getroffen doo de w a r m e belangstelling der Rode Hulp voor d e s t r i j d van mijn vo e n ik hoop, d a t d e Rode Hulp n o g '*, veel e n nuttig w e r k k a n verrichten 4 voor h e t t o t stand brengen v rechtvaardige toes tanden in Indonesia.
Onze Getuigenis voor Democratie en Menselijkheid en onvergetelijke gebeurtenis ’
ielijkheid is een onvergetelijke gebeur- / is geworden voor allen, die h e t vergund 5 om dere, van een diepe ernst gedraI, bijeenkomst bij t e wonen. Dit is het deel, d a t men neerschrijven moet bij het naken van de balans over de conferen, die op 16 en 17 October in Amsterm plaats vond. E n toen J a n Postma de eerste zitting in t gebouw van de Werkende Stand open, kon dan ook geronstateerd worden, d a t Roue Hulp het juiste woord op de juiste id had gesproken. In diepe stilte en met .spannen aandacht hoorden de gedelegeeri n het op een buitengewoon hoog peil taand referaat van mr. S i o n de Jong aan, ie in een algemene beschouwing de betekei s van het program toelichtte, d a t voor lere conferentie uitgewerkt was. Op pag. 8 indt de lezer een uitvoerig verslag van zun liteenzettingen. Een niet minder diepe indruk maakte op Je aanwezigen de inleiding van Q. van Munster, die zelf jarenlang in Indonesia heeft doorgebracht, het volk en zijn taal kent en met kennis van zaken kon spreken. Herhaaldeluk werd zijn betoog door hevige uitingen van verontrvartrdiging onderbroken, wanneer hij sprak over de willekeur der overheid, de ontzettende mishandelingen, waaraan heden ten üage nog vele gevangenen in Indonesia blootstaan. Een woord van hulde komt hier ook toe a a n den heer Jan Mesman, die bereid gevonden werd, om op de openingszitting de bekende ,,Toespraak tot de hoofden van L e b k ” ,van Multatuli voor te dragen. De discussie over de twee inleidingen, de andere ochtend in Bellevue gehouden, be’ wees klaar en duideluk, d a t de gedelegeerden niet alleen met diep begrip van zaken de inleidingen gevolgd hadden, maar d a t zU uit eigen ervaring spraken. leder had het op zijn gebied ervaren, d a t er in het vrije Nederland veel onrecht geschiedt. Of h e t nu het afdrijven van zalen door de overlieid betrof, of h e t verbod van een Spanje-vergadering op grond van een of ander ,,beschimmeld wetje” uit het jaar 1815 (!), of de open partijdige houding van overheidsorganen tegen anti-fascistische organísaties, of het dulden van h e t werk der Gestapo in de grensstreken of d e schandewke
behandeling, die vele anti-fascisten voor de rechtbank ondervonden ieder wist met nieuwe voorbeeläen de stelling der Rode Hulp te staven, d a t tegen de stelselmatige ondermijning van onze democratische vruheden een hechte wal dient opgeworpen t e worden. E n deze discussie alleen al bewees, d a t de Getuigenis voor Democratie en Menselijklieid een noodzakelukheicl was en d a t zu een succes geworden is. Eenstemmig werd besloten, een manifest, in een massa-oplaag over heel Nederland t e laten verspreiden. De toespraak van Q. van1 Munster &I in overleg met mevrouw Phi-\ lippo-Raden Soekaesih tot een massa-brochure uitgewerkt worden.
-
E Getuigenis voor Democratie en Men’
i
Verdere besluiten Na een boeiende inleiding over h e t Winterhulpplan der Rode Hulp door Wim van Exter, werd een reeks zeer belangrijke besluiten genomen. Allereerst werd vastgesteld, dat de statuten van de organisatie niet meer in overeenstemming zijn met de huidige inhoud en taak van de Rode HuIp. Derhalve werd besloten, een commissie van vijf personen te benoemen, die t o t taak kreeg om de nieuwe situatie t e bestuderen en ontwerp-statuten uit te werken. Dit ontwerp zal op de eerstk3mende landelijke bijeenkomst, in begin van het volgend jaar, behandeld worden. In de tweede plaats werd het werkplan voor de komende maanden vastgesteld, waarover men uitvoerige gegevens op pag. 14 vindt. Met bijzondere nadruk W z e n echter o p een nieuwe campagne voor de hulp &an de millioenen vluchtelingen in Spanje. Meer e n meer détails worden bekend over de verschrikkelijlre situatie van dit leger van vrouwen en kinderen, zieken e n ouden van dagen, die in een noodtoestand zonder weerga zijn geraakt. De regering van Spanje doet wat zij kan, maar yi is uiteraard der zaak niet opgewassen tegen deze geweldige ramp, die als een w a m natuurcatas‘rophe het land geteisterd heeft. In de maand November zal de gehele organisatie der Rode Hulp ingespannen werken voor de
hulp aan deze mensen. Tegelakertijd zal wederom een speciale kinderactie georganiseerd worden. Tenslotte wijzen we hier nog op h e t besluit, om in de maand Januari een speciale campagne te organiseren tegen de onmens-) waardige gevangenistoestanden in Indone- i sia, voor de opheffing van de exorbitante rechten en voor opheffing van Boven-Digoei! d
!
