5 / 91
Zoeken Vinden Loslaten Willem Razenberg
1 / 91
Zoeken Vinden Loslaten: Copyright
2 / 91
Table of Contents Omslag .............................................................. 4 2011 ................................................................ 6 2010 ............................................................... 22 2009 ............................................................... 38 2008 ............................................................... 41 2007 ............................................................... 52 2006 ............................................................... 60 2005 ............................................................... 70 2004 ............................................................... 80
3 / 91
Omslag Omslag Zoeken Vinden Loslaten
4 / 91
2011 controlefreak © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik ben een controlefreak. Het is niet zo dat ik eindeloos dingen recht zet of anderen controleer. Nee, ik ben een controlefreak omdat ik zelf mijn hoogte- en dieptepunten wil kunnen bepalen. Hier moest ik aan denken toen ik vandaag aan het wandelen was. Op een steile lange helling had ik voortdurend de hoop dat ik bij de volgende bocht het hoogste punt zou hebben bereikt. Toen dat iedere keer weer ijdele hoop bleek te zijn gaf ik het op om vooruit te kijken. Er was maar één ding dat ik kon doen: Mijn verlangen loslaten en blijven lopen. Mijn tocht eindigde bij het hotel waar ik verbleef onder in een dal. Hier gaf ik me over aan een glas koele witte wijn. Terwijl ik daarvan genoot besefte ik dat er nieuwe beproevingen zouden volgen waar ik geen controle op heb, waar hoogtes dieptepunten en dieptes hoogtepunten zijn. NIEUW!!! Uitgebracht op: 6 augustus 2011
Bodemloos Ik ben een vat vol geestelijke ballast. Het liefst zak ik door de bodem van dit vat. Soms gebeurt dit onverwachts. Zoals vandaag toen ik uitgeput door een lange en zware wandeling stil stond en om me heen keek. Plotseling zag ik, onbelast door mijn geest, de wereld om me heen. Ik besefte dat ik niet de enige was die hier had gelopen. Andere mensen in andere tijden, met andere gewoontes en andere kleding hadden hier gelopen. Mensen die net als ik de wereld zagen zoals ze is: een verstild moment waar je gedisciplineerd en vasthoudend je weg vervolgt.
dicht bij mezelf © Copyright 2011, Willem Razenberg
Alles wat ik heb bereikt is het gevolg van het feit dat ik dicht bij mezelf blijf. Dicht bij datgene waarin ik geloof en dat me een goed gevoel geeft. Dit lukt niet altijd. Soms vecht ik, onderhandel ik en sluit ik compromissen om de dagelijkse beslommeringen hanteerbaar te maken. Dit plaatst me ver buiten mezelf. Gelukkig weet ik altijd de weg terug te vinden. Ik merk echter dat ik dit niet genoeg vind. Ik wil opgaan in mezelf. Minder concessies doen. Eén zijn met het zelf in me.
6 / 91
Uitgebracht op: 23 juli 2011
concentreren © Copyright 2011, Willem Razenberg Soms gebruik ik woorden waarvan ik plotseling denk: Wat zeg ik nu eigenlijk? Het begrip concentreren is zo`n woord. Het betekent: samenbrengen op één punt. De vraag is: Wat breng ik samen? Door me op deze vraag te concentreren zie ik het antwoord. Ik voeg twee dingen samen: aandacht en toewijding. Aandacht is het mezelf bewust zijn van het hier en nu. De beschouwelijke staat van mijn geest waarin ik ontspannen zie wat er in en buiten mij gebeurt. Toewijding is het mezelf overgeven aan het intieme mededogen binnen mezelf. Versmelten met de liefde in de dingen die ik zie. Nu ik dit schrijf komt het yin en yang teken bij me op. Het mannelijke en vrouwelijke samengebracht in een cirkel, een punt. Uitgebracht op: 12 juli 2011
grenzeloze liefde © Copyright 2011, Willem Razenberg
Toen mijn vader in 1963 overleed bleef mijn moeder achter met negen kinderen in de leeftijd van 5 tot 18 jaar. In haar laatste jaren, toen ze dementeerde, brokkelde haar denkvermogen af maar haar liefde bleef. In de nacht waarop ze overleed gaf ze nog een laatste bewijs van deze liefde. Terwijl ik op een zitbank in de hal van het verpleeghuis sliep kwam mijn broer naar mij toe. Hij maakte mij wakker en zei: mama is overleden, ze ademt niet meer. Ik rende naar haar toe, stond aan het voeteneinde van haar bed en zag dat ze dood was. Terwijl de laatste broers en zussen zich om haar bed verzamelden deed ze plotseling haar ogen open. Ik zag haar keel bewegen alsof ze nog iets wilde zeggen. Dit lukte niet. Ze had geen lucht meer. De blik in haar ogen zei genoeg: Het is goed zo. Troostend sloeg ze haar oogleden neer. Uitgebracht op: 9 juli 2011
ego politiek © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wie kent ze niet: Mubarak, Bashar al-Assad, Moammar al-Qadhafi en Kim Jong-il? Dictators die in hun honger naar macht en geld de bevolking onderdrukken. Ook in Europa hebben wij dictators. Politieke leiders die het denken en het gevoel van de bevolking onderdrukken. Die ons voor een voldongen feit plaatsen ten aanzien van de groei van het aantal landen in de Europese Unie. Die bewust referenda
7 / 91
tegenhouden over de invloed van de EU. Die gevoelens over immigratie, religieuze ideologieën, en de euro bagatelliseren. Al deze politici verpletteren onze rationele, gevoelsmatige en nationale grenzen om hun ego te kunnen laten groeien. Zie ook: ego de ego geboorte de ego competitie Uitgebracht op: 2 juli 2011
het fort © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ieder mens voelt een krachtenveld in zich waaraan hij zich zou willen overgeven. De energie in dit veld is echter zo groot dat we het meestal niet durven. We sluiten ons ervoor af. We zijn niet alleen bang voor deze energie, we zijn ook bang dat anderen er misbruik van zouden kunnen maken. Dit leidt er toe dat we er een fort omheen bouwen. De buitenste verdedigingslinie van dit fort bestaat uit sociaal wenselijk gedrag waarmee we de illusie wekken midden in het leven, midden in het krachtenveld te staan. De tweede verdedigingslinie bestaat uit een mist van vage uitspraken waarachter we onszelf verschuilen, zoals: ik denk, zou kunnen, misschien, soms .. De derde verdedigingslinie bestaat erin dat we de aandacht proberen af te leiden van onszelf. Bijvoorbeeld door anderen zwart te maken of door bondgenoten te zoeken. De vierde verdedigingslinie bestaat uit rationalisaties en algemene waarheden, zoals: De boog kan niet altijd gespannen zijn. Je hoeft toch niet alles te kunnen? De vijfde verdedigingslinie wordt gevormd door persoonlijke overtuigingen, zoals: Ik moet lief zijn. Ik moet perfect zijn. Zo ben ik nu eenmaal. De zesde verdedigingslinie wordt gevormd door slachtoffergevoelens, zoals: Ik heb nooit de kans gehad. Weet je wel hoe zwaar ik het heb? De zevende verdedigingslinie bestaat uit emoties als woede, machteloosheid en schuld. Met deze emoties houden we anderen op afstand en kapselen onszelf in.
8 / 91
De achtste verdedigingslinie bestaat uit emoties als pijn en verdriet waarmee we ons verzetten tegen het besef dat we het fort zullen moeten verlaten. Door je persoonlijke mix van verdedigingslinies te herkennen en te erkennen openen zich de poorten van je fort en krijgt de energie haar vrijheid terug. Uitgebracht op: 26 juni 2011
monniken © Copyright 2011, Willem Razenberg
De Nederlandse man heeft geen machismo. Is geen luid kraaiende haan. Voelt zich niet boven zijn medewerkers of partner verheven. Staat naast hen op voet van gelijkheid. Vertrouwt er op dat in ieder individu de wereld besloten ligt. Een wereld die niet hoeft te worden veroverd maar waaraan je jezelf dient over te geven. Dit vertrouwen lijkt op dat van de monnik die een diep geloof heeft in de deugd van kwetsbaarheid en nederigheid. Die de ballon van zijn ego laat leeglopen in het klooster. Wat de meeste van deze mannen niet beseffen is dat er ook zen monniken zijn die na het bereiken van de verlichting hun plaats in de wereld innemen waar zij zorgzaam zijn als een kip en op het juiste moment vechten en kraaien als een haan. Zie ook: watjes Uitgebracht op: 18 juni 2011
begeerte © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik concentreer me op het begrip begeerte. Voor veel mensen een ander woord voor libido. Ik concentreer me opnieuw. Het synoniem drang komt bij me op en in het verlengde daarvan het begrip overlevingsdrang. De begrippen libido en overlevingsdrang doen me denken aan de Boeddhistische middenweg. De weg tussen zintuiglijk genot en zelfpijniging. Pas toen hij beide extremen wist te vermijden ontwaakte Siddharta Gautama als Boeddha. De link die ik leg tussen libido en zintuiglijk genot is me duidelijk. Ik vraag me af waarom ik aan zelfpijniging denk bij het begrip overlevingsdrang. Uiteindelijk zie ik ook daar de link: Asceten die
9 / 91
zichzelf pijnigen om boven hun overlevingsdrang uit te stijgen. Ik concentreer me nu op de samenhang tussen de vier begrippen. Het woord levenskracht komt bij me op. De kracht die zich als een golf voortplant in het heelal. De kracht die ik ervaar in alles wat ik denk, voel en doe, de kracht waarmee ik mezelf voortplant. Ik probeer de gedachtegolf te stoppen. Het lukt niet. Ik wil verder. Ik zoek het begrip begeerte op in het woordenboek: sterk verlangen naar iets. Ik pak het etymologisch woordenboek erbij en onderzoek de oorsprong van het begrip verlangen: langer maken, uitstellen. Ik zucht, verlang nog één ding: aankomen waar de golf zal landen, daar waar tegenstellingen verdwijnen op de middenweg. Ik lach om mijn verlangen. Waarom zou ik willen uitstellen wanneer ik er al ben? Uitgebracht op: 12 juni 2011
romantisch verlangen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Veel mensen hebben een romantisch verlangen naar verlichting. Hun pijn verbijtend wachten ze op het geluk dat een einde zal maken aan hun lijden. Dit verlangen brengt echter niet het geluk maar is de oorzaak van het lijden. Om een einde te maken aan het lijden dien je het idee los te laten dat geluk iets is dat je in de schoot wordt geworpen. Wanneer dit lukt kom je voor de volgende uitdaging te staan. Het herkennen en erkennen van de gevoelens die verbonden zijn met het onbevredigde verlangen, zoals: teleurstelling, woede en verdriet. Door je gedachten en gevoelens onder ogen te zien lossen ze op en ervaar je de vreugde van verlichting: vrij van belemmerende gedachten en gevoelens. Uitgebracht op: 6 juni 2011
monetaire unie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Iedere ondernemer weet dat je winsten zo veel mogelijk in je bedrijf moet investeren en dat je met de rest spaarzaam moet omgaan om magere jaren te kunnen overbruggen. Je moet dus financieel kunnen afzien. Hij weet bovendien dat geld alleen niet gelukkig maakt. Je moet plezier kunnen hebben in het verleggen van grenzen: kennis, vaardigheden en prestaties. Toen destijds werd besloten om landen als Griekenland toe te laten tot de Europese Monetaire Unie werd onvoldoende gekeken of deze landen wel een dergelijke ondernemersmentaliteit hadden. Waren ze bereid om de lage rentes en subsidies die ze ontvingen te investeren in de groei van hun economie en
10 / 91
wilden de mensen in deze landen wel grensverleggend bezig zijn? Het is onvoorstelbaar dat onze politieke leiders zo lichtvaardig met deze vragen zijn omgegaan. Zij hebben gehandeld als iemand die denkt: Ik wil groeien dus laat ik maar zo veel mogelijk mensen aannemen, kwaliteit is niet belangrijk. Iedere ondernemer weet dat dit absurd is. Onze Europese politici blijken daar echter anders over te denken. Het wordt allemaal wat begrijpelijker wanneer je bedenkt dat ze misschien wel plezier hebben in het verleggen van grenzen maar financieel zelf niet hebben hoeven afzien. In plaats daarvan gebruiken ze net als de Griekse politici de bijdragen van de lidstaten om hun inkomen veilig te stellen en om politieke steun te kopen voor plannen die hen nog meer invloed en macht geven. Zie ook: creatief boekhouden huisjesmelkers macht hebzucht derde generatie rondpompen Uitgebracht op: 31 mei 2011
uitdaging © Copyright 2011, Willem Razenberg Het is mode om elk probleem een uitdaging te noemen. Dit woord suggereert namelijk dat je iets aan een probleem wilt doen. Grote praktische problemen pakken we meestal wel aan. Kleine persoonlijke problemen gaan we uit de weg. We rechtvaardigen dit met uitspraken als: Daar heb ik nu geen zin in. Waarom moet alles altijd zo moeilijk zijn? Ook deze gedachten en gevoelens vormen echter een uitdaging. Ze dagen je uit om de weerstand onder ogen te zien die er onder verborgen zit. Vaak zit de weerstand verborgen in keuzes als: De ander tot vijand verklaren om niet zelfkritisch te hoeven zijn. Kiezen voor de gemakkelijke weg in plaats van de moeilijke weg. Het herkennen en erkennen van deze keuzes vormt misschien wel de grootste uitdaging. Uitgebracht op: 27 mei 2011
hebzucht
11 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Jan van Vlijmen, ex-directeur vastgoedontwikkeling bij het Bouwfonds, verklaarde in het NRC dat hij als projectontwikkelaar mensen had omgekocht. Het mocht van mijn werkgever, die wist er van. In een interview met Leon de Winter in Elsevier zei hij: Ik had altijd de droom dat ik rijk wilde worden. Dat betekent voor mij: doen en laten wat ik wil. Blind voor zijn omgeving kocht hij mensen om voor macht en persoonlijke rijkdom. Nu hij juridisch wordt vervolgd is zijn verweer: Anderen deden het ook. En klaagt: Wat mij is overkomen is `way over the edge`. Zie ook: macht monetaire unie creatief boekhouden huisjesmelkers derde generatie rondpompen Uitgebracht op: 24 mei 2011
wilskracht (3) © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het spreekwoord `Waar een wil is, is een weg.` is mij op het lijf geschreven. Wanneer ik iets wil dan ga ik er voor. Mijn doorzettingsvermogen voert me regelmatig voorbij mijn fysieke grens. Hier ontspant mijn geest zich in een stroom van inzichten. Ik vraag me af of ik de prijs die ik hiervoor betaal nog wel wil betalen. Terwijl ik me dit afvraag borrelt er een jeugdherinnering bij me op aan een vakantie in Zeeland. Het is een zomerse dag. Mijn oom gaat naar de polder. Met een kannetje koude thee en de schoffel vastgebonden aan zijn fiets gaat hij onkruid wieden tussen de suikerbieten. Ik klim over de dijk voor zijn boerderij en ga onder de bomen in het gras liggen. Het zonlicht fonkelt
12 / 91
tussen de bladeren. Deze herinnering geeft antwoord op mijn vraag. Ik ervaar de overeenkomst tussen de spreekwoorden: pluk de dag en de boer hij ploegde voort. Zie ook: wilskracht wilskracht (2) Uitgebracht op: 20 mei 2011
veranderen doet pijn © Copyright 2011, Willem Razenberg
Veranderen doet pijn. Instinctmatig gaan we deze pijn uit de weg. Meestal doen we dit niet openlijk maar zoeken een reden om niet te hoeven veranderen. Bijvoorbeeld goedkeuring door anderen. Deze goedkeuring wordt echter niet altijd open en direct gegeven. In dat geval nemen we genoegen met een indirecte goedkeuring. We omringen ons met mensen die de indruk wekken dat we niet hoeven te veranderen omdat zij het ook niet doen. In mijn werk ontmoet ik regelmatig mensen die goedkeuring van mij proberen te krijgen om niet te hoeven veranderen. Wanneer ik dit merk onderzoek ik eerst de gedachten en gevoelens die ze bij me opwekken. Zodra ik weet dat ik niet reageer vanuit verkramping houd ik hen een spiegel voor en richt mijn mededogen op hun weerstand. Soms zie ik op zo`n moment wat ze zijn: een tijdelijke vorm van het veranderingsproces dat leven heet. Uitgebracht op: 12 mei 2011
waarom © Copyright 2011, Willem Razenberg
De waarom vraag is het belangrijkste instrument van het denken. Zonder deze vraag waren veel ontdekkingen nooit gedaan. Toegepast op het gevoel veroorzaakt ze echter veel ellende. Met de vraag naar het waarom plaats je jezelf buiten je gevoel. Ze weerhoudt je ervan om je gevoelens te ondergaan. Hiervoor heb je andere en betere vragen, zoals: Wat voel ik? Waar in mijn lichaam ervaar ik mijn gevoel? Door je gevoelens waar te nemen zonder te vragen naar het waarom krijg je antwoorden die het waarom overbodig maken.
