r e m o Z
ol o sch
Stichting PAS November 2013
Inhoudelijke verantwoording OTV Zomerschool Arnhem 2009 - 2013
Colofon Tekst & Redactie Channa Woudenberg Peter Burgers www.zomerschoolarnhem.nl
Dit is een uitgave van:
Inhoud 1
Inleiding .......................................................................................................................................................................... 3
2
Organisatie...................................................................................................................................................................... 5
3
Doelgroep ....................................................................................................................................................................... 7
4
Curriculum ................................................................................................................................................................... 11
5
Effect .............................................................................................................................................................................. 15
6
Toekomstige ontwikkelingen ..................................................................................................................................... 17
bijlage 1
Officiële gegevens Zomerschool Arnhem
bijlage 2
Uitspraken leerlingen
bijlage 3
Artikel Gelderlander 16-7-2013
bijlage 4
Resultaten toets Woordenschat
bijlage 5
Artikel PODIUM van de PO Raad oktober 2013
2
1 Inleiding In de periode augustus 2009 tot en met augustus 2013 is in het kader van het Arnhemse onderwijsachterstandenbeleid (OAB) ervaring opgedaan met een Zomerschool Arnhem-Zuid in de wijk Malburgen. Deze Zomerschool werd vier jaar lang bekostigd door het ministerie van OCW in het kader van de ‘Rijksregeling Onderwijstijdverlenging Basisonderwijs’. De Rijksregeling eindigt op 31 december 2013. Onderdeel van de Rijksregeling is dat na afloop van het project een inhoudelijk verslag van de activiteiten en de resultaten wordt ingeleverd bij het CFI (artikel 14 van de Rijksregeling Onderwijstijdverlenging Basisonderwijs). De financiële verantwoording geschiedt apart in de jaarverslaglegging van De Basis, conform ‘ de Regeling jaarverslaglegging onderwijs’ (artikel 13 van de Rijksregeling Onderwijstijdverlenging Basisonderwijs). In de zomers van 2010, 2011, 2012 en 2013 is er in Arnhem-Zuid een Zomerschool uitgevoerd. Deze zomerscholen duurden telkens vier weken. Per week werd er met een thema gewerkt van waaruit de lessen werden opgebouwd. De Zomerschool richtte zich op de leerlingen uit groep 7 en 8 van de OAB-scholen in de wijk Malburgen. In 2011 en 2012 zijn ook de leerlingen uit groep 7 en 8 van de OAB-scholen in ’t Broek/Statenkwartier voor de Zomerschool uitgenodigd en in 2013 konden alle leerlingen (groep 7 en 8) van alle 15 onderwijsachterstandenscholen in Arnhem deelnemen. Het curriculum van de Zomerschool is ontwikkeld door leerkrachten van de deelnemende basisscholen. Het curriculum van de Zomerschool kent de volgende opbouw: <
’s morgens de basisvaardigheden taal/ lezen/ rekenen
<
’s middags ‘Kennis van de Wereld’
<
elke vrijdag in het kader van ‘ kennis van de wereld’ een excursie gekoppeld aan het thema van de week
Veel van de kinderen hebben een lage algemene vorming en mede daardoor een geringe woordenschat. In de Zomerschool besteden we daar extra aandacht aan. We doen dat door de kinderen gericht woordclusters rondom de thema’s aan te bieden. Daarnaast ondernemen we veel met de kinderen waardoor ze ook veel nieuwe woorden leren. We gaan met de kinderen op excursie naar bijvoorbeeld het Watermuseum en de haven van Rotterdam. Van ieder kind dat deelneemt aan de Zomerschool maakt de basisschool een maatprofiel. In het profiel, opgesteld met behulp van toetsgegevens uit het Cito-leerlingvolgsysteem, wordt aangegeven welke hiaten kinderen hebben op de basisvaardigheden taal/ lezen/ rekenen.
