ZORGANNO. Tijdsbeleving. Vrije tijd. Zorgtijd Dag. Kloktijd. Tijdsdruk. Nacht

Verenigingsblad van NU’91 Juni 2011 - 20e jaargang N r.121

ZORGANNO

...zorgen dat je op de hoogte blijft!

Vrije tijd Zorgtijd

Dag Kloktijd

Tijdsdruk Nacht

Tijdsbeleving Nightfever event: Fitter de nachtdienst door Leven en werken met bewuste aandacht Naar meer werkplezier werkt voor de zorg

Welke zorgmedewerker zou u willen inlijsten?

IZZ zoekt Mooi Mens 2011. Een zorgmedewerker die een inspirerend voorbeeld is voor anderen en daarom een plekje aan de muur verdient. Kent u zo iemand? Meld hem of haar dan vóór 19 augustus aan op

www.izz.nl

IZZ Zorg voor de zorg

2 ZORGANNO NU Juni 2011

Lief, leed en leve NU’91 Met een krachtig lentezonnetje in mijn rug, typ ik deze column. Het is pas april, maar het lijkt wel hartje zomer. De drukke,

4

NU Nieuws

donkere wintermaanden zijn voorbij en NU’91 maakt zich op voor een warme, actieve zomer. Met de CAO onderhandelin-

8

Nightfever event: Fitter de nachtdienst door

gen voor vijf branches - voor de cao Ziekenhuizen ligt er nu een onderhandelaarsakkoord - zullen wij ons de komende maanden niet vervelen. Ik hoop op goede resultaten, want het wordt NU eindelijk eens tijd dat de waardering voor verpleegkundigen en verzorgenden in betere arbeidsvoorwaarden tot uitdrukking wordt gebracht. Ik verbaas me er nog steeds over dat zonder veel omhaal bouwprojecten en technologische activiteiten worden gestart, maar dat als het gaat om het belangrijkste kapitaal in de gezondheidszorg ( juist: de gezond-

10 10

Vakbondsconsulent in de praktijkoreel beraad naar de werkvloer Biologische klok reageert sterk op licht

12

Leven en werken met bewuste aandacht

15

Betere zorg voor kwetsbare oudere in ziekenhuis

heidszorgers) eindeloos onderhandeld moet worden over de arbeidsvoorwaarden. Op niet al te lange termijn moeten we 12.000 collega’s vinden. Naast de noodzaak van het vinden van personeel heeft NU’91 tijdens een gesprek met en in een brief aan minister Schipper ook gewezen op het belang van het binden, boeien en behouden van gezondheidszorgers. En tussen het ‘gewone’ werk door organiseren wij ook nog een jubileumfeestje. Voor alle trouwe leden, hun collega’s en andere introducés is er op 2 september een feestje om ons

16

Zorg op afstand

20-jarig bestaan te vieren. We mogen best eens stil staan bij wat we ondanks de tegenwind en bij moeilijke dossiers bereikt hebben voor onze leden. Heb jij ons nog niet laten weten dat je naar het feest komt? Ga naar NU’91.nl, klik op de button 20 jaar NU’91 en meld je aan. Het belooft een mooi feest te worden. Ik wens jullie een mooie zomer toe en tot ziens op 2 september! Volg mij NU ook via Twitter: @MoniqueKempff

18

Van Verspiltijd naar Patiëntentijd

20

Naar meer werkplezier

Monique Kempff, voorzitter NU’91

NU ...zorgen dat jij NUfo ontvangt! NUfo is de digitale nieuwsbrief van NU’91. Hierin vind je het laatste nieuws over NU’91 en over de ontwikkelingen binnen de zorg. Wil jij ook NUfo ontvangen? Ga dan naar www.nu91.nl en log in via Mijn NU’91 en pas Mijn gegevens aan.

ZORGANNO NU Juni 2011 3

NUNieuws NUNieuws NUNieuws Onderhandelaarsakkoord cao Ziekenhuizen Op 28 april werd een onderhandelaarsakkoord bereikt voor een nieuwe cao Ziekenhuizen. In het akkoord is onder andere het volgende afgesproken: • De salarissen zullen worden verhoogd met een totaal van 6,05%, waarvan 0,3 % incidenteel. • Tijdens de looptijd van de cao wordt een ‘dertiende maand’ bereikt. Een verhoging van 1,6%, gedurende de looptijd van 6,73% naar 8,33%. • Werknemers van 58 jaar en ouder worden uitsluitend op basis van vrijwilligheid ingezet in BAC diensten in de nacht. Kijk voor het volledige onderhandelaarsakkoord op www.nu91-leden.nl/cao. Het onderhandelaarsakkoord is in de afgelopen weken door NU’91, de bonden en werkgevers aan hun achterban voorgelegd.

Veiligheidsbeleving

• 20% van alle respondenten heeft aangegeven zich in de laatste twee

Begin van dit jaar deed NU’91 via een enquête onderzoek naar het

jaar onveilig te hebben gevoeld door het gedrag van de cliënt

gevoel van veiligheid van thuiszorgmedewerkers op weg naar en

Seksuele intimidatie

thuis bij de cliënt. Ruim negentig procent van de respondenten is

Zo’n 15% (alleen vrouwen) noemt seksuele intimidatie als oorzaak

vrouw in de leeftijdscategorieën 40-49 jaar (34%) en 50-59 jaar

van een onveilig gevoel bij de cliënt thuis.

(43%). Driekwart is werkzaam buiten de Randstad.

Agressie

• 70% van de respondenten heeft aangegeven zich de afgelopen twee jaar onveilig te hebben gevoeld op weg naar een cliënt, m.n. ’s avonds

Mannen én vrouwen (10%) noemen agressief gedrag, zowel verbaal (dreigen, schelden) als non-verbaal (slaan, schoppen en bijten). Enkele door de respondenten genoemde hulpmiddelen om het

Hangjongeren

gevoel van veiligheid te bevorderen:

Maar liefst 90% van alle respondenten geeft aan dat hangjongeren

• een zgn. rescue phone, die een directe verbinding heeft met de meldkamer van de politie

‘s avonds voor een onveilig gevoel zorgen. Verlichting

• een werkgever die het onderwerp veiligheid bespreekbaar maakt

Slechtverlichte straten en slechte/geen buitenverlichting bij de

• een people tracker, zodat je traceerbaar bent.

huizen van cliënten wordt door 45% als oorzaak genoemd. Vervoermiddel

Tijdens een bijeenkomst met Actiz op 7 juni jl. zijn de uitkomsten

80% gebruikt de auto als vervoermiddel op weg naar cliënten.

van deze enquête onderwerp van gesprek geweest. De resultaten

Het gebruik van de auto geeft wel een veilig gevoel, maar in het

van dit overleg konden in dit nummer niet meer worden meege-

donker naar de auto lopen juist vaak weer een onveilig gevoel.

nomen; kijk daarvoor op www.nu’91.nl.

NU’91 dus de hoogste tijd te zorgen voor een update. Doel van het BIG Boek is je kennis bij te spijkeren over de hoogte blijft van de betekenis van de wet voor

2011

de meest recente veranderingen, zodat je volledig op

De betekenis van de wet voor gezondheidszorgers

De kaderwet BIG wordt steeds verder ingevuld. Voor

BIG BOEK

Update NU’91 BIG BOEK

BIG B O E K 2 0 11 De betekenis van de wet voor gezondheidszorgers

Dit is een uitgave van Nieuwe Unie ‘91, beroepsorganisatie van de verpleging en de zorg

werkt voor de zorg

Omslag BIG BOEK def 11-4-2011.indd 1


steeds vaker voorkomen in de alledaagse praktijk van onze beroepsgroep; je moet in staat zijn om met alle onderdelen van de Wet BIG om te kunnen gaan. Het NU’91 BIG Boek is daarvoor een goed hulpmiddel. Het geeft ondersteuning bij een verantwoorde uitoefening van je beroep.Het boek verschijnt medio juni 2011 en is te bestellen via www.nu91-leden.nl.

mr. M.C.I.H.Biesaar t

gezondheidszorgers.

Professioneel, bevoegd en bekwaam zijn begrippen die

werkt voor de zorg

12-04-2011 10:49:26

NUNieuws NUNieuws NUNieuws Op vrijdag 23 september 2011 wordt op Papendal de vierde SDB Zorgmarathon gelopen. Je kunt je nog aanmelden als deelnemer van het NU’91 team. Onder leiding van de nieuwe teamcaptain Mark Froklage willen we ook dit jaar weer een sportief aansprekend resultaat neerzetten. Met tien deelnemers loopt iedereen 1/10 van een hele marathon; 4,2 km dus. Meld je NU aan via [email protected] en je hebt een extra motivatie om je looptraining vol te houden of er NU echt mee te beginnen..

Vanuit de ledenraad - Yvette Schotsman van mijn ouders een beroepentest gedaan. Het advies: de gezondheidszorg.

