Zon & LoL Bezoek AmerikAAnse fly in lakeland

JAA AR RG GA AN NG G N R 4 | 2016 € 4 , 9 5 2233ee JA

4 5

Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl

Zon & LoL Bezoek AmerikAAnse fly in lAkelAnd HAI HELI-EXPO 2016 INDUSTRIE MAAKT PAS OP DE PLAATS

VLIEGVELD MIDDENMEER Verantwoord Vliegen

AMBITIEUS GROEN POLDERVELD Op cursus bij cirrus AircrAft

TRIP TIP AMERIKA Verrassende trip

BP

BROTHERS WOLKENKRABBERS cApuAWRIGHT – stAdtlOhn met EN tecnAm p92e clAssic

inhoud

voorwoord

Column: ' Ipad ' – Jan Cocheret 

5

Lakeland: Zon & Lol 

23

Nieuw & Info 

7

Aeroitba Petrel 912i 

26

'Solo Mio' – Peter Foppen 

15

In the Picture: Bowers Fly Baby 

27

Column: 'Marlboro' – Goof Bakker 

16

Enkeltje Capua-Stadtlohn 

31

Nieuw: Daher TBM930 

17

Eclipse 550 op EHGG 

36

Nieuw: Sonaca 200 

18

Op cursus bij Cirrus 

38

Nieuw: Tecnam P2012 

20

Burgerluchtvaartregister 

43

Nieuwe boeken 

21

JustAircraft Super Stol XL 

44



colofon

piloot en vliegtuig light

Light-versie van Piloot en Vliegtuig – Mei 2016 Deze Light-versie is een uitgave van EismaTrademedia, Celciusweg 41, 8912 AM Leeuwarden Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31 (0)88 29 44 844 telefoon Egbert van Hes, algemeen directeur Gerbert Tiecken, uitgeef directeur

Marketingcoördinatie Stephanie Hofman [email protected] +31 (0)88 29 44 844

Hoofdredacteur Drs. Ruud Vos [email protected]

Advertentieverkoop Patricia van der Werf [email protected] Eugenie von Ende [email protected]

Uitgever Gerbert Tiecken [email protected]

Klantenservice [email protected] +31 (0)88 22 66 648

Redactiemedewerkers Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, Edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan Degraef, Henk Duivenvoorden, Enrico Evers, Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef Mols, Kees Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, Hans de Vries, Fred Willemsen

Algemene voorwaarden Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming

Aan dit nummer werkten mee: Leo Bakker, Kees van Berkel, Frits van den Berg, Erik Brouwer, Peter de Jong, José Oortwijn en Thijs Postma Redactieadres Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31 (0)88 29 44 844 [email protected] Leveringsvoorwaarden zie www.eismamediagroep.nl Vormgeving Hans de Vries ZeeDesign

DRONES In deze editie komen Unmanned Aerial Vehicles (UAV) twee keer aan bod. Enerzijds herhaalt Hans Heerkens in de rubriek ‘Analyse’ zijn pleidooi voor regelgeving hieromtrent. Want het aanbod van onbemande luchtvaartuigen zou op termijn fors kunnen worden uitgebreid met Unmanned Cargo Aircrafts (UCA). Daarnaast wordt een aantal ‘pilootloze’ toestellen beschreven die zijn afgeleid van voor bemand gebruik ontwikkelde typevarianten. Er is echter ook sprake van een groeiende groep UAVgebruikers die hobbymatig vliegen. Voor deze groep hebben de fabrikanten software ‘ingebakken’ die opstijgen bij verboden gebieden onmogelijk zou moeten maken. Uit een recente proef van Dronewatch in de omgeving van Schiphol bleek echter dat lang niet alle fabrikanten voldoende gebruikmaken van de mogelijkheden van ‘geofencing’. Een pleidooi voor een algemeen verbod van het gebruik van hobbydrones in de wijde omgeving van willekeurig welke luchthaven lijkt hier op zijn plaats. Want het maakt niet zoveel uit of de bemanning van een737 zich lam schrikt van een drone, ook de gemiddelde GA-piloot zal een hartverzakking krijgen wanneer hij op fi nals opeens zo’n apparaat op zijn netvlies krijgt. Dat geldt evenzeer voor een zweefvlieger die naar boven wordt gelierd of gesleept. Naast mogelijk gevaarlijke afl eiding gedurende een kritische vluchtfase schuilt er nog een gevaar. Komt het daadwerkelijk tot een ‘aanvaring’, dan zijn lichter geconstrueerde vliegtuigen in het nadeel. Want de in drones aanwezige accu’s en metalen onderdelen zijn potentieel dodelijke projectielen met een hoog penetrerend vermogen.