3
Figuur 1 Aantal ingeschreven leerlingen Zomerschool Arnhem 2010 t/m 2013
120 100 80 60 40 20 0
100 66
2010
57
52
2011
2012
2013
Uit een enquête, die we onder de leerlingen hebben gehouden, bleek dat van de kinderen die niet op vakantie waren er ongeveer 70% deelneemt aan de Zomerschool. De landelijke evaluatie van alle pilots in het kader van de Rijksregeling Onderwijstijdverlenging Basisonderwijs gebeurt door de instellingen Oberon en TIER (Top Institute for Evidence Based Education Research). Deze evaluaties zullen later verschijnen. Oberon schrijft in haar verslag van de Zomerschool Arnhem 2012: ‘De Zomerschool Arnhem ‘staat’ en biedt kinderen een betekenisvol aanbod. Dit aanbod is ten opzichte van voorgaande jaren nog verder versterkt. Gelet op de reacties van kinderen en professioneel betrokkenen bij de Zomerschool wordt de aanbeveling gedaan om op een of andere manier ook resultaten op andere dan ‘harde’ toetsgegevens in kaart te brengen. De toegevoegde waarde op sociaal-emotioneel gebied die de rapporteur mocht signaleren, lijken de moeite waard om met anderen gedeeld te worden. Van de participanten uit het VO mag een grotere inzet worden verwacht dan wordt geleverd. De besturen en directies van basisscholen wordt aanbevolen een serieuze verkenning uit te voeren naar mogelijkheden om de activiteiten van de Zomerschool ook in de toekomst voort te zetten’ (einde citaat). Tot slot: de nu voorliggende rapportage vormt het eindverslag van de pilot Zomerschool in het kader van de ‘Rijksregeling Onderwijstijdverlenging Basisonderwijs’. Meer informatie over de Zomerschool kunt u ook vinden op de website www.zomerschoolarnhem.nl In het kader van de bestuursafspraken die het Rijk met de 37 grootste gemeenten in Nederland (waaronder Arnhem) heeft gemaakt over de inzet van extra Rijksmiddelen (€95 miljoen) om de taalachterstand bij jonge kinderen aan te pakken is in Arnhem afgesproken om in ieder geval in 2014 de Zomerschool in Arnhem voort te zetten. De officiële gegevens ten aanzien van het project Zomerschool Arnhem in het kader van de rijksregeling OTV vindt u in bijlage 1.
4
2 Organisatie Projectleiding Gedurende het schooljaar had de projectleiding 2 dagen in de week om de Zomerschool te organiseren en uit te voeren: <
curriculum ontwikkelen met leerkrachten van de deelnemende basisscholen
<
externen inhuren
<
excursies organiseren
<
PR en voorlichting geven aan leerlingen en ouders van de deelnemende OAB-scholen
<
werven en aannemen van leerkrachten en assistenten
<
leerkrachten inwerken
<
vervoer voor leerlingen regelen
Uitvoering van de directiefunctie tijdens de Zomerschool (4 weken full time). Projectmedewerkers <
De directeuren van de deelnemende OAB-basisscholen en het voortgezet onderwijs hebben meegedacht over de opzet en de realisatie van de Zomerschool
<
De leerkrachten van de OAB-basisscholen hebben voor taal en rekenen het curriculum voor de Zomerschool ontwikkeld
<
Het voortgezet onderwijs heeft leerlingen in het eerste jaar na de Zomerschool begeleid. De inzet liet te wensen over. Het laatste jaar is voor een andere opzet gekozen, namelijk het School’s Cool project waar met thuismentoren gewerkt wordt.
<
Leerkrachten Zomerschool
<
Assistenten van het voortgezet onderwijs (HAVO/VWO leerlingen)
<
Een leerkracht van de Zomerschool; ontwikkeling van de module organiseren en plannen, ontwikkeling van de toets woordenschat en controleren curriculum.
Extern betrokkenen <
Jeugdland (huttenbouw)
< Sportbedrijf Arnhem
<
Xie Xie Atelier
< Syte graffiti
<
Technoplanet
< Theaterbureau de Rode Loper
<
Connexxion (busvervoer)
< Studio Jelien
<
Bezoekerscentrum Rivierengebied
< Waterschap Rivierenland
<
Subwalk
< Fotasia
<
Niek Michel fotografie educatie
< Kunstbedrijf
5
Samenwerking VO Onderdeel van de pilot Zomerschool was samenwerking met het VO (voorwaarde in de Rijksregeling). In het projectplan hebben we die samenwerking op twee niveaus uitgewerkt: <
het VO zou voor het curriculum aangeven welke vaardigheden essentieel zijn voor de startfase van de brugklasperiode
<
na deelname aan de Zomerschool worden de kinderen, mits ze naar één van de drie VO-scholen binnen het project gaan, ook in het VO extra begeleid, onder andere door ‘steunlessen’
De rol van het VO is in de pilot ‘Zomerschool’ niet goed tot stand gekomen. Dat heeft twee oorzaken: <
kinderen die op de Zomerschool zaten en na de zomer naar het VO gingen, gingen naar verschillende VO-scholen en niet alleen naar de 3 VO-scholen in het project
<
het aantal kinderen dat naar één van de drie VO-scholen in het project gingen was soms maar heel beperkt (2 à 3 kinderen).
Twee van de drie VO-scholen hebben ondanks het verkrijgen van faciliteiten hun rol maar beperkt opgepakt. Dit kwam door wisseling van docenten die dit in hun takenpakket kregen en onduidelijke opdrachten vanuit de leiding van de VO-school. Het laatste jaar is daarom gekozen voor het School’s Cool project waarbij de leerling in het brugjaar tot en met de herfstvakantie in het tweede schooljaar een thuismentor toegewezen krijgen (www.schoolscool.nl).
