MKB ING Economisch Bureau
Zzp’er optimistischer over 2013 Zzp’er is flexibel en zoekt nieuwe markten Zelfstandigen zonder personeel (zzp’er) zien 2013 met vertrouwen tegemoet. Bijna de helft van de zzp’ers verwacht dit jaar meer omzet te genereren. Dit blijkt uit een enquête onder 300 ondernemers uit het ING Ondernemerspanel. De maatregelen die zzp’ers treffen om de crisis het hoofd te bieden omvatten onder meer actievere acquisitie, het betreden van nieuwe markten, samenwerking met andere partijen en een verlaging van de tarieven. Eén miljoen zzp’ers rond 2020 Het aantal zzp’ers1 is de afgelopen jaren sterk gegroeid, en zal ook de komende jaren verder blijven groeien (figuur 1). Alleen zal de sterke groei die we de afgelopen jaren hebben gezien afvlakken. Gezien de huidige ontwikkelingen is de verwachting dat er tegen 2020 circa één miljoen zzp’ers zijn.
Ondernemen voor veel zzp’ers een droombaan De belangrijkste aanleiding om als zzp’er aan de slag te gaan is, volgens de ondervraagde zzp’ers, de kans die zich voor doet (44%). Dit is bijvoorbeeld het geval bij ontslag of faillissement van het bedrijf waar iemand werkt. Voor één op de vijf zzp’ers is het altijd al een droom geweest om ondernemer te worden.
Figuur 1 Ontwikkeling aantal zzp’ers 800 700 600 500
Het argument dat je als zelfstandige meer kan verdienen dan in loondienst gaat bij de meeste zzp’ers niet op. Slechts één op de drie zzp’ers is het eens met de stelling ‘Ik verdien als zelfstandig ondernemer meer dan ik in loondienst zou doen’. Bijna de helft van de ondervraagde zelfstandigen is het met deze stelling oneens.
400 300 200 100 0 2002
2004
2006
2008
Zelfstandigen met personeel
2010
2012
Zzp'ers
Bron: CBS 1
Er kunnen verschillende soorten zzp’ers worden onderscheiden: Werknemers die vrijwillig hun baan opzeggen, en vervolgens als zelfstandige iets volledig anders gaan doen, of juist vergelijkbare werkzaamheden uitvoeren. Werknemers die worden ontslagen en vervolgens door hun oude werkgever als zzp’er worden ingehuurd. Dit komt met name voor in de bouw- en mediasector. Werknemers die worden ontslagen, en vervolgens geen andere baan kunnen vinden. Zij gaan dan ‘maar’ aan de slag als zzp’er. Hybride ondernemers die naast hun baan in loondienst een eigen bedrijf runnen.
Er is een maatschappelijke discussie gaande over de vraag of een zzp’er ook daadwerkelijk een ondernemer is of een werknemer zonder contract. In dit rapport wordt een zzp’er beschouwd als ondernemer. Met de term ondernemer bedoelen we in dit rapport dan ook zowel de zzp’er als de ondernemer met personeel. Indien nodig wordt onderscheid gemaakt tussen de zzp’er en de ondernemer met personeel.
Inkomen voor veel zzp’ers tegenvallend Dit wordt overigens onderstreept door de vraag wat de leuke en minder aantrekkelijke factoren van het ondernemerschap zijn ( figuur 2). Zzp’ers ervaren de vrijheid, onafhankelijkheid en flexibiliteit als positieve factoren van het ondernemerschap. Minder blij zijn ze met de administratieve lasten, dat met stip bovenaan staat. Daarnaast worden ook het plegen van acquisitie, de verantwoordelijkheid en het inkomen als minder aantrekkelijk ervaren.
Box 1 Definitie zzp’er Dé zzp’er bestaat niet. Gezien de enorme diversiteit onder zzp’ers is het onmogelijk ze onder één noemer te scharen. Het enige dat zzp’ers met elkaar gemeen hebben is dat ze geen personeel in dienst hebben. Als gevolg hiervan is er ook geen eenduidige definitie van de zzp’er. Iedere instantie hanteert dan ook zijn eigen definitie van de zzp’er.
