Zorg voor contact, Bewust zoeken van aansluiting

Zorg voor contact, Bewust zoeken van aansluiting Psychiatrische zorg Academisch Centrum KennisUitwisseling

Onderwerpen:

Omgaan met ‘lastige’ patiënten en naasten; Relatiemanagement? IKO November 2008

Gabriel Roodbol MScN Verpleegkundig specialist psychiatrie

• Inadequaat gedrag • De ‘opdracht’ van de verpleegkundige • Methodisch handelen • Problemen in de hulpverleningsrelatie • Relatiemanagement

[email protected]

G. Roodbol MScN

Inadequaat gedrag

Opdracht van de verpleegkundige

• Schaadt eigen belang van de lijdende • Schaadt hulpverlenersrelatie • Wordt veroorzaakt door biologische, psychologische, sociale en omgevingsfactoren • Vraagt om een ‘comorbide behandelingsstrategie’

• Ondersteunen van de draagkracht van de patiënt •

door deze te versterken en de draaglast te verminderen (Leih et al. 1999, beroepsprofiel van de verpleegkundige) Dit in de omstandigheid dat de patiënt naast de lichamelijke klacht tevens de hulpverlener(srelatie) beïnvloedt, en omgekeerd…

G. Roodbol MScN

G. Roodbol MScN

Het Bio-Psycho-Sociale-contextuele model als etiologie voor gedragsproblemen

Dat doet de verpleegkundige ‘methodisch’

• Biologisch: alle organische factoren • Psychologisch: alle cognitieve processen die zich intrapersoonlijk afspelen • Sociaal: alle tussenmenselijke processen en rollen & relaties • Context: is de persoonlijke situatie waarin de patiënt

• Probleemgestuurd • Doelgericht • Bewust • Stapsgewijs: • Diagnosticeren • Doelen stellen • Interveniëren • Evalueren

zit. NB: Deze factoren beïnvloeden elkaar ook onderling Op welke factor ligt het zwaartepunt?

• •

G. Roodbol MScN

G. Roodbol MScN/ [email protected]

G. Roodbol MScN


Biologische factoren

Psychologische factoren

• Ziekteprocessen en directe stoornissen in functioneren • Cognitief functioneren • Hormonale stoornissen • Energieniveau • Bijwerking van medicatie • Middelen geen misbruik

Willson & Branch, 2005 G. Roodbol MScN

Sociale factoren

G. Roodbol MScN

Context

• Communicatie en relatie/ sociale vaardigheden en (tegen)overdracht • Sociale steun en de effectiviteit ervan • Referentiegroep: leeftijd/ geslacht/ sociale status • Sociale normen en waarden /groepsdruk • Cultuur

• Fysiek • Werkgerelateerd • Mobiliteit • Verpleegsituatie • Afhankelijkheid en hospitaliserende attitude van de hulpverleners

G. Roodbol MScN

Maar de werkelijkheid (relatie) is weerbarstig….!!!

Een casus

• We kunnen een hekel krijgen aan de patiënt/ partner • We kunnen radeloos worden • We willen zelf ook nog wat! • Het andere werk lijdt eronder • De patiënt/ partner/ familie lijdt eronder

G. Roodbol MScN


G. Roodbol MScN

Dhr de kwaadsteniet heeft een tumor in het bekken en deze is in korte tijd uitgezaaid naar de longen en het wervelkolom. Hij kan dit maar heel moeilijk accepteren en is heel ambivalent in wat er kan gebeuren; misschien toch genezen of zijn dit mijn laatste maanden?… Hij is het gewend om alle controle in eigen handen te houden en regelt van alles; extra medicijnen, de zorg moet alles op zijn manier doen, hij is heel duidelijk wie er hoe betrokken moet worden bij de zorg en zijn overlijden, etc…De mensen in zijn omgeving voelen zich heel sterk onder druk gezet door zijn wensen… G. Roodbol MScN


Vervolg

Vijf eerste primaire, emotionele reactiemogelijkheden

(kliniek) Het is avonddienst, je zit nét voor de overdracht en hij roept je via het oproepsysteem op naar zijn kamer. Hij belt voor iets onbelangrijks maar wil eigenlijk met je praten want er zijn nog zoveel dingen die er geregeld moeten worden. Jij weet dat hij die dag al heel veel ondersteuning heeft gehad van de dagdienst en je voelt dat je hier niet snel weg zult komen als je blijft praten…

1. Ach, hij gaat nu echt rouwen en heeft die aandacht nodig, ik blijf nog wel even. 2. Je verwijst hem naar de volgende dag want jouw dienst is om en het is niet goed voor hem om voor de nacht zware gesprekken te voeren. 3. Je merkt dat je het gesprek al bent begonnen voor dat je het weet en een stemmetje zegt dat je hier nog heel lang gaat blijven… 4. Je geeft hem heel snel advies en kijkt regelmatig naar de klok… 5. Je vraagt hem wat er nu zo belangrijk is wat niet kan wachten?