6
3 Doelgroep In het eerste projectjaar behoorden alle leerlingen van groep 7 en 8 van zeven OAB-basisschoollocaties in de (achterstands-) wijk Malburgen tot de doelgroep van de Zomerschool Arnhem. Malburgen is één van de vijf achterstandswijken waar het Arnhemse onderwijsachterstandenbeleid zich op richt. De Zomerschool is gevestigd in een VO locatie in de wijk Malburgen. We hebben gekozen voor een voortgezet onderwijs locatie omdat leerlingen dan vast wennen aan de fysieke omgeving. Tevens heb je in een VO-locatie voldoende tafels en stoelen voor leerlingen uit groep 7 en 8. Ook zijn er voldoende computers aanwezig. In het tweede jaar zijn er drie OAB-scholen toegevoegd; twee uit Arnhem-Noord en één uit ArnhemZuid. De leerlingen uit Arnhem-Noord moesten voor eigen vervoer naar Arnhem-Zuid zorgen. Daardoor viel het aantal aangemelde leerlingen uit Arnhem-Noord tegen. De toegevoegde school uit Arnhem-Zuid behoort tot een andere doelgroep. De leerlingen van die school gaan veelal op vakantie. In het laatste jaar van de Zomerschool (2013) is de doelgroep uitgebreid naar alle leerlingen van groep 7 en 8 van vijftien OAB-basisscholen in de (achterstands-)wijken Geitenkamp, Klarendal, ’t Broek Presikhaaf en Malburgen. De leerlingen uit Arnhem-Noord zijn met bussen naar Arnhem-Zuid vervoerd. De animo nam hierdoor aanzienlijk toe. Het aantal aanmeldingen verdubbelde ten opzichte van voorgaande jaren (100 leerlingen).
7
Tabel 1 Aantal zomerschoolleerlingen dat deelgenomen heeft per basisschool 2010-2013
2010
2011
2012
2013
15TP Johannesschool
12
7
5
3
19UB Monchyschool
5
12
4
10
35
18
16
17
15VY Margarethaschool
2
3
2
0
16AB Pastoor van Ars
1
19US Mozaïek
1
12
12
07TM Paulusschool
6
3
6
19RD Hugo de Groot
3
3
9
19VP Dr. Aletta Jacobs
2
2
1
19OR Annie M.G. Schmidt
16
07OU O.L.V. Lourdes
12
19OY Dr. W. Drees
1
24FE Ibn-I Sinaschool
5 55
52
47
92
Het aantal leerlingen dat in totaal over vier jaar deelnam aan de Zomerschool was 246. Het aantal inschrijvingen over vier jaar was 275. Dit betekent dat 29 leerlingen zich wel inschreven, maar niet deelnamen. Dit kwam bijvoorbeeld door een vakantie die op het laatste moment toch doorging of door ziekte.
Figuur 2 Aantal zomerschoolleerlingen per basisschool 2010-2013
40 35 30 25 20 15
2010
10
2011 2012
5
2013
0
8
In totaal hebben 246 leerlingen deelgenomen aan de Zomerschool. De meeste leerlingen die deelnamen waren afkomstig van basisschool het Mozaïek. Opvallend is dat het aantal leerlingen van de Pastoor van Arsschool in de laatste twee jaar enorm toenam. Dit is te verklaren door het enthousiasme van de leerkrachten. In het laatste jaar leverden de Annie M.G. Schmidt en de O.L.V. Lourdesschool als nieuwkomers relatief veel leerlingen. De presentie per dag fluctueerde over de vier jaar Zomerschool van 60 tot 100 procent. De gemiddelde presentie per dag over vier jaar was 76%. Met name de Ramadan (vasten) had een grote invloed op de presentie van de leerlingen. Ook kregen de leerlingen eenmalig toestemming om met familie of vrienden een dagje uit te gaan tijdens de Zomerschool.
9
10
4 Curriculum Het curriculum van de Zomerschool was thematisch opgebouwd. Iedere week had een eigen thema. In totaal hebben we zeven thema’s uitgewerkt. Kinderen die twee jaar aan de Zomerschool deelnemen, krijgen zo niet hetzelfde thema als het jaar ervoor. Alleen het thema bouwen is ieder jaar gelijk (met wisselende woorden die aangeboden zijn met het woordenschatonderwijs). Binnen ieder thema was er veel aandacht voor taal (woordenschat) en rekenen. Daarnaast was er aandacht voor kennis van de wereld, sport en kunstzinnige vorming. De volgende thema’s zijn behandeld:
<
Water
<
Democratie
<
Heelal
<
Energie
<
Kunst
<
Bouwen
<
Australië
11
Elke vrijdag is er een excursie georganiseerd die in het verlengde lag van het thema van de week (bijvoorbeeld binnen het thema water naar de Haven van Rotterdam of binnen het thema Energie naar Nemo te Amsterdam).