J A N POSTMA tot voorzitter der N.R.H. gekozen In de Huishoudelijke zittina, die o p Zondagmiddag in Bellevue “gehouden werd, kwam onder andere ock de kwestie uan hef Landelijk Bestuur aan de orde. Dit was noodzakelijk geworden, in verband met het feit, dat de secretaris Jan Postma niet drukke werkzaamheden elders, riet meer in staat was, deze functie te blijven vervullen. Namens de organisatie bracht Bierens (Rotterdam), hulde aan den persoon van Jan Postma. In hem verliest het dagelijks bestuur een man, die zich door zijn intelligenfie, door zijn bezadigd oordeel, zijn mensenkennis en zijn toewijding, een onbestreden autoriteit in onze organisatie had verworven. Bijna vier jaar heeft Jan Posfma de /unctie van landelijk secretaris waargenomen. In deze tijd is onze organisatie gegroeid, in ieder opzicht. ZG is een organisatie van meer betekenis geworden dan ooit tevoren. Zij heeft grote solidarifeits-acties georganiseerd. Zij beschikt over een groot aantal bekwame en toegewijde medewerkers. Zij beschikt over een hecht apparaat. Dit alles is in d e eerste plaats f e danken aan onzen vriend jan Postma. Onder luid applaus deelde Bierens daarop mede, dat Jan Posfma bereid gevonden werd, het voorzitterschap van onze vereniging q p zich te nemen, een functie, die tot dusver vacant was. Opnieuw ging applaus op, toen bleek, dat Jan Postma gekozen was. Moge Jan Postma nog lange jaren in zijn tegenwoordige funcfie hef werk der Rode Hulp kunnen steunen. Het dagelijks bestuur zal op grond van een ander besluit der conferentie door 5 personen waargenomen worden.
DE OORLOG IN HET VERRE OOSTEN
President Roosevelt noemt de brandstichters! Als een bevrijdend onweer kwamen de moedige en open woorden tot ons, die op C October door president Roosevelt op een massa-vergadering t e Chi’cago werden gesproken. Voor de eerste keer sinds het begin van de z.g. neutraliteits-politiek der grote machten tegenover de fascistische onruststokers heeft Roosevelt gezegd, waar de schuldigen zitten. Hij spreekt over ,,zekere staten, die enige jaren geleden begonnen met hun inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van andere staten en Wederrechtelijke bezetting van vreemde gebieden. Niemand hoeft te raden, welke staten bedoeld zijn. Roosevelt verklaarde :
wen en k;mderen bU tienduizenden vermoord worden. In deze atmosfeer van Genève moet men het feit, d a t een bedrag van 300.000 Zwitserse francs voor medische hulp ter beschikking werd gesteld, reeds als een verheugend verschijnsel beschouwen. E n nog een mogelijkheid is er. Zoals bekend, werd besloten om een commissie van 23 in te siellen. Deze commissie veroordeelde het optreden van Japan en d e d een beroep op het pact van Washington (zie ons artikel in nr. 19 van Afweerfront). Op grond van dit verdrag hebben de overige ondertekenaars het recht om in te grijpen.
,,Zonder oorlogsverklaring, zonder enig motief worden civiele personen, vrouwen en kinderen in z.g. vredesqd door bommenwerpers vermoord.. Onschuldige volkeren e n naties worden op gruwelijke wijze opgeofferd aan de honger naar macht en overheersing, die gespeend is van iedere opvatting van rechtvaardigheid en humanis-
Maar zullen zij het doen? Zullen zij eindelijk de moed vinden, om openlik op t e treden en Japan een halt toe t e roepen? Zij kunnen verzekerd zijn van de steun van hun volkeren. Wij hoeven slechts e r op te tl4jzen, d a t in de Verenigde Staten een hnlpactie voor China georganiseerd is, die zelfs de solidariteitsbeweging voor h e t republikeinse Spanje verre overtreft. En ook in Engeland is onder leiding van bekende geestelijken en vooraanstaande burgers een grote a n t i d a p n s e actie gaande. Zij bewijzen, d a t de democratische elementen niets meer weten willen van de neutraliteitspolitiek. Zij hebben president Roosevelt begrepen. E n zij zullen hun regeringen moeten dwingen, eindelijk op te treden tegen de moordenaars van tienduizenden onschuldigen in Europa en in China.
..
m”. ,,Diegenen, die de wetten der mensheid vertrappen, hebben een toestand van internationale anarchie en onzekerheid geschapen, waaraan men niet ontkomt door ,,isolering” en neutraliteit”. De strekking van deze woorden is duidelijk. Zij richten zich in het bijzonder tot diegenen, die voorstanders van een neutraliteitspolitiek ten opzichte van de Japanse roofoorlog in China zijn. E n het deed ook daarom zo goed, dergelijke woorden uit de mond van den groten Amerikaansen democraat te horen, omdat de leiders der WestEuropese democratie door hun politiek van ,,niet-inmenging”, d.w.z. niet-inmenging in de fascistische invasie in Spanje, bezig d n , de democratie bij h a a r eigen aanhangers in discrediet t e brengen. De tegenstelling tussen de woorden van president Roosevelt en de daden van Eden en Chautemps wordt nog groter, omdat deze diplomaten haast terzelfder tijd er in toegestemd hebben, d a t wederom weken en weken in de Londense commissie gesproken zal worden over de terugtrekking van de vrijwilligers uit Spanje. Over een front van 2000 km. lengte voert Japan oorlog tegen China. E n omdat geen officiële oorlogsverklaring aanwezig is, kon de Volkenbond geen uitspraak doen inzake het Chinese beroep op deze instantie! Wederom verschuilt nien zich achter juridische formules, t e m u l in China, Zoals president Roosevelt zei, onschuldige WOU-
“1
Vrijheidvoor Thälmann
