België
De grote gezinsenquête
Scheiden doet zeer, vooral in de portemonnee ‘t Is crisis, zeggen ze, en daar ligt een mens al eens wakker van. Maar wie als kind zijn ouders heeft zien scheiden, of wie zelf een relatiebreuk achter de rug heeft, maakt zich pas écht zorgen over zijn portemonnee. Dat blijkt uit de grote gezinsenquête van Dexia en Knack. ‘De financiële gevolgen van een scheiding worden nog altijd zwaar onderschat’, zeggen specialisten. DOOR CATHY GALLE
Z
40 ❘ 7 SEPTEMBER 2011 ❘ WWW.KNACK.BE
de 18 en de 50 jaar. De helft van de invullers bleek getrouwd, een kwart woont samen, en 15 procent van de respondenten had een scheiding of breuk achter de rug. Nog eens 69 mensen zaten op het moment van de enquête in een echtscheidingsprocedure. Een op de vijf van de jongste ondervraagden bleek als kind een ouderlijke scheiding meegemaakt te hebben. Maar de opvallendste conclusie van het onderzoek: wie ervaring heeft met een echtscheiding – dus als kind een ouderlijke scheiding heeft meegemaakt of zelf gescheiden is – kijkt in heel wat gevallen anders naar zijn eigen situatie dan wie dat niet heeft doorgemaakt. Vooral de financiële situatie baart zorgen. Wie geen ervaring heeft met scheiding, heeft vaker het gevoel dat hij genoeg geld heeft om rond te komen en spaart ook
▲
ullen we beginnen met het goeie nieuws? Belgen zijn eigenlijk best tevreden over hun gezinssituatie. Ze maken zich over het algemeen weinig zorgen over hun relatie. Al iets minder: ze zijn iets ontevredener over hun financiële situatie en hun inkomen. Vooral van het milieu en van de energiefactuur liggen ze al eens wakker, Franstaligen vrezen meer voor hun job en hun financiën dan Vlamingen, en vrouwen zijn ook wat ongeruster dan mannen. Maar alles welbeschouwd? Belgen zien hun gezinsleven nogal rooskleurig in. Dat zijn enkele van de resultaten uit de grote gezinsenquête die Dexia en Knack afnamen bij een representatieve groep van 4170 Belgen tussen
‘Een gesplitst gezin heeft na de scheiding gemiddeld een financieel tekort van 20 procent.’
België
De grote gezinsenquête
▲
vaker. Liefst 41 procent van de mensen met scheidingservaring maakt zich zorgen over geld, tegenover 26,3 procent van de mensen zonder die ervaring. Als we kijken naar de mensen die zelf een scheiding achter de rug hebben, dan zegt 13 procent van de ondervraagden dat er geen enkel probleem was. Maar meer dan de helft (55,2 procent) zegt wel emotionele problemen gehad te hebben. Ook een aantal financiële issues, vooral dan de verdeling van de kosten van de kinderen (25 procent) en de alimentatieregeling (31 procent), zijn een probleem. Net als huisvesting (27 procent). ‘Niet zo verwonderlijk’, zegt de Gentse socioloog Piet Bracke. Hij maakt deel uit van het consortium Scheiding in Vlaanderen (SIV), een samenwerkingsverband tussen de vier grote universiteiten om de gevolgen van scheiding in kaart te brengen. De voorbije jaren hebben ze koppels ondervraagd die een echtscheiding achter de rug hebben. Halfweg deze maand komen de resultaten van hun onderzoek in boekvorm (*) op de markt. ‘De gevolgen van een scheiding zijn niet te onderschatten’, zegt professor Bracke. ‘Al moet je natuurlijk wel een