Rekenen Op basis van de methode Wereld in Getallen is voor de Zomerschool een rekenlijn ontwikkeld voor de leerlingen van groep 7 en groep 8. Er is aangesloten op de hiaten in het rekenonderwijs zoals aangegeven door de VO-scholen. De leerlijn is op drie niveaus ontwikkeld: minimum, basis en verrijking. Elke ochtend wordt een ander katern behandeld. Er zijn vier katernen: <
Getallen en bewerken
<
Komma getallen
<
Breuken
<
Procenten
Deze leerlijn is voor vier weken oplopend in moeilijkheidsgraad. De thema’s van de weken zijn verwerkt in de rekenopdrachten. Aangezien er geen ‘harde’ onderzoeksresultaten bekend zijn, is er niet veel te zeggen over het bereikte resultaat. Woordenschat Met het woordenschat onderwijs is aangesloten op de didactiek van de methode ‘Met woorden in de weer’ die op alle OAB-scholen in Arnhem gehanteerd wordt. Voor elke dag van de week zijn woordwebben met woorden binnen de thema’s ontwikkeld. De woorden worden aangeboden met behulp van beeldend materiaal en worden geconsolideerd door middel van verschillende oefeningen en spelletjes. In het laatste jaar hebben we zelf woordenschattoetsen ontwikkeld en afgenomen. Er kan geconcludeerd worden dat leerlingen wel degelijk hun woordenschat hebben uitgebreid op het gebied van woorden kennen, verklaren en gebruiken (zie bijlage 4 voor de resultaten).
12
Voorbereiden op het VO De module ‘Planning en organisatie’ is ontwikkeld op basis van aanbevelingen van het VO-onderwijs met als doel het beter beheren van de agenda en het inplannen van huiswerk. In deze leerlijn komen de onderstaande twee thema´s aan de orde: <
Een agenda. Hierin leggen de leerlingen vast: ~
de activiteiten per dag
~
plannen van de keuzeopdrachten aan het begin van de week
~
aantrekkelijke, ludieke en motiverende extra opdrachten om te leren de agenda te gaan gebruiken
<
Leerlingen vertrouwd maken met het VO door te kijken naar bijvoorbeeld lesroosters, mentoruren, soorten toetsen.
Kennis van de wereld De leerlingen werken 6 uur per week aan werkopdrachten binnen het thema en door de excursie wordt de leerstof van de themaweek geïntegreerd aangeboden. Sport en kunstzinnige vorming Er zijn externen ingehuurd die op de volgende gebieden activiteiten hebben uitgevoerd: sport, techniek, toneel, dans, rap, zang en fotografie. Er wordt 2 uur in de week sport aangeboden binnen het kader van het thema van de week en in totaal wordt er 6 uur per week aandacht besteed aan kunstzinnige vorming.
Bijkomende effecten Op sociaal emotioneel vlak worden positieve resultaten behaald ook al zijn deze moeilijk te meten. Leerlingen maken nieuwe vrienden, leren omgaan met nieuwe situaties, werken zelfstandig en samen etc.
De Zomerschool Arnhem heeft deelgenomen aan de enquête ‘Sociaal Emotionele Ontwikkeling in de Zomerschool’ van Oberon. Deze enquête is bij de leerlingen afgenomen. Resultaten zijn (nog) niet bekend.
13
Figuur 3 Voorbeeld van een weekindeling
14
5 Effect In de projectaanvraag aan het Ministerie van OCW staat aangegeven dat we niet de illusie hebben dat de Zomerschool spectaculaire leerresultaten oplevert, maar wel een zinvolle besteding van de zomervakantie is voor de leerlingen en een voorbereiding op het VO. Van ieder kind dat gaat deelnemen aan de Zomerschool wordt een maatprofiel gemaakt door de basisscholen waar de kinderen vandaan komen. In het profiel, opgesteld met behulp van toetsgegevens uit het Citoleerlingvolgsysteem, wordt aangegeven welke hiaten kinderen hebben op de basisvaardigheden taal/ lezen/ rekenen. Met het VO vindt overleg plaats welke vaardigheden het VO essentieel vindt voor het slagen van deze kinderen in het voortgezet onderwijs. In de ‘Rijksregeling Onderwijstijdverlenging Basisonderwijs’ was geregeld (artikel 12b subsidieverplichtingen ten aanzien van het project) dat de pilotprojecten deelnamen aan een door het ministerie van OCW uitgezet evaluatietraject. Het ministerie van OCW heeft dit evaluatietraject uitgezet bij TIER (Top Institute for Evidence Based Education Research) van de universiteit van Maastricht. Door de deelnemende basisscholen zijn de toetsresultaten van de eindtoetsen van het Cito leerlingvolgsysteem per jaargroep (7 en 8) elk jaar aangeleverd bij de CED-groep (Centrum Educatieve Dienstverlening). Vervolgens zijn er bij alle leerlingen in groep 8 een vervroegde Cito entreetoets
afgenomen. TIER heeft naar de ingeleverde toetsgegevens onderzoek gedaan. De resultaten van het door TIER gedane onderzoek (met name ook specifiek voor Arnhem) zijn ons niet bekend. Over het geheel genomen was de communicatie tussen TIER en de Zomerschool Arnhem zeer gebrekkig. Op deze wijze onderzoek organiseren heeft weinig zin. De Zomerschool Arnhem heeft deelgenomen aan de enquête voor leerlingen van Oberon: ‘Sociaal Emotionele ontwikkeling in de Zomerschool’. Resultaten zijn op het moment van schrijven niet bekend. De Zomerschool Arnhem heeft in het laatste projectjaar (2013) zelf toetsen ontwikkeld en afgenomen op het gebeid van woordenschat (voor de resultaten zie bijlage 4).