13 / 91
Uitgebracht op: 6 mei 2011
aanvaarden © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het woord aanvaarden heeft een dubbele betekenis. De ene is: zich erin schikken, accepteren, ergens niet meer mee bezig zijn. De andere: ergens aan beginnen, een tocht ondernemen (afgeleid van vaart). Deze twee betekenissen lijken elkaar uit te sluiten. Toch zijn ze met elkaar verbonden. Om op reis te kunnen gaan moet je de plaats waar je was loslaten. Er niet meer mee bezig zijn. Je oude leven loslaten en je overgeven aan de stroom van leven. Uitgebracht op: 1 mei 2011
stress © Copyright 2011, Willem Razenberg
Stress is de verzamelnaam voor de fysieke en geestelijke verschijnselen die ontstaan wanneer de primaire emoties niet tot het gewenste doel leiden: het bezweren van een gevaarlijke situatie. Je raakt daardoor overbelast. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer je prestaties moet leveren die je niet kunt realiseren of wanneer je sociaal wordt afgewezen. De beste manier om met stress om te gaan is het aanpakken van de problemen waar je grip op hebt en de problemen waar je geen grip op hebt te accepteren als een feit. Overigens kan het bepalen of je ergens grip op hebt of dient te accepteren als een feit al reden zijn voor stress. Uitgebracht op: 29 april 2011
fetisjisten © Copyright 2011, Willem Razenberg
Veel van onze ervaringen worden in het geheugen vastgelegd. Hierdoor kunnen we ze later herbeleven. Stel je bent op vakantie geweest. De herinnering: beelden, geluiden, smaken, geuren en/of aanrakingen worden in het geheugen vastgelegd. Door vervolgens de herinnering op te roepen herbeleef je de vakantie. Helaas dekt dit niet wat je daadwerkelijk hebt beleefd. De fles wijn die je hebt meegenomen smaakt thuis minder lekker dan tijdens de vakantie. Toch blijven we wat we hebben ervaren vastleggen en herbeleven. Als fetisjisten maken we onze beleving van het hier en nu afhankelijk van in het verleden
14 / 91
opgedane ervaringen. Uitgebracht op: 24 april 2011
waarnemer © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het ergste dat ons kan overkomen is dat we geen grip meer hebben op het leven. Zodra ons dit overkomt reageren we met heftige emoties. We worden kwaad of bang dat we onszelf zullen verliezen. Na verloop van tijd worden deze emoties een stuwwand waarachter het leven zich ophoopt. Uiteindelijk zal deze muur van emoties bezwijken onder de druk die het leven er op uitoefent. Wanneer je het lijden wilt voorkomen dat er mee gepaard gaat dan zul je de waarnemer moeten worden van je emoties. Ze herkennen en erkennen, benoemen en voelen. Daardoor verdwijnt de verkramping en kan het leven haar weg vervolgen. Uitgebracht op: 14 april 2011
hoogtepunt © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een van de hoogtepunten in mijn leven was de geboorte van mijn kinderen. Niet de geboorte zelf, een moment van spanning en opluchting, maar het moment waarop ik hen voor het eerst vast hield. Hun hoofdje in de palm van mijn hand, hun lichaam op mijn onderarm. Dat was voor mij het wonder van de geboorte. Gevoelens van tederheid en bescherming vermengden zich met elkaar. Als een kostbare glazen bol hield ik hen vast. Ik zag wie ze waren en niet waren. Ik keek om hen heen en door hen heen. Dit moment creëerde een band die nooit zal verdwijnen. Ik begreep wat mijn moeder ooit zei: Voor mij blijf je altijd Wimke, dat lieve manneke. Ik zou je zo weer willen oppakken en knuffelen zoals ik deed toen je klein was. Uitgebracht op: 10 april 2011
scenarioschrijvers © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wij mensen zijn scenarioschrijvers. Om ellende te voorkomen probeert ons denken de emotionele
15 / 91
gebeurtenissen in het leven te analyseren en te categoriseren zodat we er een volgende keer beter op voorbereid zijn. Dit vermogen is zodanig geëvolueerd dat we er ook allerlei activiteiten mee kunnen plannen en oplossingen mee kunnen bedenken die niet zijn gebaseerd op emotionele gebeurtenissen. Ons denken zoekt voortdurend naar denkbeeldige situaties waarvoor het draaiboeken kan schrijven. Het put daarbij uit het geheugen dat de bron vormt voor talloze romantische verhalen, thrillers, tragedies, soap series enz. We zijn zo bezeten van al dit schrijven dat het hier en nu niet meer tot ons doordringt. We worden meegezogen in de illusionaire wereld van onze verslaving. Uitgebracht op: 2 april 2011
de ego geboorte © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ons ego ontstaat omdat we het gevoel van geborgenheid en zekerheid, waarmee we ter wereld komen, willen vasthouden. Na de geboorte blijken deze gevoelens namelijk niet zo zeker te zijn. Ouders verbinden allerlei regels en voorwaarden aan hun liefde. Om hun liefde vast te houden kan een kind een aantal dingen doen. Het kan zich op de eerste plaats inschikkelijk tonen. Dit uit zich in het extra lief zijn voor de ouders of in het zo goed mogelijk voldoen aan hun voorwaarden. Wanneer dit niet lukt kan het zich tegen zijn ouders afzetten of zich in zichzelf terugtrekken. Ieder kind ontwikkelt op deze manier een strategie waarmee het zijn gevoel van geborgenheid en zekerheid probeert vast te houden en te versterken. Deze strategie wordt uiteindelijk een automatisme dat de kern vormt van het ego. Zie ook: ego de ego competitie ego politiek Uitgebracht op: 27 maart 2011
de ego competitie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Als in een voetbalcompetitie doen we er alles aan om ons ego te laten winnen. We zetten een supportersclub op die ons ego door dik en dun steunt. We proberen te winnen door anderen aan te vallen of door ons tegen hen te verdedigen. We verdrinken in arrogantie wanneer we een wedstrijd winnen. We menen alle rechten van de wereld te hebben omdat anderen tegen ons opzien. We veroordelen degenen die een bedreiging lijken te zijn voor de koppositie van ons ego. We zoeken excuses om ons falen goed te praten. We denken dat de wereld vergaat wanneer andere ego’s ons niet serieus nemen.
16 / 91
Zie ook: ego de ego geboorte ego politiek Uitgebracht op: 18 maart 2011
ego © Copyright 2011, Willem Razenberg De betekenis van het woord ego reikt verder dan het woord ik. Ego heeft de betekenis van het bewuste ik, je gevoel van eigenwaarde en persoonlijkheid. Voor de meeste mensen overschrijdt dit ego hun fysieke ik. Deze verzelfstandiging van het ego heeft verstrekkende gevolgen. Zo doen we er alles aan om het in stand te houden en te laten groeien. We omringen ons bijvoorbeeld met mensen die het willen bevestigen. We gaan degenen die het ter discussie stellen uit de weg of vallen hen aan. Door deze zelfbevestiging denkt het ego een antwoord te hebben op alle vragen ten aanzien van een gelukkig leven. Het ziet niet de waarde van het zichzelf overgeven aan het leven. Aan de vrijheid die ontstaat wanneer je bereid bent de pijn van de afbraak van het ego te ondergaan. Zie ook: de ego geboorte de ego competitie ego politiek Uitgebracht op: 9 maart 2011
fossielen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik heb een kleine verzameling fossielen. Ik vraag me steeds vaker af wat mij erin boeit. Wat zoek ik? Probeer ik de tijd te doorgronden of probeer ik het leven te doorgronden door de dood in de ogen te zien? Deze laatste vraag doet me beseffen dat de gedachten en gevoelens die ik ooit had fossielen zijn geworden of zijn verdwenen. Het enige dat leeft is wat ik nu voel, denk en doe. Ook dat is intussen een fossiel geworden. Terwijl ik dit schrijf glimlach ik en denk aan de slaaf die achter de triomfator op de zegewagen stond tijdens een triomftocht door Rome. Terwijl het publiek de triomfator toejuichte fluisterde hij hem in het oor: Respice post te! Hominem te memento! Kijk achter je! Bedenk dat je slechts een mens bent!
17 / 91
Uitgebracht op: 26 februari 2011
creatief boekhouden © Copyright 2011, Willem Razenberg
We leven in de stilte voor de storm nadat de eerste vloedgolf van de financiële crisis ons heeft overspoeld. Ver van ons verwijderd, in de boekhouding van de banken, bouwt zich intussen een tweede golf op. Om de eerste te kunnen overleven hebben Europese banken namelijk belegd in staatsobligaties van landen als Ierland, Spanje, Portugal, Italië en Griekenland. Landen die tot op de dag van vandaag schulden aangaan die ze waarschijnlijk niet kunnen aflossen. Europese banken, met name Franse en Duitse, hebben deze schulden gefinancierd. Zij gaan er van uit dat wanbetalers zullen worden gered door het noodfonds van de Europese Unie. De banken proberen hun zwakke obligatieportefeuille te verdoezelen door creatief gebruik te maken van de regels voor de financiële verslaglegging. Het verdoezelen vindt plaats door bijvoorbeeld tussentijdse waardedalingen niet ten laste te brengen van de winst of door de obligaties onder te brengen in de post `beschikbaar voor verkoop`. Op deze en andere manieren kunnen banken hun winst kunstmatig hoog houden. Wanneer zou blijken hoe zwak de obligatieportefeuille van de meeste banken is zou dat namelijk niet alleen consequenties hebben voor de bonussen van de managers maar ook voor de financiële betrouwbaarheid en handelingsruimte van de banken. De politiek zou een einde kunnen maken aan deze vorm van creatief boekhouden door het aanscherpen van de regels voor de financiële verslaglegging. Echter ook de politiek speelt geen zuiver spel. Zij gaat de discussie over de verslaglegging en de herstructurering van de verliezen uit de weg. Een verscherpte regelgeving zou namelijk de zwakte van de banken bloot leggen. Om de eigen banken en staatsfinanciën te beschermen proberen landen als Frankrijk en Duitsland intussen wel om meer grip te krijgen op de Europese Unie. Hierdoor kunnen ze bij een nieuwe crisis gemakkelijker de financiële consequenties afwentelen op anderen. Zie ook: huisjesmelkers monetaire unie rondpompen macht hebzucht derde generatie
18 / 91
Uitgebracht op: 20 februari 2011
schuld en boete © Copyright 2011, Willem Razenberg
In de roman `misdaad en straf` van Dostojevski, bij ons vertaald als `schuld en boete`, vermoordt de hoofdfiguur Raskolnikov een woekeraarster. Hij doet dit vanuit een moreel superioriteitsgevoel. Langzaam begint echter zijn geweten te knagen. Uiteindelijk accepteert hij dat hij `een luis is als alle anderen` en aanvaardt zijn straf. De titel van dit boek bleef de afgelopen week in mijn hoofd rondzingen. Ik besefte dat wat mij bezig hield te maken heeft met de vraag die we onszelf stellen wanneer we iets ergs meemaken: Waarom moet mij dit overkomen? Waarom moet ik lijden? Het antwoord op deze vraag zit in de twee vertalingen van de titel. Maatschappelijk zijn we onderworpen aan groepsregels. Vergelding is een van die regels. Oog om oog, tand om tand. Wanneer je iets fout doet dan zul je er voor worden gestraft, zul je er voor moeten lijden. De vertaling `schuld en boete` gaat een stap verder. Het veronderstelt dat we niet alleen een maatschappelijke prijs moeten betalen maar ook een persoonlijke. Deze laatste prijs vertaalt zich in schuldgevoelens zodra we onze fouten en beperkingen beseffen. In ons dualistisch denken proberen we deze gevoelens te compenseren door boete te doen, onszelf te pijnigen. Wanneer je nog een stap verder gaat en het dualisme los laat ontdek je dat achter het lijden mededogen schuil gaat. Het samen gedogen, dulden van het lijden. Het accepteren dat je een luis bent als alle anderen. Uitgebracht op: 3 februari 2011
een spirituele reis © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik ben niet naar India gegaan. Ook ben ik niet het klooster ingegaan. Ik heb gekozen voor een reis in het hier en nu. Deze reis begon op dertienjarige leeftijd toen mijn vader overleed. Sindsdien heb ik bewust geleefd, mijn ego gevormd. Haar toekomst is echter die van alle menselijke producten. Zij zal verdwijnen onder de bulldozer van de tijd.
19 / 91
Dit besef heeft er toe geleid dat ik steeds vaker de bouwplaats van mijn ego verlaat. Ik ben dan misschien wel haar architect maar niet de kracht die haar voortstuwt. Terwijl ik me laat meevoeren door deze kracht kijk ik geconcentreerd naar binnen en naar buiten, laat mijn gedachten gaan, zie en ervaar mijn emoties. In de stilte die ontstaat, zet mijn denken zich om in inzicht, mijn emoties in mededogen. Door me over te geven aan het leven bereik ik mijn bestemming. Deze ligt niet in het verleden of in de toekomst maar in de dingen die ik doe. Uitgebracht op: 28 januari 2011
respect (2) © Copyright 2011, Willem Razenberg
De oorspronkelijke betekenis van het begrip respect is omkijken. Je kijkt om wanneer je beseft dat je net een bijzonder iemand bent gepasseerd. Deze betekenis heeft geleid tot betekenissen als: bewondering en ontzag. Wij eisen bewondering en ontzag voor ons territorium. Wanneer bijvoorbeeld op straat een groep jongeren bij elkaar staat dan is er een kans dat zij de voorbijganger die hen te indringend aankijkt vijandig benaderen omdat deze in hun ogen geen respect heeft voor hun territorium. Behalve respect voor het fysieke territorium eisen we ook respect op voor ons geestelijk territorium. Onze persoonlijke waarden en normen, cultuur en ideologie. Door de toegenomen wereldwijde mobiliteit betreden we steeds vaker elkaars territorium. Dit gaat via de weg van migratie, digitale communicatie, handel en toerisme. Wij westerlingen doen dit met een grote mate van arrogantie. Wij wanen ons onaantastbaar in ons territorium. Deze houding roept bij degenen wiens territorium we betreden het gevoel op dat we geen respect voor hen hebben. Het hoeft daarom geen verbazing te wekken dat we door hen worden aangevallen. Zie ook: respect Uitgebracht op: 20 januari 2011
zinloze gedachten © Copyright 2011, Willem Razenberg
Mijn denken helpt me om te overleven. Het bedenkt oplossingen en plant deze. Ik kijk in mijn agenda,
20 / 91
zie een afspraak, bedenk wat er moet gebeuren en hoeveel tijd ik er voor nodig heb. Dit denken heeft een kop, een romp en een staart. Het is als een zin die begint met een hoofdletter en eindigt met een punt. Helaas beperkt mijn denken zich niet tot dit soort nuttige activiteiten. Wanneer het niets te doen heeft slaat het op hol. Het richt zich op denkbeeldige situaties. De gedachten die dit oplevert worden niet afgerond, er wordt geen punt achter gezet. Zij herhalen zich en blijven als een constante ruis mijn aandacht afleiden van het hier en nu. Mijn doel is een einde te maken aan dit repeterende, zinloze gedachtegeweld. Uitgebracht op: 10 januari 2011
21 / 91
2010 gelukkig nieuwjaar © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik ben niet gelovig en toch.. Ik voel een kracht in mij die naar buiten wil, die grenzen wil verleggen, die ruimte wil scheppen waarin het leven zich kan manifesteren. Door mijn mogelijkheden en belemmeringen los te laten betreed ik, gedragen door golven van vrijheid, deze nieuwe wereld. Terwijl zij zich vult met leven weet ik dat er andere grenzen zullen komen die ik zal verleggen. Werelden openbarend waarin ik zal leven en voortleven. Uitgebracht op: 30 december 2010
gyroscopie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een gyrokompas kan in alle richtingen vrij ronddraaien. Het is een toepassing van de gyroscoop, een instrument waarvan de as een vaste positie houdt. Het woord gyroscoop is afgeleid van het Latijnse woord gyrare: ronddraaien en het Griekse woord skopein: bekijken. Gyroscopie is het vanuit een vaste, neutrale positie observeren van jezelf en van de wereld. Een gyroscopist handelt pas wanneer hij zich één weet met de balans die ontstaat doordat hij zich concentreert op de verschillende invloeden in en om hem heen. De Israëlische koning Salomon gaf een goed voorbeeld van gyroscopie in zijn beroemd geworden Salomonsoordeel. Twee vrouwen gaven aan de moeder te zijn van een pasgeboren kind. Salomon stelde voor om het kind in tweeën te hakken en de helften te verdelen. Ondanks de logica van het voorstel was Salomon zich blijkbaar gelijktijdig bewust van de emotionele kant van de zaak. Want toen een van de vrouwen aangaf dat hij het kind dan maar aan de andere vrouw moest geven gaf hij het kind aan de vrouw die het wilde redden. Uitgebracht op: 26 december 2010
wij zijn ons brein
22 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Eind jaren zeventig werd hoogleraar criminologie Wouter Buikhuisen met de dood bedreigd vanwege zijn biosociaal onderzoek van crimineel gedrag. De columnist Hugo Brandt Corstius noemde hem een “domme charlatan” en een “kale, impotente carrièrewetenschapper”. In een tijd waarin de ideologie van de maakbare mens hoogtij vierde was het ongepast om zelfs maar de hypothese te opperen dat de mens voorgeprogrammeerd zou kunnen zijn door processen in de hersenen. In de ogen van de tegenstanders werden criminelen niet geboren maar werden ze gemaakt door de kapitalistische maatschappij. Momenteel staat de neurobiologie opnieuw in het middelpunt van de belangstelling. Nu door het boek “wij zijn ons brein” van ex-hoogleraar Dick Swaab. Had Buikhuisen nog psychiatrische ondersteuning nodig om de aanval op zijn persoon te verwerken, de neurobiologie lijkt nu revanche te nemen. Dick Swaab verzet zich met behulp van vele onderzoeksgegevens tegen hypotheses die strijdig zijn met wetenschappelijke conclusies. Hij richt zijn pijlen onder andere op de theorie van het eeuwig bewustzijn van ex-cardioloog Pim van Lommel in diens boek “Eindeloos bewustzijn, een wetenschappelijke visie op de bijna-doodervaring.” Swaab haalt de wetenschappelijke intenties van het boek op verschillende manieren onderuit. Bijvoorbeeld met onderzoeken waaruit blijkt dat bijna-dood ervaringen kunstmatig kunnen worden opgewekt door stimulatie van de hersenen. Helaas is Swaab ook zelf niet altijd even wetenschappelijk. Zo verwijst hij naar het fenomeen van de onafhankelijke gelijktijdigheid. Hij stelt dat zo`n 35.000 jaar geleden wereldwijd rond dezelfde tijd de "kunst" werd uitgevonden. Zijn verklaring hiervoor is dat deze creatieve uitingen blijkbaar afhankelijk waren van het evolutionaire ontwikkelingsstadium van de hersenen. Een standpunt dat hij niet wetenschappelijk onderbouwt. Wanneer je dit standpunt naast dat van Pim van Lommel zet dan zijn beide even onwetenschappelijk. Swaab geeft ook aan dat spiritualiteit een functie is van de hersenen die tijdens de opvoeding met religieuze opvattingen wordt gevoed. Van zijn eigen opvoeding zegt hij dat zijn ouders niet gelovig waren. Als onafhankelijk wetenschapper en neurobioloog zou hij alleen al daarom voorzichtig moeten zijn met het zich afzetten tegen spirituele en godsdienstige hypotheses. Het onderwerp neurobiologie vraagt bovendien om extra voorzichtigheid vanwege de impact op ons mens- en wereldbeeld. Wanneer het waar is wat Swaab zegt dat de vrije wil slechts een plezierige illusie is dan zal hij deze voorzichtigheid niet kunnen opbrengen. Uitgebracht op: 21 december 2010
vrije wil © Copyright 2011, Willem Razenberg
23 / 91
Volgens hoogleraar cognitieve neurowetenschap Victor Lamme bestaat de vrije wil niet. Denken, voelen en doen worden bepaald door neurobiologische mogelijkheden en beperkingen. Wat is de vrije wil eigenlijk? Er is sprake van een vrije wil wanneer je een beslissing en de handeling die er uit voort vloeit ook niet zou kunnen laten plaats vinden en wanneer je een doel hebt met die handeling. Het hoofddoel in mijn leven is het ervaren van geestelijke vrijheid. Ik bereik dit doel door los te laten wat mij geestelijk bindt. Enkele voorbeelden: Soms wordt ik geconfronteerd met een opvatting die me tegen de borst stuit. Ik kies er dan voor om de weerstand die ik voel los te laten en me er toch in te verdiepen. Er zijn ook momenten dat ik emotioneel klem zit. Ondanks de aantrekkelijkheid om hier in vast te blijven zitten laat ik mijn gevoelens los door er bijvoorbeeld over te schrijven. Door dit soort beslissingen, genomen uit vrije wil, bereik ik mijn doel: vrij zijn. Uitgebracht op: 4 december 2010
verschillen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Er bestaat een wijd verbreide opvatting dat alles met elkaar is verbonden. Deze overtuiging speelt een belangrijke rol in het accepteren van afwijkend gedrag. Dit roept de vraag op: Hoe kunnen we in vredesnaam deze overtuiging vasthouden terwijl we omringd zijn door zaken die ons splijten: macht en haat? De kwantummechanica geeft antwoord op deze vraag. Zij stelt dat elk fysisch object een deeltjesen een golfkarakter heeft. De vraag of we het een of het ander waarnemen is afhankelijk van de manier waarop we observeren. Ook verschillen in gedrag worden acceptabel door er vanuit verschillende invalshoeken naar te kijken. Of deze verschillen maatschappelijk dienen te worden geaccepteerd is een andere vraag. Uitgebracht op: 18 november 2010
minimalistisch denken © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een rechte lijn is de kortste afstand tussen twee punten. Ook het denken verloopt vaak langs rechte wiskundige lijnen: Twee appels plus twee peren is vier stuks fruit. Daarnaast is er ook een associatieve vorm van denken: De appels en peren in de fruitautomaat bij de boer leveren geld op dat hij verspeelt in de fruitautomaat in het casino. Ik hanteer nog een derde vorm van denken: Voortgestuwd door iets dat op mijn pad komt en mij persoonlijk raakt ga ik door met denken totdat ik het onderwerp heb teruggebracht tot een enkele gedachte of gevoel. Door me hier vervolgens op te concentreren komt er
24 / 91
een stroom van inzichten op gang. Eigenlijk is deze vorm van denken een middenweg tussen rechtlijnig en associatief denken. Uitgebracht op: 1 november 2010
hier en nu © Copyright 2011, Willem Razenberg
Alle gebeurtenissen in het leven vinden plaats in het hier en nu. Zodra een gebeurtenis heeft plaats gevonden gaat het denken aan de slag om deze te analyseren en te categoriseren. In dit proces wordt een waarde toegekend aan de gebeurtenis. Hierdoor kunnen we in de toekomst ons handelen er beter op afstemmen. Terwijl het denken bezig is een brug te bouwen tussen verleden en toekomst stromen echter de gebeurtenissen in het hier en nu aan ons voorbij. We hebben dit niet in de gaten omdat het denken haar beeld van het hier en nu, de optelsom van verleden en toekomst, op de brug projecteert. Je kunt je bevrijden van deze illusie door je denken los te laten en door zonder te oordelen te kijken hoe de stroom van gebeurtenissen je passeert. In de vrede en stilte die daarop volgt eindigt het lijden dat was ontstaan door de splitsing van het hier en nu in een verleden en een toekomst. Uitgebracht op: 25 oktober 2010
verwerkingsproces © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ieder mens maakt gebeurtenissen mee die krachtige emoties opwekken. Wanneer deze niet bewust worden ervaren dan spelen ze later weer op. Het (her-) beleven van je emoties is dan ook de eerste stap in een verwerkingsproces. Je loopt daarbij wel het risico dat je de emoties gaat beoordelen vanuit je huidige normen. Dit kan ze versterken of nieuwe emoties opwekken. Na de emotionele (her-) beleving volgt het rationele verwerkingsproces. Het verstand wil de gebeurtenis kunnen begrijpen om deze een volgende keer te kunnen voorkomen of om er op een andere manier het hoofd aan te kunnen bieden. Het rationele verwerkingsproces vindt plaats door de gebeurtenis onder woorden te brengen zonder er een oordeel over uit te spreken en door inzicht te ontwikkelen in de context waarbinnen de gebeurtenis heeft plaats gevonden. Een emotionele gebeurtenis kan diepe sporen nalaten in het geheugen. Door een gebeurtenis steeds opnieuw op te rakelen verdiepen deze sporen zich. Je emoties kunnen daardoor gemakkelijk opnieuw opspelen. In de derde fase zul je daarom de herinnering aan de gebeurtenis moeten loslaten door je te richten op nieuwe gebeurtenissen in je leven.