Verbied ze bij alle vliegvelden

Toekomstige overtreders opsporen is simpel. Als fabrikanten ‘geofencing’ kunnen toepassen, kunnen ze een drone ook uitrusten met transponders met een unieke code. Verplicht vervolgens kopers zich te legitimeren en registreer hun gegevens. Die benadering werkt naar twee kanten. Niet alleen wordt het in de omgeving van luchthavens veiliger, ook de privacy van de burger is erbij gebaat. Wie zich nu nog rot ergert aan zoemende elektromotoren boven zijn tuin en niet weet wat de camera boven hem registreert, heeft met registratie een middel in handen om terug te slaan.

van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Eisma Businessmedia B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Leeuwarden. Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. © 2016 Eisma Businessmedia ISSN: 1381-1827

Piloot en Vliegtuig LIGHT - mei 2016 3

Ruud Vos is hoofdredacteur Piloot en Vliegtuig [email protected]

Solo Mio

Door: Goof Bakker

Solo op je eigen toeStel er is geen piloot die zijn of haar eerste solovlucht vergeet. De meesten kunnen het wel uitschreeuwen als ze eenmaal solo gaan. om daar een plek voor te bieden is er gelukkig elke maand onze rubriek o Solo Mio. Bent u ook voor het eerst solo gegaan? goof Bakker interviewt u dan graag. Mail: [email protected].

naam Werk leeftijd Uren tot solo eerste les toestel naam instructeur naam vliegschool

Peter Foppen Sales Engineer in de iCT 34 29 uur, 140 landingen 7 mei 2015 Diamond DA20 Katana Magnus Kolman Nimbus Air

met hem nog een rondje moest vliegen, maar hij liet me meteen solo gaan! Circuitje, landing en als het goed ging mocht ik nog een touch and go doen. Eerste landing ging erg goed. Bij de tweede landing stuiterde ik iets teveel. Altijd ruimte voor verbetering, zeg maar… Na afloop waren er natuurlijk uitgebreide felicitaties. En ik heb een nacht niet kunnen slapen van de adrenaline.”

Een first solo op je eigen vliegtuig, dat is niet echt gebruikelijk… Peter: “Toch was het zo. Sinds begin mei heb ik een aandeel in twee heel leuke kistjes. De Katana Flyers FLP en FLK. Daar les ik op, en daar ben ik ook solo op gegaan. Ik deel ze met anderen, dus het rechterwiel van het landingsgestel is van mij!” Je eerste solo was ‘uneventful’, zoals dat heet? “Nou nee! Bij de run-up area stond een kistje met pech. Daar moest ik omheen laveren. Een andere kist deed een straight-in, in plaats dat die in het normale circuit vloog. Vijf en twee minuten voor de landing roept een kist op dat ze eraan komen. Dat had ik met mijn instructeur al eens meegemaakt, maar nu zat ik er alleen in. Die eerste keer kon mijn instructeur een extra oogje in het zeil kon houden.” Oei, dan komt je RT opeens wel van pas… “Ja, maar het ging best aardig. Mijn radio heb ik gedaan bij Richard Meinders. Via internet. Gewoon thuis met koptelefoon op, en kop koffie erbij. In het begin is het drinken uit een brandkraan, zeg maar… Maar na verloop van tijd ging het best goed.” Dat bewijst deze solo maar eens. En hoe begon het eigenlijk? Meestal is het een verrassing... “Ik had al best veel gelest met Magnus, maar die mocht nog geen solobeslissing nemen. Dus ik had er niet echt op gerekend. Opeens zei hij dat ik ‘m even moest afzetten voor de hangaar van de ANWB Trauma Heli. Don’t know if that’s a good thing… Toen zag ik opeens Bert Kramer daar staan. Ik dacht dat ik

20

PILOOT EN VLIEGTUIG MEI 2016

Altijd ruimte voor verbetering

Hoe ben je eigenlijk bij de Diamond Flyers terechtgekomen? De meeste mensen denken daarbij niet aan een vliegschool. “Ik had flink wat rondgeneusd op internet. De formule sprak me aan en toen ben ik een keer met een vriend gaan kijken. Het was ook een financiële beslissing; het is allemaal zeker niet te duur daar. Bovendien woon ik in Harderwijk en in 15 minuten ben ik in Lelystad. Dat is erg handig met het wispelturige weer in Nederland.” Je had wel al eerder gevlogen? “In het verleden heb ik vaak vliegshows bezocht in Nederland en Engeland en ik heb uren gespeeld met Flight Simulator. Ik ben ook met verschillende kleine kisten mee geweest, ben wezen ballonvaren, helikopter- en zweefvliegen. Mijn meest bijzondere ervaringen waren een proefles met een TMG op Texel en een proefles aerobatics op een General Avia F22, met Martin Blokland. Dat was geweldig.” Wil je die kant op? “Misschien later wel, maar eerst maar eens tochtjes maken met vrienden en familie. De vliegtuigen daarvoor heb ik al!”