15
16
6 Toekomstige ontwikkelingen Zoals Oberon rapporteert: De Zomerschool in Arnhem ‘staat’. In het kader van de bestuursafspraken Rijk-G37 heeft de gemeente Arnhem besloten de Zomerschool voor 2014 voort te zetten. In ieder geval voor één jaar. De ontwikkelingen daarna hangen af van Rijksbeleid (worden de bestuursafspraken G37 ook na 2015 gecontinueerd) en gemeentelijk beleid (welke keuzes worden er in het kader van de bezuinigingen gemaakt). De Zomerschool Arnhem ontwikkelt zich tot dusver positief en het zou zonde zijn waneer de Zomerschool na 2014 niet wordt voortgezet. Opzet voor een vervolg van de Zomerschool In de afgelopen vier zomers (2010, 2011, 2012, 2013) hebben we veel ontwikkeld voor het curriculum van de Zomerschool. Het curriculum staat en behoeft nauwelijks aanpassing. Dat betekent dat de basisschoollocaties waarvan de kinderen gaan deelnemen aan de Zomerschool met minder faciliteiten toe kunnen dan in de pilot. Een vermindering met 75% lijkt gerechtvaardigd. Het gaat om de volgende OAB-schoollocaties: Arnhem-Zuid
Arnhem-Noord
< Monchy, locatie Spil
< Hugo de Grootschool
< Monchy, locatie Malburcht
< Paulusschool
< Pastoor van Arsschool
< AMG Schmidtschool
< Margarethaschool
< OLV van Lourdesschool
< Het Mozaïek, Zwanebloem
< Dr. W. Dreesschool
< Het Mozaïek, Eimerssingel
< De Witte School
< Johannesschool
< De Vlindertuin
< Aletta Jacobsschool
< Het Kunstrijk < Ibn-i Sinaschool
De leerlingen uit Arnhem-Noord worden met bussen vervoerd naar Arnhem-Zuid. De 0,05 fte in een LA-functie die de basisscholen krijgen, wordt gebruikt om goede maatprofielen van de kinderen samen te stellen, een voorstel voor een persoonlijk programma per leerling te formuleren, goede voorlichting aan kinderen en ouders over de Zomerschool te organiseren. Indien nodig wordt uit deze tijd ook het curriculum van de Zomerschool bijgesteld. Aangezien kinderen na groep 8, die deel hebben genomen aan de Zomerschool, naar zoveel verschillende VO-scholen gaan en gezien de ervaringen in de huidige pilot hebben we besloten om de faciliteiten aan het VO stop te zetten. In plaats daarvan willen we de leerlingen die aan de Zomerschool hebben deelgenomen en naar het VO gaan een ‘thuismentor’ uit het project ‘School’s Cool’ toekennen. Gedurende de vier zomerschoolweken zijn er 6 fulltime leerkrachten (LA-functie) nodig om de zomerschoolgroepen les te geven. Daarnaast worden er leslokalen gehuurd in het Olympus College in Arnhem-Zuid. Op deze locatie is gedurende vier weken een fulltime conciërge nodig.
17
18
Bijlage 1
Officiële gegevens Zomerschool Arnhem
Inhoudelijke eindverantwoording subsidieregeling Onderwijstijdverlenging basisonderwijs, Zomerschool Arnhem Schooljaar 2009-10 t/m 2012-13 (gepubliceerd in de Staatscourant van 23 april 2009)
1
Gegevens aanvrager (bevoegd gezag dat optreedt als vertegenwoordiger van samenwerkingsverband) Naam:
De Basis, stichting voor openbaar primair onderwijs
Bevoegd gezagnummer:
41645
Kassier school1 (BRIN nummer):
19US
Postadres:
Postbus 821
Postcode en plaats:
6811 DG Arnhem
Contactpersoon:
mw. M. Ketz
Telefoonnummer:
026-3530833
Gegevens contactpersoon:
1
Naam:
Dhr. P. Burgers
Werkzaam bij:
Stichting PAS (Primair Onderwijs Arnhem in Samenwerking)
Functie:
Coördinator
E-mailadres:
[email protected]
Telefoon:
026-3531887
School die namens het project op het OFB de toegekende middelen ontvangt 19
2.