25 / 91
Uitgebracht op: 10 oktober 2010
open debat © Copyright 2011, Willem Razenberg
Artikel 1 van de grondwet bepaalt dat allen die zich in Nederland bevinden gelijk moeten worden behandeld. Artikel 7 regelt het recht op de vrijheid van meningsuiting. Naast deze grondrechten zijn er diverse wetten en gerechtelijke uitspraken die de grenzen aangeven van het openbare debat, zoals: het verbod op het aanzetten tot haat, het beledigen van gezagsdragers en het verspreiden van laster en smaad. Het openbare debat laat zich niet altijd beteugelen door wettelijke grenzen. Maatschappelijk zijn er drie visies die deze grenzen onder druk zetten en oprekken. De eerste visie haakt in op het gedachtegoed van John Stuart Mill. Hij pleit voor beschaafde tegenspraak. In zijn visie heb je tegenspraak nodig om jezelf te kunnen ontplooien. Het beschaafde karakter komt tot uitdrukking in de regels voor het debat. De belangrijkste regels zijn: het spreken mag niet onmogelijk worden gemaakt door te dreigen met geweld en ieder standpunt mag in twijfel worden getrokken. Beschaafde tegenspraak wekt niet altijd de zelfreflectie op die nodig is voor zelfontplooiing. Emotionele polarisatie zorgt soms juist wel voor zelfreflectie. Dit brengt ons bij de tweede visie. Binnen deze visie is beledigen en kwetsen toegestaan omdat het de voedingsbodem kan zijn voor zelfreflectie. Veel cabaretiers en cartoonisten zijn aanhanger van deze visie. Er is nog een derde populistische visie. De aanhangers van deze visie vinden dat ze moeten kunnen zeggen wat ze denken. Onder hen zijn er velen die iets zeggen zonder na te denken, die niets leren van de tegenspraak die ze opwekken of die niet de intentie hebben een proces van zelfontplooiing op gang te brengen. Hun ongecontroleerde acties en reacties dwingen ons na te denken over de juridische grenzen van het openbare debat. Uitgebracht op: 5 oktober 2010
Chamberlain © Copyright 2011, Willem Razenberg
Chamberlain was de Britse Prime Minister die in september 1938 meende de wereldvrede te hebben gered nadat hij Hitler het groene licht had gegeven om een groot gedeelte van Tsjecho-Slowakije in te lijven. Hitler zou in ruil daarvoor afzien van verdere annexaties. Een jaar later viel Hitler alsnog Polen
26 / 91
binnen waardoor de tweede wereldoorlog uitbrak. Chamberlain is met zijn politiek van verzoening het symbool geworden van de politicus die zich niet durft uit te spreken tegen ideologieën die een gevaar vormen voor de democratie. Ook de Nederlandse politiek kent Chamberlains. Politici die zich niet durven of willen uitspreken tegen haatzaaiende religieuze ideologieën. Ideologieën die leiden tot seksueel racisme, de moord op homofielen en verlies van vrijheid van meningsuiting. Ik vraag me af of deze politici zwijgen omdat ze bang zijn dat in het debat ook hun eigen religieuze en sociale ideologieën ter discussie zullen worden gesteld. Tot op heden lukt het hen in ieder geval om het debat tegen te houden door zich te verschuilen achter de wet op de godsdienstvrijheid, de antdiscriminatiewetgeving en Europese wetten. Uitgebracht op: 2 oktober 2010
gerechtelijke dwaling © Copyright 2011, Willem Razenberg
Fundamentalisten menen dat hun religieuze boeken alle noodzakelijke informatie bevatten voor dit leven. Het liefst leren ze deze boeken dan ook als een wetboek uit hun hoofd. Vervolgens eisen ze op grond van hun kennis de wereldlijke macht op en denken dat ze het monopolie hebben op de waarheid en de grootste wijsheid. Hun leiders gaan nog een stap verder. Zij creëren rondom hun kennis een imago van onafhankelijkheid en onkreukbaarheid. Vervolgens eisen ze onvoorwaardelijke gehoorzaamheid en respect van degenen die hen omringen. Zij die zich niet aan hen onderwerpen worden veroordeeld en hardhandig terecht gewezen. Ook de seculiere wereld kent rechtlijnige denkers, deskundigen die menen dat zij op grond van hun kennis de wijsheid in pacht hebben. Zelfs de rechterlijke macht levert zich aan hen over. Hoe dramatisch dit kan aflopen blijkt uit diverse gerechtelijke dwalingen. Wat de rechters die hierbij betrokken waren vergaten, is dat kennis geen wijsheid is, dat een baksteen geen huis is, een metselaar geen architect. Voor waarheidsvinding is een open en gedisciplineerde geest nodig die de verschillende bronnen van kennis met elkaar verbindt. Helaas zijn niet alle rechters bereid de hiervoor noodzakelijk inspanning op te brengen. Zij volgen, verstopt achter hun imago van onafhankelijkheid en onkreukbaarheid, liever de deskundigen. Uitgebracht op: 26 september 2010
theocratie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Theocratie is de staatsvorm waarin men er van uit gaat dat alle gezag rechtstreeks afstamt van God of van zijn profeet en door geestelijken dient te worden uitgeoefend en gecontroleerd aan de hand van
27 / 91
heilige boeken. In het westen hebben verlichte denkers ons gelukkig bevrijd van deze ondemocratische staatsvorm. Toch is de theocratie nog niet helemaal verdwenen. In de Nederlandse democratie is het bijvoorbeeld juridisch nog altijd mogelijk om homoseksuelen te discrimineren wanneer je jezelf daarbij beroept op teksten uit de Bijbel of de Koran. Ook de strijd tussen de morele kruisridders en de verlichte denkers binnen het CDA maakt duidelijk dat kerk en staat nog altijd sterk met elkaar zijn verweven. De theocraten binnen het CDA strijden dan wel niet met de Bijbel in de hand en met een kruis op de borst maar met zachtmoedig geformuleerde religieuze beginselen. Hun paternalistische superioriteitsgevoel lijkt zelfkritiek uit te schakelen. Zelfkritiek is de basis van het verlichte denken dat onze democratie mogelijk heeft gemaakt en tot een scheiding van kerk en staat heeft geleid. Ten behoeve van deze zelfkritiek heb ik enkele vragen voor het CDA: In welke mate is het CDA een religieuze of een politieke ideologie? Wanneer het een politieke ideologie is: Waarom is Klink dan bang voor het politieke debat met Wilders? Wanneer het programma een religieuze ideologie is: Waarom formuleert het CDA dan niet net als de SGP een helder standpunt over de Islam? Uitgebracht op: 5 september 2010
wilskracht (2) © Copyright 2011, Willem Razenberg
Willen is kiezen. Wilskracht is de emotionele energie die je gebruikt om het gekozen doel te bereiken. Metafysisch vindt deze energie haar oorsprong in de stuwende kracht achter natuurkundige verschijnselen. Zodra we het gekozen doel hebben bereikt blijkt de stuwende kracht echter niet in het doel te zitten maar in het streven naar het doel. In het surfen op de toppen van de golven, waar proces en resultaat verdwijnen in het fonkelende licht op het water. Zie ook: wilskracht wilskracht (3) Uitgebracht op: 27 augustus 2010
druk © Copyright 2011, Willem Razenberg
Natuurkundig is druk de stuwende kracht die op een oppervlak wordt uitgeoefend. Het is ook de kracht die door de omgeving op de geest wordt uitgeoefend. Sommige mensen presteren het best onder druk. Thrillseekers gaan daarin het verst. Zij zoeken de druk op van gevaarlijke situaties. Voor deze mensen geldt: Onder druk wordt alles vloeibaar. Je adrenaline gaat stromen en bij het bereiken van je doel het
28 / 91
gelukshormoon bèta-endorfine. Er zijn ook mensen bij wie druk tot een depressie leidt. Het woord depressie komt van het Latijnse begrip deprimere: neerdrukken. Zij kunnen het best de druk aan zich voorbij laten gaan. Een meditatief leven helpt daarbij: gevoelens en gedachten van je af laten glijden en van het moment genieten zoals de geur van je koffie. Mede onder druk van de hiervoor noodzakelijke discipline gaat vervolgens het gelukshormoon serotonine stromen. Dit alles roept de vraag op: Is geluk een hormonaal proces dat op gang komt nadat iets is gelukt of is het iets anders? Is hormonaal geluk slechts de opstap naar verlichting? De laatste illusie die je zult moeten loslaten opdat de geest, bevrijd van de druk, zich lichter kan voelen? Uitgebracht op: 3 augustus 2010
cirkel © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een cirkel is een lijn zonder begin en einde. Zij omsluit een wereld die er eigenlijk niet is, het getal nul. De cirkel is de mooiste koan die we kennen, een onoplosbaar raadsel in het zenboeddhisme waar je jezelf op richt bij het mediteren. Door de paradox in het raadsel stopt het denken en wordt er een directe waarneming mogelijk die de geest verlicht. De cirkel komt in het Hindoeïsme en in het Tibetaanse Boeddhisme terug in de mandala. Een cirkelvormige tekening met symbolen die gezamenlijk de kosmos uitbeelden. Een bijzondere vorm is de zandmandala. Nadat soms wekenlang aan het veelkleurige zandpatroon is gewerkt wordt het vernietigd en teruggegeven aan de natuur. Wanneer ik mijn columns lees dan merk ik dat ik een stijl heb ontwikkeld die bij deze traditie aansluit. Begin en einde van mijn columns lopen vaak in elkaar over als een slang die in zijn staart bijt. Ze vormen een bolvormige lens waardoor ik de wereld helderder zie. Een helderheid die alles verklaart en laat verdwijnen in de cirkel. Uitgebracht op: 9 juli 2010
derde generatie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Na de tweede wereldoorlog was er geen tijd voor vrije tijd. Er moest worden gewerkt. Het arbeidsproces moest weer op gang worden gebracht. De kinderen van deze generatie harde werkers bouwden hier op voort. Zij perfectioneerden het arbeidsproces, maakten het efficiënter en effectiever. Zij creëerden de kenniseconomie. De ontwikkeling van deze twee generaties is te vergelijken met die van veel familiebedrijven. De onvoorwaardelijke inzet van de grondlegger wordt opgevolgd door zijn kinderen die met hun vernieuwende krachten het bedrijf uitbouwen en verfijnen. De derde generatie eet
29 / 91
vervolgens het bedrijf op. Ook in onze landelijke economie worden de contouren van de derde generatie zichtbaar. Er is een grote groep mensen die zich met gulzigheid overgeeft aan de sociale en economische stabiliteit die door de eerste twee generaties is gecreëerd. Zij doen alsof door de technologie hard werken en innovatie overbodig zijn geworden. Zij investeren liever in vrije tijd. Werknemers in China en India kijken hier met afgunst en minachting op neer. Zij zijn de eerste generatie harde werkers van hun land. Zie ook: monetaire unie huisjesmelkers creatief boekhouden macht hebzucht rondpompen Uitgebracht op: 25 juni 2010
angsthazen © Copyright 2011, Willem Razenberg
In de nabeschouwingen van de Kamerverkiezingen wordt door sommige commentatoren gesteld dat Nederland een land van angsthazen is geworden. Mensen die bang zijn dat zij door de economische crisis hun zekerheden zullen verliezen. Etymologisch is het woord angst verwant aan het woord eng. Angst verengt het denken. Degenen die menen dat wij een volk van angsthazen zijn geworden vergeten dat angst weliswaar een van de eerste reacties is op een crisis maar dat het denken zich daarna herstelt. Het is nu anderhalf jaar na het uitbreken van de crisis. Na de verwerking van de emotionele schok en de vraag hoe dit alles heeft kunnen gebeuren bezinnen we ons nu op de vraag hoe we verder moeten. We kijken daarbij naar onze portemonnee en wat daar nog in zit. Bezinnen ons op de vraag hoe we ons met het resterende vermogen en inkomen kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie. In dit proces kijken we niet alleen naar onze eigen bestedingen maar ook naar de vijftig procent van ons inkomen dat naar de belastingen gaat. Ook ten aanzien van dit geld zijn we kritischer geworden. We stellen ons onder andere de vraag of het wel bij de juiste mensen terecht komt en hoeveel geld we in hen willen investeren. De afweging die we daarbij maken kleurt onze politieke stem. Degenen die ons op grond daarvan angsthazen noemen vergeten wat angsthazen zijn. Dieren die in een crisis snel en doelgericht rennen waarbij ze de jagers in verwarring achterlaten. Jagers die vervolgens hun onvermogen maskeren met de gedachte dat niet zij maar de hazen zwak zijn.
30 / 91
Uitgebracht op: 13 juni 2010
protestgeneratie © Copyright 2011, Willem Razenberg
De term protestgeneratie wordt gebruikt voor de groep mensen geboren tussen 1946 en 1954. Zij lijken het exclusieve recht te hebben op deze term. Iedere periode kent echter een protestgeneratie. Mensen die de maatschappij proberen te veranderen. Ook onze tijd kent een protestgroep. Zij krijgt echter geen vaste voet aan de grond. Politiek schuift ze van links naar rechts. Het feit dat het haar niet lukt om een verandering op gang te brengen heeft twee redenen. Aan de ene kant maakt ze te veel deel uit van de door de overheid gepamperde maatschappij. Hierdoor is ze afhankelijk geworden van haar broodheer. Aan de andere kant wordt ze sterk beïnvloed door het existentialisme. De overtuiging dat je in afwezigheid van een goddelijke macht zelf zin moet geven aan je leven. Door het existentialisme verzandt de protestgroep in individualisme. Haar protest verwordt tot een onderhandeling tussen het vasthouden aan maatschappelijke zekerheden en individuele belangen. Het is tijd voor het essentialisme. De overtuiging dat je je belangen moet loslaten om bij de essentie uit te komen. Wanneer de protestgroep hierin slaagt dan zal blijken dat de individuele en maatschappelijke belangen elkaar overlappen. Wellicht wordt dit de basis voor een nieuwe protestgeneratie. Uitgebracht op: 11 juni 2010
rondpompen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Stilstand is achteruitgang. Toch denken velen dat dit niet opgaat voor de markteconomie. Ze doen alsof het een perpetuum mobile is. Denken dat deze zal groeien door er geld uit te halen en in de maatschappij rond te pompen. Hoe dramatisch dit kan aflopen blijkt uit het debacle van de Griekse economie. Gevoed door een sterke euro en door Europese subsidies konden de Grieken zich blind houden voor de economische realiteit. Met hun leefstijl gaven ze een nieuwe betekenis aan de term 'op zijn Grieks'. Ook in Nederland proberen we aan ons gerief te komen zonder de kosten te reduceren en zonder te investeren in productiviteit en innovatie. Er zijn mensen die denken dat het goed zal blijven gaan wanneer je door middel van belastingen de economie afroomt en dit geld laat verdwijnen in de algemene middelen. Een voorbeeld van dit afromen is de groei van de milieubelasting. Volgens de econoom Nicholas Stern zijn de kosten om de schade van een ton CO2 ongedaan te maken 65 Euro. Wij betalen alleen al op benzine vier keer zo veel milieubelasting. Onze producten worden daardoor duurder waardoor de vraag ernaar afneemt. Door de afnemende vraag daalt wereldwijd de brandstofprijs waardoor andere landen goedkoper kunnen produceren. Hun CO2 productie groeit terwijl onze economie en belastingopbrengsten krimpen.