De taakverdeling binnen het gezin Uw relatie
91,2% 90,7% 88,8% 86,5% 88,0% 82,5% 83,6% 84,3%
Uw woning Uw levensstandaard Uw job Uw vrijetijdsbesteding
80,6% 74,9% 77,2% 76,6% 75,4% 69,6% 73,6% 68,5% 68,1% 65,2%
Combinatie werk-privé Uw financiële situatie Uw inkomen Mogelijkheid om carrière uit te bouwen
Co-ouderschap (50-50) is de beste oplossing voor een kind met gescheiden ouders
49,6% 67,4%
Het huwelijk is een verouderd instituut
31,9% 20,1%
Na een controle door het advocatenkantoor krijgen ze dan online de documenten doorgestuurd, die ze kunnen printen: een echtscheidingsovereenkomst, een checklist en een verzoekschrift dat moet worden ingediend bij de rechtbank in hun regio. Er komt geen advocaat, notaris of bemiddelaar bij te pas. Het koppel is welgeteld 595 euro kwijt. Een fractie van wat een hele procedure met een advocaat voor de rechtbank kost. Hoeveel mensen al op die manier gescheiden zijn, mag de advocaat niet meedelen. Maar ondertussen hebben al
‘Bent u tevreden over…’
54,4% 61,1%
2 mannen of 2 vrouwen kunnen net zo goed een gezin opvoeden
Een gezin met 1 ouder is net zo goed als een gezin met 2 ouders
Ontevreden vrouwen
58,4% 48,2%
In een samengesteld gezin krijgen kinderen een goede opvoeding
Een scheidingsprocedure hoeft niet duur uit te vallen. Scheidende koppels die onderling tot een akkoord komen, kunnen de zaak ook online regelen.
42 ❘ 7 SEPTEMBER 2011 ❘ WWW.KNACK.BE
91,6% 75,8%
Online scheiden
Een meerderheid (70 procent) van de gescheiden ondervraagden in de gezinsenquête ging voor de scheiding eerst langs bij een notaris of advocaat. Maar meer dan 14 procent zocht ook het internet af op zoek naar informatie. ‘Die trend zie je al enkele jaren’, zegt advocaat-bemiddelaar Arvid De Smet. Hij lanceerde in 2005 als eerste de onlinescheiding. Koppels die willen scheiden en onderling al een akkoord hebben, kunnen op zijn website www.echtscheidingonline.be zelf de echtscheidingsdocumenten opmaken.
92,6% 92,1%
Uw gezinsleven
26,9%
meer dan 10.000 mensen een account aangemaakt. ‘Ze zoeken uiteraard eerst informatie’, legt De Smet uit. ‘Op onze site krijgen ze een lijst van 600 vragen, die ze allemaal moeten doorlopen. Het is de bedoeling om hen over een aantal belangrijke onderwerpen te laten nadenken. Vragen als: wat doe je met de verzekeringen? Wie neemt wat over? Wat gebeurt er met het huis, met de rekeningen? Welke schulden zijn er, en hoe regelen jullie die? Krijg je terug van de belastingen, en hoe wordt dat verdeeld? Pas als ze alles ingevuld hebben, kunnen ze ermee doorgaan.’ Kandidaat-scheiders die vragen hebben, kunnen ook telefonisch bij het advocatenkantoor van De Smet terecht. ‘De eerste jaren merkten we dat de meeste vragen over de
45,2%
Conservatieve mannen ‘Bent u akkoord met deze stellingen over relaties en ouderschap?’