Deelnemende scholen (PO en VO) en (deel)gemeente(n) in het
samenwerkingsverband. We beschrijven in de eerste tabel de geplande scholen zoals in de subsidieaanvraag opgegeven. In de tweede tabel beschrijven we de deelnemende scholen die later in het project zijn aangesloten. BRIN-nummer school
Aantal lln betrokken bij project
Gepland (BRINnr.)
Gerealiseerd Ja/Nee
Gepland
Gerealiseerd Ja/Nee
15TP 19UB 19US 15VY 16AB
Ja Ja Ja Ja Ja
35 – 50 % 35 – 50 % 35 – 50 % 35 – 50 % 35 – 50 %
Nee Nee Ja Nee Nee
Gerealiseerd Aantal ll. betrokken bij project 27 31 86 7 26
Gerealiseerd percentage lln tov de totale leerlingpopulatie*
25% 28% 39% 5% 29%
Gerealiseerd nummer bevoegd gezag van de school
40812 41645 41645 40812 40812
*als uitgangspunt is het gemiddeld aantal leerlingen van 11 en 12 jaar (groep 7 en 8) op 1 oktober 2012 genomen
Overige gerealiseerde scholen (niet gepland): BRINnummer
Aantal ll. betrokken bij project
Percentage lln tov de totale leerlingpopulatie
Nummer bevoegd gezag van de school
07TM* 19RD* 19VP*
15 15 5
14% 25% 7%
40812 41645 41645
*= deelname vanaf tweede jaar
19OR** 07OU** 19OY** 24FE** 19OM** 04WE** 03VQ**
16 12 1 5 0 0 0
59% 38% 6% 19%
41645 40972 41645 31076 41645 40972 40812
**= deelname in laatste jaar
20
Bijlage 2
Uitspraken leerlingen Zomerschool Arnhem
“Zomerschool is tegelijk leerzaam en creatief ook leuk. We leren en daarna spelen we”
“Debatteren zonder ruziemaken is best moeilijk, maar je kan het wel leren” Afscheid doet pijn, ik ga jullie missen….
“Voor sommige kinderen is de Zomerschool een soort nieuwe start. Een jongetje werd op zijn school erg gepest. Hier heeft hij vrienden gemaakt; dat geeft hem zelfvertrouwen omdat hij na de zomer naar het voortgezet onderwijs gaat en ook daar in een nieuwe omgeving komt”
21
Bijlage 3
Artikel Gelderlander 16-7-2013
22
Bijlage 4
Resultaten toets woordenschat Zomerschool Arnhem
Wij hebben gekozen voor twee toetsingsmomenten. Het eerste moment is aan het begin van De Zomerschool, het tweede moment als de leerlingen vertrekken. Omdat sommige leerlingen slechts twee weken blijven zijn er drie toetsen: <
Toets leerlingen week 1 t/m 4
<
Toets leerlingen week 1+2
<
Toets leerlingen week 3+4
Wij streven ernaar de leerlingen de woorden te laten kennen, verklaren en gebruiken. De toets zal uit twee onderdelen bestaan: 1. Herkennen van de woorden in een bepaalde context 2. Kennen, verklaren en gebruiken van de woorden
CONCLUSIES <
Op het gebied van de door ons aangeboden woorden hebben wij een duidelijk verschil kunnen maken!
<
De groei is het grootst in de laatste en moeilijkste fase van woordenschatontwikkeling, namelijk het formuleren van de betekenis van een woord, daar zien we een stijging van 19 naar 50 procent!