31 / 91
Zie ook: monetaire unie huisjesmelkers creatief boekhouden macht hebzucht derde generatie Uitgebracht op: 27 mei 2010
verzuiling © Copyright 2011, Willem Razenberg
In de jaren zestig en zeventig zijn de belangrijkste Nederlandse zuilen, zoals de protestants-christelijke, de rooms-katholieke en de socialistische zuil, afgebroken. De fundamenten onder deze zuilen zijn echter niet verdwenen: de sociale territoria. De paar honderd mensen in je leven waar je persoonlijk contact mee hebt. Nieuwe mensen krijgen vaak geen of moeilijk toegang tot dit territorium van kennissen, vrienden en geliefden. Alleen zij die zich willen aanpassen worden er in opgenomen. Doen ze dit niet dan worden ze verstoten. Wanneer bijvoorbeeld een autochtone Nederlander met een allochtone moslima wil trouwen dan is er een grote kans dat hij zich zal moeten bekeren tot de Islam. Doet hij dit niet dan loopt zijn geliefde het risico te worden verstoten. Dit soort clangedrag vormt de basis van de nieuwe zuilen waarvan we de contouren zien ontstaan rond klassieke thema’s, als: religieus of godsdienstig, overheid of particulier initiatief, autoritair of democratisch. Deze zuilen zullen uiteindelijk ook weer worden afgebroken. Laten we hopen dat iedere cyclus iets oplevert dat uiteindelijk het proces van verzuilen en ontzuilen overbodig maakt. Uitgebracht op: 6 mei 2010
held © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een van de ergste dingen die je als mens kan overkomen is dat je slachtoffer wordt. Dat je in een situatie terecht komt waarin iets of iemand je leven bepaalt. Je wilt zelf bepalen wat je denkt, voelt en doet. Als
32 / 91
dit niet mogelijk is verdrink je in machteloosheid en angst. Op de bodem van dit lijden groeit de ware held. Degene die bereid is om te vechten, niet voor zichzelf maar voor het leven. Een gevecht dat niet gaat om winst of verlies maar om het gevecht zelf. Een gevecht dat de weerspiegeling is van de groeikracht waaruit alles ontstaat. Een kracht zonder grootse gebaren maar met een intense intimiteit. Een intimiteit die kracht verbindt met rust. Die inzicht paart aan handelen. Uitgebracht op: 21 april 2010
betrekkelijk (2) © Copyright 2011, Willem Razenberg
Volgens het woordenboek betekent betrekkelijk: waarde of betekenis hebbend in vergelijking met iets anders. Ik ervaar regelmatig de betrekkelijkheid van het leven. Momenten waarop ik de waarde van het een weerspiegeld zie in het andere: ouders in hun kinderen, verleden in het heden, het slechte in het goede. Voor sommigen heeft het begrip betrekkelijk een negatieve betekenis: `Het is allemaal betrekkelijk, het maakt niet uit wat je doet.` Op mijn zoektocht naar de betekenis van de betrekkelijkheid ontdekte ik een derde betekenis die deze negatieve rakelings passeert. Op de momenten dat ik deze derde betekenis ervaar zie ik de wereld alsof ik er afscheid van neem. Ik zie hoe mensen lijden en feestvieren ook wanneer ik er niet meer ben. Vanuit dit vogelperspectief heeft het leven een absolute waarde voor degene die er middenin staat. Een waarde die betrekkelijk is voor degene die er afstand van neemt. Zie ook: betrekkelijk Uitgebracht op: 9 april 2010
verbazing © Copyright 2011, Willem Razenberg
Er zijn allerlei berichten die me verbazen. Laat ik er een paar noemen: Een vrouw in Atlanta van 61 jaar wordt negen uur opgesloten omdat ze een politieman vraagt: Why? Een lerares in Engeland wordt aangeklaagd omdat ze op de vraag wat ze zou doen als ze werkloos zou worden antwoordde dat ze een stripper zou moeten worden en haar vruchtbare eitjes zou moeten verkopen. Een vrouw in New Jersey die de dikste vrouw ter wereld wil worden heeft een website geopend waar mannen haar tegen betaling kunnen zien eten. Deze en vele andere berichten verbazen me. Ik vraag me af of ik me wel wil verbazen. Ik verwonder me liever. Ik word liever bevangen door sprakeloosheid bij het zien van een wonder. Bij zaken die een diep gevoel van verbondenheid bij me opwekken. Terwijl ik dit schrijf verbaas ik me er over dat ik me niet verbonden voel met de politieman noch met degene die de lerares heeft aangeklaagd
33 / 91
noch met de dikke vrouw. In eerste instantie verrast de verbazing me. Ik ben sprakeloos. Dan welt de glimlach van de verwondering bij me op. Zie ook: verwondering Uitgebracht op: 31 maart 2010
antidogmatisch © Copyright 2011, Willem Razenberg
Begin jaren zestig bevrijdden we ons van diverse dogma`s en taboes. In de roes van deze bevrijding bloeiden vervolgens de postrevolutionaire idealen: vrijheid, gelijkheid en broederschap, op. Eind jaren zestig vertaalden deze idealen zich in de hippiecultuur. Hippies vonden alles en iedereen bijzonder. Op zoek naar de waarde achter het bijzondere, verdiepten we ons vervolgens in antidogmatische religies zoals het Boeddhisme. Maatschappelijk vertaalden we de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap in een antiautoritaire opvoeding van onze kinderen en in een samenleving waarin ieder mens recht heeft op zijn eigen gedachten, gevoelens en gedrag. De revolutie van de jaren zestig is daarmee belangrijk geworden voor de ontwikkeling van het individu en voor de democratie. Zij heeft echter ook een nadeel aan het licht gebracht. De scheidslijn tussen wat goed is voor onszelf en wat goed is voor de maatschappij begint te verdwijnen. Wij hebben het idee dat de waarde van het een even zwaar moet wegen als het andere. Het is het dilemma van de manager die meent dat het ontslag van een medewerker voor hem persoonlijk even zwaar moet wegen als zakelijk. We vergeten echter dat het leven soms twee gescheiden werelden kent. Zo kun je onvoorwaardelijk van je kind houden en toch diens criminele gedrag veroordelen. Zelfs Christus, het toonbeeld van de gelijkheid, liet zich niet verleiden deze twee werelden met elkaar te vermengen toen hij zei: Geef aan de keizer wat de keizer toekomt en aan God wat God toekomt. Je moet antidogmatisch zijn om deze wijsheid te kunnen doorgronden. Uitgebracht op: 21 maart 2010
afscheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
Hoe ouder ik word hoe vaker ik afscheid moet nemen van geliefden, vrienden en kennissen die overlijden. Het drama van hun dood wekt de vraag bij me op: Waar doe ik het allemaal voor? Toen ik jong was verdween deze vraag in de waan van de dag. In het najagen van materiële en geestelijke doelen. Naarmate ik ouder word verliezen deze doelen hun aantrekkingskracht. Het woord doel is trouwens een oud Germaans begrip. Het verwijst naar een hoop zand waarop men leerde schieten met pijl en boog. Door mijn leeftijd en ervaring ben ik bedreven geraakt in het mezelf richten op een doel en
34 / 91
in het bereiken van mijn doel. Ik wil niet in herhaling vervallen door te blijven zoeken naar nieuwe doelen. Mijn hoofd tolde in de afgelopen weken door dit ongerichte verlangen. Mijn gedachten en gevoelens wervelden als een draaikolk om me heen. Wanhopig reikte ik in de leegte. In de stilte die me doordrenkte zag ik hoe ik afscheid moet nemen: concentreer je, laat los, ‘be there’. Schiet niet op je doel maar wees je doel. Uitgebracht op: 13 maart 2010
doel © Copyright 2011, Willem Razenberg
Compromissen zijn het bindmiddel van de democratie. We betalen er echter een hoge prijs voor. Compromissen leiden vaak tot onduidelijkheid over het doel. Een van de dramatische momenten waarop we dit tot onze schande moesten ervaren was de moord op de naar schatting 8000 Bosnische mannen in Srebrenica. De Nederlandse militairen die onder de vlag van de Verenigde Naties bescherming moesten bieden aan de bevolking konden deze massamoord niet voorkomen. De conclusie was dat we geen militairen meer zouden uitzenden zonder een duidelijk doel. In Afghanistan zouden we laten zien dat we hadden geleerd van onze fouten. De politiek van compromissen sluiten veroorzaakte echter opnieuw onduidelijkheid. Het doel van de missie was niet SMART. Smart is een afkorting voor de belangrijkste criteria van een doel: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realiseerbaar en Tijd. De onduidelijkheid begon met de discussie of er sprake was van een oorlogsmissie of vredesmissie. Gelukkig bleek de praktijk ons welgezind en ontstond er door de inzet en betrokkenheid van de militairen een natuurlijk evenwicht tussen beide uitgangspunten. Ook de acceptatie was niet het grootste probleem. De Nederlandse bevolking accepteerde de missie alhoewel het deze geen warm hart toedroeg. De missie bleek bovendien, mede door het vele geld dat we ter beschikking stelden, redelijk uitvoerbaar. Het venijn school echter in de staart. Er bleek onenigheid te bestaan over de invulling van het laatste element van het smart principe de ‘t’. Voor de PVDA was dit de ‘t’ van tijdslimiet, voor het CDA van toetsingsmoment. Laten we hopen dat de Afghanen in Uruzgan niet de prijs betalen voor deze onduidelijkheid. Uitgebracht op: 20 februari 2010
angst © Copyright 2011, Willem Razenberg
Angst is een van de meest krachtige emoties. Verkopers weten dit. Wil je als verkoper een lening verkopen? Wijs de klant dan op de risico`s die hij loopt en hij is bereid aanvullende WA-verzekeringen, arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en overlijdensrisicoverzekeringen af te sluiten. Om de financiële risico’s van al deze verzekeringen af te dekken is hij bovendien bereid ze te betalen met een
35 / 91
koopsompolis. Hier moest ik aan denken toen ik deze week werd geconfronteerd met de wijze waarop klimaatonderzoekers de angst voor de opwarming van de aarde hebben aangewakkerd. Op grond van deze angst hebben we onszelf voor jaren vastgelegd op miljardeninvesteringen. Onze angst is intussen zo sterk geworden dat we geen oog meer hebben voor andere oorzaken van de opwarming zoals de invloed van de zon. Ook richten we onze onderzoekscapaciteit niet massaal op alternatieve brandstoffen zoals waterstof en kernfusie. Hebben de angstprofeten in de jaren zeventig ons zo bang gemaakt dat we zelfs de geringste verwijzing naar kernenergie al in de kiem smoren? Uitgebracht op: 6 februari 2010
balans © Copyright 2011, Willem Razenberg
De een kiest voor een carrière, de ander voor het verdiepen van zijn bewustzijn. De prijs die je voor een carrière betaalt is groot. Het kost veel energie en je moet er vaak alles voor opzij zetten. Het levert echter ook veel op zoals maatschappelijke status en financieel comfort. Zij die hun bewustzijn verdiepen betalen een andere prijs. Zij hebben stilte en rust nodig om zich te verdiepen. Dit staat vaak een carrière in de weg. Hun winst bestaat echter uit de vrijheid en inzichten die ze binnen zichzelf vinden. Het is alsof deze twee levenswijzen elkaar uitsluiten. De ervaring leert echter dat het een niet zonder het ander kan. Zij die dit niet begrijpen slaan door in hun carrière of verdwalen in de stilte. De oplossing ligt in een balans tussen beide. Uitgebracht op: 30 januari 2010
schrijver © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een beeldhouwer heeft soms jaren een blok steen in zijn atelier staan waar hij iets mee wil maar niet weet wat. Hij kijkt er regelmatig naar. Laat de breuklijnen en vormen tot zich doordringen. Groeit langzaam naar het moment waarop hij het overbodige begint weg te hakken. Onthult het beeld dat in de steen verborgen zat. Als schrijver kom ik onderwerpen tegen die als een blok steen op mijn weg liggen. Ze intrigeren me. Ik wil er iets mee. Mezelf concentrerend ontdek ik verbanden en structuren. Door het onderwerp regelmatig tegen het licht te houden en los te laten komt het moment waarop ik begin te schrijven. Ik zet het dan in één keer op papier. Daarna begint het proces van weglaten. Van zien hoe het onderwerp verandert door een enkel woord, zin of alinea. Uiteindelijk gaat de storm liggen. Het resultaat leg ik neer op het pad van eenieder die het wil
36 / 91
doorgronden, die er zijn eigen beeld in wil ontdekken. Uitgebracht op: 9 januari 2010
37 / 91
2009 recht © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik besef nu pas echt wat ik bedoel wanneer ik zeg dat ik niet tegen onrechtvaardigheid kan. Dit besef kwam op gang door een onderzoek van de bioloog Frans de Waal. Hij had een ruilsysteem opgezet met kapucijnapen. Wanneer ze een steentje bij hem inleverden kregen ze als beloning een schijfje komkommer of een druif. De druif vonden ze het lekkerst. Wanneer hij de ene aap een schijfje komkommer gaf en de andere een druif dan werd de aap die een schijfje komkommer had gekregen kwaad en smeet zijn beloning weg. Blijkbaar was zijn gevoel van rechtvaardigheid gekwetst. Mensen hebben net als apen een aangeboren gevoel voor rechtvaardigheid, een meetlat om te bepalen of iets 'recht' is. Dit komt tot uitdrukking in gezegdes als: gelijke monniken gelijke kappen, voor wat hoort wat en afspraak is afspraak. Mijn gevoel van rechtvaardigheid heeft het afgelopen jaar sterk onder druk gestaan. Klimaatonderzoekers bleken de cijfermatige waarheid omtrent de temperatuurstijging op aarde te hebben verdraaid. Het openbaar ministerie bleek de waarheid in een aantal rechtszaken te hebben verdoezeld. Dit alles riep de vraag bij me op: Waarom houd ik vast aan mijn innerlijke meetlat? Doe ik er niet beter aan om als een grashalm mee te buigen met de wind en me weer op te richten wanneer de wind gaat liggen? Toen ik deze vraag tot me door liet dringen besefte ik dat ik het onrecht moet blijven bestrijden en dat ik tegelijkertijd moet beseffen dat wat recht is wordt gebogen langs de kromme van de menselijke geest. Het is de natuurkundige wet die zegt dat zelfs het licht zich niet in een rechte lijn voortplant, dat het wordt afgebogen door de massa die het passeert. Uitgebracht op: 29 december 2009
relatietest © Copyright 2011, Willem Razenberg
Hoe meer 100% positieve antwoorden, hoe gelukkiger je bent. 1. Hebben jij en je partner gemeenschappelijke doelen, gevoelens en opvattingen? 1. Hebben jij en je partner persoonlijke doelen, gevoelens en opvattingen? 1. Vullen de persoonlijke doelen, gevoelens en opvattingen elkaar aan? 1. Beloon je het gedrag van je partner dat je waardeert?
38 / 91
1. Kun je het gedrag van je partner dat je niet bevalt negeren? 1. Pakken jij en je partner problemen aan? 1. Zijn jij en je partner het er over eens dat je het soms oneens bent en conflicten vermijdt? 1. Zijn jij en je partner verzoenend naar elkaar? 1. Genieten jij en je partner van seks? 1. Zijn jij en je partner teder voor elkaar? 1. Vertrouwen jij en je partner elkaar? 1. Kunnen jij en je partner open met elkaar over deze vragen praten? Klik hier voor de Engelse vertaling van deze test. Uitgebracht op: 20 december 2009
macht © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het woord macht komt van het begrip mogen. Er zijn mensen die denken meer te mogen dan anderen omdat ze lid zijn van een grote organisatie, een bepaalde positie hebben of omdat de wet het niet verbiedt. De buurman die een kast van een huis bouwt en zegt: 'Ik sta in mijn recht, jammer voor jullie.' Ik heb lang gedacht dat de Verlichting ons had bevrijd van dit soort irrationaliteiten. Niets is minder waar. Een deel blijkt in onze genen te zijn ingebakken zoals het oeroude kuddeprincipe: ‘Als jij het mag dan mag ik het ook. Een ander aspect van macht vind je in de Engelse vertaling: power. Dit komt van het Latijnse begrip posse: kunnen. Door mogen en kunnen samen te voegen wordt macht voor sommigen: 'Ik kan het dus ik mag het.' Het is de macht van het peloton waar alles en iedereen voor moet wijken. Van de effectenhandelaar die bonussen bij elkaar graait omdat het kan en meent dat hij het daarom ook mag. Een mening die wordt gesterkt door irrationaliteiten als optimisme en zelfoverschatting: 'Het is de eerste keer gelukt, waarom nu niet?' Al deze mensen beseffen niet dat hun opvattingen slechts een eerste stap zijn in een bewustwordingsproces. Een proces dat je voert langs het fileermes van de logica waarmee Griekse wijsgeren de basis legden voor de spreiding van de macht: de democratie. Helaas heeft de logica geen einde gemaakt aan de macht zelf. Daarvoor is deze te sterk verbonden met dierlijke en irrationele sentimenten. Wanneer je de macht wilt stoppen dan zul je haar ter discussie moeten stellen, je er tegen
39 / 91
verweren of je terugtrekken in een wereld waar je zelf de macht hebt: je eigen ik. Een wereld waar wijsgeren hun inzichten vinden. Zie ook: hebzucht derde generatie huisjesmelkers creatief boekhouden monetaire unie rondpompen Uitgebracht op: 30 november 2009
kip of ei? © Copyright 2011, Willem Razenberg
Sommige onderwerpen blijven aan je kleven. Zo las ik in de afgelopen maanden allerlei wetenschappelijke artikelen over de liefde. Het laatste wat ik las was het boek Ware Liefde van de wetenschapsjournaliste José van der Sman. Als een liefdevolle dokter diagnosticeert zij de harde feiten achter onze diepste emotie. Het boek confronteerde mij met de vraag: Wordt mijn liefde veroorzaakt door de neurochemische processen in mijn hersenen of door de keuzes die ik maak? Op hetzelfde moment dat ik deze vraag stelde besefte ik dat er geen zwart-wit antwoord bestaat. Het is de aloude filosofische vraag naar wat er het eerste was, de kip of het ei? Het antwoord op deze vraag ligt in een wereld die de liefde overstijgt. Uitgebracht op: 26 februari 2009
40 / 91
2008 familie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wanneer ik allochtonen vraag waarin hun cultuur zich onderscheidt van de Nederlandse cultuur dan noemen ze meestal respect voor ouderen en een hechte familieband. Deze familieband is voor velen echter ook een emotionele gevangenis. De claim die familieleden op elkaar leggen is soms gigantisch. Er wordt misbruik gemaakt van de inspanningen van de werkende leden van de familie. Mannen en vrouwen worden emotioneel gedwongen om als gastarbeider te werken. Politici worden onder druk gezet om familieleden te bevoordelen. Dit alles overwegende ben ik trots op de Nederlandse cultuur. Wij zijn er met onze sociale voorzieningen in geslaagd om een groot deel van dit soort emotionele chantage uit te bannen. Uitgebracht op: 17 december 2008
Persoonlijk Leeftijdsplan © Copyright 2011, Willem Razenberg
De meeste mensen hebben rond hun vijfendertigste de basis gelegd voor hun kennis en vaardigheden. Ook hebben ze geleerd hoe ze er maatschappelijk gebruik van kunnen maken. Langzaam slaat echter de twijfel toe: Is dit alles? Is dit wat ik wil? De blinde gedrevenheid maakt plaats voor bezinning. Het werkboek Persoonlijk Leeftijdsplan voert de 35 plusser langs onderwerpen als: generaties en levensfasen, stress en burn-out, wat doe ik het liefst en welk werk past het best bij mij? Het is een nuttig instrument ter voorbereiding van het eerstvolgende loopbaangesprek. Ook voor de werkgever bevat het nuttige informatie. Zo is er aandacht voor de vraag hoe je de oudere, ervaren medewerker aan je kunt binden. Ook biedt het boek inzicht in de vooroordelen over ouderen en over de winst van hun ervaring. Wil je meer weten over mijn nieuwe boek? Ga dan naar de speciale website: Persoonlijk Leeftijdsplan. Uitgebracht op: 18 november 2008
huisjesmelkers © Copyright 2011, Willem Razenberg
41 / 91
Ik kom er nu pas achter hoe slecht ik het bankwezen ken. Het volgende begrijp ik: Ik leen mijn geld uit aan een bank. Deze betaalt mij rente. Mijn geld wordt vervolgens door de bank uitgeleend aan mensen die bijvoorbeeld een huis willen kopen. Ik heb altijd het idee gehad dat dit een degelijke constructie was. Het was echter naïef van mij om te denken dat de banken mijn geld veilig beheren. Het blijkt dat zij hun goede kredietwaardige hypotheken tijdelijk doorverkochten in pakketten met slechte hypotheken. Een werkwijze die we intussen ook kennen van de Chinese melkproducenten die hun melk vermengden met melamine. De vergiftigde pakketten werden, om de risico’s te spreiden, wereldwijd tijdelijk aan beleggers verkocht. Op deze manier hoefden de banken ze niet op hun balans mee te nemen. Achteraf blijkt dat Fortis ten tijde van de overname van ABN AMRO veel van deze besmette pakketten had uitstaan. Toen beleggers ontdekten dat hun bezit besmet was, deden ze deze massaal van de hand. De pakketten keerden terug naar de banken die contractueel verplicht waren om ze terug te nemen. De banken bleken vervolgens geen vermogensbuffers te hebben om de risico’s van deze pakketten te dekken. Ze moesten miljarden euro’s afschrijven. De financiële markt stortte in. Met de handel in hypotheken werden in de afgelopen jaren extreme persoonlijke winsten geboekt. Zo incasseerde de Amerikaanse minister van financiën Paulson in 2005, toen hij de zakenbank Goldman Sachs leidde, naast zijn salaris meer dan 38 miljoen dollar aan bonussen en premies. Toen hij vertrok had hij op deze manier een persoonlijk vermogen van meer dan 500 miljoen dollar opgebouwd. Verblind door persoonlijk winstbejag deden de banken in de afgelopen jaren hun intrede in de wereld van de huisjesmelkers. Ze plaatsten financiële onderhuurders in de huizen die als onderpand moesten dienen voor uw en mijn spaargeld. Ik zal kritischer moeten worden over de vraag aan wie ik mijn geld uitleen. Je weet namelijk nooit, ook niet als het om bankgebouwen gaat, wie de werkelijke eigenaren zijn. Zie ook: creatief boekhouden monetaire unie derde generatie macht hebzucht rondpompen Uitgebracht op: 19 oktober 2008
halve oplossingen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Er is een dramatisch tekort aan mensen die verder kunnen kijken dan hun neus lang is, die een situatie
42 / 91
kunnen overzien. Ik heb jarenlang gedacht dat wetenschappers en politici dit konden. Het tegendeel blijkt waar. Wetenschappers kunnen de gevolgen van de opwarming van de aarde niet overzien. Politici niet de gevolgen van de globalisering. Geconfronteerd met deze problemen, blijven ze informatie verzamelen of richten zich op het oplossen van een deel van het probleem. Stel je hebt een probleem dat uit vijf onderdelen bestaat. Elk onderdeel vraagt om een oplossing die samen dé oplossing vormen. Je mag niet zelf beslissen, je hebt de toestemming van iemand anders nodig voor de totaaloplossing. Wanneer je daarbij te maken krijgt met iemand die de situatie kan overzien dan lukt het meestal wel om hem of haar te overtuigen van het belang van de totaaloplossing. Helaas is de groep mensen met een beperkte visie veel groter. Zij richten zich slechts op een deel van het probleem. Menen dat ze je al meer dan voldoende tegemoet komen wanneer ze toestemming geven voor drie van de vijf onderdelen. Op zo`n moment kun je blijven vechten of jezelf erbij neerleggen en doen zoals de derde groep beslissers: hopen dat alles zich vanzelf oplost. Uitgebracht op: 28 augustus 2008
1. spaarzaamheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
De komende dagen bespreek ik zeven belangrijke aspecten van de Nederlandse cultuur. Ze zijn niet uniek maar door de kracht waarmee we ze belijden wel kenmerkend voor ons nationale karakter. De afwisseling van de seizoenen heeft een grote invloed gehad op onze cultuur. Gedwongen door het klimaat hebben we geleerd om reserves aan te leggen voor de winter, om spaarzaam en zuinig te zijn: het koekje bij de koffie. Wanneer we dit niet hadden gedaan dan hadden we het niet overleefd. Er zijn landen waar men zich minder druk maakt over de dag van morgen. Door dit juist wel te doen hebben we geleerd om stapsgewijs problemen aan te pakken. Dit heeft geleid tot waarden, als: doorzettingsvermogen, planmatigheid en doelgerichtheid. Voordeel van de spaarzaamheid is dat we daardoor het geloof hebben dat we zaken naar onze hand kunnen zetten. Nadeel is dat we soms te voorzichtig zijn in het nemen van beslissingen en dat we alles te veel willen regelen. Nu eens houden we te strak vast aan die regels, dan weer proberen we ze in ons eigen belang op te rekken. We missen door onze spaarzaamheid soms ook het laisser-faire en het Bourgondische van hen die in een warmer klimaat wonen. Zeven kenmerken van de Nederlandse cultuur: 1. spaarzaamheid 2. gelijkheid 3. betrokkenheid 4. gezelligheid 5. vrouwelijkheid 6. directheid 7. eigenheid
43 / 91
Uitgebracht op: 5 augustus 2008
2. gelijkheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
Voor ons is Nederland één groot thuis waar we onszelf willen kunnen zijn. Er zijn maar weinig landen waar medewerkers zo ongedwongen omgaan met hun directeur. We tutoyeren elkaar en spreken elkaar aan bij de voornaam. We vinden dat we elkaars gelijken zijn, dat we niet meer of minder zijn dan de ander. Dit komt in allerlei uitdrukkingen naar voren, zoals: ´doe maar normaal dan doe je al gek genoeg´. Misschien is het een gevolg van de ideologische strijd die we met elkaar hebben gevoerd en van een omgeving waar je opviel wanneer je ´je kop boven het maaiveld uitstak´. Ook de calvinistische bescheidenheid heeft ongetwijfeld een rol gespeeld in de ontwikkeling van dit aspect. Voordeel van ons streven naar gelijkheid is de bereidheid om met elkaar te overleggen. Nadeel is dat we soms te lang naar het compromis zoeken waardoor de overtuigingskracht van een besluit wordt uitgehold. Zeven kenmerken van de Nederlandse cultuur: 1. spaarzaamheid 2. gelijkheid 3. betrokkenheid 4. gezelligheid 5. vrouwelijkheid 6. directheid 7. eigenheid Uitgebracht op: 4 augustus 2008
3. betrokkenheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
In een land waar je jezelf moet voorbereiden op de wintermaanden ontwikkelt zich een sterke onderlinge band. Om de voedselvoorziening op peil te houden moet je elkaar kunnen vertrouwen: ´afspraak is afspraak´. Aan het einde van de winter ben je bovendien verzwakt. Je zult dan zo snel mogelijk, bij voorkeur gezamenlijk, weer op krachten moeten zien te komen. Vele handen maken immers licht werk. Deze onderlinge afhankelijkheid werd ideologisch versterkt door het Christendom. Het maakt ons tot een van de meest vrijgevige landen op het gebied van ontwikkelingshulp en goede doelen. Onze sociale betrokkenheid leidt echter soms ook tot ontziemaatregelen waarmee we het persoonlijk initiatief ondermijnen. Ook laten we ons in de besluitvorming soms leiden door schuldgevoelens over het onrecht in de wereld waar we geen grip op hebben.