Piloot en Vliegtuig LIGHT - mei 2016 15

Airshow

Door: Goof Bakker - Foto’s: Richard Lakerveld

zON & lOl Je moet bestand zijn tegen een groot aantal corpulente bejaarden, als je sun & Fun in het Amerikaanse Lakeland bezoekt. ook al rijden ze rond op segways en harleys, oud zijn ze. onze vliegtuighobby trekt jongeren minder en minder aan; dat zie je ook op oshkosh, en de Nederlandse vliegvelden. op ‘sun’ worden de oudjes met tien à vijftien tegelijk in een soort Janplezier gehesen, en voortgetrokken door landbouwtrekkers. Compleet met bel voor het stoppen, ‘Klingkling! hier wil ik eruit!’ maar zonder uitzondering zijn ze vriendelijk en bereid tot een praatje. Daarbij worden de vliegtuigen vooral cijfermatig besproken. Want over specs praten, dat vinden Amerikanen heerlijk. ‘Heel veel knots en toch heel weinig gallons!’, daar draait het altijd weer om. Zou dat de aantrekkingskracht van Sun & Fun (S&F) verklaren?

JuWeel Zeer geregeld tref je een juweeltje aan. een prachtig formulerende exmarinevlieger met Vietnam-ervaring. een originele Rosie-the-Rivetter, die nog klinknagels gepopt heeft in een B-24 Liberator. een ingenieur die betrokken is geweest bij de ontwikkeling van Constellation. Dat is meteen ook een van de genoegens van het bezoeken van Sun & Fun. Veel van de mensen die aan de luchtvaartgeschiedenis hebben meegeschreven, zijn hier in Florida neergestreken. Om hun laatste jaren in de zonneschijn te slijten. een wandelend-en-babbelend Geschiedenisboek der Luchtvaart. De eerste uren loop je rond met het idee ‘daar zijn we weer’ maar de eerste interessante ontmoeting onder de vreemd kronkelende tropische bomen, behangen met Spanish moss, en je bent meteen weer in de stemming.

liJSTJe Sommige mensen bezoeken S&F met een lijstje van dingen die ze willen zien en doen. ik slenter maar wat rond. Zet mijn visstoeltje her en

34

PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

der neer, en zie wel wat er voorbij komt wandelen en taxiën. Op de vliegshow wachten heeft niet zo gek veel zin. De hele dag door snorren er bijzondere toestellen in het rond. Laat ik daarom maar meteen de highlights noemen. Zo zag ik een mooie mockup van de Cirrus SF50 Vision. maar die kan ook best al tien keer op Friedrichshafen gestaan hebben. Weet ik veel. indrukwekkend, dat wel. Die forse V-staart, met die stofzuiger ertussen. Wint het duidelijk van de eclips, die toch altijd ietwat ik-wil-zo-graag-een-businessjet-zijn-achtig aandoet.

zOeKer ik zag ook een toestel genaamd ‘Seeker’. Deed me denken aan de Optica, een vliegtuig waarvan ik altijd hoop dat het nog eens tot leven gewekt wordt. maar toen ik de meneer ernaast vroeg of hij misschien met een schuin oog naar die Optica gekeken had, werd hij een beetje knorrig. Wel een prachtig ding, die Seeker. Lekker langzaam, naast elkaar in een Alouette-achtige cockpit de Deltawerken bekijken! Lachen! Topper wat mij betreft is een Reimagined-Cessna-152. een knalgeel toestel, dat door Husky-bouwer Aviat technisch geheel opgepoetst is voor de beginnende vlieger. er is zelfs een prijslijstje bij, dat vliegscholen voorrekent dat dit mooie ding voor 70 dollar per uur te verhuren is. Groot nieuws. Al hebben bij ons de SAS en Cees Quist al lang bedacht dat dit knoer-ouwe tweezittertje het nog steeds dik kan winnen van allerlei Rotax-aangedreven nieuwigheden.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - mei 2016 23