alimentatieregeling gingen. Mensen waren het erover eens geraakt dat er onderhoudsgeld voor de kinderen moest komen, maar hadden geen idee wat nu eigenlijk een goed bedrag is. Een kind van 16 jaar heeft andere noden dan een kind van 2, om maar iets te zeggen. Hoe regel je zoiets? Dus hebben we kort na de lancering van de echtscheidingssite ook nog een tweede site gelanceerd, www.alimentatieonline.be, waarop kandidaten op basis van een aantal in te geven parameters kunnen berekenen hoeveel alimentatie een kind nodig heeft.’ Ondertussen volgden ook andere bemiddelaars en echtscheidingsadvocaten het voorbeeld van De Smet. Kandidaat-scheiders kunnen tegenwoordig uit verschillende sites kiezen. Maar bij
lange termijn uitzien, daarover is nog niet zoveel bekend. Socioloog Piet Bracke is een van de enigen die er onderzoek naar deden. ‘Mijn onderzoek toont aan dat een scheiding van je ouders meemaken lang kan blijven nazinderen. Zelfs tot ver in je volwassen leven. En dat zowel economisch als emotioneel.’ Kinderen van gescheiden ouders hebben als dertigers en veertigers opvallend minder levenstevredenheid en meer klachten over angst en depressiviteit, meent Bracke. ‘We spreken uiteraard over gemiddelden. Maar gemiddeld genomen zien we dat volwassen kinderen die thuis een echtscheiding hebben meegemaakt minder gestudeerd hebben. De scheiding zelf zorgt vaak voor een schoolbreuk. We zien dat die kinderen makkelijk een jaartje zittenblijven. Ze stoppen ook makkelijker met studeren wanneer ze met hogere studies bezig zijn. Ze halen diploma’s die minder hoog zijn, wat zich op termijn vertaalt in een job die minder goed betaalt. Daardoor hebben ze het vaak financieel minder breed, wat dan weer leidt tot meer depressies en een lagere levenstevredenheid.’
‘Hoe verloopt de relatie met uw ex-partner inzake…’ Moeilijk Geldzaken in het algemeen 59,8%
De communicatie in het algemeen 59,1%
Geldzaken van de kinderen 52,3%
De regeling van het alimentatiegeld 49,7%
Het nakomen van afspraken 49,5%
De opvoeding van de kinderen 49,4%
De planning van de vakantieperiodes 40,4%
De financiële gevolgen van een ouderlijke scheiding zijn vaak groot. ‘De ouders hebben door hun scheiding heel wat financiële beslommeringen, waardoor ze niet evenveel kunnen sparen als andere huishoudens. Daardoor kunnen ze vaak minder meegeven aan hun kind wanneer dat het huis uit gaat.’
de lancering van zijn project in 2005 kreeg De Smet vooral heel wat kritiek. ‘Onze website was volgens sommigen een aanfluiting van het huwelijk, en haalde het huwelijk als fundament van onze samenleving naar beneden. Maar ik las onlangs een onderzoek van de Italiaanse professor Alessandro Cigno. Hij zegt dat het reduceren van de kostprijs van een scheiding het aantal huwelijken net in de hand werkt. Blijkbaar zijn mensen sneller geneigd om een huwelijk aan te gaan als ze weten dat het geen fortuin kost wanneer het misgaat.’
ANDERE ONLINE SCHEIDINGSMODULES VINDT U ONDER MEER OP WWW.SCHEIDENONLINE.BE (PARETO GROEP) EN HTTP://USERS.SKYNET.BE/BK368610/ PAGE6.HTML> (ADVOCATENKANTOOR BREES).
WWW.KNACK.BE ❘ 7 SEPTEMBER 2011 ❘ 43
▲
onderscheid maken tussen twee zaken: de ouderlijke scheiding, dus volwassen kinderen die afkomstig zijn uit een gezin waar de ouders gescheiden zijn, en de eigen scheiding. De eigen scheiding is recenter en heeft een aantal rechtstreekse gevolgen. Vooral emotioneel. Gescheiden mensen hebben beduidend meer angsten, slaapproblemen maar ook fysieke klachten dan mensen in een goeie, stabiele relatie.’ Professor Bracke ziet ook verschillen tussen mannen en vrouwen. ‘In tegenstelling tot wat velen verwachten, tonen verscheidene studies aan dat de emotionele gevolgen zwaarder zijn voor mannen. Al is dat relatief. Mannen steunen voor hun sociale en emotionele welzijn inderdaad vaak op hun vrouw. Valt die weg, dan kunnen ze in een put vallen. Tegelijkertijd zien we dat mannen na hun scheiding wel vaak een nieuwe partner vinden, waardoor het probleem zichzelf oplost. Maar wanneer mannen alleen blijven na een scheiding hebben ze het wel merkelijk zwaarder.’ Ook als thuiswonend kind meemaken dat je ouders scheiden, kan grote gevolgen hebben. Hoe die gevolgen er op