Monique Kempff voor tweede termijn boegbeeld NU’91

De keuze voor MDGO-vp bleek een schot in de roos! Eindelijk was leren leuk.

Ook voor de jaren 2011 tot 2015 zal Monique de

Ik stroomde door naar de verkorte HBO-v, waar ik het zo geweldig vond dat ik

voorvrouw zijn van onze beroepsvereniging.

na het behalen van mijn diploma doorging met de 2e graads lerarenopleiding.

We zijn unaniem tot de conclusie gekomen dat

Daarnaast ging ik aan de slag in het VU ziekenhuis.

zij in de functie van bestuurder van NU’91 de

Omdat ik na de MAVO echt niet wist wat ik wilde worden, heb ik op aandringen

juiste vrouw op de juiste plaats is. Na het afronden van de opleiding ben ik direct de kaderopleiding gaan doen

Monique is extern bekend, heeft een grote uit-

(middenmanagement). Halverwege de opleiding werd ik aangenomen in het

straling en neemt veel initiatieven richting de

BovenIJ ziekenhuis als verpleegkundige op de afdeling Neurologie. Toen de teamleider voor langere tijd uitviel, werd ik gevraagd om de functie waar te nemen. Het bleek dé baan voor mij! Zaken regelen en zorgen dat iedereen met plezier kon werken. In 2002 werd ik voorgedragen voor Orion, het landelijk - door het LEVV georganiseerde - leiderschapstraject. Na een pittige selectie werd ik toegelaten. Geen enkele reguliere opleiding kan wat mij betreft op tegen dit zeer leerzame traject!

beroepsgroep. Zij is daarbij duidelijk zichtbaar

Ik heb geleerd hoe om te gaan met de landelijke politiek, hoe strategisch te werk

voor zowel leden als stakeholders. Daarnaast

te gaan en ik weet nu ook hoe belangrijk netwerken is. Na het Oriontraject heb ik

haalt ze nieuwe doelgroepen binnen in de vorm

bedrijfskundig management gedaan.

van SBO’s en is ze overduidelijk bezig met het

Inmiddels werk ik ruim drie jaar in het VU medisch centrum als verpleegkundig

verder professionaliseren van haar NU.

hoofd van de Medische Oncologie. Ik vind het heerlijk om heel betrokken te zijn

Alle partijen zijn het er over eens dat de wijze

bij de praktijk en daarnaast mij flink te kunnen bemoeien met het ziekenhuisbeleid.

waarop zij contacten legt en onderhoudt haar tot een terecht boegbeeld maken voor verplegend

Door mijn plaats in de ledenraad blijf ik op de hoogte van wat er landelijk op

en verzorgend Nederland.

verpleegkundig en verzorgend gebied allemaal gebeurt. Dit kan ik dan weer terug-

Wij feliciteren Monique van harte met haar

koppelen naar de werkvloer. Voor mij is de ledenraad een heerlijke afleiding van

herbenoeming en verwachten met haar door te

het ‘gewone’ werk. En zonder dat je er erg in hebt, oefen je invloed uit op de ge-

gaan op de ingeslagen wegen.

zondheidszorg. Op deze manier kan ik mijn trots voor het verpleegkundig beroep uitdragen!

Eddy Brunekreeft - voorzitter Raad van Toezicht Govert Droste - coördinator Ledenraad


X

NUNieuws

tra

Als het om uw energierekening gaat

Net zoals collectief verzekeren kunt u nu ook met een vereniging collectief gas en stroom afnemen. Dit heet Verenigingsenergie. NU’91 heeft er in samenwerking met E.ON voor gezorgd dat leden van NU’91 gebruik kunnen maken van een extra scherp collectief energietarief: 7% korting op gas en stroom op de toch al voordelige energie van E.ON. Steeds meer mensen stappen in groepsverband over naar een collectief. En waarom ook niet. Het is goedkoper en u staat nooit alleen.

Blijvend voordeel Na het succes van collectief verzekeren volgen er steeds meer van zulke initiatieven. De macht van de grote getallen doet haar werk met verve. E.ON is met zo’n 30 miljoen klanten op dit moment de grootste energieleverancier van Europa. Omdat ze groot energie inkoopt en daarnaast zelf opwekt, kan ze zorgen voor blijvend voordeel. Bewuste keuze NU”91 kiest bewust voor E.ON. Roel Meijerink, Manager Marketing & Sales bij E.ON: “We zijn trots dat NU’91 voor ons heeft gekozen. Ik denk dat we qua idealen en inborst bij elkaar passen en dat we ons duidelijk onderscheiden in de markt. We zijn een oprechte en menselijke organisatie met passie voor ons vak. Door ons te richten op schonere en betere energie-oplossingen nemen we onze verantwoordelijkheid voor een gezonde en betere leefomgeving. Wat veel verenigingen over de streep trekt om met E.ON samen te werken is transparantie.” NU’91 kiest voor duurzame energie Voordelen van Verenigingsenergie: • aanmelden via de website van de vereniging • zorgeloze overstap • klantenservice: geen wachttijden en meteen iemand aan de lijn • keuzevrijheid in vast of ﬂexibel tarief • energiegarantie tijdens overstap • overzichtelijke jaarrekening van energieverbruik • groene stroom van E.ON zelfde prijs als grijze stroom • automatische bijdrage een schonere toekomst • geen actietarieven, maar blijvend voordeel elk jaar weer

Blijvende Collectieve Korting

Kijk voor meer informatie of om u aan te melden op www.nu91.nl 6 ZORGANNO NU Juni 2011

Roscoe, Texas, E.ON windpark

Desertec, Afrika

Schoner en beter E.ON neemt een sterke positie in op de wereldmarkt als energieleverancier die veel investeert in schonere en betere energie-oplossingen. Zoals alternatieve energiebronnen en duurzame innovatieve technologieën. E.ON energie komt deels voort uit wind, waterkracht, zonlicht en biomassa. De energiecentrales van E.ON staan verspreid over de hele wereld, op land en in zee.

E.ON maakt de wereld van energie schoner en efficiënter. Elke dag weer. Duurzame bronnen E.ON energie maken we op diverse plekken ter wereld. Om enkele voorbeelden te noemen: • een van onze grootste windparken staat in Texas • in Duitsland bevindt zich een bijzondere waterkrachtcentrale • een groot innovatief zonnestroomproject verrijst in 2015 in de Afrikaanse Sahara • in eigen land maken we veelvuldig gebruik van biomassatechnologie, waarbij organisch materiaal de energiebron is.

X

X

tra NUNieuws

tra

Medewerkers van NU’91 hebben in het kader van de Dag van de Verpleging ook dit jaar weer met veel plezier op verschillende manieren aandacht gevraagd voor de belangrijke bijdrage van verpleegkundigen en verzorgenden aan de gezondheidszorg. Overzicht van de activiteiten: • Ontbijt voor medewerkers van Zorgspectrum Vreeswijk • Lunch voor medewerkers van het Haltna Huis in Houten • Ondersteuning verpleegafdeling St. Franciscus Gasthuis in Rotterdam • Pannenkoeken bakken bij TriageZorg Clinge • Het vak promoten tijdens de Zorg Carrière Beurs in de Jaarbeurs Utrecht • Ondersteuning van de thuiszorg ZuidZorg in Eersel

Dag van de Verpleging


Anja Cremers

Fitter de

nachtdienst

door

Nightfever event komt naar de instelling

Om inzicht te krijgen in de manier waarop verpleegkundigen en verzorgenden met nachtdiensten omgaan en hoe ze proberen fit te blijven, zette NU’91 in maart een enquête op haar website. De verkregen respons sluit in grote lijnen aan bij resultaten uit wetenschappelijke onderzoeken naar ervaringen met nachtdiensten in andere sectoren. Dat het onderwerp nachtdienst leeft onder verpleegkundigen

herstel sneller gaan. Bioritmen verschillen per persoon en daar-

en verzorgenden, blijkt wel uit het feit dat 349 mensen de enquête

mee ook de behoefte aan activiteiten of een rustperiode. Het ne-

hebben ingevuld. Negen van de tien respondenten vinden het boven-

men van een echte pauze tijdens de nachtdienst is echter niet

dien belangrijk dat mogelijkheden om fitter de nachtdienst door

gebruikelijk. Terwijl uit vele onderzoeken en persoonlijke erva-

te komen onder de aandacht wordt gebracht van collega’s en ma-

ringen blijkt dat het kunnen nemen van een naar eigen behoefte

nagement. En dat is precies wat NU’91 gaat doen via de website,

in te vullen pauze, ertoe kan bijdragen dat je je beter voelt tijdens

een brochure en de Nightfever events (zie kader).

een periode van nachtdiensten.