44 / 91
Zeven kenmerken van de Nederlandse cultuur: 1. spaarzaamheid 2. gelijkheid 3. betrokkenheid 4. gezelligheid 5. vrouwelijkheid 6. directheid 7. eigenheid Uitgebracht op: 3 augustus 2008
4. gezelligheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
De typisch Nederlandse gezelligheid komt tot uitdrukking in de vele verkleinwoorden die we hanteren, het vrijwilligerswerk en in sociale bijeenkomsten waar met wederzijds respect een intieme sfeer wordt gecreëerd. Dit cultuurelement lijkt sterk te zijn beïnvloed door het koude weer dat ons in elkaars armen dreef. In landen, met een warmer klimaat, heeft het samenzijn vaak een uitbundiger karakter met een wisselende deelname van passanten. De intimiteit van ons samenzijn leidt tot contacten waarin we soms heel open zijn over onszelf. Echter niet iedereen is hiertoe in staat, intimiteit wordt dan bekrompenheid. De intimiteit maakt het voor buitenlanders soms ook moeilijk om de waarde ervan in te schatten. Dit wekt het idee dat we koude kikkers zijn, geen familiemensen. Zeven kenmerken van de Nederlandse cultuur: 1. spaarzaamheid 2. gelijkheid 3. betrokkenheid 4. gezelligheid 5. vrouwelijkheid 6. directheid 7. eigenheid Uitgebracht op: 2 augustus 2008
5. vrouwelijkheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
Nederland heeft een feminiene cultuur. De cultuurelementen: gelijkheid, betrokkenheid en gezelligheid hebben hier sterk toe bijgedragen. Voor ons zijn zaken als de zorg voor kinderen en scheiding van werk
45 / 91
en privé, belangrijk. Ons vermogen om onszelf aan te passen aan anderen is een positief gevolg van dit cultuurelement. Echter de mannelijke waarden, als: eergevoel, competitie en assertiviteit zijn daardoor onderbedeeld geraakt. Zodanig dat veel buitenlanders ons ´watjes´ vinden. In hun ogen missen we daadkracht. Dit beeld wordt versterkt omdat we volgens hen datgene doen wat vrouwen kenmerkt: praten, praten en nog eens praten. Ook onze open, directe manier van communiceren versterkt het beeld van vrouwelijkheid doordat het soms emotioneel overkomt. Zeven kenmerken van de Nederlandse cultuur: 1. spaarzaamheid 2. gelijkheid 3. betrokkenheid 4. gezelligheid 5. vrouwelijkheid 6. directheid 7. eigenheid Uitgebracht op: 1 augustus 2008
6. directheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
Directheid is een van de belangrijkste cultuurelementen van de afgelopen vijftig jaar. We schromen niet om onomwonden onze mening, kritiek te geven. Moe gestreden in diverse oorlogen en religieuze schisma’s accepteren we misschien meer dan in andere landen kritiek op politiek en religie. Sterker nog: tot een aantal jaar geleden leek het bijna een nationale sport om de dogmatische kant van politiek en religie met verbale spitsvondigheden te hekelen. Columnisten en cabaretiers waren hierin onze spreekbuis. Zelfspot was ons daarbij niet vreemd. De openheid die met deze directheid gepaard gaat, vindt haar voedingsbodem in het feit dat we in een deltagebied wonen waar van oudsher mensen letterlijk via de rivieren samenstroomden. De openheid kreeg een extra impuls in de jaren zestig toen we ons bevrijdden van de verzuilde ideologische banden. Soms slaan we door en vinden ´dat je alles moet kunnen zeggen´. Door de directheid waarmee we onze mening ventileren, worden we door buitenlanders soms als onbeschoft ervaren. Onze openheid wekt bovendien het idee dat we vinden dat alles mag en kan. Echter ook wij brengen nuances aan in onze vrijheid. Zo kan een vrouw naakt recreëren op een nudistenstrand en met ontbloot bovenlijf op het strand in Zandvoort. Op de boulevard wordt het minder geaccepteerd en nog minder in de Kalverstraat in Amsterdam. Zeven kenmerken van de Nederlandse cultuur: 1. spaarzaamheid 2. gelijkheid 3. betrokkenheid 4. gezelligheid 5. vrouwelijkheid
46 / 91
6. directheid 7. eigenheid Uitgebracht op: 31 juli 2008
eigenheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een ander cultuurelement dat de laatste vijftig jaar sterk is gegroeid, na een boost in de jaren zestig, is het streven naar een persoonlijke identiteit. Onze omgeving heeft hier in grote mate aan bijgedragen. We zijn een klein land waardoor we gedwongen zijn ons open te stellen voor de wereld om ons heen. Het heeft ons bewust gemaakt van onszelf. Dit zelfbewustzijn komt tot uiting in onze strijd tegen de gevestigde orde en in onze reislust. Met ons streven om zelf iets te bereiken in het leven, hebben we onszelf geprofileerd in het buitenland. Het is de kracht waaruit vele hedendaagse emigranten putten om de stap te zetten naar een nieuw bestaan. Veel buitenlanders bewonderen deze inzet en ondernemingsdrang. Door ons zelfbewustzijn in combinatie met onze directheid zijn we voor hen echter soms ook te overdonderend, arrogant. Zeven kenmerken van de Nederlandse cultuur: 1. spaarzaamheid 2. gelijkheid 3. betrokkenheid 4. gezelligheid 5. vrouwelijkheid 6. directheid 7. eigenheid Uitgebracht op: 30 juli 2008
integriteit © Copyright 2011, Willem Razenberg
In onze cultuur hechten we grote waarde aan integriteit. Dit is het zodanig afstemmen van je gedachten, gevoelens en gedrag dat ze één onkreukbaar geheel vormen. Integriteit is niet voor iedereen even belangrijk. Er zijn mensen die hun gedachten en gevoelens loskoppelen van wat ze doen. Sommigen maken er zelfs een sport van om met mooie woorden en gevoelens de ander in te pakken en vervolgens het eigen belang door te drukken. Hiermee geconfronteerd sta je voor de vraag: Blijf ik integer of speel ik het spel mee?
47 / 91
Uitgebracht op: 19 juni 2008
testosteronbel © Copyright 2011, Willem Razenberg
Er is een gigantische testosteronbel aan het ontstaan. In een stabiele en welvarende maatschappij kanaliseren de krachten die door testosteron worden opgewekt zich in een vaste relatie, kinderen en een baan. Niet alle jonge mannen zijn in staat deze natuurlijke doelen te realiseren. Goed geïnformeerd als ze zijn beseffen ze dat het ook anders kan. Gefrustreerd zoeken ze steun bij elkaar en proberen zich met geweld datgene te verschaffen waar ze recht op menen te hebben. Een voorbeeld hiervan is de jeugdbende MS13 die momenteel de Amerikaanse steden overspoelt. Deze zeer gewelddadige bende heeft alleen al in de Verenigde Staten 60.000 leden, wereldwijd 200.000. Ook op andere plaatsen in de wereld zie je de macht van jeugdbendes groeien zoals de Mungiki in Kenya en de Primeiro Comando da Capital in Brazilië. Ik houd mijn hart vast voor wat er kan gebeuren wanneer al dit testosteron in handen komt van terroristenleiders, dictators en krijgsheren. Uitgebracht op: 17 mei 2008
liefde is © Copyright 2011, Willem Razenberg
liefde is een gesteven schort waar ik als kind tegenaan leunde de strijd over wie bij mama op schoot mocht zitten ziek in bed liggen terwijl zij aan het zingen was liefde is een kloek met negen kuikens samen kakelend, filosoferend over het leven samen genietend van de appels en het gebak dat mama had geregeld liefde is het doel van haar leven en haar dood leren hechten en onthechten groeien en krimpen liefde is de verhouding tussen de omtrek en de middellijn van een cirkel de rechte lijn tussen twee partners
48 / 91
en de uitdijende kring van geliefden om hen heen liefde .. is het samensmelten van twee geliefden in hun graf is dankbaarheid, verdriet en geluk bij wat zij tot stand hebben gebracht Uitgebracht op: 30 april 2008
open © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wanneer je medewerkers vraagt wat ze belangrijk vinden in de communicatie dan noemen ze vaak openheid. Wat ze bedoelen is dat ze alles willen weten wat hun werk en positie zou kunnen beïnvloeden. Ook willen ze dat er geluisterd wordt naar hun ideeën over het bedrijf en de mensen die er werken. Wat de meesten niet beseffen is dat je een prijs moet betalen voor deze openheid. Openheid is namelijk geen exclusief recht van één persoon. Anderen hebben hetzelfde recht. Dit kan onaangenaam uitpakken wanneer je functioneren openlijk ter sprake wordt gesteld. Hiermee geconfronteerd, proberen de meesten hun fouten en zwaktes alsnog te verbergen achter de gesloten deuren van het functioneringsgesprek. Uitgebracht op: 17 maart 2008
toegevoegde waarde (2) © Copyright 2011, Willem Razenberg
Sommige nieuwe managers gaan aan het werk alsof ze de organisatie moeten afbreken en opnieuw opbouwen. Verblind door eigendunk gaan ze niet uit van de waarde van het bedrijf, kijken niet naar wat ze er aan kunnen toevoegen. Er zijn ook nieuwe managers die alhoewel ze een toegevoegde waarde hebben de uitvoering van hun ideeën niet kunnen managen. Helaas wordt dit meestal pas vastgesteld na het vertrek van waardevolle medewerkers. De toegevoegde waarde blijkt dan een waardevermindering te zijn. Zie ook: toegevoegde waarde Uitgebracht op: 22 februari 2008
lang leve de psychopaat
49 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Psychopaten zijn gevoelloos, egoïstisch en manipuleren graag. Persoonlijkheidsstoornissen zoals deze worden vaak versterkt door de omgeving. Na de tweede wereldoorlog is er intensief onderzoek gedaan naar de invloed van de omgeving. In een van deze onderzoeken werd mensen gevraagd om iemand anders stroomstoten toe te dienen. Aangevuurd door de onderzoeksleider gingen de meesten tot het uiterste. Dit feit sloeg destijds in als een bom. We zijn nog steeds geschokt wanneer we met psychopaten worden geconfronteerd. Zo luisteren we verbijsterd toe hoe een serieleugenaar zonder enig medegevoel vertelt hoe hij een jonge vrouw in zee heeft laten dumpen omdat hij dacht dat ze dood was. Onze verontwaardiging leidt helaas niet tot zelfkritiek. Door een gebrek aan zelfkritiek hebben we een cultuur laten ontstaan waarin psychopaten worden verheerlijkt. Waar mannen vol trots vertellen hoe ze een vrouw seksueel hebben misbruikt. Een cultuur waarin we ons via de tv laten vermaken door mensen die zich vrijwillig in een huis laten opsluiten om elkaar te manipuleren en emotioneel af te slachten. Het feit dat we hier niet afwijzend op reageren rechtvaardigen we met te zeggen dat het maar een spelletje is. Ook in het werk worden psychopaten verheerlijkt. De manager die over lijken gaat en mensen tegen elkaar uitspeelt dringt soms zelfs door tot in de top van een organisatie. Uitgebracht op: 8 februari 2008
humor © Copyright 2011, Willem Razenberg
Volgens Richard Wiseman is dit de beste mop ooit: Twee jagers zijn op stap in de bossen wanneer een van hen in elkaar zakt. Hij lijkt niet meer te ademen, zijn ogen staan glazig. De andere man grijpt zijn telefoon en belt 112. Naar adem snakkend roept hij “Mijn vriend is dood! Wat kan ik doen?” De vrouw van de hulpdienst zegt: “Kalm maar. Ik help u. Laten we eerst even vaststellen of hij echt dood is.” Er valt een stilte. Plotseling klinkt er een schot. Terug aan de telefoon zegt de man: “Okay, wat nu?” Een goede mop creëert een verwachtingspatroon. Vervolgens blijk je aan het einde van het verhaal op het verkeerde been te zijn gezet. De spanning die dan los komt legt je kwetsbaarheid bloot in een lach. Volgens sommigen krijgen we, wanneer we dood gaan, een overzicht van alles wat we goed en fout hebben gedaan. Ik hoop dat ik me ook dan zal kunnen bevrijden met een lach. Uitgebracht op: 24 januari 2008
blind vertrouwen © Copyright 2011, Willem Razenberg
50 / 91
Toen ik laatst op vakantie in Duitsland was moest ik denken aan 1971. Het jaar waarin werd besloten om het collegegeld te verhogen naar 1000 gulden. Op de dag dat er acties werden aangekondigd was ik in het Maagdenhuis in Amsterdam. Daar hadden zich verschillende studenten verzameld. Ik stond er met een vriend te praten. Een van de actievoerders kwam op ons af en begon ons taken op te dragen. Zonder er bij na te denken liepen we met hem mee. Plotseling gingen we langzamer lopen, keken elkaar aan en verlieten lachend het pand. Wandelend in het Zwarte Woud besefte ik dat waarschijnlijk ook veel Duitsers gedachteloos Hitler waren gevolgd. We hebben allemaal de neiging om achter actievoerders aan te lopen zowel in de politiek als op het werk. Blind vertrouwen we degene die onze problemen oplost. Na verloop van tijd kunnen we er niet meer om lachen. Raken de macht over onszelf kwijt. Uitgebracht op: 11 januari 2008
51 / 91
2007 toegevoegde waarde © Copyright 2011, Willem Razenberg
Veel nieuwe managers vormen zich een beeld van de organisatie door persoonlijke gesprekken te voeren met medewerkers. Door dit te doen creëren ze een vertrouwensband. Dit vertrouwen is echter slechts een voorwaarde voor datgene waarop ze uiteindelijk worden beoordeeld. Als nieuweling zullen ze ook moeten bewijzen dat ze een toegevoegde waarde hebben voor de organisatie. Niet iedereen heeft dit of kan dit op korte termijn laten zien. Sommigen misbruiken de informatie uit de introductiegesprekken dan ook om te bepalen wie hun potentiële vijanden zijn en wie hun bondgenoten. Samen met deze bondgenoten onderzoeken ze hoe ze hun tegenstanders kunnen bestrijden. Leiders als Jack Welch van General Electric verving deze managers door mensen die bereid waren hun nek uit te steken, die lieten zien dat ze een toegevoegde waarde hadden voor de organisatie. Met dit beleid realiseerde hij een waardevermeerdering van het bedrijf van vele miljarden dollars. Zie ook: toegevoegde waarde (2) Uitgebracht op: 22 december 2007
verlossing © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een van de belangrijkste kenmerken van een cultuur is de opvatting over de relatie tussen leven en dood. In de westerse cultuur is het leven heilig. Je dient het volledig op te souperen inclusief het lijden. Je moet dit lijden tot aan het einde ondergaan om er na de dood van te worden verlost. Niet iedereen deelt deze opvatting. In de opvatting van sommige moslims word je verlost door als martelaar te sterven in de heilige strijd tegen de ongelovigen. Het zwaard van de verlossing snijdt voor hen aan twee kanten. De eer van de familie groeit door het offer dat ze brengen en zelf worden ze verlost in een hemelse orgie. Wat de westerse cultuur en moslim cultuur met elkaar delen is dat ze tot het uiterste gaan in het verlangen naar verlossing. Wat ze niet beseffen is dat verlossing ook kan worden verkregen door het leven ten volle te leven. Door niet de dood maar het leven centraal te stellen. Hierdoor verlost het leven zich van de dood. Uitgebracht op: 23 november 2007
apenrots
52 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Het observeren van apen in een dierentuin kan ons veel leren over onszelf en over onze leidinggevenden. Neem het alfamannetje bij chimpansees. Hij deelt gunsten uit, maakt zich groot door zijn haren rechtovereind te zetten en probeert de omgeving in de gaten te houden vanaf het hoogste punt op de rots. Veel leidinggevenden doen hetzelfde. Door te bluffen, hun macht te laten zien en door over alles geïnformeerd te willen zijn proberen ze hun positie boven op de rots vast te houden. Ze eisen de grootste auto, de hoogste kamer van het gebouw en de beste parkeerplaats bij de ingang op. Verjagen de vrienden van de vorige leidinggevende en zetten door hen zelf aangenomen medewerkers op strategische posities. Reageren agressief op hen die een bedreiging vormen. Wanneer ze zich geïrriteerd of onzeker voelen laten ze zich vlooien door hun ondergeschikten. Deze likken hun hielen en proberen hen na te apen. Uitgebracht op: 27 oktober 2007
formuledenkers © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wie kent ze niet? Managers die hun handelen baseren op formules. Doen medewerkers niet wat je wilt? Versterk de hiërarchische lijn. Communicatieproblemen? Versterk de afdeling personeelszaken. Formuledenkers gaan er van uit dat wanneer alle elementen van de formule zijn ingevuld het doel vanzelf wordt bereikt. De meeste formules zijn echter dodelijk voor de passie en het initiatief van medewerkers. Hoewel ze nuttig zijn, moet je ze ook los kunnen laten. Dit vermogen ontwikkel je door zelfreflectie en zelfkritiek. Er zijn maar weinig bedrijven die hierin investeren. Waarschijnlijk omdat het niet in een formule past. Uitgebracht op: 5 oktober 2007
weerstand © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik merk dat ik me steeds vaker afsluit voor het nieuws. Van berichten over private equity fondsen tot berichten over mishandelingen en ontvoeringen. Van mensen die zichzelf slachtoffer voelen tot zelfmoordenaars die denken geheiligd te zijn in het leven en in de dood. Mijn weerstand verbaast me. Ben ik moe van het mezelf verdiepen in mensen en situaties of is er iets anders aan de hand? Voel ik me misschien machteloos omdat ik onvoldoende mensen kan mobiliseren voor de oplossingen die ik zie? Of leer ik de wereld te accepteren als een feit dat zich onttrekt aan iedere controle? Deze morgen kwam er een einde aan al mijn vragen. Mijn weerstand brak toen ik hoorde dat het slachtoffer van de bijlmoord in Roosendaal de zoon is van een vroegere bekende.