België
De grote gezinsenquête
▲
Kinderen van gescheiden ouders besluiten ook vaker om een woning te huren dan er een te kopen. En ze scheiden zelf ook sneller dan kinderen uit stabiele gezinssituaties. Bracke: ‘Uit mijn onderzoek bleek dat daar wel degelijk een verband tussen is. Een mogelijke verklaring is dat ze bij de eigen ouders gezien hebben dat eruit stappen een strategie is om een eind te maken aan relatieproblemen. Dat is niet noodzakelijk negatief: ze zijn sneller geneigd om uit een relatie te stappen waarin ze niet tevreden zijn. Een ouderlijke scheiding kan dus op een dubbele manier effect hebben: allereerst financieel, maar door het kopieergedrag worden ze ook vaker geconfronteerd met een eigen echtscheiding en alle gevolgen daarvan.’ Toch zegt maar liefst 77,1 procent van de ondervraagden in de gezinsenquête die een breuk achter de rug hebben, nu gelukkiger te zijn. Dat gelukkig zijn stijgt ook naarmate de scheiding langer achter de rug is. Bijna de helft (46,2 procent) van de gescheiden personen zegt nu meer vrije tijd te hebben. Al geven ze meteen ook aan dat ze nu minder kunnen sparen en prijs bewuster zijn geworden. Vrouwen ondervinden blijkbaar meer negatieve impact van een scheiding dan mannen, maar ook zij zeggen over het algemeen gelukkiger te zijn. ‘Dat mensen na hun scheiding zeggen gelukkiger te zijn, is uiteraard relatief’, nuanceert professor Bracke. ‘Het hangt ervan af hoe je dat bevraagt. Mensen die getrouwd zijn, zullen nog altijd vaker zeggen dat ze gelukkig zijn dan mensen die gescheiden zijn. Maar vraag je aan mensen die gescheiden zijn of ze nu gelukkiger zijn dan voor hun scheiding, dan hangt het ervan af waarmee ze vergelijken. Meestal bekijken ze de periode voor de scheiding, de moeilijkste periode dus, en dan zeggen ze volmondig: ja, ik ben nu gelukkiger. Vergelijken ze met de jaren waarin hun huwelijk wel nog goed was, dan zouden ze misschien iets anders zeggen. Eén ding is zeker: niemand zou er op voorhand voor kiezen om te scheiden.’
Financieel tekort
44 ❘ 7 SEPTEMBER 2011 ❘ WWW.KNACK.BE
Ex-partner(s)
30,7% 21,6% 29,2% 32,0% 26,9% 28,2%
Alimentatieregeling Huisvesting Opvang kinderen Gemeenschappelijke schulden
Vakantieregeling Regeling rekening(en) kinderen
Meer emotionele problemen bij vrouwen na de scheiding
17,8% 13,8% 17,8% 8,9% 16,9% 12,5% 4,1% 11,2%
‘Met welke problemen wordt/werd u tijdens/na uw scheiding geconfronteerd?’
73,7% 79,1%
Gelukkiger 42,6% 48,4%
Meer vrije tijd Kan meer sparen
38,0%
Gelukkig gescheiden
27,8% 36,5% 37,1%
Kom makkelijker rond Beter contact met ex-partners(s)
‘Welke impact heeft uw scheiding (gehad)?’
12,5% 10,4%
62,8%
Restaurantbezoek
73,9% 58,6%
Vakantie
67,6%
Vrije tijd/hobby’s
56,0% 49,8% 54,3%
Kleding
77,9% 40,3%
Uitstapjes
58,7% 36,1% 42,5% 31,3% 38,6%
Auto Voeding en drank Energie
28,7% 25,9% 20,9% 25,6% 20,9% 23,3%
Verzorging Telefoon/internet/ digitale tv
Andere
14,9%
Kinderen/ kleinkinderen
11,6% 21,6%
knopen, met ervaring is dat meer dan één op de drie (33,8 procent). Bovendien zegt ook de helft van de ondervraagden die ooit gescheiden zijn dat ze na die scheiding het bestedingspatroon hebben moeten aanpassen. Ietsje meer vrouwen dan mannen. Wie moest besparen, deed dat vooral op restaurantbezoek (70 procent), vakantie (64,9 procent), uitstapjes en kleding (70 procent). De financiële gevolgen van een scheiding worden nog al te vaak onderschat, zegt
Minder centen voor kleding en restaurantbezoek na de scheiding ‘Op welke uitgaven hebt u moeten besparen als gevolg van uw scheiding?’