In het midden van Septembel van dit jaar belegde het uitvoerend comité van de Rode Hulp in de SowjetUnie een internationale Thaelmannavond in het Estraden-theater van het cultuurpark ,,Gorki” t e Moskou. Aan deze vrijheidsbetoging werden door duizenden arbeiders -uit de bedrijven, scholen, instituten en het Rode Leger deelgenomen. N a een ernstig, inleidend woord van de presidente van de Internationale Rode Hulp, Helene Stassowa, kreeg de strijdmakker van Thaelmann, de plaatsvervangende leider van de Duitse communistische partij, Wilhelm Pieck h e t woord, om in een hartstochtelijk betoog de komende nieuwe campagne voor de bevrijding van E r n s t Thaelmann uiteen t e zetten. Wilhelm Pieck wees er op, dat het de fascisten in Duitsland niet gelukt is, ht proces tegen E r n s t Thaelmann door te v(r wn, daar zij er niet in geslaagd ~ j n , nodig zijnde bewijsmateriaal t e De camDaane, die t o t nu toe voor de be vrijding van Thaelmann gevoerd is, heei i verscheidene hoogtepunten gekend. Velt delegaties reisden naar Duitsland en eis ten zijn invrijheidstelling. De oproep van den onvergetelijken Henri Barbusse: ,,WQri moeten Thaelmann winnen als een veldslag”, de oproep van Georgi Dimitroff, dj allen vonden weerklank in de gehele wereld. Niettegenstaande dit alles, zijn Wij er nog niet in geslaagd, Thaelmann t e b e d den. Aan de nieuwe internationale campagne moeten alle organisaties, die op het standpunt van de verdediging van vrede en vrijheid staan, deelnemen. De strijd om de be- ’ vrijding van Thaelmann is niet alleen een 1 zaak van de communisten, maar van alle anti-fascisten en al diegenen, die door de fascistische oorlogsdrijvers bedreigd wor- I,den. Wij mogen bij de strijd voor Thaelmann’sy ’ vrijheid geen seconde onze andere kameraden vergeten, die ook thans nog in de ker kers van de fascisten zuchten. Wij moet4 bedenken, d a t onze strijd voor Thael tevens geldt voor vrijheidsstruders als dins, Neubauer, Mierendorf, S c h n h m a c h e i d Heilmann en vele anderen. E n vooral niet t e vergeten den groten strijder voor de vre-) de, Carl von Ossietzky. Wij strijden tevens‘ voor hen, die t e r dood veroordeeld zijn en zich momenteel in de doodscellen bevinden, Liselotte Hermann, Joseph Steidle, Robert Stamm, Adolf Rembte, Goeritz en Lowatsch. Tot slot van zijn rede riep Pieck allen op, L om de strÜders tegen oorlog en fascisme in Spanje, China, Duitsland en in de gehele wereld, met alle krachten te steunen.
8’
t
I
i
De ene Chinese soldaat tegen den andere: ,,Zeg, er gaan geruchten, dat Japan ons binnenkort de oorlog wil verklaren”.
8
ONZE GETUIGENIS VOOR DEMOCRATIE EN M E N. S E 1IJ K H E I D De rede
van
Mr. S. de
Jong
P de Getuigenis voor Democratie en Menselijkheid was allereerst het woord aan Mr. de Jong, die in zijn referaat spreken zou over recht en rechtvaardigheid als gaondslagen van de Nederlandse samenleving. Hij vangt a a n met de slelling, dat het in deze tijd zeer moeilijk is een goed overzicht van de huidige toestand te verkrijgen. gebeurtenissen hebben zo een omvang aangenomen, dat de volle betekenis daarvan niet meer door ons beseft kan worden. Spr. spreekt dan over de oorlogen, die er op dit ogenblik in Spanje en China gevoerd worden. Doch buiten deze twee oorlogen,is ook ons een herhaling van het bloedbad van 1914-1918 te wachten. Het is niet toevallig, dat het juist de fascistische landen, Japan, Italië en Duitsland zijn, die oorlog voeren of willen voeren. Wij weten dus, wat ons van het fascisme t e wachten staat, als dit bij ons eventueel a a n de macht zou kunnen komen. Wat fascisme is, de Oostgrens is dicht genoeg bij, om te weten, wat het betekent. Ons zijn tallozz voorbeelden ter beschikking, waaruit zonneklaar blijkt, hoe het fascisme met zijn volksgenoten omspringt. Doch wij moeten niet alleen de betekenis van het fascisme proberen te begrijpen, nog belangrijker is, d a t wij beseffen wat de democratie tie voor ons betekent. Wij moeten de democratie trachten te beschermen. Het is ons meest waardevolle bezit. Spr. haalt dan een bekend gezegde aan van een van de groots t e democraten, die e r ooit geleefd heeft: Abraham Lincoln, den president van de Verenigde Staten van Noord-Amerika uit de vorige eeuw: Democratie is de rcgering van het volk, door het volk en voor het volk. Democratie is de regeringsvorm, die het mogelijk maakt, dat zo veel mogelijk men-
0
-
sen aan het staatsbestel deelnemen.
HET ONTSTAAN DER DEMOCRATIE, Het is de Franse revolutie geweest, die de weg heeft gebaand voor de vooruitgang der mensheid. Middenstanders en intellectuelen kwamen op. Een duizendkoppig industrie-proletariaat ontstond en de bourgeoisie voelde zich bedreigd. Democratie (vroeger haar eigen wapen) en menselijk-
heid begon zij als gevaarlijk te beschouwen. Zij had geen voorkeur voor de democratie, zolang zij haar niet nodig had. Het fascisme is in flagrante tegenstelling met ieder begrip van democratie. WU moeten ervoor waken iedere aanval op de democratie een fascistische aanval te noemen, doch wij moeten begrijpen, d a t iedere aanval op de democratie, hor klein zij ook moge zijn, een mogelijkheid in zich bergt uit te dijen t o t werkelijk fascisme. Want wij, wanneer wij ons kleine aanvallen laten welgevallen, wordt de weg opengemaakt t o t aanvallen op de in massa bestaande kleine vrijheden. Overheidspersoneel mag niet meer bij bepaalde organisaties aangesl2ten. Sommige volksvertegenwoordigers kunnen in de toekomst uit het parlement verwijderd worden. HET ASYLRECHT IN H O L L A N D .