53 / 91
Uitgebracht op: 12 september 2007
romantiek © Copyright 2011, Willem Razenberg
Na de emotionele explosie van de Franse revolutie begon rond 1800 de periode van de romantiek: terug naar de natuur. Naar het natuurlijke paradijs dat open staat voor de ongecompliceerde mens. Het gevoel, de subjectieve ervaring, werd het nieuwe criterium aan de hand waarvan het leven werd beoordeeld. De romantiek is nog steeds springlevend. Er zijn nog altijd grote groepen mensen op zoek naar de reikwijdte en diepgang van hun gevoel. De een doet dit door zijn natuurlijke driften uit te diepen. Een ander gaat op zoek naar het zachte geluk. Weer een ander zoekt het in de esoterie. Velen van hen zijn slaaf van hun eigen gevoel. Missen de aansluiting met het filosofische gedachtegoed uit dezelfde periode. Zo is er volgens Johann Gottlieb Fichte een synthese nodig tussen het ik en het niet-ik. Hegel werkte dit uit toen hij stelde dat in de synthese de eigenschappen van these en antithese behouden blijven. Voor de meeste gevoelszoekers is deze boodschap aan dovemansoren gericht. Zij zijn niet in staat hun denken en voelen op elkaar af te stemmen. Missen daardoor de aansluiting met het modernisme en postmodernisme. De drie columns in dit drieluik: 1. verlichting 2. romantiek 3. postmodernisme Uitgebracht op: 25 augustus 2007
verlichting © Copyright 2011, Willem Razenberg
We willen graag het leven begrijpen, er grip op hebben. Wanneer dit niet lukt gaan we op zoek naar een hogere macht, kerk of overheid, die alles wel begrijpt. Tijdens de verlichting ontdekten we dat we deze hogere macht niet langer nodig hadden. Dat we met ons verstand zelf een antwoord konden geven op onze vragen. Deze individualisering van de kennis heeft ons blind gemaakt voor de invloed van de omgeving. Voor de Nederlandse cultuur die de Franse onderwijsfilosoof Victor Cousin begin 1800 zo treffend omschreef als: Je moet er op je hoede zijn voor behoudzucht en voor een soort onverschilligheid die voortvloeit uit het nationale flegma. Door dit flegma hebben we niet in de gaten dat de ratio niet door iedereen even belangrijk wordt gevonden. Er zijn nog steeds grote groepen mensen die op zoek zijn naar machten die alles kunnen verklaren. Van goddelijke machten tot antwoorden doorgegeven via de traditie. Krampachtig verdedigen zij deze tegen de invloed van de rationaliteit. Gedragen zich als de Franse koningen die ten onder gingen in de door de verlichting ontketende revolutie in 1789.
54 / 91
De drie columns in dit drieluik: 1. verlichting 2. romantiek 3. postmodernisme Uitgebracht op: 2 augustus 2007
wilskracht © Copyright 2011, Willem Razenberg
In het begrip wilskracht zit het woord kracht. Voor mij is dit de emotionele kracht waarmee ik vorm geef aan mijn wil. Ik gebruik deze kracht om een boodschap vol overtuiging over te brengen. Soms raak ik uitgeput door de energie die het van mij vraagt. Ik heb dan tijd nodig om te herstellen. Vakantie is het ideale moment hiervoor. Juist in mijn vakantie besef ik ook hoe verslaafd ik ben aan de emotionele kracht. Ik heb moeite om haar los te laten. Wil niet geconfronteerd worden met de leegte na de adrenalinekick. Toch geef ik me er aan over. In de leegte vind ik namelijk de rust om op krachten te komen en vast te stellen wat ik wil. Zie ook: wilskracht (2) wilskracht (3) Uitgebracht op: 19 juli 2007
arrogantie © Copyright 2011, Willem Razenberg
arrogantie van de kennis Mensen die menen met hun kennis automatisch toegang te hebben tot het gevoel en het doen. Die niet beseffen dat het een niet automatisch voortkomt uit het ander. arrogantie van het gevoel Mensen die denken dat alles wat hun gevoel hen zegt waar is. Die niet inzien dat de weg van het gevoel veel valkuilen kent. arrogantie van het succes Mensen die denken dat ze, omdat ze ooit succesvol zijn geweest, altijd succes zullen hebben. Die niet begrijpen dat je moet blijven werken aan je succes.
55 / 91
arrogantie van de big spender Mensen die aanspraak maken op een bepaalde status omdat ze geld mogen uitgeven. Die niet inzien dat hun aanzien is gebaseerd op de afhankelijkheid van anderen. Uitgebracht op: 30 juni 2007
alternatief © Copyright 2011, Willem Razenberg
Bij onderhandelingen is het nuttig om een alternatief achter de hand te hebben. Bijvoorbeeld een andere klant aan wie je een bepaald product zou kunnen verkopen. Ondanks het feit dat ik een alternatief verstandig vind, heb ik er soms ook moeite mee. Bijvoorbeeld wanneer iemand wacht met het beëindigen van zijn relatie totdat hij een ander heeft. Blijkbaar hanteer ik verschillende normen en waarden voor zakelijke en emotionele aangelegenheden. Uitgebracht op: 9 juni 2007
bureaucraten © Copyright 2011, Willem Razenberg
In van Dale wordt het woord bureaucraat omschreven als: eigenmachtig en kleingeestig ambtenaar. Het Prisma woordenboek omschrijft het nog scherper: heerszuchtig ambtenaar die enkel de letter der voorschriften volgt. Bureaucraten vind je niet alleen bij ambtenaren. Je vindt ze overal. Ze verschuilen zich achter regels. Misbruiken deze regels om hun macht te vergroten, hun onvermogen te verbergen en in persoonlijk gewin om te zetten. Het liefst ga ik bureaucraten uit de weg. Ik ben echter zo nu en dan gedwongen hun spel mee te spelen. Ik probeer er dan mee om te gaan als een schaakspeler, te genieten van mijn tactische en strategische zetten. Dit lukt me niet altijd. Soms erger ik me aan het spel en de spelers. Uitgebracht op: 20 mei 2007
illusies © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wij hebben allemaal de illusie dat we onkwetsbaar zijn. Soms worden we ons er van bewust door
56 / 91
gebeurtenissen die ons confronteren met angst en machteloosheid, met het gevoel slachtoffer te zijn. In onze nood wenden we ons dan tot anderen. Zij hadden ons moeten beschermen. Geen enkele bescherming is echter waterdicht. Nu eens sijpelt, dan weer spuit het leven er door heen, zoekend naar de bereidheid om illusies los te laten. Uitgebracht op: 30 april 2007
onzeker © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een opmerking als ´eigenlijk ben je heel onzeker´ kan bij sommige mensen overkomen alsof je een groot geheim onthult. Niets is minder waar. Diep van binnen voelt ieder mens zich onzeker. Leven betekent geestelijke grenzen verleggen. Het onbekende gebied dat je daarbij betreedt kent geen gebaande wegen voor het denken en het gevoel. Geconfronteerd met de waanzin van het onbekende probeer je daarom de weg naar het verleden open te houden. Het onbekende de rug toe te keren. Wanneer ik mezelf daar op betrap dan raak ik geïrriteerd. Ik wil verder. Mijn banden verbreken. Mijn verleden loslaten om het geheim van mijn onzekerheid te onthullen. Uitgebracht op: 13 april 2007
collectief © Copyright 2011, Willem Razenberg
De afgelopen veertig jaar hoefde er nauwelijks een beroep te worden gedaan op de bescherming en ondersteuning van de groep. We konden ons persoonlijk ontwikkelen. Lieten ons niet onder de voet lopen door de kudde. Terwijl het grootste deel van de wereld zich koesterde in familiebanden en collectieve normen leefden wij met opvattingen als: Je moet jezelf kunnen zijn. Ze moeten me nemen zoals ik ben. Sinds september 2001 zijn we daar niet meer zo zeker van. Langzaam wordt de invloed van het collectief sterker. De druk om je aan te passen groter. Verrast door deze ontwikkeling zwijgen we wanneer we worden geconfronteerd met de romantiek van het collectief. Geven ons blind over aan hen die bescherming beloven tegen vreemdelingen en/of economische rampspoed. Laten ons gedachteloos meeslepen in maatschappelijke discussies. Stemmen lijdzaam in met onveranderlijke religieuze opvattingen. Het wordt tijd dat we leren omgaan met het collectief. Uitgebracht op: 24 maart 2007
Evi
57 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Nog geen zes jaar oud is Evi deze week overleden. Zij was een van de bijna zeven miljard mensen op deze aarde. Ik heb haar nooit persoonlijk gekend. Ik ken haar slechts via de liefde en het leed van haar opa en oma en van het indrukwekkende dagboek van haar vader en moeder. Waarom raakt haar dood mij dan toch zo sterk? Is het de pijn die ik voel van mensen die me dierbaar zijn? Is het mijn leeftijd waardoor ik steeds vaker ontroerd raak door oprechte liefde? Of is het dankbaarheid dat het leven zo veel zuiverheid openbaart? Uitgebracht op: 1 maart 2007
emotionele chantage © Copyright 2011, Willem Razenberg
Emoties zijn bedoeld om in crisissituaties te overleven door te vechten, te vluchten of door je samen met anderen te beschermen tegen het gevaar. Emoties zijn daarmee nuttig en zelfs noodzakelijk voor de communicatie binnen een groep. De afhankelijkheid van emoties maakt je echter ook vatbaar voor emotionele chantage. Hierbij dwingt iemand gunsten van je af door emotionele druk op je uit te oefenen. Bijvoorbeeld met het verwijt dat je niet voldoet aan je sociale verplichtingen. Verstoting is de straf op het niet nakomen van deze verplichtingen. Dit maakt mensen voorzichtig. Hierdoor ontstaan er allerlei indirecte vormen van communicatie zoals het jezelf presenteren als slachtoffer: 'Als je van me hield dan zou je dat niet doen.' Emotionele chantage is niet uit te bannen. Het ligt in onze natuur dat we een beroep doen op elkaar. Je kunt er wel mee leren omgaan. Het begint met het jezelf bewust worden van de invloed van de groep. Het eindigt met een assertieve houding waarbij je de ander niet aanvalt maar erkent in zijn waarde en hem of haar een spiegel voorhoudt: ´Ik begrijp best dat je wilt dat ik bepaalde dingen doe. Ik vind het niet prettig wanneer je suggereert dat ik niet van je hou.´ Uitgebracht op: 28 februari 2007
conflicten © Copyright 2011, Willem Razenberg
Conflicten leiden vaak een sudderend bestaan. De drang om ze op te lossen is er wel maar zit verstopt in de spanning die je ervaart. In plaats van deze spanning te delen met degene met wie je het conflict hebt, praat je er over in je werk of deelt het met iemand anders. Dit kan er toe leiden dat degene met wie je het conflict hebt de spanning nog steeds heeft terwijl jij er van verlost bent. Je lost het conflict er niet mee op. Het kan elk moment opnieuw opspelen. Toch kan het nuttig zijn om een conflict met een buitenstaander te bespreken. Een dergelijk gesprek zal dan wel aan een aantal voorwaarden moeten
58 / 91
voldoen. Zo mag het er niet toe leiden dat de drang om het conflict op te lossen wegebt. Ook mag het er niet toe leiden dat je jezelf traumatiseert. Dat je de ander gebruikt om je frustraties te bevestigen. Je zult je in dit gesprek vooral moeten richten op het analyseren van de situatie en op je eigen bijdrage aan het ontstaan en het in stand houden van het conflict. Ook zul je op zoek moeten gaan naar de behoeften van jezelf en van de ander. Achter conflicten gaan immers vaak behoeften schuil die niet worden erkend. Door je open te stellen voor deze behoeften en er iets mee te doen leg je de basis voor de oplossing van het conflict. Uitgebracht op: 9 februari 2007
mac of pc © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wij zijn kuddedieren, willen graag ergens bij horen. Naast vechten en vluchten is dit de derde primaire emotie. Toch zijn maar weinigen zich bewust van de invloed van deze emotie. De carrièrevrouw heeft niet in de gaten dat haar kleding, kapsel en sieraden een kopie zijn van die van haar soortgenoten. De voetbalfan heeft niet in de gaten dat zijn emoties in het stadion worden gekleurd door de mensen om hem heen. We leven allemaal in de waan dat we niet worden beïnvloed door anderen. Hierdoor zijn we ook blind voor de negatieve invloeden. Jonge meiden merken niet dat ze flauw vallen bij het zien van hun idool omdat anderen dat ook doen. We hebben niet in de gaten dat we alleen die mensen aardig vinden die het met ons eens zijn. Door onze eigenwaan laten we ons bovendien meeslepen door godsdienstfanatici en politieke extremisten. Om een einde te maken aan deze afhankelijkheid dien je er dagelijks bij stil te staan. Eigenlijk begint het al bij de vraag waarom je een voorstander bent van een mac of van een pc. Uitgebracht op: 13 januari 2007
59 / 91
2006 proost © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ben je ook een van degenen die aan het einde van het jaar stil staan bij alles wat er is gebeurd en wat er nog te wensen over blijft? Schuif je de uitvoering ook voor je uit of laat je het afhangen van het winnen van de loterij? Wanneer je deze herhaling van zetten wilt beëindigen dan zul je antwoord moeten geven op vragen als: Blijf ik me verstoppen of laat ik zien waar ik voor sta? Blijf ik uitgaan van de solidariteit van anderen of neem ik mijn lot in eigen handen? Ontkurk ik de champagne of laat ik hem liggen tot volgend jaar? Proost! Uitgebracht op: 26 december 2006
doorzetter © Copyright 2011, Willem Razenberg
In het laatste jaar van de lagere school heb ik bij mijn vader in de klas gezeten. Hij eiste in dat jaar veel van zichzelf en van mij. In zware omstandigheden schiep hij een ruimte waarin het leven zich kon manifesteren. Een leven dat werd gekenmerkt door de uitdrukking: waar een wil is, is een weg. Een weg die hem voerde langs in stilte beleden pijn en verdriet. Hij was met zijn persoonlijkheid een voorbeeld van hoe je de grenzen van het leven kunt verleggen. Uitgebracht op: 16 december 2006
Sisyphusarbeid © Copyright 2011, Willem Razenberg
Sisyphus probeerde de dood te slim af te zijn. Als straf moest hij van Zeus een rotsblok tegen een berg omhoog rollen. Iedere keer wanneer hij de top bijna had bereikt, rolde de rots weer naar beneden waardoor hij opnieuw moest beginnen. Ook ik probeer de dood te overwinnen, de grens van het leven te verleggen. Ook mijn werk kent geen einde. Ik ben de beweging en de stilstand, de sjouwer en de rots. Haar kracht is mijn kracht. Uitgebracht op: 26 november 2006
60 / 91
betrekkelijk © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik ervaar regelmatig de betrekkelijkheid van het leven. Het is niet zo dat ik op dergelijke momenten het leven bagatelliseer. Ik ervaar dat de sluier van de tijd wordt opgetild. Dat het leven zich in al haar naaktheid aan me openbaart. Het is alsof ik zittend boven op een berg de door de tijd begrensde schoonheid van het leven in het dal beneden me zie en besef dat ook ik in een eigen wereld leef. Dit besef wekt de glimlach van de betrekkelijkheid bij me op. Een kostbaar sprankelend vrijheidsgevoel dat ontsnapt aan het rad van avontuur waarin ik mijn waarde ontleen aan een vergelijking met iets anders. Zie ook: betrekkelijk (2) Uitgebracht op: 5 november 2006
traumaverwerking © Copyright 2011, Willem Razenberg
Bij trauma’s horen emoties die moeten worden verwerkt. Wanneer je dat niet doet komen ze terug totdat je ze hebt doorleefd. Je zult ze moeten herkennen, erkennen en loslaten. Dit geldt niet alleen voor machteloosheid, pijn en verdriet maar ook voor woede en haat. Het heeft geen zin om jezelf te verstoppen door je af te zetten tegen de oorzaak van je emoties of tegen de dader. Het zijn jouw emoties. Je bent zelf verantwoordelijk voor de verwerking ervan. Het maakt niet uit of je dit rechtvaardig vindt of niet. Stel ook vast in hoeverre je geen slachtoffer bent geweest. Misschien heb je jezelf, toen het gebeurde, kunnen afsluiten voor de meest heftige emoties. Misschien heb je anderen kunnen helpen. Of misschien ben je na afloop bewuster gaan leven. Je kunt uiteraard ook altijd besluiten om de emoties weg te stoppen en er niet over te praten. Misschien ben je een van de weinigen die dit lukt of die dood gaat voordat de emoties gaan opspelen. Wanneer je in reïncarnatie en karma gelooft dan is dit niet zo verstandig. Uitgebracht op: 13 oktober 2006
seksueel misbruik
61 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Wanneer een eend uit het ei komt dan volgt het elk willekeurig object, denkend dat het de moeder is. Een dergelijk proces vindt ook plaats bij de ontluikende seksualiteit. Zij heeft de neiging zich te hechten aan alles wat op haar weg komt. Zo blijken veel objecten waar een fetisjist zijn of haar gevoelens aan ontleent, een relatie te hebben met de eerste seksuele ervaringen als kind. Wanneer deze ervaring wordt opgedaan met een volwassene dan is de kans groot dat het kind, door de specifieke beelden die met zijn gevoelens verbonden raken, gaat twijfelen aan zijn identiteit. Deze twijfel wordt versterkt door het feit dat het kind niet op eigen kracht de nuances van zijn gevoel ontdekt. Zijn gevoelens worden immers bepaald door iemand die in ervaring en macht boven hem staat. De jongen die door een pedofiel is misbruikt kan gaan twijfelen aan zijn geaardheid. Het meisje dat is misbruikt kan problemen krijgen met het aangaan van seksuele contacten met leeftijdsgenoten. Indien het misbruik gepaard gaat met angst en pijn dan is de schade nog groter. Het kind zal dan niet alleen een identiteitscrisis moeten overwinnen, het zal ook een trauma moeten verwerken. Uitgebracht op: 23 september 2006
schandpaal © Copyright 2011, Willem Razenberg
In de eed die een advocaat aflegt staat: ‘Ik zweer (beloof) getrouwheid aan de koning, gehoorzaamheid aan de grondwet, eerbied voor de rechterlijke autoriteiten en dat ik geen zaak zal aanraden of verdedigen, die ik in gemoede niet gelove rechtvaardig te zijn.’ Bij de vraag of iets rechtvaardig is dient de advocaat een morele afweging te maken tussen het belang van het individu en dat van de maatschappij. Sommigen leggen deze afweging naast zich neer. Zij zoeken slechts naar vormfouten om hun cliënt vrij te krijgen. Hiermee maken ze niet alleen misbruik van het systeem. Ze gedragen zich ook onverantwoordelijk. Ze zijn niet, zoals het woord aangeeft, bereid en in staat een antwoord te geven op de vraag waarom ze kiezen voor het recht van de verdachte tegenover dat van het slachtoffer, de maatschappij. Het maakt hen niet uit of de moordenaar, oplichter of terrorist door kan gaan anderen schade te berokkenen. Zij herleiden hun beroep tot een rationele strijd met de papieren tijger van de wet. Helaas maakt de vertrouwelijkheid tussen advocaat en cliënt het onmogelijk de ethische vraag publiekelijk te beantwoorden. Wanneer de beroepsgroep er echter niet in slaagt om zich te verantwoorden tegenover de maatschappij dan loopt zij het risico dat deze de advocatuur aan de schandpaal nagelt of aan eigenrichting gaat doen. Uitgebracht op: 1 september 2006