In the PIcture

Door: Ben Ullings, Aviation Photos International

BOwers Fly BaBy 1 ph-Brr Sinds 3 februari 2015 vliegt hans teijgeler regelmatig vanaf hilversum met zijn Bowers Fly Baby. Ooit een prijswinnend ontwerp en zowel op de grond als in de lucht een ‘dot van een vliegtuig’. De in 2003 overleden Amerikaan Peter Bowers was werkzaam bij Boeing in Seattle en maakte op 27 juli 1960 de eerste vlucht met zijn zelfontworpen Fly Baby 1A. In 1962 werd zijn creatie winnaar in de ontwerpwedstrijd van de Experimental Aircraft Association (EAA). In totaal zijn er, aan de hand van nog steeds verkrijgbare tekeningen, wereldwijd naar schatting 500 gebouwd. Op 27 maart 1969 vloog de 1B-tweedekkerversie voor het eerst. Wanneer van standaardmotoren en van het standaardontwerp gebruik wordt gemaakt, kan zo’n tweede vleugel makkelijk worden geplaatst op een oorspronkelijke laagdekker. Dat laatste was niet het geval met de eerste Fly Baby in het Nederlands register, de door Roland van Haarlem gebouwde PH-CVH (zie Piloot en Vliegtuig 2001/9). Deze tweedekker werd op talrijke punten aangepast om hem met een stermotor uit 1930 te kunnen uitrusten. Dit fraaie toestel vliegt op dit moment helaas niet meer. Enkele bouwers hebben zelf een tweezitsversie ontwikkeld. Eric Hevle was daar een van en koos voor zijn vliegtuig een 110 pk Rotec R-2800 radiaalmotor.

tief. “Ik wilde altijd alles zelf maken. Op mijn 13e fabriceerde ik al een eigen surfplank en runde daarna in vrije tijd een eigen zeilmakerij”, zegt Teijgeler. Het besluit om een eigen vliegtuig te willen bouwen was een logisch vervolg. Uit de ‘shortlist’ waarop ook de Fly Baby en de Pietenpol Aircamper voorkwamen, werd voor het bouwen van een Jodel DR1050M gekozen. Deze werd voorzien van een krachtige Subaru-motor en vliegt inmiddels alweer twaalf jaar als PH-MGA rond. Maar de interesse voor de Fly Baby bleef knagen en leidde tot het besluit een bestaand exemplaar naar Nederland te halen. Dat werd er een die in 1972

Op de ‘shOrtlist’ Na niet te zijn geselecteerd voor de KLM Luchtvaartschool besloot Hans Teijgeler (1970) niet te investeren in een privévliegopleiding en ging in Delft natuurkunde studeren. Inmiddels is hij als freelance IT-manager ac-

Piloot en Vliegtuig LIGHT - mei 2016 27

Een trotse Hans Teijgeler

PILOOT EN VLIEGTUIG MEI 2016

39

OplEiDing

Door: erik brouwer

OP CurSuS bij Cirrus Combineer de modernste avionica met een snelle vleugel en een krachtige motor, en er staat een potentieel topproduct. Cirrus Aircraft was de eerste fabrikant die dit in de kleine luchtvaart het grootst aanpakte, en met bijzonder commercieel succes. Een heel nieuwe groep consumenten voelde zich aangesproken door de moderne uitstraling van Cirrus-vliegtuigen. Deze groep vraagt dan ook om moderne opleidingsmiddelen. De Amerikaanse fabrikant heeft daarom een voor de General Aviation ongekend interactief en multimediaal opleidings- en trainingssysteem opgezet, om (potentiële) nieuwe Cirrus-vliegers bekend te maken met alle ins en outs van hun toestel, als was het een mini-type rating. Deze zogenoemde Cirrus Perspective Transition Course bestaat uit een theoretisch gedeelte en een praktijkgedeelte. Hoewel niet wettelijk vereist, is een dergelijke cursus zeker geen overbodige luxe voor kersverse Cirrus-vliegers. Want een Cirrus beschikt door de bank genomen over modernere instrumenten en technologie dan piloten in een lijnvliegtuig. Nederlandse vliegers kunnen voor het praktijkgedeelte terecht op Groningen Airport eelde, waar Cirrus-importeur Steven middendorp en Dorien Haafkes de training verzorgen.

60

PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

De theorie doet de kandidaat achter de computer thuis en bestaat uit een tiental modules over de diverse onderwerpen als avionica, praktische limieten en natuurlijk het vermaarde CAPS-parachutesysteem. Door middel van filmpjes, interactieve modules (bijvoorbeeld van het elektrische systeem) en testen wordt de aspirant-Cirrus-vlieger op ontspannen maar gedegen wijze door de materie geloodst.

Digitale FOM Naast de digitale cursus is ook het FOm (Flight Operations manual) als digitale interactieve uitgave beschikbaar op de iPad. Voor € 29,95 is dit boek voorzien van instructiefilmpjes en interactieve modellen van boordsystemen. Veel procedures in de Cirrus zijn als ‘flow’ uitgewerkt in het handboek, waarbij de piloot volgens een logische volgorde door de

Piloot en Vliegtuig LIGHT - Mei 2016 38