Wij weten, dat Holland in de laatste vier jaren een strijd om het asylrecht heeft
Boven Dic doorgemaakt. Met het bereikte waren niet tevreden, maar wij meenden, d a t CC centratiekampen hier buiten de deur zout blijven. Het schijnt thans, d a t deze schan aan Holland niet bespaard zal blijven. Spr. eindigde zijn rede, waar hij de re van president Roosevelt aanhaalde, die c ze onlangs tegen h e t fascistische barbare dom en voor recht en menselijkheid geho den heeft. Wij doen een beroep op U alien, om V O I dit waardevolle bezit der mensheid te w ken en t e strijden.
G. van Munster p
B IJ
deze getuigenis voor democratie en menselijkheid gaan onze gedachten ook naar Indonesia uit. Van de noodzaak hiervan getuigt de aanwezigheid van Raden Soekaesih en Philippo hier in ons midden. In het Program van deze bijeenkomst staat terecht, d a t van medezeggenschap van het índonesische volk weinig sprake is. De afgelopen jaren is in officiële documenten en in de toonaangevende pers met lof, en niet zonder verwondering, gewag gemaakt Van de duldzaamheid waarmee de Indonesische samenleving de ,,aanpassing“ ondergaan heeft, en daarbij werd Indonesië a a n Nederland ten voorbeeld gesteld. Maar daar was allerwegen een geest van verzet, mokkend opgesloten in zichzelf. en waar ze zich uitte, werd ze met straffe hand onderdrukt. Altijd en overal komt voor economisch zwakken de menselijkheid in het gedrang, en daar, in Indonesië, in die mate, d a t men zich er nauwelijks bij benadering een voorstelling van kan maken. Daarbij brengt de omstandigheid, d a t in staatkundig opzicht over h e t wel en wee van Indonesië grotendeels elders, n.1. in Den Haag, beslist wordt, spanningen te weeg. Hier t e lande is veel wanbegrip inzake Indonesische cultuur, veel hovaardij ook, die door de toestand waarin thans h e t Wes-
ten en de hele wereld verkeert allermins gewettigd is. Zeker zal indone&. nog vee leren van h e t Westen, vooral ook in tech nisch opzicht, en ook doordat daar de vroe gere gemeenschapsverhoudingen verbpoker zijn, i s er allerwegen de behoefte aan hei deelhebben der verworvenheden van de mo. derne, Westerse cultuur, met ontwikkeling van eigen verworvenheden tot hoger plan. In het streven d a t daarop gericht is, vertrouwt de Indonesische nationale beweging op eigen kracht, en op de bijstand der voorwaartsstuwende krachten hier te lande, die Indonesia’s roep om democratie en menselijkheid verstaan. De mensheid teisterend door volkerenslachtiig streeft het fascisme naar expansie; het Indonesische volk begeert slechts r u i m t e, lucht, bewegingsvrijheid in het eigen land. (Daverend applaus). Spreker beroept zich op een onwraakbaar getuige, den journalist Zentgraaff, die voor kort waarschuwde, d a t Indonesia meer en meer een ,,politiestaat” geworden is, en op de ,,N. Rott. Crt.”, die waarschuwde, d a t in Indonesia de preventieve hechtenis aan haar eigenlijke bestemming onttrokken is en tot een speciale straf geworden, buiten wet en recht om, massaal toegepast, als vrijheidsberoving, die vaak langer d a n een j a a r duurt. Aan de
9
AFWEERFRONT
!Ihet oord
DE REDE VAN MEVR.: de oonferentie in h a a r moedertaal, het Maleis, toesprak. ,,Ik betuig hiermede”, aldus begon Raden Soekaesih haar redevoering, ,,mijn dank voor de warme ontvangst, die mij en mijn echtgenoot door de Nederlandse Rode Hulp bereid werd. Ik moet mij als Indonesische vrouw verontschuldigen, omdat ik hier temidden van deze vele ervaren strijders, maar een domme vrouw ben, maar ik wil mij uitspreken omdat ik gedreven word door het leed van h e t Indonesische volk. Ik wil hier verhalen over de schandelijke behandeling, die de aanhangers van de nationale beweging van de zijde der politie ondervinden. EEN RAZZIA I N Ais voorbeeld noem B A T A V I A. ik hier allereerst een grote razzia, die in Mei 1936 in Batavia gehouden werd en waarbij 200 à 250 leden van de nationale
irikking
-1
~
,DEN SOEKAESIH - _SPREEKT EGELEID door h a a r echtgenoot en Roestam Effendi, die later h a a r rede.ing vertaling zou, betrad onze Indoneie makker, mevrouw Philippo-Raden raesih, de zaal. Diepe ontroering maakich van de gedelegeerden meester, toen Amsterdamse vrouw deze kleine vrouw haar ernstig en intelligent gezicht bet t e e n h a a r een bos anjers overhane. E n het was zeker het hoogtepunt ?ze zo goed geslaagde conferentie, toen :aesih zich van haar plaats verhief en
voor Indonesia. van Volksraadverslagen en documenui+ d e pers schilder; spreker de onelijke gevangenistoestanden, de rech3heid van het Indonesische volk en de iesische nationale beweging, het algeverlaten van de democratische weg de massale toepassing van het z.g. bitante recht”, het onduldbare voor ‘n democraat van welke levensbeschouook der ,,caoutchouc”-artikelen van ndisch wetboek van strafrecht, ast. 154, 156 en lôlbis. maar een voorbeeld uit zijn veelvulateriaal aan t e halen nemen we hier :dedeling van het Volksraad-lid, den iskandar Dinata over, die op 18 Juli in de Volksraad het volgende mede-
:\ y de 22e April j.1. liet de gezaghebIn gevangene Boli Asan aan een reovastbinden van 9 uur ’s avonds tot ’s morgens. Deze behandeling werd lgende avond herhaald. Op de 24e werd de ongelukkige Boli Asan daart suiker besmeerd en op hem de vegrote mieren, die daartoe speciaal :en waren, losgelaten. Van de pijn, le beten van de mieren veroorzaakt, uwde de ongelukkige gemartelde het
We leggen er de nadruk op, dat deze mededelingen, vervat in de redevoering van den heer Iskandar Dinata, over een hele reeks dergelijke mishandelingen, ontleend werden aan de officiële verslagen van de zittingen van de Volksraad. G. van Munster beëindigde zijn rijk gedocumenteerde redevoering, die als brochure verschijnen zal, met de volgende woorden: In de immer dreigender wordende oorlogssituatie is de eis der democratisering van Indonesia niet slechts een Indonesisch, maar niet minder een Nederlands volksbelang. Voor menselijkheid in het koloniale bewind pleitten o.a. wijlen dr. Snouck Hurgronje in zijn polemisch geschrift tegen dr. Colijn, ,,Koloniale Vraagstukken van Heden en Morgen” e n bU tal van andere gelegenheden, en d e missionaris Van Lith, thans eveneens t e r ziek, in zijn publicatie ,,De Politiek van Nederland ten opzichte van Ned.-Indië”. Voor allen, die de moedige, ware woorden van deze beide mannen van gezag t o t de hunne maken, is de aangewezen plaats hier, op dit platform voor democratie en menselgkheid, ook voor h e t Indonesische volk.