Figuur 2 Het ondernemerschap
Leuk
Minst leuk
Administratieve lasten Acquireren Het inkomen Verantwoording Aantal uren dat je werkt Alleen werken
Vrijheid Onafhankelijk Flexibiliteit Zelf iets opbouwen De uitdaging Het ondernemen
Bron: ING Ondernemerspanel Vier ontwikkelingen die het zzp’erschap bevorderen De sterke groei van het aantal zzp’ers in de afgelopen jaren hangt nauw samen met een viertal ontwikkelingen. 1. Maatschappelijk aanzien Allereerst is het ondernemerschap de laatste tien jaar steeds populairder geworden en in maatschappelijk aanzien gestegen. Een grote groep, veelal oudere, werknemers is het werken in loondienst om verschillende redenen beu en begint voor zichzelf. De redenering is dat wat ze in loondienst doen, ze ook als zelfstandige kunnen doen, alleen dan beter en voor eigen rekening. 2. Flexibilisering van de arbeidsmarkt Een tweede ontwikkeling is de toenemende flexibilisering van de arbeidsmarkt. Vast personeel brengt hoge vaste kosten met zich mee, zeker in tijden van economische tegenwind. Werkgevers huren liever flexibel personeel in, zodat Figuur 3 Zzp’ers vs werknemers met een vast contract (% van de werkzame beroepsbevolking) 12,0%
78,0%
10,0%
76,0% 74,0%
8,0%
72,0%
6,0%
70,0%
4,0%
68,0%
2,0%
66,0%
0,0%
64,0% 2001
2003
Zzp'ers (L-as)
Bron: CBS
Februari 2013 2
2005
2007
2009
2011
Werknemers vast contract (R-as)
Volgens het CBS vallen alle ondernemers zonder personeel, en die voldoen aan een aantal criteria onder de term zzp’er. Zo heeft de zzp’er geen arbeidsovereenkomst, levert producten/diensten aan klanten en/of opdrachtgevers, en verricht arbeid voor eigen rekening en risico. De Belastingdienst stelt dat een ondernemer zonder personeel als zzp’er kan worden aangemerkt indien hij zijn werkzaamheden zelfstandig kan inrichten en uitvoeren, voor eigen rekening en risico opereert, het bedrijf het perspectief heeft van winst maken en de ondernemer streeft naar meerdere opdrachtgevers. Het Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO), de belangenbehartiger van zelfstandige ondernemers, hanteert bewust geen definitie voor de zzp’er. Wel heeft het platform een aantal criteria benoemd, zoals zelfstandig kunnen werken, het ontbreken van een gezag relatie, zelf je uren kunnen bepalen, zelf opdrachten binnenhalen en werken voor eigen rekening en risico. In dit rapport wordt een breed begrip van de zzp’er gehanteerd. Er is sprake van een zzp’er indien een ondernemer zonder personeel zijn producten/diensten en expertise aanbiedt aan klanten en/of opdrachtgevers, en daarbij voor eigen rekening en risico opereert. In september vorig jaar is een kamerbrief verstuurd met het verzoek om met een wettelijke definitie te komen. Het kabinet is echter van mening dat een definitie van het begrip ondernemer, en daarmee zzp’er, met dermate open normen moet worden vormgegeven, dat dit de duidelijkheid niet ten goede komt. Het kabinet houdt daarom voorlopig vast aan de VAR-maatstaf om te blijven toetsen of er sprake is van een werknemer of van ondernemerschap. ze in mindere tijden geen extra loonkosten hebben. Ook hoeven ze geen ontslagvergoedingen te betalen aan flexibel personeel. Het aantal werknemers met een vast contract is de afgelopen tien jaar dan ook afgenomen, al blijft het nog altijd veruit de grootste groep werknemers (figuur 3). De stijging van het aantal zzp’ers gaat overigens niet volledig ten koste van het aantal werknemers met een vast contract. Er is ook sprake van een verschuiving in de flexibele schil, en dan met name van uitzendkrachten naar zzp’ers. De bouwsector vormt hierop een uitzondering. Door de economische crisis zijn veel voormalige werknemers in de bouw als zzp’er gestart omdat er anders geen werk meer voor handen is.