parasieten © Copyright 2011, Willem Razenberg
62 / 91
Normaal gesproken houd ik me niet bezig met parasieten. Ik weet dat ik ze bij me draag en dat ze soms nuttig en soms schadelijk zijn. Ze profiteren van het feit dat ik er ben en dat ik mezelf in leven houd. De laatste tijd zie ik steeds meer de schadelijke kanten van hun bestaan. Ik zie terroristen en andere criminelen misbruik maken van de democratie. Ze profiteren van de vrijheid en welvaart om vervolgens hun gastheer te doden. Ik zie medewerkers misbruik maken van de inzet van collega’s en ze vervolgens onderuit schoppen. Dit alles leidt er toe dat ik mijn gedachten ten opzichte van deze parasieten probeer te bepalen. Beschouw ik ze als onschuldige microscopische gasten waarvan ik weet dat ik ze altijd bij me draag of zie ik ze als inhalige hypocrieten met moordzuchtige neigingen? Eigenlijk wil ik helemaal niet met dit soort vragen bezig zijn. Het liefst zou ik doorgaan met wat ik altijd deed. Ik wist dat er mensen waren die misbruik maakten van de voorzieningen maar ik maakte me er niet druk om. Ik kon immers het lijden van de ander niet inschatten. Langzaam begint de invloed van de kleine etters tot me door te dringen. Ik wil hun gevaar niet meer bagatelliseren. Ik wil me niet onttrekken aan mijn verantwoordelijkheid voor het hier en nu. Ik wil handelen, me uitspreken over goed en kwaad. Het wankele koord bewandelen tussen weerbaarheid en betrokkenheid. Uitgebracht op: 14 augustus 2006
Levensfase Oriëntatie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Er is in de loop van de tijd nog nooit zo’n groot beroep gedaan op het vermogen van de mens om informatie op te slaan en te verwerken als nu. De mate waarin we onze hersenen belasten is gigantisch. Kon je in vroeger tijden een hele dag alleen op het land werken, nu worden we voortdurend omgeven door mensen. Veranderde vroeger je wereld vooral met de wisselingen van de seizoenen en de invloed van het klimaat, nu verhuist ieder mens eens in de zeven jaar, hebben we in de loop van ons leven meerdere partners en dienen we minstens om de vier á vijf jaar van baan te veranderen. Naast al deze veranderingen in de leefsituatie verandert er in de loop van ons leven ook veel in het beeld dat we van onszelf hebben. Zo verzamelen we in onze jeugd vooral kennis en ervaring, settelen ons vervolgens en gaan daarna tussen de 35 en 45 jaar twijfelen aan wie we zijn en wat we willen. Velen kunnen de druk van al deze ontwikkelingen niet aan en bezwijken onder de geestelijke belasting. Anderen proberen de confrontatie voor zich uit te schuiven tot aan hun pensioen. Door de veranderingen in de verschillende pensioenregelingen is deze weg nu afgesloten. Je kunt niet meer ontsnappen. Je zult jezelf moeten gaan oriënteren op de gevolgen van het ouder worden voor je loopbaan. Begin er mee voordat de vertwijfeling toeslaat. Uitgebracht op: 29 juli 2006
zelfstandigen
63 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
De jaren zestig werden gekenmerkt door het streven naar zelfstandigheid: verken de wereld en ontdek jezelf. Voortgestuwd door de arbeidsinzet van de oorlogsgeneratie leek niets dit streven in de weg te staan. Nederland was welvarend. Je zou niet meer hoeven te werken voor je levensonderhoud. De technologie zou het ouderwetse handwerk overbodig maken. Er waren al fabrieken waar slechts enkele mensen werkten aan producten die iedereen kende. In de jaren zeventig brokkelden de noodzakelijke financiële voorzieningen af. De banen bleken niet voor het oprapen te liggen. De onafhankelijke geesten werden onderworpen aan de struggle for life. Ze werden conservatief. Hun kreet werd: behoud van werk en inkomen. Niet iedereen deed hier aan mee. Steeds meer mensen namen hun lot in eigen handen. Ze hadden ontdekt dat je van het verleden niet kunt eten. Op dit moment zijn er meer dan 800.000 zelfstandig ondernemers in Nederland, in de bouw alleen al 52.000. In de afgelopen vijf jaar is het aantal zelfstandigen met 14 procent gestegen. Een aantal van deze initiatiefrijke geesten voelt zich hier niet meer thuis. Zij zoeken hun heil elders in de wereld. Het aantal emigranten is de afgelopen vijf jaar met 40% toegenomen. Uitgebracht op: 19 juli 2006
zelfvertrouwen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het woord trouw komt uit het Indo-Germaans en betekent ‘zo hard als een eik’. In het verlengde hiervan heeft het begrip zelfvertrouwen de betekenis van: vertrouwen op eigen kracht. Zelfvertrouwen ligt echter niet altijd verankerd in kracht. Ongestuurd door je wilskracht borrelt ze soms ook op in de overgave. In dit laatste geval is je bijdrage aan een discussie anders dan wanneer je uitgaat van kracht. Neem het hoofddoekjes verbod op scholen in Frankrijk, voor sommigen een symbool van echtelijke exclusiviteit, voor anderen een teken van godsdienstig fundamentalisme. Wanneer zelfvertrouwen is gebaseerd op kracht dan zul je in een discussie over dit onderwerp een standpunt innemen waar je slechts van afwijkt wanneer de ander over krachtiger argumenten blijkt te beschikken dan jij. De discussie krijgt hierdoor vaak een harde, scherpe ondertoon. Wanneer zelfvertrouwen is gebaseerd op overgave dan is er een directe lijn met zelfbeschouwing en zelfkritiek. Toen ik zelf betrokken was bij een discussie over dit verbod kwamen er in eerste instantie beelden bij me op over de hoofdbedekking van nonnen, de petten van voetbalsupporters, Samson die zijn kracht verloor toen zijn haren werden afgeknipt. Ik dacht terug aan mijn lange haren, teken van verzet, die ik moest afknippen omdat ik anders Marokko niet binnen mocht. De reeks werd afgesloten met de uitdrukking: geen haar op mijn hoofd die eraan denkt. Op dat moment loste mijn kracht op in een lach, niet gezien of gehoord, wel gevoeld door het zelfvertrouwen waarmee ik in alle rust mijn standpunt naar voren bracht. Uitgebracht op: 4 juli 2006
64 / 91
leeg © Copyright 2011, Willem Razenberg
ik sloot me bij hen aan de heiligheid lag op straat fier marcheerden we over haar resten met armen te kort om iedereen te omhelzen omhelsde ik mezelf loste op in de lucht die ontsnapte een kapot geslagen papieren zak bleef achter niemand keek om genegeerd door duizenden werd hij opgepakt door de wind Uitgebracht op: 11 juni 2006
wel of niet © Copyright 2011, Willem Razenberg
Je wilt wel of je wilt niet. Zo eenvoudig is het niet. Soms wil je niets. Niet denken, niet voelen. Moe van het iets, bekruipt je het verlangen naar het niets. Je wereld krimpt, kruipt dichter naar je toe. De angst voor verlies dreigt je te verstikken. Wanhopig ga je op zoek naar het geluk. Dan besef je dat dit niet kan. Het is niet iets dat je kunt zoeken. Soms is het er wel en soms ook weer niet. Uitgebracht op: 4 juni 2006
hokjesgeest © Copyright 2011, Willem Razenberg
In de afgelopen dagen ben ik de discussie over de naturalisatie van Hirsi Ali uit de weg gegaan. Door de aanhoudende berichtgeving ben ik er alsnog over na gaan denken. Allereerst over het feit dat ik niet met het onderwerp bezig wilde zijn. Ik ben tot de conclusie gekomen dat ik vast wilde houden aan het uitgangspunt ‘regel is regel’. Ik schrok van mezelf toen ik dit vaststelde. Natuurlijk moeten er regels zijn. Ik vind het echter ook de kunst van leven om op het juiste moment, op de juiste plaats de juiste
65 / 91
dingen te doen. Soms zijn dit zaken die strijdig zijn met maatschappelijke regels. Wanneer je kind in levensgevaar is rijd je harder dan toegestaan om snel bij het ziekenhuis te kunnen komen. Ook in de uitvoering van de immigratiewet dient ruimte te zijn voor uitzonderingen. Bijvoorbeeld voor hen die een toegevoegde waarde hebben voor de maatschappij. Hirsi Ali is zo iemand. Door haar bijdrage aan het moslim debat zijn we ons opportunistische vertrouwen in de multiculturele samenleving gaan nuanceren. We zijn ook beter de gevolgen gaan inzien van religieus fundamentalisme. Van het soort hokjesgeest dat ook mij even in haar greep had. Uitgebracht op: 21 mei 2006
de kus © Copyright 2011, Willem Razenberg
In het schilderij de kus van Gustav Klimt, kust een man een vrouw op haar wang. Zij biedt, knielend aan de rand van een ravijn, met gesloten ogen haar wang aan hem aan. Ze hebben een mantel om zich heen geslagen waar de vrouwelijke vormen sensueel doorheen schijnen. Bij haar is de mantel bedrukt met ronde vormen en zachte kleuren, bij hem met hoekige vormen, zwart en wit. De ondergrond van de mantel is geel dat met bladgoud is versierd. Beide figuren zijn geplaatst in een zee van veldbloemen. Het schilderij heeft geen grote kunsthistorische betekenis. Het is geen ontdekkingstocht naar nieuwe stijlvormen. Toch spreekt het aan. Komt dit door het decoratieve karakter, de aantrekkingskracht van goud of is het misschien de sensualiteit van de tederheid die aanleunt tegen hartstocht? Een symbool van hoofse liefde waar de man probeert de vrouw te veroveren en zij hem op afstand houdt in een poging de tijd te bevriezen. Te genieten van de gelukzaligheid die opbloeit tussen twee mensen die hetzelfde en toch verschillend zijn. Uitgebracht op: 3 mei 2006
soap © Copyright 2011, Willem Razenberg
De erfenis van de evolutie speelt nog steeds een belangrijke rol in ons dagelijks leven. Aanvankelijk hadden man en vrouw ieder hun eigen taak. De man had een plaats aan de rand van de kudde. Zijn taak was het om aanvallers af te weren. Later werd hij de jager die de groep voorzag van dierlijke eiwitten. Vrouwen waren, wanneer de mannen weg waren, voor hun eigen bescherming en die van hun kinderen aangewezen op elkaar. Communicatie is in zo’n situatie erg belangrijk. Het spraakcentrum in de hersenen van vrouwen is dan ook groter dan dat van mannen. Ook het tonen van emoties was een belangrijk onderdeel van de communicatie. Met name huilen vormde een krachtig signaal. Het betekende dat men hulp nodig had, dat men zich machteloos voelde. Dit signaal was voor vrouwen nuttiger dan voor mannen. Deze zouden slechts hinder ondervinden van een dergelijke emotie wanneer
66 / 91
ze hun prooi moesten besluipen of wanneer ze oog in oog stonden met de vijand. De verbale en non-verbale communicatie speelt nog steeds een belangrijke rol in het leven van vrouwen. Wanneer een van hen zich machteloos voelt en begint te huilen dan is er altijd wel iemand die haar wil steunen. Zelfs wanneer er geen directe dreiging is maar slechts een mogelijke dreiging dan komt dit proces op gang. Misschien is dit de verklaring voor het feit dat wanneer een vrouw in een openbare gelegenheid naar het toilet moet er altijd wel een andere vrouw is die zegt: “Dan loop ik gelijk even mee.” Een man zul je zoiets niet snel horen zeggen. Vanaf hun kinderjaren richten vrouwen zich op de verbale en non-verbale communicatie. Kwistig strooiend met emoties en vriendelijke woorden hebben sommigen eigenlijk geen roddelbladen en televisie nodig, zij creëren hun eigen soap. Uitgebracht op: 16 april 2006
watjes © Copyright 2011, Willem Razenberg
We leven in een feminiene cultuur. De mannelijke aspecten van het gevoel komen daardoor onvoldoende tot ontwikkeling. In hun jeugd leren mannen om hun agressie te onderdrukken in plaats van deze te vormen. Bekritiseerd door hun partner oefenen ze zich vooral in het tonen van hun zwaktes. In het werk richten ze zich vooral op het versterken van soft skills als: luisteren naar en afstemmen op de ander. Ze gaan voorbij aan de mannelijke aspecten van hun gevoel: geconcentreerd op je doel afgaan. Er niet om heen draaien, de koe bij de horens vatten. Ze lijken te zijn vergeten hoe ze als jongetje plassend een boom probeerden te raken. Hoe ze bij het voetballen een punt probeerden te scoren. In plaats van te leren de eigen krachten te focussen en op de omgeving af te stemmen, koesteren ze zichzelf liever in de roze watten van het vrouwelijk gevoel. Zie ook: monniken Uitgebracht op: 31 maart 2006
postmodernisme postmodernisme © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wanneer ik iets wil gaan doen dan zie ik hem denken: Dat wil ik ook. Hij pleegt plagiaat, kopieert het leven van anderen, voegt er niets aan toe. Terwijl ik dit bedenk vraag ik me af of ik wel het recht heb om deze conclusie te trekken. Als beschouwer pleeg ik immers ook plagiaat. Ik ben afhankelijk van hetgeen
67 / 91
ik beschouw. Deze vraag is een voorbeeld van modernisme. Alle elementen zijn aanwezig, van intens bewustzijn tot zelfreflectie en de constatering dat de waarneming afhankelijk is van het ingenomen standpunt. In het postmodernisme ga je verder. Je laat de zoektocht naar een alomvattende verklaring los. Dit wekt de volgende vraag bij me op: Heb ik het zoeken losgelaten of is mijn zelfkritiek het bewijs dat ik nog steeds zoekende ben? De vraag voert me voorbij het postmodernisme. Begin en einde van mijn zoektocht verbinden zich in een eindeloos droste-effect met elkaar. Mijn plagiaat wordt duizendvoudig herhaald. Ik lach, de vragen hebben me bevrijd. De drie columns in dit drieluik: 1. verlichting 2. romantiek 3. postmodernisme Uitgebracht op: 11 maart 2006
statement © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik merk dat ik steeds vaker een statement maak. Dat ik me met mijn uitspraken verzet tegen de aanval op onze cultuur door dogmatici en extremisten. Zij doen van hun kant hetzelfde. Hierdoor ontstaat het risico dat we pal tegenover elkaar komen te staan. Desondanks ga ik door. Ik wil niet degene zijn die uit angst zwijgt en die wanneer het goed afloopt, zegt: ik wist het wel. Ik wil ook niet degene zijn die, wanneer de strijd is gestreden en de verliezen worden geteld, zegt: ik wist het niet. Ik voel me als Arjuna in de Bhagavad Gita. Aan de vooravond van een veldslag waarin hij tegenover familieleden zal komen te staan, raakt hij in gesprek met Krishna. Deze laat hem inzien dat hij zich niet aan het hier en nu kan onttrekken. Hij kan wel met een zuiver, onthecht gevoel de strijd aangaan. Uitgebracht op: 19 februari 2006
de Heer M. © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wij zijn er in de afgelopen 35 jaar aan gewend geraakt om dogma’s en taboes te doorbreken. Starre gedachten en gevoelens die onze vrijheid belemmeren, ruimen we uit de weg. De overwinning van dit vrijheidsstreven leek een voldongen feit. De overgebleven vastgeroeste patronen vormden nog slechts een creatieve bron voor columnisten, cartoonisten en cabaretiers. Langzaam wordt duidelijk dat de strijd nog niet is gestreden. Zandstormen vanuit de woestijn remmen de motor van de kritiek. Naarstig zoeken we een uitweg langs paden van reeds lang vergeten gedragscodes. Zolang we op onze tocht worden voortgedreven door zelfkritiek is er geen vuiltje aan de lucht. Wanneer we ons echter laten leiden door
68 / 91
angst dan wordt zelfkritiek: zelfcensuur. Een nieuw taboe is dan geboren waardoor we nog slechts in bedekte termen zullen spreken over de man met de baard: de Heer M. Sommige dogmatici van eigen bodem zouden niets liever willen. Uitgebracht op: 8 februari 2006
Socrates © Copyright 2011, Willem Razenberg
Zo’n 2400 jaar geleden werd door de Griekse filosoof Socrates één van de belangrijkste pijlers van onze westerse cultuur geslagen: het kritisch doorvragen. Dit kritisch doorvragen trotseert al eeuwenlang allerlei politieke en religieuze stormen. Periodes waarin dogma’s hoogtij vierden. Tijden waarin men liever koos voor de ogenschijnlijke zekerheid van het verworven antwoord dan voor de moeilijke weg van het doorvragen. Bij het doorvragen moet je je eigen onzekerheid onder ogen zien. Of zoals Socrates zei: Ik weet maar één ding, dat ik niets weet. Ook zul je, wanneer je de weg van het kritisch doorvragen bewandelt, jezelf moeten verweren tegen iedereen die de waarheid denkt te hebben gevonden. Tegen Socrates werd een rechtszaak aangespannen omdat hij met zijn vragen de jeugd liet twijfelen aan het geloof in goden en in de kinderen van goden. Hij werd door de rechtbank van vrije burgers ter dood veroordeeld. Misschien had hij nooit zo’n grote impact op onze cultuur gehad als hij de vluchtmogelijkheden die hem werden geboden had aangegrepen. Hij onderging echter zijn straf en stierf in 399 voor Christus door het drinken van de gifbeker. Uitgebracht op: 27 januari 2006
kansen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het woord kans komt van cadentia, het vallen van de dobbelstenen. Ieder mens krijgt kansen, raakt verzeild in toevallige gebeurtenissen, ontmoetingen en gesprekken die hij kan gebruiken voor persoonlijke groei en maatschappelijk succes. Toch zijn er mensen die vinden dat ze geen kansen krijgen. Dit is raar. Willen ze de kansen niet zien omdat deze niet beantwoorden aan hun verwachtingen? Lijden in plaats van plezier, verlies in plaats van winst, kwaliteit in plaats van kwantiteit? Of is het gemakzucht waardoor ze kiezen voor zelfbeklag? Of zijn ze misschien bang dat het aangrijpen van een kans hun vrijheid zal beperken omdat een keuze voor het een het ander lijkt uit te sluiten? Al deze vragen vormen kansen, tenminste wanneer je bereid bent het spel te spelen. Uitgebracht op: 6 januari 2006