PHILIPPO-RADEN SOEKAESIH li beweging werden gearresteerd. Men bracht hen onder in cellen van 1.70 bij 3 meter, waar ze als vee behandeld, geslagen en gemarteld werden. Twee van hen zijn later overleden. Toen ik uit Indonesië vertrok, was mevrouw Sisimi, een der gearresteer- I den, er zo erg aan toe, d a t ik niet weet, hoe het op hPt ogenblik met haar gesteld is. I;. september van het vorige j a a r hadden opnieuw mssa-arrestaties plaats. Ook voor dit optreden waren feitelijk geen motieven aanwezig, ze waren gebsseerd op leugens en laster van de talrijke spionnen, die de P.I.D. (Politieke Inlichtingen Dienst) e r op nahoudt. Men begrijpt, d a t een dergelijk optreden h e t volk opstandig maakt. Inplaats d a t de regering pogingen doet om de economische toestand te verbeteren, gaat zij t e keer tegen de massa’s, een domme politiek, die onvermijdelijk tot onregelmatigheden moet leiden. Wat is het resultaat van deze arrestaties? Niets anders dan dat al die mensen, n a maandenlange voorlopige hechtenis, weer vrijgelaten worden, omdat e r geen bewijzen waren voor een aanklacht.
MIJN VERBLIJF IN
Bij een massa-arrestatie tijdens de opstandige beweging in het jaar 1926 werd ik zelf gearresteerd. I k was toenmaals bestuurslid van de vrouwen-beweging in Batavia. li,$ jaa werd ik in voorlopige hechtenis vastgehouden. Daarna werd ik met vele anderen naar Boven-Digoel op Nieuw-Guinea verbannen. De mannen waren met kettingen aan elkaar geklonken en de verschrikkelijke reis daarheen duurde ongeveer twintig dagen. Drie jaar e n één .maand . . - heb ik leed met de overige bannelingen gedeeld4 0 De eerste zorg der regering was, om dd eenheid onder de bannelingen t e breken ei dit lukte haar, omdat e r mensen van meest uiteenlopende richting, maar VOO ook mensen, die nooit aan politiek ged hadden en ,,per toeval’’ gearresteerd we.&d den, bijeen waren. Sardjono e n enkele deren werden toen naar Tangh-Tingi, ,,kamp der onverzoenlijken”, verder transporteerd. Wij werden in drie groe ingedeeld : ,,de werkwilligen”, de ,,naturalisten” en de ,,radicalisten”. De eerste 1 b *a ’ groep werd door de regering geholpen. De , Naturalisten” hadden het reeds veel slech- 3’ t e r : zij kregen in 10 dagen slechts 10 kg. i ,’ slechte rijst, w a t klapperolie en wat zout. i i BOVEN-DIGOEL.
r’
4 L
?
I
!’
(Vervolg pag. 10) P
pi
De
MAAKT EEN EIND AAN DE SCHANDE.
rede van Raden Soekaesìh (Verwolg van pag.
9)
De ,,radicalisten” echter werden n a enkele maanden reeds in het geheel niet meer ondersteund! Door de honger gedreven, waren deze ongelukkigen gedwongen t o t de landbouw over t e gaan: maar er’wil in Boven-Digoel niets, maar dan ook niets, groeien. Het klimaat is e r niet geschikt voor en nog minder de bodemgesteldheid. CHRISTENDOM EN KOPPENSNELLERS
De Nederlandse regering noemt zich een chri,ceIijke regering, die bed?&+ in op het zedelijke welzijn V R X h a a r onderdanen. Maar zie napr Loven-Digoel. Er zijn volksstamaien op Nieuw-Guinea, die naakt rondlopen, maar zij hebben tenmiaste hun vrijheid. De ,,radicalisten” echter in Boven-Digoel, voor h e t overgrote deel beschaafde en gestudeerde mensen, lopen b j n a naakt pond, omdat e r geen kieren voor hen beschikbaar worden gesteld. E n men moet niet denken, dat de overigen het veel beter hebben. Allen wonen in onbeschrijfelijke krotten, die in de maandenlange regenGd iedere dag overstromen. De toestanden in het kamp worden nog verergerd door de omgeving. De volksstammen, de goede en voor ontwikkeling vatbare niet t e na gesproken, hebben ons veel l a s t bezorgd. Enige bannelingen werden door de Kaja-kaja (koppensnellers) vermoord, anderen ,,verdwenen”, d.w.z. waarschijnlijk werden Uj opgegeten.