3. Economische crisis Door de economische crisis zijn veel werknemers de afgelopen jaren ontslagen. Velen daarvan zijn vrijwillig voor zichzelf begonnen, maar er is ook een groep werknemers die
noodgedwongen als zzp’ers aan de slag is gegaan. Omdat de kansen op de arbeidsmarkt miniem zijn, proberen ze het als zzp’er. Aangezien dit veelal geen echte onderne-
mers zijn, keren ze liever vandaag dan morgen terug in loondienst. 4. Gunstige fiscale faciliteiten Wie als zzp’er aan de slag gaat heeft, als natuurlijk persoon, recht op fiscale faciliteiten, zoals de zelfstandigenaftrek, startersaftrek en de MKB-winstvrijstelling. Deze fiscale voorzieningen zorgen voor een lagere belastingdruk voor zelfstandigen. Hierdoor is een aanzienlijk verschil in belastingdruk tussen werknemers en zelfstandig ondernemers ontstaan. Het vermoeden bestaat dat een groep werknemers bewust zzp’er wordt om zodoende te kunnen profiteren van een lager belastingtarief. Het kabinet heeft daarom het voornemen om op termijn zowel de startersaftrek als de zelfstandigenaftrek af te schaffen. Deze laatste twee ontwikkelingen, de economische crisis en een eventuele afschaffing van de fiscale faciliteiten, hebben een negatief effect op de groei van het aantal zzp’ers. Zodra de crisis voorbij is, gaat de groep die noodgedwongen als zzp’er aan de slag is gegaan, weer in loondienst werken, als ze al niet eerder de stekker uit hun bedrijf hebben getrokken. Indien de fiscale faciliteiten worden afgeschaft, zal het aantal zzp’ers naar verwachting eveneens afnemen. Al lijkt dit niet te op te gaan voor de helft van de ondervraagde zzp’ers uit het ING Ondernemerspanel. Slechts één op de vijf zzp’ers stopt met het zelfstandig ondernemerschap als de fiscale voordelen wegvallen (figuur 4). Ondanks deze eventuele uitval is de verwachting dat het aantal zzp’ers de komende jaren verder zal groeien, onder meer door de vergrijzing en een veranderende arbeidsmarkt. Figuur 4 Stelling: Indien de fiscale voordelen voor zzp’ers worden afgeschaft, stop ik als zelfstandige Helemaal mee eens Mee eens
3,0%
8,0%
2,0% 6,0%
1,0% 0,0%
4,0%
-1,0% -2,0%
2,0%
-3,0% 0,0%
-4,0% 2008
2010
Nederland (L-as)
2012
2014*
Werkloosheid (R-as)
Bron: CBS, Ramingen ING Economisch Bureau Zzp’ers minder last van economische tegenwind De economische tegenwind, gekenmerkt door een lage of negatieve economische groei, lage consumentenbestedingen en oplopende werkloosheid, gaat dit jaar het vijfde opeenvolgende jaar in (figuur 5). Vorig jaar was er sprake van een krimp van de economie met 1%. Ook voor 2013 zijn de vooruitzichten nog allerminst positief. Naar verwachting krimpt de economie dit jaar met 0,5%. Pas in 2014 wordt licht economisch herstel verwacht (+0,8%). Het is dan ook niet vreemd dat een meerderheid van de ondervraagde ondernemers (69%) aan geeft in meer of mindere mate last te hebben van de economische neergang. Indien onderscheid wordt gemaakt tussen zzp’ers en ondernemers met personeel, dan blijkt dat driekwart van de ondernemers met personeel enigszins of zeer veel last heeft, tegenover 62% van de zzp’ers (figuur 6). Zzp’ers hebben dus relatief minder last van de crisis dan ondernemers met personeel. Een verklaring voor deze resultaten ligt in het feit dat zzp’ers zeer flexibel zijn en geen personeel in dienst hebben. Hierdoor kunnen zij zich sneller aanpassen aan de veranderende omstandigheden dan ondernemers met personeel. Bovendien drukken de personeelskosten zwaar op de winst bij een achterblijvende omzet en lagere winstmarges. Een zzp’er heeft daar veel minder last van. Overigens zegt één op de tien ondernemers helemaal geen last van de economische neergang te ondervinden. Moeilijk rond kunnen komen De last die zzp’ers ondervinden van de economische crisis vertaalt zich in minder opdrachten, het moeilijk aan nieuwe opdrachten en/of opdrachtgevers kunnen komen, een omzet die te laag is om van rond te komen, meer concurrentie en oplopende betalingsachterstanden bij klanten.