23
24
podium platform voor schoolbestuurders in het primair onderwijs
1 jaargang 3 ! oktober 2013
Opmars Integrale Kindcentra Bijspijkeren op de zomerschool De kracht van ICT Passend onderwijs: kansen pakken
6
podium ! oktober 2013
Speerpunten: taal, rekenen én een brede ontwikkeling
Zomerschool: bijspijkeren en vooruitkijken Als je leerlingen meer uren binnen hebt, kun je ze meer taal- en rekenvaardigheden meegeven en ook hun verdere ontwikkeling beter stimuleren. Vanuit die gedachte startten de (inmiddels afgesloten) landelijke pilots Onderwijstijdverlenging. Eén variant daarvan is de zomerschool. In 2009 begonnen de eerste zomerscholen voor basisschoolleerlingen in vijf gemeenten. Daarna kwamen er steeds meer bij, in de grote steden maar ook daarbuiten. Welke opbrengsten kun je verwachten van deze extra leertijd? podium bezocht de Arnhemse zomerschool en sprak met expert Walter de Wit. TEKST LISET TE BLANKESTIJN
podium ! oktober 2013
7
Manon Ketz: ‘De zomerschool draagt bij aan leerstofonderhoud en de uitbreiding van leefwereld en kennis van kinderen’
‘Wij zijn begonnen met de zomerschool omdat we daarmee meer onderwijstijd kunnen bieden aan kinderen die dat nodig hebben.’ Aan het woord is Manon Ketz, bestuurder bij De Basis, Stichting voor openbaar primair onderwijs in Arnhem. Ketz: ‘Alle leerlingen uit de groepen 7 en 8 van basisscholen uit Arnhemse achterstandswijken kunnen zich aanmelden, ongeacht hun individuele prestaties. Wel stimuleren we de deelname van kinderen die het echt nodig hebben. We zien dat de kinderen vrijwel altijd enthousiast zijn. We besteden naast taal en rekenen veel aandacht aan sociaal-emotionele zaken en ook doen de kinderen allerlei creatieve projecten. Naast een stimulans op cognitief gebied gaat het dus ook om empowerment.’ Alle Arnhemse schoolbesturen doen mee aan de zomerschool. Zij zijn samen hiervoor de opdrachtgever. De schoolbesturen hebben de Stichting PAS opgericht voor gemeenschappelijk beleid en -activiteiten. Naast de zomerschool vallen hier ook bijvoorbeeld de brede 8
podium ! oktober 2013
school, VVE en taalachterstandenbeleid onder. PAS schreef in opdracht van de schoolbesturen een projectplan en voert dit uit. René Arends was dit jaar al voor de vierde keer leerkracht op de zomerschool. ‘Ik vind het fijn om de leerlingen iets te leren wat ze moeilijk vinden. Daar komen we aan toe, met 14 leerlingen in een klas, met naast de leerkracht een assistent. “Jippie, ik snap de procentsommen!” hoor je dan. De kinderen zijn heel trots, ook op de moeilijke woorden die ze na de zomer opeens kennen. Ze hebben taalachterstand, maar zijn enorm gemotiveerd. Hun ouders vragen soms of jongere kinderen ook mogen komen.’ In de rest van het jaar staat ‘meester René’ buiten Arnhem voor de klas, net als de rest van zijn zomerschoolcollega’s. Waar veel leerkrachten erg hechten aan hun zes weken zomervakantie vindt hij het geen probleem om zich in de zomermaanden in te zetten. ‘Vier jaar geleden kwam ik als zij-instromer het onderwijs binnen.
Alle leerlingen uit de groepen 7 en 8 van basisscholen uit Arnhemse achterstandswijken kunnen zich aanmelden voor de zomerschool, ongeacht hun individuele prestaties.
Ik had nog geen volledige aanstelling, dus ik zocht werk. Inmiddels doe ik de zomerschool puur voor mijn plezier. Vanuit het bedrijfsleven ben ik gewend
aan twee weken zomervakantie, dat vind ik genoeg. Voor de leerlingen is het misschien ook wel leuk: echt iets nieuws, met een andere leerkracht en een wat
René Arends: ‘De kinderen zijn trots, ook op de moeilijke woorden die ze na de zomer opeens kennen’
podium ! oktober 2013
9
Lara Niekoop: ‘Meestal weet ik het allemaal niet meer zo goed na de zomer, maar op de zomerschool blijf je herhalen en krijg je uitleg. Dus nu wist ik alles nog na de vakantie’
vrijer concept dan de normale school. We werken met thema’s en koppelen daar uitjes aan naar bijvoorbeeld NEMO of de Rotterdamse haven. Dat verbreedt hun horizon enorm.’
Excursies Lara Niekoop (12) is dit jaar voor de tweede keer naar de zomerschool geweest. ‘Het is heel gezellig, je ontmoet veel nieuwe kinderen. Bij het thema “heelal” gingen we naar het planetarium. In een ligstoel zagen we welke sterren er die avond zouden schijnen, het leek net of het al nacht was! In de ochtenden deden we taal en rekenen. Ik kreeg sommen op mijn eigen niveau. De meester had een lijst waarop voor ieder kind stond waarmee het moeite had. Ik vond het niet erg om te rekenen. Meestal weet ik het allemaal niet meer zo goed na de zomer, maar op de zomerschool blijf je herhalen en krijg je uitleg. Dus nu wist ik alles nog na de vakantie.’