M A LA R IA EN ZWART-WATERKOORTS.
Maar de honger, de ellende en het gedwongen niets-doen zinken in h e t niet bij de gevolgen van het onbeschrijfelijke klimaat. H e t overgrote deel der bannelingen werd door malaria aangetast, velen kmeken voor de beruchte zwart-waterkoórts. Toen Dr. van Blankenstein n a een bezoek a a n Boven-Digoel zijn ondervindingen publiceerde, ging de regering spoedig tot terugzending van een gedeelte der bannelingen over. Tot de derde groep behoorde ook ik. Voor,de rest werden artsen gestuurd. Maar zij kunnen niets verrichten tegen het vernietigende klimaat. In 1927 kwam de regerings-ambtenaar Hillen naar Boven-Digoel, d.w.z. hij bleef o p de boot, die hem de stroom opwaarts had gebracht. E n hoewel hij alle hulp genoot, die men zich denken kan, werd hij reeds op de boot door malaria aangetast. Hij ging terug zonder voet aan wal gezet t e hebben! Dat Gwijst v’oldoende, in welk een ongezonde streek Boven-Digoel ligt! 1 -
Met de meeste inwoners van Boven-Digoel had ik persoonlijk contact. Uit eigen ondervinding kan ik dus over hun ,,schuld” of onschuld oordelen. Mijn mening is, d a t minstens 50 pct. van hen volkomen onschuldig a n . Zoals het in 1926-’27 gebruikelijk was, werden zij lukraak opgepakt, van een onderzoek was geen sprake, men volstond eènvoudig met de berichten der spionnen, meestal analphabeten, en stuurde ze vervolgens naar Boven-Digoel. Reeds daarom moet er een eind a a n gemaakt worden. Maar daarbij komt mijn vaste overtuiging, dat Boven-Digoel onbewoonbaar is. De mensen kwijnen langzaam weg. Redt hen. Redt deze kameraden en stfldt met alle kracht voor opheffing van dit oord der verschrikking!
I
Fascisme in het kort
I
ANNA PAUKER ZWAAR ZIEK! Naar wij vernemen is Anna Pauker, de bekende Roemeense anti-fasciste, die in 1936 t o t tien jaar gevangenisstraf werd veroordeeld, zwaar ziek. Zij werd onder zware bewaking van h e t tuchthuis Dubraveni t e Boekarest overgebracht n a a r het gevangenis-hospitaal te Vacaresti. Men zal zich herinneren, d a t Anna Pauker tijdens h a a r arrestatie door een revolverschot zwaar gewond werd. De kogel werd nimmer verwijderd en de gevangenisdirectie verzette zich om onbekende reden tegen iedere operatie.
Haar toestand werd nog verergerd tijdens de lange tijd van het voorarrest. H a a r verblijf in de donkere, vochtige en niet verwarmde cellen had een aantasting door T.B.C. ten gevolge.
gedood. In het dorp Grebow werd tijdens een schietpartij &n boer door de politie gedood, in Limanow. werden negen boeren doodgeschoten, onder hen bevond zich de voorzitter van de plaatselijke afdeling der boerenpartij. I n Riga. (Letland) vond een massa-proces tegen 27 arbeiders plaats. Allen stonden onder beschuldiging, communistische literatuur verspreid te hebben. Zij werden veroordeeld tot gevangenisstraffen van 2 tot 8 jaar.
REDT
LISELOTTE
HERMAN
De Getuigenis voor Democratie en Menselijkheid besloot de volgende brief a a n Rijkskanselier Hitler t e zenden: De deelnemers aan de Getuigenis voor Democratie en Menselijkheid, georganiseerd door de Nederlandse Rode Hulp t e Amsterdam, vestigen Uw aandacht ‘op het feit, d a t in de gevangenis t e Berlin-Plötzensee Liselotte Hermann uit Stuttgart vertoeft, die door de rechtbank van Stuttgart wegens haar anti-fascisiische gezindheid ter dood werd veroordeeld. De Getuigenis vestigt er Uw aandacht op, d a t Liselotte Hermann moeder van een driejarig kindje is en wijst U e r op, d a t dit doodvonnis in de gehele beschaafde wereld diepe verontwaardiging heeft gewekt. Zij verzoekt met klem aan dit ozisëhuldige kind zijn moeder, die niets gedaan heeft dan voor haar overluiging opkomen, niet t e ontpemen. Begenadig Liselotte Hermann en haar lotgenoten !