3,2%
‘Co-ouderschap zorgt ervoor dat de kosten voor de kinderen beter verdeeld zijn.’ ▲
Wie ervaring heeft met scheiden, heeft dus meer financiële zorgen. Of is in elk geval ongeruster over de toekomst. Dat blijkt duidelijk uit de resultaten van de gezinsenquête. Bij mensen zonder scheidingservaring zegt 68,7 procent comfortabel te kunnen leven van het inkomen. Bij mensen met ervaring is dat maar 55,4 procent. Zonder ervaring zegt 19,3 procent moeilijk de eindjes aan elkaar te kunnen
50,4% 58,1%
Emotionele problemen
België
De grote gezinsenquête
▲
ook advocaat en erkend scheidings bemiddelaar Arvid De Smet. ‘We mogen aannemen dat het ontstaan van twee gezinnen in plaats van één voor het ex-koppel zo’n 30 procent meerkosten betekent. Je zit dan namelijk twee keer met een hoop vaste kosten, zoals elektriciteit, huisvesting en dergelijke. Als je weet dat een gemiddeld gezin ongeveer 10 procent van het budget kan sparen, dan betekent dit dat het gesplitste gezin na de scheiding gemiddeld een tekort zal hebben van 20 procent.’ De levensstandaard aanpassen en de niet-noodzakelijke uitgaven verminderen, is vaak de enige optie. Al is er nog een andere. De Smet: ‘We zien dat een nieuwe relatie kan voorkomen dat er financiële problemen ontstaan.’ Een stelling die ook socioloog Piet Bracke onderschrijft. ‘Dat is vooral het geval voor vrouwen. Die worden bij een scheiding sowieso vaak financieel zwaarder getroffen, omdat zij nog vaak de zorg voor de kinderen op zich nemen. De man
‘Met welke problemen wordt/werd u geconfronteerd binnen uw samengesteld gezin?’ Zoeken naar een gemeenschappelijke manier van leven 45%
Ouderrol t.o.v. kinderen partner 37%
Relatie kinderen en nieuwe partner 33%
Opbouw nieuwe relatie met vorige als achtergrond 25%
Relaties tussen de kinderen 23%
vindt sneller een partner, waardoor het totale gezinsinkomen gelijk blijft of zelfs nog stijgt. De vrouw boet daarentegen vaak aan financiële draagkracht in. Al is de situatie de laatste jaren, met het ingeburgerd raken van het co-ouderschap, wel verbeterd. Co-ouderschap zorgt ervoor dat
Samen naar de Scheidingsschool Voormalige partners zijn wel degelijk in staat om hun scheiding zelf te regelen, zonder advocaten en rechters. Dat is het uitgangspunt van De Scheidingsschool, een initiatief van een kinderpsychologe, enkele scheidingsbemiddelaars, een juriste en een notaris.