Verstoring bioritme

Bijna alle respondenten geven aan dat er wel degelijk dingen zijn die ervoor kunnen zorgen dat ze fitter de nacht doorkomen, zoals

Opmerkelijk is dat 72% van de verpleegkundigen en verzorgen-

even naar buiten gaan om een frisse neus te halen of de gelegenheid

den zich constant of wisselend niet fit voelt in een periode dat ze

nemen een powernap te doen. Maar ruim de helft van de respon-

nachtdienst draaien. Een derde deel zegt zelfs dat een nachtdienst

denten voegt daaraan toe dat met name regels van de organisatie

een aanslag op hun gezondheid is: ‘Je voelt je geradbraakt en mis-

hen belemmert om gebruik te maken van die mogelijkheden.

selijk’.

Terwijl een efficiënt herstel en een hogere alertheid ook bijdragen

Werken in nachtdienst geeft een verstoring van het bioritme.

aan de kwaliteit en veiligheid van de dienstverlening, juist tijdens

Negatieve effecten kunnen onder andere beperkt worden door

de nachtdiensten. En het levert een bijdrage aan de balans tussen

slechts een korte periode van nachtdiensten in te plannen.

werk en privé.

Daarmee blijft de verstoring van het bioritme beperkt en zal het


Enkele adviezen voor het management • Legaliseer tijdens de nacht een rust/herstelmoment voor de verpleegkundige/verzorgende om naar eigen behoefte in te vullen; • Onderzoek de mogelijkheid tijdens de nachtdienst naar buiten te gaan; • Maak heldere afspraken met betrekking tot het nemen van een powernap of ander herstelmoment; • Zorg voor een verse koolhydraatrijke maaltijd tussen 3.00 uur en 5.00 uur; • Zorg voor een slaapbank en voor voldoende licht; • Geef gerichte voorlichting aan medewerkers aan de hand van literatuur op het gebied van verstoring van bioritme.

Meld je aan voor het Nightfever event op locatie!

NU’91 helpt

Op diverse manieren brengt NU’91 de mogelijkheden om fitter door de nachtdienst te komen onder de aandacht: • Kopen met collectiviteitskorting Via de website van NU’91 bestaat er de mogelijkheid voor instellingen en medewerkers om met korting artikelen te kopen die hun nut bewezen hebben om fitter door de nachtdienst te komen. Te denken valt aan lichttherapielampen, slaapbanken, zonnebrillen met roze glazen, oordoppen en oogmaskers. • Brochure Informatie uit de enquête en aanbevelingen voor het management, verpleegkundigen en verzorgenden zal door middel van een brochure verspreid worden in veel instellingen. Ook op www.nu91.nl zal de informatie te vinden zijn. • Nightfever event In vijf instellingen gaat NU’91 via een Nightfever event de mogelijkheden om fitter de nachtdienst door te komen, onder de aandacht brengen. Het Nightfever event komt naar de instelling toe. Vanaf 22.15 uur tot 23.30 uur. Tijdens dit event komt er onder andere een kok een verse, koolhydraatrijke maaltijd koken. Deze maaltijd kan de nachtdienst medewerker in de magnetron opwarmen tijdens de tweede helft van de nachtdienst. Ook zullen andere mogelijkheden gepresenteerd worden om fitter de nacht door te komen, zoals de Wii sport- en lichttherapie. We gaan in gesprek met verpleegkundigen en verzorgenden om hen te stimuleren een echte pauze tijdens de nachtdienst te nemen en deze naar individuele behoefte in te vullen. Wil jij in jouw instelling meer aandacht voor de nachtdienst? Stuur een mailtje naar [email protected] en meld je aan voor het Nightfever event op locatie.


Simone Schade, Martijn Teuchies

Biologische klok

Onregelmatig werken brengt een aantal risico’s met zich mee. De mogelijkheden

reageert sterk

om die risico’s te verminderen zijn vaak

op licht

nog onvoldoende bekend, waardoor de hinderlijke gevolgen van de ploegendienst blijven bestaan.

Negatieve gevolgen van onregelmatig werken aanpakken

Werken in de zorg is onlosmakelijk verbonden met onregelmatig

diensten niet zo snel kan aanpassen aan het nieuwe ritme, is de

werken. Afwisselend vroeg in de ochtend beginnen, werken tot

lichaamstemperatuur in de ochtend nog steeds het laagst en nemen

laat op de avond of nachtdiensten draaien. Sommige collega’s

alertheid en prestaties dus af. Ten slotte ontstaat bij werken in

lijken er geen enkele moeite mee te hebben, sommigen ervaren

ploegendiensten ook stress door de steeds wisselende werktijden

toenemend de lasten naarmate ze ouder worden en anderen wen-

en de wrijving tussen het werk en zorg voor kinderen, het werk-

nen er gewoon nooit aan. Maar hoe je het ook ervaart, onregelma-

schema van een partner en hobby’s. Dit kan eveneens leiden tot

tig werken brengt een aantal risico’s met zich mee, voor iedereen.

lichamelijke klachten.

Werken in ploegendiensten verhoogt de kans op hart- en vaatziekten, gastrointestinale klachten, obesitas, metabool syndroom, vermoeidheid en ongelukken. Dit komt doordat het werken in ploegendiensten de menselijke biologische klok ontregelt, die verantwoordelijk is voor lichaamsprocessen, zoals de spijsverte-

Werken in ploegendienst ontregelt de menselijke biologische klok

ring en het immuunsysteem. Deze ontregeling veroorzaakt stress en dat is op de lange termijn niet goed.

Werknemers worden door hun werkgever vaak in het diepe gegooid

Daarnaast regelt de biologische klok het slaapwaakritme en de

en al als leerling ingedeeld voor nachtdiensten zonder dat er aan-

lichaamstemperatuur. Bij een ‘normale’ biologische klok valt het

dacht wordt besteed aan de gevolgen. De aantrekkelijke onregel-

dieptepunt van de lichaamstemperatuur in de vroege ochtend

matigheidstoeslag en kennistekort over de gevolgen van het voort-

wanneer men slaapt. Op dat moment neemt de vermoeidheid toe

durend omgooien van het slaapwaakritme houden dit ongezon-

en de alertheid af. Omdat de biologische klok zich tijdens nacht-

de werkpatroon in stand.


Conclusie en aanbeveling

aan met name daglicht. Een duidelijk contrast tussen licht en donker (dag en nacht) is voldoende om de biologische klok te verschuiven. Zolang men overdag tijdens het slapen voor een voldoende donkere omgeving zorgt, hoeft men ’s nachts niet te worden bloot-

Vanuit onderzoek is er geen gebrek aan relatief eenvoudige

gesteld aan extra fel licht. Een probleem is echter het moment

en goedkope maatregelen. In de Nederlandse zorgpraktijk

waarop nachtwerkers naar huis gaan. Tijdens de reis naar huis wor-

is er echter - in verhouding tot de risico’s en de gevolgen opvallend weinig aandacht voor de problemen en oplossingen omtrent ploegendienstwerk. Het is van wezenlijk belang dat werknemers en werkgevers zich samen inzetten om deze effecten zoveel mogelijk te vermijden. Door de werknemer voor te lichten over de risico’s van het

den ze vlak voor hun slaapperiode blootgesteld aan daglicht wat nadelig is voor de aanpassing van de biologische klok. Het dragen van een zonnebril op weg naar huis kan dit voorkomen. Brillen die met name de korte golflengtes zoals blauw licht tegenhouden, zijn het meest effectief omdat onze biologische klok qua licht/donker regulatie het sterkst op deze golflengtes reageert.

werken in ploegendiensten en de oplossingen hiervoor, kan

Lichttherapielamp

deze in de praktijk uitproberen wat het best bij hem of haar

Om het contrast tussen licht en donker tijdens de nachtdienst te

past. Voorlichting kan plaatsvinden tijdens de opleiding, mid-

versterken kun je ook gebruik maken van een speciale lichtthera-

dels nieuwsbrieven en vakbladen of tijdens de introductie op een nieuwe werkplek. Een voordeel voor de werkgever is dat deze voorlichting nagenoeg niets hoeft te kosten, maar wel positieve gevolgen heeft voor het prestatieniveau en het

pielamp. Uit eigen ervaring kan gezegd worden dat twee keer een half uur per nacht voor deze lamp zitten, heel goed werkt om je dienst alert door te komen. Als het licht uit de lamp op je netvlies valt, wordt de aanmaak van melatonine gestopt, net als wanneer je overdag buiten komt. Daardoor ‘ontwaakt’ je lichaam en ben je

welzijn van de werknemer.

alerter en beter geconcentreerd. Voor deze lichttherapie zou je bij

Het is daarnaast voor de beleving van de werknemer belang-

voorkeur een lamp met 10.000 lux moeten gebruiken die op een

rijk dat deze inspraak heeft in het werkrooster. Een flexibel

afstand van 70 cm van je gezicht staat.

werkrooster zorgt voor meer autonomie en wordt geassoci-

Wanneer je precies voor de lamp kunt gaan zitten is voor iedereen

eerd met een betere gezondheid en psychologisch welzijn.

verschillend. Dat hangt samen met je verdere slaapwaakpatroon tijdens de nachtdienstperiode. Wanneer het begin van je nachtdienst gelijk staat aan ‘het begin van de dag’ dan kan het beste

Licht en donker

resultaat worden behaald door aan het begin van je dienst voor de lamp te gaan zitten en dan nog een keer op het moment waarop je

Zowel voor werkgevers als voor werknemers is het van belang dat

gewoonlijk een ‘dip’ ervaart.

de oplossingen om de nadelige gevolgen van het werken in ploegen

Wanneer je na je nachtdienst gewend bent om meteen te gaan

diensten te beperken, eenvoudig en zo goedkoop mogelijk zijn.

slapen, let er dan op dat je in de laatste vier uur van je dienst niet

Hoewel een dutje van tien minuten, het gebruik van cafeïne of een

meer voor de lamp gaat zitten. Het licht remt namelijk de aanmaak

frisse neus halen effectief blijken te zijn om de alertheid op peil

van melatonine, waardoor je problemen kunt krijgen met in slaap

te houden, richten ze zich niet op de ontregelde biologische klok

komen en zelfs overactief/ hypomaan kunt worden. Ga in je ent-

die de belangrijkste veroorzaker is van de nadelige gevolgen van

housiasme dus niet langer dan een half uur per keer of langer dan

het draaien van nachtdiensten.

een uur per nacht voor de lamp zitten.