OPSTAND TEGEN ITALIAANSE SLAVERNIJ,
5000 Abessijnen werden in de laatste maanden door de Italiaanse veroveraars neergeschoten. ,,Wegens banditisme”, u)als de officiële term in Rome luidt. Uit een bericht van de ,,Times” blijkt inNa een langdurig proces werden in T u ~ n tussen, dat in de laatste maanden wederom hevjge botsingen hebben plaatsgevon(Italië) 20 anti-fascisten wegens illegale actie tegen het regime t o t zware gevangeden tussen groepen van het vroegere Abessijnse leger en de Italiaanse troepen. De nisstraffen veroordeeld. De hoofdbeklaagden kregen 10 jaar dwangarbeid. inlanders die geen genoegen willen nemen met het fascistische regime worden door In Hielce (Polen) werden 24 boeren, die alle machtsmiddelen, waarover generaal deel hadden genomen a a n de grote boerenGraziani beschikt, bestreden. staking, veroordeeld t o t 14% j a a r gevanAbessynië, aldus h e t bericht, wordt op genisstraf. I n aansluiting aan dit bericht het ogenblik geregeerd door Abessijnse wijzen wij op een manifest, d a t dezer dagen stamhoofden, die een guerilla voeren tegen door de Poolse boerenpartij werd verzonde Italianen. Er is geen sprake van verden. Het manifest geeft een beeld van de bouw van gewassen als een poging om t e straf-expedities. In ’ het dorpje Bursjtin voorzien in de behoeften van het land. Terwerd een inwoner het ruggegraad gebroken, wijl vóór de Italiaanse bezetting maïs uit een ander verloor een oog. In de stad JaAbessynië werd uitgevoerd, wordt h e t thans roslaw schoot de politie o p een vreedzame via Dzjiboeti naar Abessynië ingevoerd, boeren-bijeenkomst. 8 deelnemers werdea
4FW E ER FRON T VOOR DE VRACHTAUTO MET LEVENSMIDDELEN EN KLEDING. loor de vrachtauto ontvingen wij ditmaal Ie volgende zendingen: Zaandam: 32 stuks kleding; 10 pond ‘eep; 3 paar schoenen; 8 stuks diversen. Haarlem: 148 stukken zeep van Vrouwen.eisvereniging. ,,Vrede en Welvaart”, plus :en bedrag a a n geld, zie steunverantwooràing. H. E. te Amsterdam: 9 stuks kleding, 2 paar schoenen. Alkmaar: 22 stukken zeep plus 1 pond zeep en koper. Kjlversum: 16 stukken zeep; 3 pakken havermout. Z. te Amsterdam: 2 truien. N. N. te Amsterdam: 5 busjes gecondenseerde melk. E, T. te Amsterdam: 19 stukken zeep. V. te Haarlem: 250 st. verband. N. N. te Amsterdam: 3 paar schoenen, 12 stuks kleding. N. N.te Amsterdam: 2 overhemden en 6 boorden. Mevr. B. te Amsterdam: 10 stukken zeep. N. N. te IJmuiden: 2 stukken zeep en koper. AAN DE VROUWEN VAN ZAANDAM.
Nu de brei-actie voor Spanje is ingezet, doen wij hier een oproep a a n de vrouwen 7;ch voor deze actie aan te melden bij Mej. Exalto, Molenpad 43, Zaandam. Wij breien truien, sokken, dassen, enz. Alle verdere inlichtingen hierover zijn aan bovengenoemd adres te verkrijgen. Welke vrouw wil een gedeelte van haar tijd hiervoor beschikbaar stellen? Het bestuur afd. Zaandam. SCHIEDAM.
Wij hebben reeds enige keren in Afweerîroiit melding gemaakt van gevallen, waarin duidelijk a a n de dag trad, op wat voor een voorbeeldige wijze er in h e t land voor Spanje gewerkt wordt. Kameraad T. uit Schiedam heeft. h e t prachtige werk geleverd door op verschillende lijsten resp. de bedragen f 21.05, f 15.35 en f 6.85 bijeen te brengen. Vanaf deze plaats brengen wij dezen werker hulde en spreken de hoop uit, d a t dit voorbeeld overal In den lande navolging zal vinden.
J. L. ’t Hoen overleden Ons bereikte het treurige bericht, d a t op 15 October j.1. onze kameraad J. L. ‘t Hoen overleden is e n allen, die hem kennen, weten welk een goed werker e r met van ’t Hoen heen gegaan is. Bij zijn graf sprak van Doeland namens de Amsterdamse afdeling der Rode Hulp. Hij wees er op, dat het vele en goede werk door van ’t Hoen verricht, door ons met Verdubbelde kracht moet voortgezet worden. Alleen op een dergelijke wijze zullen wij zijn nagedachtenis h e t best kunnen eren.
I
15
ONZE BREI-ACTIE VOOR SPANJE.
Voor de vrouwen, die a a n deze actie deelriemen, laten wij hieronder een beschrijving volgen van een bivakmuts en een polsmofje. De wol, die door ons ter beschikking gesteld wordt, is voor h e t breien van deze muts en mofje geschikt. Voor de deelname a m deze actie kunt U zich melden bij onze functionaris ter plaatse of direct bij ons. NEDERL. RODE HULP, Plant. Middenlaan 38, Amsterdam-C. Bivakmuts. Benodigdheden 4 draadswol, 4 breinaalden, die voor kousen gebruikt worden. Werkwijze: opzetten 120 steken, 48 toeren, 2 recht 2 averecht, d a n 18 toeren recht.. N U worden 40 toeren aîgekant en wordt heen e n weer gebreid, maar zó, d a t het werk iecht blijft. Hiervan worden 48 toeren gebreid. Thans worden de 40 steken weer bijgemaakt en kan weer in de rondte gebreid worden, 48 toeren recht. Voor de bol wordt, a a n het begin en het eind van iedere naald 1 steek geminderd, als volgt: 2 steken breien, mindering, 32 steken recht, overhaling, 2 recht. Dan 1 toer overbreien. Dit wordt gedaan tot op iedere naald 6 steken over zijn. Deze achttien steken worden op een dubbele draad gedaan, stevig aangetrokken a a n dc binnenkant e n goed afgehecht.
Onze Getuigenis voor Democratie en MenLelijkheid. Roestam Effendi vertaalt de rede van R. Soekaesih.
/’
Polsmofje. Benodigdheden: 4 draadswol, 4 kousenbreinaalden. Werkwijze: opzetten 66 steken, 24 toeren 1 recht, 1 averecht, d a n 40 toeren recht. Nu beginnen we a a n de duim. Hiervoor doen we 53 steken op één draad, bij de 13 overgebleven steken maken we 13 steken bij, en vormen dit tot een rondte, hierop breien we 6 toeren recht, dan 6 toeren averecht, eii kanten de duim af. Nu nemen we de 53 steken weer op de naalden e n breien 18 toeren recht, d a n 6 toeren averecht en kanten af.