G. Roodbol MScN

G. Roodbol MScN

Sociale (tussenmenselijke) problemen zijn communicatieproblemen

• Psychologische reactie bij de patiënt op zijn situatie •

die zich uit in de relatie met de hulpverlener (= overdracht) Overbetrokkenheid bij de verpleegkundige die zich uit in de relatie met de hulpvrager (= tegenoverdracht)

‘Tegenoverdracht’ wordt hier in brede zin opgevat

Alle ‘normale’ emotionele reacties van hulpverleners ten opzichte van het gedrag van de patiënt die géén functie hebben in de therapeutische relatie met de patiënt, maar de hulpverleningsrelatie negatief kunnen beïnvloeden.

G. Roodbol MScN

G. Roodbol MScN

Wat zijn kenmerken van (tegen)overdracht?

Waardoor ontstaat overdracht bij de patiënt?

• Langdurig contact: persoonlijke relatie • Afhankelijkheid van anderen • Hiërarchische relatie met hulpverlener • Emotionele kwetsbaarheid en controleverlies • Onvoldoende verwerkt verleden • (onduidelijke) prognose/ mortaliteit

G. Roodbol MScN


Positieve overdracht

Negatieve overdracht

Patiënt (overdracht)

‘Blij dat JIJ werkt’ Trakteren Geheimen delen Redden van de hulpverlener

Controleren Veel bellen Vertrouwensproblemen Aanklagen en Slachtofferen Privileges zoeken Splitten/ uitspelen

Hulpverlener (tegen-overdracht)

Patiënt willen helpen, Extra je best doen, Toekennen privileges, ‘Persoonlijke’ contacten Beslissen voor patiënt Redden van de patiënt Teveel verantwoordelijkheid op je nemen

Irritaties Aandringen op ontslag of overplaatsing Overmatig veel afstand creëren Andere patiënt vragen (jezelf Slachtofferen) Aanklagen vd patiënt Term persoonlijkheidsstoornis introduceren G. Roodbol MScN


Ik toestanden

Uitgangspunt in de TA: Er zijn altijd twee partijen Ieder is dus verantwoordelijk voor 50% van de communicatie (transacties).

Wat je voelt Wat je denkt Wat je doet + Wat je communiceert

Ik-toestand G. Roodbol MScN

G. Roodbol MScN

TA: Ik-toestanden

Vijf ik- toestanden

• Voedende of zorgende ouder (ZO/ VO) • Kritische ouder (KO) • Volwassene (V) • Aangepast kind (AK) • Vrije kind (VK)

VO

Aanmoedigen, zorgen, verantwoordelijkheid nemen, maar ook betuttelen

KO

Volwassen

• Iedere ik-toestand (waar je ‘in zit’) kan zich zowel

AK

positief als negatief manifesteren.

VK

Waarden, normen, oordelen geven, uitvoeren, maar ook complimenteren Informeren, kennis, ervaringen geven en vragen; Als….dan…. Methodisch oplossen van problemen; toekomstgericht Aanpassen op de verwachting van wat de ander zal doen, zeggen, denken, bedoelen…, maar ook recalcitrant gedrag Spontane emoties zonder rekening te houden met anderen, zowel positief als negatief

G. Roodbol

TA: Ik-toestanden in de casus

G. Roodbol MScN

Ach, hij gaat rouwen en je blijft

Drie soorten communicatie VO KO

Volwassen

Verwijzen naar de volgende dag

• Parallelle (complementaire) transacties • Kruistransacties • Transacties met een dubbele bodem

Wat is er aan de hand dat je nu hierover wilt praten?

Het gesprek overvalt je

AK VK

Je geeft advies en kijkt op de klok…

G. Roodbol MScN


G. Roodbol MScN


TA: Complementaire transacties

TA: Kruistransacties

VO

VO Nie t

KO Ma ar ik

Volwassen

de

be do e li

he bh et

zo m

KO ng

oe

ilij

om

k… .

nu zo l

aa tn og

Volwassen te

p ra

ten

AK

AK

VK

VK

Regel 2: Kruistransactie hebben een ‘verrassend’ effect en de communicatie stopt óf iktoestand wijzigt Let op: een kruistransactie is nodig in een therapeutische relatie!