Een strak licht/donker schema is een maatregel die wel op de biologische klok is gericht. De werknemer moet dan overdag voor een vast slaappatroon zorgen, bijvoorbeeld van 8:30 tot 15:30 uur. Dan valt het moment waarop men het meest vermoeid is niet in de nachtdienst, maar ’s ochtends tussen acht en twaalf uur als men slaapt. Een voordeel van deze aanpassing is dat men in de late middag en avond weer actief is, wat ook positief werkt op iemands sociale leven. Of de aanpassing van de biologische klok succesvol is, hangt in sterke mate af van de momenten waarop men wordt blootgesteld

Bronnen: - Van Amelsvoort, L., e.a.. (2004). Direction of shift rotation among threeshift workers in relation to psychological health and work-family conflict. Scandinavian journal of work, environment and health. - Dumont, M., Blais, H., Roy, J., & Paquet, J. (2009). Controlled Patterns of Daytime Light Exposure Improve Circadian Adjustment in Simulated Night Work. Journal of biological Rhythms. - Knutsson, A., & Bøggild, H. (2010). Gastrointestinal disorders among shift workers. Scandinavian journal of work, environment and health. - Diverse artikelen uit het wetenschappelijk vakblad Sleep.


Yvonne Sturkenboom

Jon Kabat-Zinn:

‘Je kunt de golven niet tegenhouden, maar je kunt wel leren surfen’


Leven en werken met bewuste aandacht Leer weer onbevangen en opmerkzaam zijn

We realiseren ons nauwelijks hoe vaak we puur uit gewoonte handelen en de dingen op de automatische piloot doen. Maar je aandacht bewust(er) richten is een vermogen dat iedereen in beginsel in zich heeft, maar vaak bedolven is geraakt door eindeloze to-do lijstjes. Veel mensen hebben last van een opgejaagd gevoel dat geen ruimte laat om echt bij de dingen stil te staan.

Life is what happens to you while you’re busy making other plans’

meer te genieten van de dingen om je heen, van het kleine geluk

- het leven overkomt je terwijl je druk bent met het maken van

dat zich in het hier en nu voordoet.

andere plannen - zijn gevleugelde woorden van John Lennon. Piekeren, dromen, spijt hebben, hopen, verlangen: een groot deel

Leven in het moment

van de tijd richten we ons niet op het hier en nu, maar zijn we bezig

Veel mensen voelen zich moe en gejaagd. Het is normaal gewor-

met verlangen naar de toekomst of maken we ons druk over de tijd

den altijd bereikbaar te zijn en zelfs de vrije tijd wordt gevuld met

die achter ons ligt.

veeleisende activiteiten. Veel dingen doen we automatisch:

Mindfulness

tandenpoetsen, traplopen, in de bus zitten. Wanneer we een dagelijkse route fietsen, letten we nauwelijks op de omgeving. Bij thuis-

Mindfulness, met zijn wortels in eeuwenoude boeddhistische

komst herinneren we ons dan ineens dat we eigenlijk hadden

meditatietechnieken, is de psychologische stroming die zich richt

willen omfietsen om een brief op de post te doen. En als we zin

op bewust leven in het moment. Het aanleren - oftewel het heront-

hebben in iets lekkers, is het soms al op voordat we er erg in heb-

dekken en versterken - van het vermogen om de aandacht bewust

ben, en zijn we vergeten om ervan te genieten.

te richten, staat centraal; waarnemen en observeren zonder uit

Steeds dwalen onze gedachten af naar dingen die ons bezighou-

te gaan van vooronderstellingen of vaststaande ideeën.

den: wat we allemaal nog moeten doen, hoe het toch komt dat we

Grondlegger is de Amerikaanse wetenschapper Jon Kabat-Zinn,

steeds maar ruzie krijgen met die ene vriendin, en wat we tegen

een moleculair bioloog verbonden aan het academisch ziekenhuis

die arrogante kwal hadden moeten zeggen maar niet gezegd heb-

van Massachusetts. Hij wilde iets doen voor uitbehandelde patiën-

ben. Op die manier kunnen we zomaar een groot deel van de dag

ten, die te horen kregen dat er niets anders opzat dan te leren leven

‘missen’, omdat onze gedachten in de toekomst of het verleden zijn.

met hun klachten. Maar hoe ze dat dan moesten doen, kon niemand hun vertellen. Kabat-Zinn, die zelf mediteerde, had het ver-

Mindfulness leert je om er echt te zijn: bij het fietsen, eten, spelen

moeden dat aandachtsgerichte meditatie hen zou kunnen helpen

met je kinderen en tijdens het overleg met je collega. Elke keer als

om meer grip te krijgen op hun pijn, hun verdriet daarover, en

je gedachten afdwalen - en dat is heel vaak - breng je de aandacht

hun zorgen voor de toekomst. En het bleek te werken. De resul-

terug bij waar je op dat moment mee bezig bent. Belangrijk daar-

taten van zijn Mindfulness Based Stress Reduction programma

bij is, dat je over dat wat zich op dat moment aandient niet oordeelt.

waren verrassend: de fysieke klachten van de patiënten namen af

Het zijn juist onze oordelende gedachten die gebeurtenissen of

en ook geestelijk voelden ze zich een stuk beter.

herinneringen pijnlijk maken, en tot boosheid, verdriet en angst

Ook bij mensen zonder klachten blijkt mindfulness de kwaliteit

kunnen leiden.