De
jeugd aan het werk.
Voor ons zif d e 14-jarige H e n k van L. H i j heeft ons zojuist 54 stukken zeep
Hiermede verklaren ondergetekenden, dat zij boeken en kas van den penningmeester gecontroleerd hebben en i n orde hebben bevonden. M. Klaasen, Berends, J. Hagedoorn.
-
\
!
In 4 dagen heeft hij d a t bijeen weten e n half zes ging hij bij buren, kennissen
en familieleden op bezoek
en zo gelukfe
-0sd:ast 12
krijgerz.
twy
?I
Ook hij heeft dus verstaan, in welke nood het Spaanse volk e n haar kinderen ---verkeren. Gehoor gevende a a n de talrijke oproepen, die er in ons land verschenen zijn,
Een woord van waardering is hier zeer zeker op z’n plaats voor den Districtspenningmeester van Rotterdam, voor diens keurig en accuraat beheer der boeken en gelden, die door ons gecontroleerd en in orde bevonden zijn. Namens de controle-commissie: B.Jansen, J. Klop.
heeft ook hij dus zijn ,plicht gedaan en wij
De boeken en bescheiden van den penningmeester zijn nagezien en i n goede orde bevonden. De controle-commissie: O. de Vries, J. Snuders, Laarman.
.,
te brengen. Steeds na schooítijd tussen vijf
KASCONTROLE DISTRICT ROTTEEBAM.
SECTIE OOSTERPARK N. R. H.
Af
voor S p a n j e gebracht.
het hem bovengerio KASCONTROLE APELDOORN.
I
hopen, dat vele jonge vrienden en vriendinnen hem hierin zullen volgen. Dientje S. doet van zich spreken. Reeds vele malen heeft deze kleine meid van zich laten horen, door de voorbeeldige wijze, waarop zii zich één voelde met haar Spaanse vriendjes en vriendinnetjes. Eerst verlootte di een pop, vervolgens bracht ZU meer d a n f 60 op één lust büeen en nu geeft zij f 0.80 uit haar spaarpot. Mentje, voor dit beds van medeleven onze welgemeende dank.
i ii
’SPANJE KALENDER
1938
-
LEVEN EN STR IJû VAN HET SPAANSE VOLK IN WOORD EN BEELD
EEN KALENDER VAN GROTE D O C U M E N T A I R E WAARDE MET FOTO’S, FOTOMONTAGES TEKENINGEN, DEKBLAD ONTWERP
-
VAN BEKENDE NEDERLANDSE KUNSTENAARS
-
VERSCHIJNT
40 Cent
30 Cent “WERPER” \N NO. 38
Heel de wereld helpt Spanje. De steuncampagne voor het Spaanse volk wordt voortgezet zonder onderbreking. De hulp, zowel stoffeluk a l s geestelijk, komt uit alle delen der wereld. I n alle landen, zowel waar de democratie of het fascisme heerst, dragen de leden van de meest verschillende partijen, zelfs de fascisten, zelfs de armsten onder de armsten 3 u n steentje bij om d e nood van het Spaanse volk t e lenigen. Ziehier enkele voorbeelden uit de ontelbare solidariteitsdaden, die er in de laatste tijd hebben plaats gevònden.. Een onbekende uit F l o r e n c e (Italië) heeft een som van 50 dollars gestuurd aan het Amerikaanse Comit é voor hulp a a n Spanje. Wij geven hier enige voorbeelden van het enthousiasme, waarmee in Tsjecho-Slowakije de actie voor Spanje gevoerd wordt. I n het Karpatengebergte, een van d2 armste en meest afgelegen streken van Tsjecho-Slowakije, een streek die zelf ten zeerste hulp nodig heeft, werd in korte tijd een bedrag van 50.00D kronen (een Tsjechische kroon i s ongeveer 6% cent) ingezameld. De arbeiders uit de streek MoravieSchönberg, die eveneens onder de armste omstandigheden leven, hebben ieder 5 kronen afgestaan, niettegenstaande het feit, d a t hun dagelijks loon slechts 10 kronen bedraagt. Dergelijke resultaten bereiken ons uit geheel Tsjecho-Slowakije e n wij leggen bijzonder de nadruk op het feit, d a t deze acties overal gevoerd worden door gemeenschappelijke comité’s, samengesteld uit verschillende organisaties uit de arbeidersbewegiilg. In A u s t r a l i e werd 3000 pond steling (f 21.600) ingezameld; eveneens werden er levensmiddelen e n mediramenten naar Spanje gezonden. N i e u w-Z e e 1 a n d stuurde een ambulance-wagen met verplegend personeel. De Zweedse vakverenigingen hebben aan h u n regering de vraag gesteld, ogenblikkelijk een einde t e maken a a n de blokkade van het republikeinse Spanje. Met steun en hulp van de Zweedse regering is men er toe overgegaan een kindertehuls t e Delia (Alicante) op t e richten. I
-EF. 55981
IS AFKNIPPEN
t
I I
verzoekt hem toe te zenden
N.B.
N. R H.-ers
v.h. Ridderinkhof Ruys & Co Nw. Teertuinen 24 Telefoon 4.4.5.1.0. Gebouw
HOUT
9,
Adres
KALENDER
C.V. Drukkerij
exemplaren SPANJE
1938 tegen den prijs van 80 Cent.
Alleen geldig v66r hei VersohIJnon van do Kalender.
Opzenden aan ,,De Schijnwerper”.
DE ROO’ VOS”
STEUNT
Spanje
JAN VAN H O F T E N
A M S T E R D A M
*
HAARLEMMERWEG 27 Tel. 85411
ADVERTEERT
het zenden van verbandstoffen naar
NODIG?
IN DIT
*
BLAD