Niet mee eens/oneens Mee oneens Helemaal mee oneens 0%
Bron: ING Ondernemerspanel Februari 2013 3
Figuur 5 Economische groei en werkloosheid
10%
20%
30%
40%
Volgens de zzp’ers die weinig tot geen last van de economische crisis ervaren komt dit onder meer door de branche waarin ze werkzaam zijn. De laatste jaren is het aantal zzp’ers in de zorg bijvoorbeeld sterk gestegen. Aangezien deze
Figuur 6 Gevolgen economische crisis
9%
5% 11%
24%
Zeer veel last
1% 30%
16%
Enigszins last
23%
Bijna geen last
Zzp'er
Helemaal geen last
38%
45%
Ondernemer met personeel
Bron: ING Ondernemerspanel sector als één van de weinige sectoren nog jaar op jaar groei vertoont, ondervinden ondernemers in deze sector weinig hinder van de economische crisis. Andere redenen die worden genoemd zijn het werken in een nichemarkt, het verrichten van specialistisch werk, het verlenen van een hoge service tegen een acceptabele prijs, werken onder de prijs van anderen en je eigen inbreng. Voldoende financiële buffers Ongeveer 40% van de ondervraagde zzp’ers beschikt over voldoende financiële buffers om de gevolgen van de economische tegenwind op te kunnen vangen. Ondanks de moeilijke marktomstandigheden is 40% van de zzp’ers het niet eens met de stelling dat het ondernemen door de crisis minder aantrekkelijk is geworden. Een grote meerderheid (80%) stelt zelfs dat ze wederom voor het ondernemerschap zouden kiezen als ze nu voor die keuze zouden staan. De maatregelen die ondernemers treffen om de crisis door te komen omvatten onder meer het aanboren van nieuwe markten en/of het aanpassen van de productportfolio, actief acquisitie voeren, het uitstellen van investeringen, samenwerking zoeken met andere zzp’ers, en het verlagen van de prijzen/tarieven (figuur 7). Niets doen is geen optie. Figuur 7 Maatregelen Nieuwe markten aanboren Actief acquireren Uitstellen investeringen Verlagen prijzen/tarieven Meer aandacht… Niets doen 0% Zzp'er
40%
Ondernemer met personeel
Bron: ING Ondernemerspanel Februari 2013 4
20%
60%
Prijzenslag Met name het concurreren op prijs zorgt voor een ongekende prijzenslag in de markt. Dit is ook één van de redenen waarom sommige zzp’ers niet langer rond kunnen komen. In de huidige markt wordt nauwelijks meer op kwaliteit geselecteerd, aangezien veel opdrachtgevers ook noodgedwongen moeten bezuinigen. Het gaat puur om de prijs. Dit verstoort de markt. Zoals een van de ondervraagde zzp’ers het formuleert: “Blijf normale prijzen hanteren, wordt geen prijsvechter. Voor niets werken kan je overal, maar levert uiteindelijk alleen verliezers op.” Optimistisch over 2013 Ondanks de moeilijke marktomstandigheden blijven ondernemers optimistisch. Circa 45% van de ondervraagde ondernemers verwacht dat 2013 een beter jaar voor hun bedrijf wordt dan 2012. Ongeveer 40% van zowel de zzp’ers als ondernemers met personeel verwacht in 2013 meer omzet te realiseren ten opzichte van 2012. Slechts 15% van de zzp’ers denkt dit