van leven aanzienlijk te kunnen verbeteren. De vertaling van

Door je te concentreren op alles wat er gebeurt in het nu en er je

het woord mindfulness is opmerkzaamheid en aandacht: je bent

volle aandacht aan te schenken, worden je ervaringen een stuk

je bewust van je huidige ervaring en doorbreekt de routine, het

levendiger en intenser. Wie zijn werk met bewuste aandacht doet,

automatisme. Je beseft dat je problemen niet altijd in je hoofd

is bovendien stukken productiever, creatiever en meer oplossings-

kunt oplossen en stelt vertrouwen in het oplossend vermogen

gericht. Je wordt stressbestendiger en voelt je minder snel een

van het leven. Aandachtig leven helpt je op de eerste plaats om

speelbal van de waan van de dag. Lees verder op pagina 14


Vervolg van pagina 13

Accepteer de huidige situatie Dan de grote vraag: hoe zorg je ervoor dat je meer in het moment leeft? Het is een te trainen vaardigheid, maar dat valt in het begin nog niet mee. We zijn met onze gedachten vaak ‘ergens anders’ en daarbij heeft ons denken ook nog eens een voorkeur voor problemen. Zijn die even niet voorhanden dan kunnen we ons altijd nog verliezen in allerlei angsten. Ook zijn onze gedachten goed in het omzetten van feiten in problemen. Heeft de trein vertraging? Regent het terwijl we naar het strand wilden? Dat zijn zaken waar we geen invloed op kunnen uitoefenen en waar we dus ook geen probleem van zouden moeten maken. Maar dat is precies wat we vaak wel doen. Mindfulness draait dus niet alleen om concentratie op het nu. Het gaat het er ook om alle gewaarwordingen te accepteren zoals ze zijn, zonder het allemaal te willen veranderen. We denken wel dat we dingen beheersen, maar dat is grotendeels een illusie. Veel gebeurtenissen kunnen we niet veranderen, maar de manier waarop we ermee omgaan wel. Dat is nog knap lastig. We hebben namelijk de neiging om voortdurend in de gaten te houden of alles wel naar onze wens is, of het overeenkomt met onze verwachtingen, en of het niet beter kan. Stuiten we op vervelende gevoelens, zoals pijn, verdriet of angst, dan gaan we automatisch op zoek naar een oplossing. Bij praktische problemen werkt deze oplossingsgerichte houding prima: maar bij gevoelens is dat moeilijker. Die worden vaak juist erger naarmate we harder naar een oplossing zoeken: de poging om iets te veranderen, onderstreept de vervelende situatie waaraan we proberen te ontsnappen. Door dat krampachtige proberen het ‘op te lossen’, het vechten tegen de situatie zoals hij is, worstelen we ons er alleen maar verder in. De kunst van mindfulness is om niet voortdurend te vechten tegen wat je niet wilt, maar het strijdtoneel te verlaten en er van een afstandje naar te kijken en het onvermijdelijke te accepteren. Negatieve gedachten kosten veel energie. Ze geven je het gevoel dat het je allemaal overkomt, zonder dat je daar zelf een keuze in hebt. Nóg lastiger wordt het, wanneer je het gedrag van anderen (je partner, je baas, je vriend) gaat interpreteren en beoordelen, en er puur met je eigen gedachten, een negatieve lading aan geeft. Je kunt je gedachten weliswaar niet stoppen, maar je kunt wel stoppen ze te geloven. Voor veel mensen is een van de meest bevrijdende inzichten van mindfulness dan ook dat onze gedachten niet ‘de werkelijkheid’ zijn, en dat we ons er niet mee hoeven te identificeren. Het zijn maar gedachten. Bronnen: Mindfulness; Psychologie Magazine, september 2006 Zo werkt u effectiever met mindfulness; Intermediair PW , augustus 2008


Je kunt het trainen Momenten waarop je in het hier en nu bent, kent iedereen wel. Als je bijvoorbeeld naar mooie muziek luistert en daar helemaal in op gaat. Of als je een inspirerend gesprek hebt met je partner, een goede vriend of vriendin, en je hebt het gevoel dat je elkaar écht bereikt en begrijpt. Er zijn dan geen bijkomende, afleidende, of oordelende gedachten. Voor de meeste van ons geldt echter dat die momenten ons eerder spontaan overkomen dan dat we ze zelf creëren. Maar mindfulness kun je trainen en tot een levenshouding maken. Dat gaat niet vanzelf, en niet van de ene dag op de andere dag. Mindfulness vergt oefening. Ingesleten patronen en automatismen heb je niet zo maar afgeleerd. Enkele tips: • Kies een dagelijkse bezigheid en doe die met aandacht, zoals werken in de tuin, douchen, eten. Doe het zo langzaam dat je je bewust bent van wat je voelt, ziet, hoort, ruikt en proeft. • Wees je bewust van hoe je zit en loopt. Zit er spanning in je lijf? Adem je wel goed door? • Doe eens het tegenovergestelde van wat je gewend bent. Ben je gehaast of bezorgd? Stop met ijsberen en telefoneren, ga er eens bij zitten. Door letterlijk bij gebeurtenissen stil te staan, blijken ze uiteindelijk vaak mee te vallen. • Praat en luister met aandacht tijdens gesprekken met anderen. Merk op wanneer je gedachten afdwalen, bijvoorbeeld naar wat jij straks wilt zeggen. Luister naar mensen zonder het meteen eens of oneens te zijn met hun uitspraken.

Met vier eenvoudige vragen kan bij opname in het ziekenhuis worden vastgesteld of een oudere patiënt een verhoogd risico loopt op het ontwikkelen van blijvend functieverlies. Dat verbetert de zorg voor kwetsbare ouderen.

Betere zorg voor kwetsbare oudere in ziekenhuis Verplegingswetenschapper Jita Hoogerduijn van het Kennis-

daard alle patiënten ouder dan 70 jaar via de vragenlijst.

centrum Innovatie van Zorgverlening van Hogeschool Utrecht

Als patiënten veel risico lopen op functieverlies stellen de ver-

promoveerde in april op het proefschrift ‘Identification of

pleegkundigen aanvullende vragen, vragen extra consult aan

older hospitalized patients at risk for functional decline’.

bij artsen of winnen informatie in bij de familie. Dat verbetert

In haar promotieonderzoek ontwikkelde Hoogerduijn een

de zorg voor ouderen sterk. Behalve het UMC Utrecht gaat

screeningsinstrument (een vragenlijst) om vast te stellen of

ook het UMC Leiden de vragenlijst gebruiken.

een oudere patiënt risico loopt op functieverlies. Oudere patiënten hebben in het ziekenhuis een verhoogd

Deze patiënten wordt gevraagd of zij:

risico op het ontwikkelen van complicaties. Hun vermogen

• hulp nodig hadden bij het verrichten van dagelijkse activi-

zelfstandig te functioneren kan blijvend achteruit gaan waar-

teiten vóór de opname;

door zij tijdens en na de opname in het ziekenhuis meer zorg

• gebruik maken van een hulpmiddel bij het lopen;

nodig hebben. Kennis van de risico’s van een opname voor

• hulp nodig hebben bij reizen;

oudere patiënten, gericht observeren en herkennen van risico-

• vóór hun 14e jaar van school zijn gegaan.

patiënten zijn nodig om die goede zorg voor ouderen in het ziekenhuis te kunnen leveren.

Hoogerduijn: ‘Veel ouderen komen slechter het ziekenhuis uit dan ze erin gaan. Met de vergrijzing wordt dat een steeds

Dertig tot zestig procent van de patiënten ouder dan 65 jaar

groter probleem. Dankzij de vragenlijst kunnen we bij oude-

die in het ziekenhuis worden opgenomen krijgt te maken met

ren met een verhoogd risico bekijken welke problemen kun-

functieverlies. Dat betekent onder andere dat deze oudere

nen optreden en welke zorg dat kan voorkomen.

langer in het ziekenhuis moet blijven, thuis meer zorg nodig

Het instrument is eenvoudig te gebruiken en is de eerste stap

heeft en mogelijk zelfs in een verpleeghuis moet worden op-

in de preventie van functieverlies.’

genomen. Functieverlies heeft vooral te maken met de conditie

(Bron: www.hu.nl)

van de patiënt vóór de opname, met de wijze waarop deze reageert op een stressvolle gebeurtenis en met de geleverde zorg tijdens de ziekenhuisopname. Via de vragenlijst van Hoogerduijn kunnen verpleegkundigen vaststellen hoeveel kans een patiënt loopt op functieverlies. De vragenlijst werd getest bij meer dan 1600 patiënten in het

Jita Hoogerduijn is verpleegkundige, verplegingswetenschapper en onderzoeker bij het Kenniscentrum Innovatie van Zorgverlening van Hogeschool Utrecht. Binnen dit centrum worden innovatieve oplossingen ontwikkeld voor huidige en toekomstige problemen in de gezondheidszorg,

UMC Utrecht, het AMC en het Spaarne ziekenhuis.

die moeten leiden tot een grotere zelfstandigheid en zelfred-

In het UMC Utrecht ondervragen verpleegkundigen nu stan-

zaamheid van mensen. In 2007 ontving Hoogerduijn de LEVV Innovatieprijs voor haar onderzoek.


Yvonne Sturkenboom

Zorg op afstand Met telezorg of zorg op afstand ontvangen patiënten de zorg van een zorgverlener die niet in de directe nabijheid is van de patiënt. De fysieke afstand tussen patiënt en zorgverlener wordt overbrugd met behulp van informatie- en communicatietechnologie. Zorg op afstand wordt door overheid en zorgorganisaties vaak genoemd als een van de meest veelbelovende vormen van zorgvernieuwing.

De zorg in Nederland verandert. Door vergrijzing en toename van

Enkele conclusies uit het rapport:

het aantal chronisch zieken neemt de druk op de zorg toe. Ook de

• Als telezorg vaker wordt ingezet zal dat leiden tot verandering

zorgvraag verandert. Steeds meer cliënten en ouderen die zorg

van de zorgrelaties: mantelzorgers en patiënten zullen vaker

nodig hebben, willen zoveel mogelijk in de thuissituatie worden

(semi-) medische handelingen gaan verrichten en zorgprofes-

bediend. Zorg op afstand biedt de mogelijkheid cliënten op een

sionals krijgen een meer coachende rol. De patiënt wordt onder-

meer structurele manier te ondersteunen bij het managen van hun

steund om zoveel mogelijk zelf zijn gezondheid te monitoren

eigen leven. Maar door zelfmanagement op deze manier te willen

en om te gaan met de gevolgen van zijn ziekte of aandoening.

bevorderen, wordt wel impliciet verondersteld dat de patiënt be-

Zorg op afstand kan patiënten zelfredzamer maken en de toe-

hoorlijk gedisciplineerd, zorgvuldig en mediawijs is. Voorbeelden

nemende druk op de arbeidsmarkt verminderen. Maar het kan

van zorg op afstand zijn een internetportaal voor digitale consulten,

ook leiden tot medicalisering van de persoonlijke levenssfeer.

een elektronisch logboek, online behandeling van psychische stoornissen en videocommunicatie tussen patiënt en zorgverlener.