De Scheidingsschool verschilt niet zo veel van een andere avondschool, waar je in een aantal lessen een bepaalde vaardigheid onder de knie krijgt. Want ook scheiden is een vaardigheid die je kunt leren, meent kinderpsychologe en initiatiefneemster Anne De Keyser. ‘We zijn op het idee gekomen door ons werk met kinderen van scheidende ouders’, zegt De Keyser. ‘Kinderen hebben vaak veel last van het gedrag van hun ouders tijdens een echtscheiding, en ouders beseffen dat vaak niet eens. Als kinderpsycholoog probeer je dan aan het kind uit te leggen dat er veel dingen zijn die papa’s en mama’s ook niet weten. Waarop die kinderen dan
vaak opmerkten: “Er zou een school moeten bestaan voor ouders die willen scheiden.” Wij vonden dat een pertinente opmerking.’ In haar beroep kwam De Keyser vaak in contact met scheidingsbemiddelaars, die vooral signaleerden dat expartners zich slecht voelen als het tot een zware rechtszaak komt. ‘Een echtscheiding is meestal erg zwaar, ze kan ook behoorlijk verwarrend zijn. Vooral als er kinderen bij betrokken zijn. Hun partnerschap stopt wel, maar hun ouderschap stopt nooit. Die mensen zijn emotioneel in de war en weten niet wat ze mogen verwachten. Ze zoeken houvast en geven de scheiding uit handen. Ze hollen naar een advocaat
46 ❘ 7 SEPTEMBER 2011 ❘ WWW.KNACK.BE
de kosten voor de kinderen beter verdeeld zijn.’ Vrouwen die na hun scheiding meteen een nieuwe partner zoeken, staan er financieel doorgaans beter voor dan vrouwen die dat niet doen. ‘Dat heeft veel te maken met het model van de mannelijke kostwinners, dat nog altijd aanwezig is in onze verzorgingsstaat’, zegt Bracke. ‘We zien vaak dat vrouwen tijdens het huwelijk, zeker als er kinderen zijn, deeltijds of niet meer gaan werken. Er is dus minder sprake van een carrière waarop ze kunnen voortbouwen. Wanneer het huwelijk eindigt, gaan ze weer meer werken. Maar dat blijkt niet genoeg te zijn om de meerkosten van het huishouden op te vangen. We zien dat het vooral de vrouwen zijn die een nieuwe partner vinden na de echtscheiding die de minste financiële nadelen ondervinden. Want in die situatie wordt het mannelijkekostwinnersmodel weer hersteld.’ (*) D. MORTELMANS, I. PASTEELS, P. BRACKE, K. MATTHIJS, J. VAN BAVEL, C. VAN PEER. (RED.) (2011). SCHEIDING IN VLAANDEREN , UITGEVERIJ ACCO.
of notaris, en de vroegere partner wordt al snel “de tegenpartij”. Heel wat mensen vertellen achteraf dat ze dat eigenlijk allemaal niet zo wilden.’ Drie jaar geleden werd De Scheidingsschool opgericht. In zeven informatieavonden krijgen de kandidaat-scheiders alle informatie die ze nodig hebben. Ze krijgen die van specialisten die vrijwillig meewerken aan het project. Per avond betalen geïnteresseerden 5 euro. De Keyser: ‘We willen hen vooral tonen dat ze hun situatie zelf in handen kunnen nemen en met respect voor elkaar een regeling kunnen treffen. Om dat te kunnen, hebben ze vooral informatie nodig. Informatie helpt je de juiste keuzes te maken. De mensen krijgen informatie over de emotionele kant – inzicht krijgen in je gevoelens kan de pijn van het verlies draaglijker maken. Wat kun je verwachten bij een scheiding en wat niet? Hoe-
lang duurt de verwerking, en hoe verloopt die doorgaans?’ Maar ook de meer praktische zaken komen aan bod. ‘Veel mensen weten niet goed wat ze moeten doen bij een scheiding. De melding wordt bijvoorbeeld vaak vergeten – ze vertrekken gewoon, zonder iets te zeggen. En hoe vertel je het best aan je kinderen dat je gaat scheiden? Wat zijn normale reacties van kinderen en wat niet? Wanneer is hun gedrag problematisch? En hoe moet het met nieuw samengestelde gezinnen? Maar ook de juridische en financiële aspecten komen aan bod. Hoe ontbind je een huwelijk precies, en wat als het ex-koppel er samen niet uitkomt? Allemaal vragen waar mensen mee zitten, maar waarvoor ze anders bij vier, vijf specialisten te rade zouden moeten. Bij ons krijgen ze op alles een antwoord. Dat is meteen ook de sterkte van het project.’ INFO: WWW.DESCHEIDINGSSCHOOL.BE