jaar een lagere omzet te realiseren, tegenover 29% van de ondernemers met personeel. Zzp’er is antwoord op nieuwe realiteit Het aantal zzp’ers zal dit jaar licht groeien ten opzichte van 2012. Weliswaar zal een nieuwe groep zelfstandigen tot de markt toetreden, maar tegelijkertijd zal een aantal zzp’ers stoppen als zelfstandige. Hoofdzakelijk doordat er te weinig omzet wordt gegenereerd. De verwachting voor de langere termijn is dat het aantal zzp’ers de komende jaren gestaag door zal groeien. Dit heeft grotendeels te maken met de veranderingen op de arbeidsmarkt. Een baan voor het leven behoort inmiddels definitief tot het verleden. Zowel bedrijven als werknemers zijn op zoek naar meer flexibiliteit. Bedrijven zijn steeds minder geneigd om vast personeel aan te nemen. Daarnaast kiezen, zowel jongere als oudere, werknemers vaker voor het zelfstandig ondernemerschap vanwege de grote vrijheid, flexibiliteit en uitdagingen. De zzp’er is dan ook geen tijdelijke trend, maar veeleer een antwoord op de nieuwe realiteit.
Box 2 Tips om succesvol de crisis door te komen
Blijf flexibel en creatief. Durf iets nieuws uit te proberen. Ga aan het werk en schrap het woord crisis. Hard werken is één, iets verdienen is twee. Besteed voldoende tijd aan je cijfers, zowel aan de inkoop- als aan de verkoopzijde. Out of the box denken. Kom in actie, ga achter je business aan. Pak kansen die anderen laten liggen. Wees eerlijk, naar je bedrijf en naar je zelf toe. Beoordeel kritisch. De klant is koning, altijd, zowel in goede als in slechte tijden. Veel ondernemers vergeten dat wel eens. Zet social media in voor reclame, acties en een grotere naamsbekendheid. In een crisis is de 20/80 regel van toepassing. Verbreed dus de mogelijkheden bij je grootste klanten. Verlaag niet te snel en te veel je tarieven. Voer een actief debiteurenbeleid. Wijzig tijdig je koers.
Bron: ING Ondernemerspanel
Onderzoeksverantwoording De resultaten in dit rapport zijn gebaseerd op een enquête onder 300 ondernemers uit het ING Ondernemerspanel. In dit panel zitten hoofdzakelijk kleine ondernemers met personeel (maximaal tien werknemers) en zzp’ers. Beide groepen ondernemers zijn voornamelijk actief in de zakelijke dienstverlening, bouw, industrie en detailhandel. In totaal hebben 300 ondernemers de enquête ingevuld. De response onder zzp’ers bedroeg 49% tegenover een response van 51% door kleine ondernemers met personeel. Het grootste deel van de ondervraagde zzp’ers (80%) realiseert een omzet tot 100.000 euro. De omzet bij de ondervraagde groep ondernemers met personeel (70%) ligt tussen de 100.000 en 5.000.000 euro.
Februari 2013 5
Meer weten? Kijk op ING.nl/zakelijk Of bel met Katinka Jongkind, Sr Econoom mkb & franchise 020 5761280 Liesbeth Berns Sr Marketeer Zakelijk 06 304 93 893
Wilt u nieuwe publicaties per e-mail ontvangen? Ga naar ING.nl/economischepublicaties
Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 15 februari 2013.