Effecten De belofte van zorg op afstand is verhoging van de toegankelijk-

• De patiënt heeft een eigen verantwoordelijkheid om goed met zijn gezondheid om te gaan, maar hij heeft ook de vrijheid om medische voorschriften en leefstijlregels op eigen wijze in het dagelijks leven te integreren. De toegenomen autonomie kan

heid en de kwaliteit van zorg, en daling van de kosten. Maar op dit

echter ook vergezeld gaan van meer controle. Het is van belang

moment bevindt telezorg zich nog in het ‘pilot-stadium’, aldus het

dat patiënten zelf de regie houden over hoe zij hun leven met een

Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG) in het rapport

chronische ziekte inrichten. Een samenwerking tussen profes-

Ver weg en toch dichtbij? Ethische overwegingen bij zorg op afstand.

sional en patiënt die getuigt van respect voor de leefstijl van de


Deel je ervaringen Een ruimere invoering van telezorg zal zeker consequenties hebben voor de wijze van werken. Daarom is het belangrijk dat verpleegkundigen meedenken en meepraten over deze zorginnovatie. Hoe waarderen zij deze vorm van zorgverlening? Uit de publicatie ‘Zorg op Afstand, het perspectief van de zorgprofessional in de langdurige zorg’ (december 2009) blijkt onder andere dat: • de zorgprofessional nog niet voldoende centraal lijkt te staan bij de introductie en het gebruik van telezorg; • er een groot verschil in perceptie is tussen zorgprofessionals die zorg op afstand al toepassen en de meerderheid die dat nog niet doet; • de meeste zorgprofessionals zorg op afstand nog niet beschouwen als een gewoon onderdeel van de zorg. Eind maart vond de 94ste General Assembly van de EFN (European Federation of Nurses) plaats. Ook NU’91 was daarbij vertegenwoordigd. Er is onder andere gesproken over het EU-project Chain of Trust. Met dit project probeert men in kaart te brengen hoe de ervaringen zijn met het gebruik van telezorg in de diverse Europese landen. Ook Nederland is bij dit project betrokken. Voor dit project is NU’91 op zoek naar 15 verpleegkundigen die het leuk vinden om hun ervaringen met zorg op afstand tijdens een bijeenkomst in september te delen met collega’s, patiënten, artsen en apothekers. Meer informatie: www.chainoftrust.eu

patiënt is een van de criteria waaraan zorg op afstand moet vol-

Wil jij deelnemen aan deze bijeenkomst, neem dan vóór 31 juli

doen, wil het een aanvaardbaar alternatief zijn voor bestaande

2011 contact op met Esther de Vries, [email protected]

zorg. • Zorg op afstand hoeft persoonlijk contact niet in de weg te staan; een webcam biedt ook face-to-face contact met een zorgverlener en kan de zorg zelfs persoonlijker maken. Onder voorwaarde dat mensen een vertrouwd gezicht op het beeldscherm zien. • Een ander ethisch gevoelig punt aldus het rapport van het CEG is of gebruikers op termijn nog kunnen kiezen voor een vorm van zorg die zij prettig of althans acceptabel vinden. Telezorg kan er toe leiden dat familie en vrienden een deel van de lichamelijke zorg over moeten nemen. Uit onderzoek blijkt echter

Uitslag Voorjaarspuzzel De juiste oplossing van de voorjaarspuzzel uit het maartnummer van Zorg anno NU:

Lentekriebels

Uit de ruim 185 goede inzendingen hebben we vijf winnaars getrokken. Zij hebben hun prijs - een mulifunctioneel weerstation - inmiddels ontvangen.

dat patiënten liever lichamelijk verzorgd worden door een professional. Winnaars: • Jaap den Hartog - Steenwijk • Patricia van Mierlo - Utrecht • Pauline Menting - Goirle • Ria Leeuw - Julianadorp • Paul Bugter - Deventer ZORGANNO NU Juni 2011 17

de

Anja Cremers

Maak tijdverspilling op de werkplek bespreekbaar

Van Verspiltijd naar Patiëntentijd Verspilling van tijd, geld, voorraad en goede wil is ook in de gezondheidszorg een probleem. Al die verspilling vermindert de waarde van de zorg die aan de cliënt/patiënt gegeven kan worden. NU’91 gaat teams van verpleegkundigen/verzorgenden inspireren en stimuleren om tijdverspilling op de werkplek bespreekbaar te maken, te ontdekken en om te zetten in patiëntentijd.

Niet storen tijdens de medicatieron de

s bij e j k e o Wasd etron gn de ma .p.v. in i leggen mer! de ka

De zorg wordt geconfronteerd met een dreigend tekort aan zorgverleners en de vraag hoe zuiniger omgegaan kan worden met schaarse middelen zoals bijvoorbeeld tijd. De kosten van de gezondheidszorg stijgen de laatste jaren gestaag. De vraag is hoe de zorg efficiënter gemaakt kan worden, met behoud van dezelfde kwaliteit van zorg aan een toenemend aantal patiënten. Veel zorgteams worden momenteel geconfronteerd met bezuinigingen. Het antwoord van verpleegkundigen en verzorgenden is vaak nog harder lopen en sneller werken. Met als gevolg dat er wordt ingeleverd op de zorgtijd die beschikbaar is voor de individuele zorgvrager en dat frustraties zich opstapelen. Het idee achter het project Van verspiltijd naar patiëntentijd is om individuele zorgteams handvatten aan te reiken die zaken waar ze zelf de verantwoordelijkheid voor kunnen nemen, aan te pakken.

Kritisch k ijken naar hoe, waar en wat overgedrag en wordt.

Als team initiatieven nemen om verspilling tegen te gaan door zelf met oplossingen te komen is niet zo vanzelfsprekend. Vaak is men zich er niet van bewust dat er door een andere werkwijze tijdwinst te halen is of heeft men geen idee op welke manier een bepaalde vorm van tijdverspilling opgelost kan worden, en blijft het bij de constatering dat er een probleem is.

Maak verspilling bespreekbaar Verspillingen op een afdeling of werkplek kunnen te maken hebben met bijvoorbeeld het aantal loopbewegingen die per dag gemaakt wordt. Hoe vaak wordt er naar een bepaalde plek gelopen om materialen te halen of iets of iemand te zoeken? Verspilling kan ook liggen in het gestoord worden tijdens een bezigheid die concentratie vereist zoals medicijnen delen. Ook in de manier van overdragen, rapporteren, zoeken naar informatie en overleg met anderen zit verspiltijd.


Efficiënte routeplann in

g

Elk team is uniek en heeft haar eigen verspillingen en weet het beste waar tijdwinst gehaald kan worden. Maar vaak zijn er ook mogelijkheden van tijdwinst die minder voor de hand liggen. Het draaiboek geeft aanwijzingen hoe ook die ‘verborgen’ verspillingen kunnen worden opgespoord. De essentie is dat de teams zelf eigenaar zijn en blijven van de oplossingen die worden aangedragen door

Eén e delijk r o o w verant de voor ienst d n o o telef

Eenmalig invoeren va n gegevens

de teamleden en in de praktijk zullen worden toegepast. NU’91 schept door middel van het draaiboek Van Verspiltijd naar Patiëntentijd slechts de voorwaarden om tot die oplossingen te komen. Vanaf september kan elk team zich aanmelden voor een exemplaar van dit draaiboek via www.nu91.nl.

Draaiboek en creatieve bijeenkomst Het draaiboek Van Verspiltijd naar Patiëntentijd geeft stappen die een team moet doorlopen om verspillingen op te sporen en om te zetten in tijd die aan de patiënt besteed wordt. De eerste belangrijke stap is een eenmalige creatieve bijeenkomst

Meld je team aan voor de pilot

van 2,5 uur voor maximaal acht leden uit het team. Tijdens deze bijeenkomst gaat het team, bijgestaan door een externe begeleider,

NU’91 is op zoek naar een werkplek waar het draaiboek

aan de slag met vormen van verspiltijd die uniek zijn voor de eigen

Van Verspiltijd naar Patiëntentijd als pilot gedraaid kan

werkplek. Door middel van foto’s en andere creatieve denkactivi-

worden. Wil jij je team daarvoor aanmelden?

teiten wordt het brein geprikkeld en geïnspireerd om innovatieve oplossingen te vinden. Het denken in patronen wordt doorbroken, waardoor er meer ruimte komt in het denken en er verrassende

Stuur dan een mail naar Anja Cremers: [email protected].

oplossingen kunnen komen voor meer patiëntentijd.

De creatieve bijeenkomst en begeleiding is voor dit

Aan het eind van deze bijeenkomst ligt er een actieplan voor mini-

team gratis. Naar aanleiding van de pilot zal het draai-

maal twee gekozen verspillingen die op korte termijn tijdwinst

boek waar nodig worden aangepast en uiteindelijk

kunnen opleveren. Daarna kan een team zelfstandig steeds op-

worden aangeboden aan elk zorgteam dat ermee aan

nieuw alle stappen doorlopen om een verspilling op te sporen en aan te pakken.

de slag wil.