VO KO

Volwassen

AK

VO Nie t

de b

KO ed

oe li

ng

om

nu

! zo r op Volwassen laaaa t m n og ok te no a pra d ten jij el ep Ho

VK

AK

VK

Regel 1: Complementaire transacties kunnen eindeloos doorgaan G. Roodbol MScN

TA: Dubbele bodem transactie VO

VO

Houd je mond!!

KO

KO

Volwassen

Volwassen

AK

AK

VK

VK

G. Roodbol MScN

Opmerkelijke regel (3) bij transacties met een dubbele boodschap:

• Het resultaat van een transactie met een dubbele boodschap wordt bepaald door het psychologische en niet door het sociale niveau.

‘Waarom nu?’

Er is een verschil tussen wat er wordt gezegd en wat ermee wordt bedoeld (en is op te maken hoe het gezegd wordt) G. Roodbol MScN

G. Roodbol MScN

Een paar opmerkingen:

Welke transactie?

• Hoe je iets bedoelt hoeft niet zo ontvangen te worden • Alle gedrag is communicatie • Alle gedrag heeft een positieve intentie • Communicatie is nooit ‘fout’ maar krijgt feedback over hoe het is overgekomen • Conflicten komen voort uit ‘dubbele bodemtransacties’ • Je kunt een analyse maken van één zin tot één relatie • Er zijn altijd twee partijen; Ieder is dus verantwoordelijk voor 50% van de transacties.

G. Roodbol MScN


G. Roodbol MScN


D

p eS

rie eld

ek ho

Zes stappen 1. Beschrijf een casus/ een typische gebeurtenis in de relatie. 2. In welke ik-toestand ben je (of het team) uiteindelijk terechtgekomen? (met welke gevoelens en gedachten over jezelf en de ander blijf je zitten?) 3. Maak de transacties tussen jou en de patiënt of tussen het team met de patiënt, inzichtelijk met pijlen. 4. Stel een haalbaar doel gericht op het probleem en de toekomst (hoe kan ik ervoor zorgen dat …) 5. Verzin voor elk van de vijf ik-toestanden een mogelijke reactie, met het oog op het doel. 6. Kies de reactie die je het meest effectief voorkomt, pas deze toe, evalueer en verbeter deze zonodig.

M. Kouwenhoven, 1983 G. Roodbol MScN

Zes stappen in de casus (1 van 6):

G. Roodbol MScN


Stap 1: Dhr vraagt extra aandacht en houdt geen rekening met de belangen van anderen

Ik voel me geïrriteerd en reageer uit de norm dat het niet past om nu nog hele gesprekken te voeren, ik gebruik het argument dat het niet goed voor hem is. Hij reageert met de reactie dat hij dan niks aan mij heeft en dat raakt me. Ik druip moe af…

G. Roodbol MScN

Zes stappen in de casus (2 van 6): Vpk

1

??

Patiënt Hoe kan ik ervoor zorgen dat hij zich gesteund voelt en dat ik mijn grens bewaak (en naar huis toe kan)?

KO

KO

Volwassen

Zes stappen in de casus (4 van 6): VO

VO

2

3 Volwassen

AK

AK

VK

VK G. Roodbol MScN


G. Roodbol MScN

G. Roodbol MScN



Afsluiting & Take away

1. (ZO naar AK) Ik maak mij zorgen over hoeveel je bezig bent met van alles en nog wat. Dit is een slechte manier om aan de nacht te beginnen… 2. (KO naar AK) Je moet nu proberen te slapen en alles even van je af zetten. 3. (V naar V)... Welk probleem is nu aan de orde die nu om oplossing vraagt? Ik wil het daar dan bij laten want ik wil naar huis. 4. (AK naar ZO) Ik kan nu niet met je praten, ik ben moe en wil naar huis. Kan ik iets anders voor je doen? 5. (VK naar VK) Voornaam, je bent verschrikkelijk, je maakt ons allemaal nog overspannen, laat me alsjeblieft gaan☺ G. Roodbol MScN


• Gedragsproblemen hebben effect op de relatie • Dit vraagt om specifieke aandacht tbv alle partijen • Methodisch handelen mbv het bio-psychosociale •

model is onontbeerlijk om ‘in de volwassen iktoestand te komen’. Aansluiten doe je door in eerste instantie een complementaire transactie aan te gaan en vervolgens over te schakelen op een kruistransactie.

G. Roodbol MScN

Zorg voor contact, Bewust zoeken van aansluiting

Recommend Documents