10
podium ! oktober 2013
Zomerdip Lara beschrijft de ‘zomerdip’, vertelt Walter de Wit van Oberon, het onderzoeks- en adviesbureau dat de onderwijstijdsverlengingsprojecten van OCW begeleidt en ondersteunt. ‘In de zomerperiode krijgen leerlingen zo’n twee maanden lang geen taalonderwijs. Uit Amerikaans onderzoek weten we dat zij dan een terugval krijgen. In Amerika zijn de schoolvakanties veel langer dan hier, dus we kunnen dat onderzoek niet één op één op Nederland van toepassing verklaren. Maar de Universiteit Twente vond wel aanwijzingen dat ook Nederlandse leerlingen last hebben van een zomerdip, vooral kinderen uit lagere sociaaleconomische milieus.’ Peter Burgers, coördinator van het projectbureau van Stichting PAS, de organisator van de zomerschool, is nuchter. ‘In twee tot vier weken kun je geen wonderen verwachten, maar op deelgebieden kun je veel vooruitgang boeken. Alle leerlingen van de Arnhemse zomerschool
krijgen een maatprofiel mee van hun eigen basisschool. Bijvoorbeeld: Achmed heeft moeite met breuken. Sharon heeft moeite met werkwoordspelling. Met die maatprofielen spijkeren we het kind bij op de terreinen die voor hem zinvol zijn.’ Het bepalen van doelen is een belangrijke succesfactor, vertelt De Wit: ‘Als je gericht een doel formuleert, er onderwijsactiviteiten bij zoekt en na afloop toetst, bereik je meer dan met een algemeen streven.’
Doelen meten De Rijksregeling liep van 2009 tot 2013. Peter Burgers: ‘De afgelopen jaren heb-
ben we onze zomerschool volledig uit de overheidssubsidie kunnen betalen. Maar nu moeten we elders middelen vandaan halen. We zijn in gesprek met de gemeente, die neemt de financiering voor in ieder geval een jaar over.’ De noodzaak tot fondsenwerving maakt inzicht in de opbrengsten van de onderwijstijdverlenging en in het bijzonder de zomerscholen extra relevant. Die opbrengsten hard aantonen, is nog niet zo eenvoudig. De Wit van Oberon: ‘Het hangt ervan af welk doel je met de zomerschool voor ogen hebt. Wil je dat leerling x wordt bijgespijkerd omdat hij hoofdstuk 8 uit het rekenboek nog niet
De Arnhemse stichting De Basis is tevreden over de opbrengsten van de zomerschool.
podium ! oktober 2013
11
Peter Burgers: ‘Met “maatprofielen” spijkeren we het kind bij op de terreinen die voor hem zinvol zijn’
begrijpt, dan kun je het resultaat met een beheersingstoets meten. Maar veel zomerscholen hebben, net als die in Arnhem, een bredere doelstelling, zoals het uitbreiden van de woordenschat en begrijpend lezen. Je kunt goed toetsen of aangeleerde woorden tijdens de zomerschool ook daadwerkelijk worden beheerst, maar in een algemene woor-
Walter de Wit: ‘Er zijn aanwijzingen dat leerlingen last hebben van een zomerdip, vooral kinderen uit lagere sociaaleconomische milieus’
12
podium ! oktober 2013
denschattoets komt dit niet naar voren. En begrijpend lezen is een heel algemene vaardigheid; het kost tijd om die te verwerven. Dus een “zomerschooleffect” kun je niet zo snel aantonen. Onderzoek van de Universiteit Twente laat zien dat een zomerschool op het terrein van technisch lezen voor jonge kinderen wel het nodige kan bereiken.’
De leerlingen genieten van de minder ‘schoolse’ aanpak. De zomerschool werkt met thema’s, waar uitstapjes aan worden gekoppeld.
Bestuurder Ketz is positief gestemd. ‘Wij ervaren een grote opbrengst. De toets die wordt afgenomen tijdens de zomerschool laat zien dat de kinderen veel opsteken, de leerkrachten zijn enthousiast. De zomerschool draagt bij aan leerstofonderhoud en de uitbreiding van leefwereld en kennis van kinderen. Dit onderschrijft bijvoorbeeld ook Basisschool Het Mozaïek, die in 2012 het predicaat ‘excellent’ verwierf. Maar wetenschappelijk onderzoek naar de opbrengsten bij ons op school is er nog niet. We onderzoeken nu met een aantal hbo-lectoraten hoe we een longitudinale meting kunnen doen.’ Effectonderzoek is lastig uit te voeren, bleek ook uit onderzoek van TIER. Al was het maar omdat de kinderen uitwaaieren naar een groot aantal verschillende vo-scholen.
POVO Nieuw is de POVO-zomerschool, gericht op de overgang van groep 8 naar het voortgezet onderwijs. Lara zit inmiddels in een mavo/havo-klas. ‘Ik en de andere kinderen die naar het vo gingen kregen een agenda om onze keuzeopdrachten te plannen. Ook als ik iets van thuis moest meenemen schreef ik het erin.’ De Wit: ‘Vaardigheden als agendabeheer en teksten samenvatten kun je toetsen. Als leerlingen dat beheersen gaan ze met meer vaardigheden en zelfvertrouwen het vo in.’ Wat vond Lara zelf het belangrijkste dat ze geleerd heeft? ‘Ik dacht altijd dat Pluto een planeet was, maar dat is niet zo, het is een dwergplaneet! Dat ik dat zó lang fout heb gehad...! Als ik op de zomerschool geen presentatie over planeten had gemaakt wist ik dat nu nog steeds niet.’ podium ! oktober 2013
13
www.zomerschoolarnhem.nl