NU ...zorgen dat je er niet alleen voor staat Maak je collega lid! Een kennismakingsaanbieding voor je collega en een VVV-bon voor jou!

Kijk voor meer informatie op www.nu91.nl

werkt voor de zorg


Zorgverzekeraar IZZ organiseert Mooi Mens Verkiezing voor de vijfde keer

Huub Pennock

Naar meer werkplezier

“IZZ IS WEER OP ZOEK NAAR DE MOOISTE MENSEN IN DE ZORG.” “Wie zet jij op nummer 1?” “In 2010 ben ik uitgeroepen tot nummer 1 van de IZZ Mooi Mens Verkiezing”, zegt Carla Bergsma (32), in het dagelijks leven ambulanceverpleegkundige bij Kijlstra Vervoer.

Medewerkers ervaren werkdruk als ze niet kunnen voldoen aan de gestelde eisen in het werk. De ervaren werkdruk wordt

“Naast mijn dagelijkse werk heb ik samen met mijn collega Bart Keja Wensvervoer in het leven geroepen. Daarmee maken we het terminale patiënten mogelijk hun laatste wens te vervullen. Zo rijden we in onze ambulance iemand naar zee, of bezoeken we de familie voor de laatste keer.

bepaald door wat iemand op zijn werk moet doen, de belasting,

Het is heel dankbaar werk en ik vind het een goede zaak dat IZZ dit soort initiatieven eens in het zonnetje zet. In de zorg werken heel veel mensen iedere dag opnieuw met heel hun ziel en zaligheid, en daar mag ook wel eens aandacht voor zijn.”

stijl (wijze van omgaan met problemen). De ene medewerker

en wat hij of zij aankan, de belastbaarheid. Bij de belasting kun je denken aan de werkhoeveelheid en het tempo waarin gewerkt moet worden, maar ook aan de mate waarin je met problemen wordt geconfronteerd. Wat medewerkers aankunnen, verschilt van persoon tot persoon. Wat de één als lastig ervaart, hoeft een ander helemaal niet moeilijk te vinden. Het werkvermogen van mensen wordt onder andere bepaald door hun (werk)ervaring, leeftijd, balans werk-privé en copingzal zeggen: ik doe mijn best, ik laat me niet gek maken, en blijft met plezier zijn werk doen. Een enkeling vindt het zelfs heerlijk als er een beetje druk op de ketel zit; dan is hij in zijn element. Maar er zijn ook medewerkers bij wie een hoge werkdruk negatief uitwerkt.

Wanneer wordt werkdruk ongezond? Aanhoudende werkdruk leidt tot afname van arbeidsmotiva-

Dit jaar organiseert Zorgverzekeraar IZZ voor de vijfde keer de Mooi Mens Verkiezing. Ken jij iemand die deze titel verdient? Kijk dan op www.izz.nl voor meer informatie.

tie en -tevredenheid. Er is te weinig tijd voor collegiaal overleg,

Aanmelden kan tot 19 augustus 2011.

dodelijk vermoeiend. Na het werk te moe zijn om nog iets

voor het uitwisselen van werkervaringen of het oplossen van werkproblemen. Met name in die omstandigheden waar energiebronnen - mogelijkheden het eigen werk te beïnvloeden; studiemogelijkheden - in het werk gering zijn, zullen het werkplezier en de arbeidsmotivatie afnemen. Werkdruk is ongezond als het vaak of langdurig leidt tot stressreacties. Deze hopen zich op in ons lichaam en dat is op termijn anders te doen, is een bekende reactie van medewerkers met te veel stressreacties. Uit een in 2002 uitgevoerd onderzoek naar beroepen en werk-

20 ZORGANNO NU Juni 2011 v_MM__ZorgannoNU.indd 1

20-05-11 09:3

Wat minder werkdruk in de gezondheidszorg en wat meer werkplezier. Wie wil dat niet? Werkdruk is een lastig thema. Er wordt veel over gepraat en gemopperd, het beïnvloedt de productiviteit, vermindert het werkplezier en medewerkers kunnen er zelfs (langdurig) ziek van worden.

druk blijkt dat beroepen in de gezondheidszorg (artsen/ver-

vloeden te zijn. Energiebronnen zijn veel makkelijker te beïnvloe-

pleegkundigen) hoger scoren op werkdruk dan gemiddeld.

den. Je moet weten wat jouw energiebronnen zijn en ze leren

Daarnaast blijkt het werk emotioneel veeleisend te zijn.

(effectiever) in te zetten.

Gemiddeld wordt 12,5 % van het werk in Nederland als vaak

Onderstaand stappenplan kan je op weg helpen werkdruk te ver-

of altijd emotioneel veeleisend gekwalificeerd; de gezondheids-

minderen en meer werkplezier te ervaren:

zorg scoort op dit vlak ruim twee maal zo hoog.

• Maak een lijst van de vijf grootste energievreters in jouw werk;

Energiebronnnen en energievreters

• Kijk welke energievreters je zelf kunt aanpakken. Krijg je de noodzakelijke veranderingen zelf niet voor elkaar dan kun je er

Prof. dr. Arnold B. Bakker, hoogleraar aan het Instituut voor

andere mensen bij betrekken die wellicht wel invloed hebben,

Psychologie aan de Erasmus Universiteit, onderzocht de balans

bijvoorbeeld via de OR of NU’91;

tussen energiebronnen en energievreters in het werk. Energiebronnen verminderen de negatieve gevolgen van energievreters. Zij beschermen medewerkers tegen stress. Bakker: ‘Enthousiaste werknemers zijn goed in hun werk omdat

• Niet alles kan perfect zijn; bewust accepteren dat je sommige zaken niet kunt beïnvloeden, kan veel rust geven; • Wat geeft jou het meeste energie in je werk? Maak een lijst en ga op zoek naar nieuwe dingen die jou energie kunnen geven.

zij de balans bewaren tussen de energie die zij geven en de energie

Praat er ook over met collega’s. Hoe zorgen zij ervoor niet

die zij krijgen.’

overbelast te raken en het plezier in hun werk te behouden?

Om de gevolgen van ongezonde werkdruk tegen te gaan kun je twee wegen bewandelen: aanpakken van energievreters en aan-

Als je met je team hiermee aan de slag wilt, kijk dan eens op

spreken van energiebronnen. De eisen die het werk aan je stelt,

www.ergo-balans.nl/trainingen.

kunnen enorm veel energie vreten, tegelijk zijn die eisen als individuele medewerker, als team en soms zelfs als organisatie (bijna)

NOOT: Huub Pennock is adviseur, trainer en coach bij Ergo-balans.

niet te beïnvloeden. Vooral de energievreters blijken lastig te beïn-

Deze organisatie richt zich op het aanpakken van ongezonde werkdruk in organisaties en het vergroten van werkplezier.


Agnes Vissers

De werkvloer als basis voor

verandering

Laatst kwam mijn 19-jarige dochter thuis van haar studenten-

huidige zorgzwaartepakketten wel erg afgeknepen. De laatste

bijbaantje in een verzorgingshuis. Zoals gewoonlijk was ze,

jaren is gezocht naar samenwerkingsverbanden middels fusies.

nadat haar dienst was afgelopen nog gebleven. Vanwege het

Het resultaat is vaak nog meer bureaucratie en nog minder tijd

mooie weer had ze nog even een mevrouw naar buiten ge-

voor de dingen die voor vele medewerkers juist de motivatie

bracht en een briefje op de deur gehangen dat ze in de tuin zat

waren om te kiezen voor de zorg.

voor het geval de kinderen haar zouden zoeken. Dat heeft nog nooit iemand voor me gedaan. De andere zusters

Ik daag alle ondernemingsraden uit om regelingen te beden-

hebben daar de tijd niet meer voor.

ken en afspraken te maken, waardoor de bureaucratie minder

En zo is het. Als je één keer in de twee weken een paar dagen

wordt en de aandacht weer terug kan komen waar die hoort:

werkt, dan kun je het wel opbrengen een half uurtje langer

bij de cliënt. Niet alleen ondernemingsraden hebben daarin

door te gaan. Maar wanneer je de kinderen op tijd moet opha-

een verantwoordelijkheid, ook medewerkers kunnen binnen

len bij de kinderopvang, de maaltijd op tafel moet krijgen en

hun teams afspraken maken om het anders te willen en het

dat elke dag weer, dan heb je die extra tijd om dit soort dingen

anders te doen. Medezeggenschap die komt vanaf de werk-

te doen eenvoudigweg niet.

vloer is het krachtigst. Zonder medewerkers is de organisatie

De zorg berekent, beheerst en probeert het hoofd boven water

een lege huls. Vanuit die kennis kan samenwerking geïnitieerd

te houden. Niet alleen de cliënten hebben hier last van, maar

door de werkvloer een daadwerkelijke verandering tot stand

zeker ook de medewerkers.

brengen.

In de cao VVT is bepaald dat veel uitvoeringstaken worden

Denk eens aan wat de opstanden in de verschillende landen in

neergelegd bij de ondernemingsraden om lokaal regelingen af

Noord Afrika teweeg heeft gebracht. Het levende bewijs van de

te spreken met de directies. Gelukkig lukt dat in veel gevallen

kracht die ontstaat als vanuit de basis wordt samengewerkt!

goed en is er ook niet overal sprake van doemscenario’s. Maar tijd voor de sociale aspecten van het werk wordt met de


NOOT: Agnes Vissers is trainer/adviseur bij MZ Services

Zorg anno NU is het verenigingsblad van Nieuwe Unie ‘91, beroepsorganisatie van de verpleging en verzorging Hoofdredactie en eindredactie Yvonne Sturkenboom Lize Schellevis Simone Schade Susan Konst Nicol Groot Zevert

Bladmanager Yvonne Sturkenboom Vormgeving / concept Crossings Communications - Utrecht Vormgeving en productie Meneer E. / illustratie & vormgeving - Amsterdam www.meneer-e.nl Printmanagement MPR Services - De Meern [email protected] Advertentie-exploitatie NU’91, Utrecht T 030-2964144 [email protected]. Uitgever NU’91, Utrecht ISSN 0927 - 4774 De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden brieven en artikelen in te korten en te redigeren. De in Zorg anno NU verkondigde standpunten of meningen zijn niet noodzakelijk de standpunten en menigen van NU’91. Nuttige telefoonnummers Hoofdkantoor NU’91 - Tel. 030 - 296 41 44 Districten District West Esther Tibbe District Noord Richard Wisman District Zuid Peer Meesters, Mark Froklage District Oost Gorrit Smit, Bart ten Have p/a Postbus 6001 3503 PA Utrecht Tel. 030-2840430 Fax 030-2963904. Telefonische spreekuren Serviceloket NU’91 Maandag t/m woensdag van 9.00 - 17.00 uur donderdag van 9.00 - 15.00 uur en vrijdag van 9.00 - 13.00 uur. Tel. 030 - 296 41 44 of [email protected]. Graag lidmaatschapnummer vermelden. Zowel voor beroepsinhoudelijke als juridische zaken NU’91 online www.nu91.nl Opzegging van het NU’91 lidmaatschap kan halfjaarlijks. Dit dient schriftelijk, graag met reden te geschieden vóór 1 mei of vóór 1 november. Uw opzegging gaat respectievelijk per 1 juli of 1 januari in. U ontvangt een schriftelijke bevestiging van uw opzegging. NU’91 ledenadministratie, Postbus 6001 3503 PA Utrecht

Het begrip tijd wordt binnen de gezond‘Tijd’ is in de Nederlandse gezondheidszorg een veelbesproken onderwerp en vaak een bron van frustratie. Managers en medewerkers letten steeds meer op de tijd die zij besteden en moeten hiervoor verantwoording afleggen. Zij kijken steeds vaker op de klok. Zorgtijd is een economische rekeneenheid en productie factor geworden in de onderhandelingen van zorgaanbieders met financiers. Deze tijd wordt steeds meer vastgelegd en bewaakt. Maar wat is intussen de betekenis van ‘tijd’ voor cliënten die dagelijks zorg nodig hebben? Hoe kunnen medewerkers hun werkwijze aansluiten op de behoeftes van cliënten aan tijd? Op welke wijze is een zorgorganisatie in staat om af te stemmen op de tijdsbeleving van cliënten?

heidszorg veel besproken en is vaak een bron van frustratie. Medewerkers moeten steeds vaker verantwoording

Gabriëlle Verbeek

Zorg: een kwestie van tijd

afleggen over hoe zij de beschikbare tijd besteden. Zorgtijd is een econoIn Zorg: een kwestie van tijd wordt verslag gedaan van een promotieonderzoek naar deze vragen. Het onderzoek is uitgevoerd in een drietal case study’s. De onderzoeker werkte zelf mee in zorgteams, interviewde cliënten, medewerkers en managers en deed uitgebreid observaties naar het verschijnsel ‘tijd’ in de zorg.

mische rekeneenheid en productiefactor geworden.

Het perspectief van cliënt en medewerker op tijd blijkt uiterst divers te zijn. Naast kloktijd en de wens tot duidelijke tijdsafspraken is er bij cliënten behoefte aan ‘aandacht’ en ‘beschikbaarheid’ in de tijd. Dit kan verschillen per cliënt en wisselen al naar gelang de situatie. In het onderzoek werden in totaal zes verschillende typen tijdspatronen zichtbaar bij cliënten met betrekking tot tijdsbeleving, tijdsbesteding en behoefte aan timing van zorg. Medewerkers die zorg verlenen blijken eveneens diverse manieren te hebben om hun tijd af te stemmen op cliënten. Ook voor hen zijn zes tijdspatronen beschreven. Het boek geeft aanbevelingen over de wijze waarop zorgorganisaties, regelgeving en zorgsysteem kunnen bijdragen aan betere ‘timing’ op de werkvloer.

Gabriëlle Verbeek is werkzaam geweest in de gezondheidszorg als beroepsbeoefenaar,

Maar het verschijnsel tijd staat niet manager, bestuurder,

methodiekontwikkelaar, docent en onderzoeker. Zij geeft

begeleiding aan organisaties die

alleen voor kloktijd - die uitgaat van de zorg klanten vraaggericht

willen aanbieden. Zij is oprichter en directeur van Artemea,

bureau voor vraagsturing en

meetbare aspecten - maar ook voor innovatie (www.artemea.nl).

Zorg: een kwestie van tijd

Redactieadres Bernadottelaan 11 Postbus 6001, 3503 PA Utrecht Tel. 030 - 296 41 44 Fax. 030 - 296 39 04 [email protected]

Zorg: een kwestie van tijd Gabriëlle Verbeek

Redactie Cees van Schilt Sinanda Benjamins Marga Verbrugge Ruth Heiligers

Stuur de bon, zonder postzegel, aan NU’91 / antwoordnummer 9331 / 3500 ZC Utrecht

Workshop 44-enw

Afstemming van zorgverlening en organisatie op tijdsperspectieven van cliënten

w w w.elseviergezondheidszorg.nl

beleefde tijd, die subjectief is. En wat betekent tijd dan voor cliënten die dagelijks zorg nodig hebben? Dit kan verschillen per cliënt en wisselen al naar cover_handel.indd 1

21-02-11 22:13

gelang de situatie. Op welke manier is

Gabriëlle Verbeek is werkzaam geweest

een zorgorganisatie in staat om de zorg

in de gezondheidszorg als beroepsbe-

af te stemmen op de tijdsbeleving van

oefenaar, manager, bestuurder, methodiek

cliënten?

ontwikkelaar, docent en onderzoeker.

In Zorg: een kwestie van tijd wordt ver-

Zij geeft begeleiding aan organisaties die

slag gedaan van een promotieonder-

de zorg klanten vraaggericht willen aan-

zoek naar deze vragen. De onderzoeker

bieden. Zij is oprichter en directeur van

Gabriëlle Verbeek werkte zelf mee in

Artemea, bureau voor vraagsturing en

zorgteams, interviewde cliënten, mede-

innovatie.

werkers en managers en deed uitgebreid observaties naar het verschijnsel tijd in de zorg. Het perspectief van zowel cliënt als medewerker van het begrip tijd blijkt uiterst divers te zijn.

titel auteur ISBN druk prijs

Zorg: een kwestie van tijd Gabriëlle Verbeek 9789035233256 1e druk 2011 (Reed Business) € 19.50

Ik ben NU lid Wijzigingen in adres en / of werkgever? Geef ze bijtijds door! Vul hier je wijzigingen in en stuur de bon retour aan de ledenadministratie van NU’91, antwoordnummer 9331, 3500 ZC Utrecht naam lidnr.

oude postcode

nieuw adres postcode

woonplaats

tel.

bank / giro

Ik ben geen OR/MR lid meer per Ik ben per

OR/MR lid geworden. Mijn werkgever is

Bij verandering werkgever: naam instelling adres instelling postcode / plaats

ingangsdatum ZORGANNO NU Juni 2011 23

...zorgen dat je 2 september vrijhoudt voor een feestje! Vrijdag 2 september van acht tot middernacht! Partycentrum De Reehorst Ede Dance, Drinks en Fingerfood Leden gratis, introducee E15,Live muziek en DJ Samen met je lief of collega op de foto of relaxen tijdens een heerlijke handmassage Meld je aan via de button ‘Feest’ op www.nu91.nl

BEROEPSORGANISATIE VOOR DE VERPLEGING EN VERZORGING

werkt voor de zorg


ZORGANNO. Tijdsbeleving. Vrije tijd. Zorgtijd Dag. Kloktijd. Tijdsdruk. Nacht

Recommend Documents