69 / 91
2005 respect © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik heb het laatste jaar veel contact gehad met buitenlanders. In deze contacten kan ik het niet nalaten om te vragen wat zij van Nederlanders vinden. De meesten zijn niet gewend aan zulke directe vragen. Het is juist deze openheid en directheid die ze vervolgens roemen. Een Engelsman noemt ons outspoken, een Duitser locker en een Belg noemt ons vrij. Het is leuk om dit soort dingen over jezelf te horen. Ik ben immers ook Nederlander. Ik vraag wel door. Ik heb namelijk gemerkt dat veel buitenlanders zich eerder positief uitlaten dan negatief. Ze zijn bang om je door een te grote directheid te kwetsen. Wanneer ik doorvraag dan komt de keerzijde van de medaille naar boven, begrippen als arrogant, losgeslagen en betweterig. Ik ben hierdoor opnieuw gaan nadenken over onze cultuur. Ik ben tot de conclusie gekomen dat we minder respectvol zijn dan we denken. We vinden dat het van respect getuigt wanneer je zonder omwegen, assertief en provocatief je mening kenbaar maakt. Als iemand dat kwetsend vindt dan is dat zijn probleem. Het moet kunnen, je moet jezelf kunnen zijn. Als iemand anders echter hetzelfde doet dan staan we op onze achterste benen. Deze zelfoverschatting maakt ons blind voor wat respect inhoudt. Respect is niet luidruchtig je mening verkondigen en emotioneel eisend om opheldering vragen. Respect is jezelf openstellen voor de ander. Geen conclusies trekken voordat je alle informatie tot je door hebt laten dringen. Zie ook: respect (2) Uitgebracht op: 16 december 2005
schrijver © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik ben geen woordkunstenaar die, kwistig strooiend met de taal, een bijzondere sfeer weet te creëren. Taal is voor mij een instrument. Het is het raam dat ik open zet om de wereld van de ziel toegankelijker te maken. Een wereld die geen woorden kent. Waarin de ene betekenis voortkomt uit de andere. Een wereld die vorm krijgt in het raamwerk van mijn schrijven. In mijn columns en boeken laat ik u door verschillende ramen kijken, nu eens mystiek dan weer zakelijk. Naar datgene wat ik soms in een fragment van de tijd terugvind en dat ik steeds weer moet loslaten om de rijkdom te kunnen ervaren. Een rijkdom waar ik graag ruimte voor maak omdat ze opborrelt uit het helderste weten, het zuiverste gevoel. Uitgebracht op: 25 november 2005
70 / 91
stelling-tegenstelling © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wanneer de groenteboer op de markt roept ‘Heerlijke sinaasappelen!’ dan heb je, ook al lust je geen sinaasappelen, de neiging er tegenin te gaan. Je kijkt er kritisch naar: een tegenstelling. Politici hebben geleerd om niet vanuit een tegenstelling te reageren. Met omslachtig geformuleerde antwoorden omzeilen ze de stelling van de journalist. Zelf ben ik niet zo gehaaid. Ik onderga de natuurlijke drang om tegen een stelling in te gaan. Dit irriteert me, ik wil niet blind reageren op stellingen. Ik stel liever vragen. Vragen leiden echter tot antwoorden die ook weer stellingen zijn. Misschien is het beter om helemaal niets te doen. Dit is trouwens een stelling die weer een tegenstelling oproept. Ben ik nu ook een politicus? Uitgebracht op: 18 november 2005
Duits © Copyright 2011, Willem Razenberg
In het boek -ik wil iets anders, iets nieuws- geef ik aan hoe je denken, voelen en doen op elkaar kunt afstemmen. Mijn inzicht heeft zich na het schrijven van dit boek verder verdiept. Zo ben ik me bewust geworden van de wijze waarop ik informatie verwerk. Dit gaat minder snel dan ik dacht. Een groot deel van de indrukken die ik in de loop van de dag verzamel blijken in een tijdelijke buffer te worden opgeslagen en pas tijdens de slaap te worden verwerkt. Zo ben ik vorig jaar op vakantie geweest in Egypte. Toen ik terug kwam heb ik nog minstens twee weken gedroomd van piramides en tempels. Het was alsof mijn neurologische computer nog niet klaar was met de verwerking van de gegevens. Onlangs heb ik twee verkooptrainingen gegeven in het Duits. Deze waren een groot succes. De dagen daarna sliep ik onrustig. In mijn dromen was ik bezig teksten in het Duits te vertalen. Ik heb nooit Duitse conversatie gehad. Wanneer ik in Duitsland op vakantie ben dan stel ik liever geen vragen omdat ik dan eerst moet nadenken over hoe ik het zal vragen. De vraag rijst: Wat heb ik dan tijdens de trainingen gedaan waardoor ze succesvol waren? Mijn succes als trainer is gebaseerd op twee elementen. Mijn vermogen om me over te geven aan mijn gevoel en mijn vermogen om zaken tot de kern te herleiden. Tijdens de trainingen heb ik vrij baan gegeven aan mijn gevoel en zo de communicatiebarrière overbrugd. In mijn dromen bleek vervolgens dat mijn denken nog niet klaar was. Het is alsof alles wat ik ervaar de trage zeef van mijn denken moet passeren. Wanneer ik een stukje schrijf dan werk ik als de kunstschilder die met vlotte hand een schets maakt voor het toekomstige schilderij. De uitwerking neemt meer tijd in beslag. Ik kan soms eindeloos bezig zijn met het verwijderen en wijzigen van woorden en zinnen Wat ik na al dit slijpen en schuren overhoud, deel ik met anderen. Je hebt er niet veel woorden voor nodig. Uitgebracht op: 4 november 2005
71 / 91
stijl © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik studeerde af met muurschilderen, grafiek en film. Nu eens was mijn werk abstract dan weer realistisch. Ik leg me nog steeds niet vast op één stijl. Als trainer en coach hanteer ik diverse communicatiestijlen. Als schrijver produceer ik poëtisch en analytisch werk. Nu eens tol ik rond dan weer beweeg ik me voort langs onzichtbare wiskundige lijnen. Ik spin een levenskoord met pluizige knopen en microscopisch dunne draden. Op het weefgetouw van de oneindigheid is het één stijl. Uitgebracht op: 21 oktober 2005
Elly Hillesum © Copyright 2011, Willem Razenberg
Een vrouw waar ik een grote bewondering voor heb is Etty Hillesum. In de tweede wereldoorlog werkte zij voor de Joodse Raad in Westerbork. Als vrijwilligster had zij meer rechten dan andere Joodse gevangenen. Hierdoor kon ze brieven sturen naar vrienden buiten het kamp. Uit deze brieven komt een liefdevolle vrouw naar voren die in staat was om binnen de gruwelijke omstandigheden waarin ze verkeerde anderen te steunen. Deze naastenliefde belemmerde haar niet om haar bewustzijn te koesteren en te laten groeien. Een belangrijk moment in deze groei is haar vertrek uit Westerbork. Nadat ze op alle manieren had geprobeerd om voor haar familie uitstel te krijgen is ze samen met hen op transport gesteld naar Auschwitz waar ze in 1943 is vermoord. Volgens de overlevering besloot ze om niet bij haar familie in de wagon plaats te nemen. Ze had afzondering nodig om tot zichzelf te komen. Ze wist dat de toekomst weinig goeds voor haar zou brengen. Ik weet niet of ze de persoonlijke ruimte en rust in de trein en in Auschwitz heeft gevonden. Misschien zijn haar menselijke beperkingen geëxplodeerd en is haar bewustzijn in de knop gestorven. Maar is het niet het mooie van de knop dat ze de bloem al in zich draagt? Uitgebracht op: 29 september 2005
onderbuikgevoel © Copyright 2011, Willem Razenberg
72 / 91
Ik train veel bij bedrijven waar de pionier nog aan het hoofd van het bedrijf staat. Hij ziet vaak de motivatie van zijn medewerkers vervagen onder druk van formuledenkers. Rationalisten die menen dat het bedrijfsresultaat wordt gewaarborgd door strak uitgelijnde formules. Voor een pionier zijn management- en verkoopmodellen een noodzakelijk kwaad, geen doel. Zijn doel is het onderbuikgevoel dat rijpt in het hart en zich vertakt in het hoofd en in de handen. Uitgebracht op: 16 september 2005
onderscheid © Copyright 2011, Willem Razenberg
Er wordt mij regelmatig gevraagd waarin ik mezelf onderscheid van andere trainingsbureaus. Mijn antwoord is steevast: mijn persoon. Ik heb geen collega’s en modules waarachter ik me kan verschuilen. Als zelfstandig trainer sta ik open en bloot voor de groep. In de interactie met de groep toon ik mijn kwetsbaarheid, gedrevenheid, scherpte, creativiteit, doorzettingsvermogen en de drang om zaken te concretiseren en te delen met anderen. Het zijn deze eigenschappen waardoor deelnemers in de spiegel kijken en zich geroepen voelen om in beweging te komen. Het is hun dynamiek die vervolgens het bedrijf beschermt tegen bureaucratie, politiek gekonkel en verlammende solidariteit. Uitgebracht op: 3 september 2005
vakantie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Fijne vakantie gehad? Ja. Er wordt niet doorgevraagd, anders zou ik misschien zeggen waarom ik een fijne vakantie heb gehad. Ik zou het niet hebben over het land waar ik ben geweest. Ik zou iets zeggen over het feit dat mijn denken weg is geweest. Iets over mijn kop die leeg was. Over de zon, de wind en de regen die ongehinderd bij me binnen kwamen. Sinds gisteren eist mijn denken haar plaats weer op. Ze richt zich met tomeloze kracht op elk denkbaar onderwerp, mijn zorgen uitvergrotend. Ik weersta het krachtenspel. Wil nog even genieten van de rust en de stilte. Van datgene waar het denken niets van begrijpt. Uitgebracht op: 16 augustus 2005
Wat ben ik? © Copyright 2011, Willem Razenberg
73 / 91
In het begin van de jaren zeventig volgde ik een workshop Enlightment Intensive. Vijf dagen lang was ik bezig met de vraag: Wat ben ik? Momenten van stilte werden afgewisseld met het beantwoorden van deze vraag. Dit deed ik zittend tegenover een andere deelnemer. Hij of zij luisterde zonder te reageren. Na vijf minuten werden de rollen omgekeerd. Na een uur was er stilte. Zo ging deze workshop door met slechts vier uur slapen per dag. In de loop van de vijf dagen gaf ik alle antwoorden die ik kon bedenken. De momenten van wanhoop en verdriet namen toe. De tranen van het lachen en van het verdriet droogden op. Ik liet los. Wat overbleef was inzicht vermengd met het zuiverste gevoel. De laatste maanden ervaar ik als een Enlightment Intensive. De vraag ‘Wat ben ik?’ speelt voortdurend door mijn hoofd. Ik herken haar in de vragen die ik mezelf stel. Ben ik conservatief of liberaal? Ben ik calvinist of hedonist? Ben ik vrij en onafhankelijk of ben ik het product van de kudde die me omringt? Ik discussieer er niet over, noch met mezelf noch met anderen. Mijn vrouw luistert naar me zonder dat ik iets zeg. Begripvol wacht ze totdat ik deze hoek van het leven heb gerond. Ook nu groeien de wanhoop en het verdriet. Waarom laat ik niet los? Waarom volg ik de bezetenheid van mijn ziel? Ik besluit een kop koffie te gaan drinken. Zittend in de zon zie ik de tuin. Ik glimlach: Ik ben wat ik ben. Uitgebracht op: 1 augustus 2005
rimpels © Copyright 2011, Willem Razenberg
gedreven door perfectionisme vult de leegte zich met de rimpels van beelden en ervaringen reizend op de groeven van gisteren en morgen verdwaal ik in het nu daar waar geuren diep tot me doordringen het warme zonlicht me bevrijdt Uitgebracht op: 1 juli 2005
resocialisatie © Copyright 2011, Willem Razenberg
Onze cultuur is vergeven van het idee dat we het leven en de omgeving kunnen vormen zoals we dat zelf
74 / 91
willen. Wij zijn er van overtuigd dat iedereen zijn lot in eigen hand heeft, ook criminelen. Wij bieden ze daarom resocialisatie programma’s aan. In het verlengde van onze overtuiging zijn we ook tegen de doodstraf. Deze zou de barbaarse tijden doen herleven waarin dingen goed of slecht waren, waarin we waren overgeleverd aan god of de duivel. Ons geloof in de maakbaarheid komt steeds meer onder druk te staan. Er zijn terroristen en psychopaten bij wie het resocialisatieproces niet lijkt te lukken. Steeds vaker vinden we dat het niet blijkt te lukken. Dit zou wel eens het einde kunnen inluiden van onze overtuiging en van de maatschappij die erop is gebaseerd. Het resocialisatieproces is dan alsnog een succes geworden, alleen anders dan we hadden gedacht. Uitgebracht op: 16 juni 2005
onvoorwaarlijk © Copyright 2011, Willem Razenberg
Kinderen zijn er van overtuigd dat ze recht hebben op de onvoorwaardelijke liefde van hun ouders. Hormonen bij de ouders en de afhankelijkheid van het kind, voeden dit droombeeld van de onvoorwaardelijke liefde. Hoe sterk het verwachtingspatroon is, blijkt wanneer kinderen vinden dat aan hun geboorterecht afbreuk wordt gedaan. Ze zullen er in dat geval alles aan doen om toch de liefde te krijgen. Van het overdreven lief of braaf zijn tot het zich verontwaardigd afwenden van de ouders. Gelukkig blijven we geen kind, ontwikkelen we inzicht in het proces van geven en nemen. Soms mondt dit uit in onvoorwaardelijke liefde. Uitgebracht op: 2 juni 2005
ja zeggen © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wie kent ze niet? Mensen die plotseling hun relatie verbreken. Die een nieuwe relatie aangaan en vervolgens in dezelfde problemen terecht komen. Meestal gebeurt dit omdat ze hebben vastgesteld wat ze niet willen maar hebben nagelaten vast te stellen wat ze wél willen. Dit gebeurt vaker bij veranderingsprocessen. Het hoeft gelukkig niet altijd zo te gaan. Stel, je wilt minder bot worden. Je hebt dus vastgesteld wat je niet wilt. De positieve kant van botheid is dat je direct bent. Botheid ontstaat wanneer je deze directheid overschat, er een te groot gewicht aan toekent. In plaats van de botheid te bestrijden, er nee tegen te zeggen, kun je ook de tegenpool van de directheid ontwikkelen: beter leren luisteren, meer leren vertrouwen op je intuïtie en een bredere visie ontwikkelen. Hierdoor zal het te veel aan energie dat je in de directheid pompt verminderen en daarmee de botheid. In een stelling uitgedrukt: Een andere manier van nee zeggen tegen iets is ja zeggen tegen iets anders. Uitgebracht op: 20 mei 2005
75 / 91
zestig jaar later © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik heb al jaren een obsessie voor de holocaust. Ik heb er tientallen boeken over gelezen. Zocht daarin naar antwoorden op twee vragen: Waar kwam het geweld vandaan en waarom hebben de slachtoffers het zo lijdzaam ondergaan? Ik ben tot de conclusie gekomen dat ik de verkeerde vragen heb gesteld. Mijn vragen veronderstellen dat ik geen deel uitmaak van het geweld en dat reageren op geweld de enige logische reactie is. Kijkend naar mezelf heb ik de bron ontdekt van het geweld: de moordzuchtige razernij van het roofdier, de controledrift van de seriemoordenaar, de anticiperende gehoorzaamheid van de beul, de kille arrogantie van de dogmaticus, de opluchting van de meeloper, de desinteresse van de voorbijganger. Ook mijn tweede vraag: waarom de slachtoffers het geweld lijdzaam hebben ondergaan, klopt niet. Zij houdt namelijk geen rekening met de grootsheid van hen die hun haat wisten te onderdrukken, die hun lijden sublimeerden, die zijn gestorven met een arm om iemands schouders geslagen en met hen die, overgeleverd aan zichzelf, zijn doorgegaan met leven. Het zijn hún antwoorden die ook mij bevrijden nu zestig jaar later. Uitgebracht op: 29 april 2005
ondernemer © Copyright 2011, Willem Razenberg
Toen ik vier jaar geleden begon met Managementplein, deed ik dat uit onvrede over de linkpagina op mijn website. Ik liet een startpagina bouwen. Voegde zelf nieuwe functies toe. Door de groei van het aantal links schoot de pagina haar doel voorbij. De gewenste informatie kon niet snel genoeg meer worden gevonden. Ik besloot een nieuwe startpagina te laten bouwen met betere zoekmogelijkheden. De techniek reikte boven mijn pet. Ik werd afhankelijk van anderen. Wat dreef me toch voort? Ik zette de vraag van me af. Dacht mee over de bouw van de website en richtte me op een nieuw doel: de grootste en beste startpagina voor managers maken. Het bezoekersaantal explodeerde. De prijs die ik moest betalen werd groter. Ik had geen concurrenten meer, werd mijn eigen concurrent, raakte verslaafd aan getallen: aantallen bezoekers, links en kliks. Ik vraag me steeds vaker af waarvoor ik het doe. Voor het geld of de waardering hoef ik het niet te doen. Waardering is, in de anonimiteit van internet, slechts een getal. Waarom laat ik dan niet los, begin aan iets nieuws? Ik wil niet loslaten. Ik ga door met wat ik ben: ondernemer. Uitgebracht op: 9 april 2005
prijs betalen
76 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Willem, hoeveel mensen heb jij al getraind? Zo’n 7500. Dat is een grote groep. Zijn er wel eens deelnemers bij die je niet mag? Nee. Kom op, je wilt toch niet zeggen dat je zo professioneel bent dat je daar boven staat? Nee, maar je stelt de vraag verkeerd. Je gaat er van uit dat ik iemand wel of niet mag. Ik sluit me voor niemand af maar ik heb soms natuurlijk wel moeite met bepaald gedrag. Bijvoorbeeld: Voor mij is leven identiek aan bewegen. Je kunt niet stil blijven staan. Ik zie dat sommigen dit toch proberen. Proberen veranderingen op het werk tegen te houden. Vergelijk het met een machine waarvan de aandrijving blokkeert. Je hoort de motor loeien en je weet dat, wanneer je niets doet, de boel uit elkaar zal klappen. Toch zijn er mensen die halsstarrig proberen de verandering tegen te houden. Maar een mens heeft toch het recht om niet mee te doen? Uiteraard, maar anderen hebben ook het recht om zonder je verder te gaan. En als iemand nou niet verder durft te gaan? Het is de tragiek van het leven dat je in dat geval pijn zult lijden. Het bedrijf zal bijvoorbeeld afscheid van je nemen. Je zult alleen achterblijven en ontdekken dat je de tijd niet kunt vastnagelen. De golf van leven zal je oppakken en opnieuw met zich meevoeren. Dus, volgens jou, kan een mens zich niet aan dit proces onttrekken? Nee, je zult de prijs moeten betalen of het wordt je betaald gezet. Dus betaal de prijs, zet je over de angst heen. Dit is moeilijk maar de pijn houdt een keer op. Je zult dit ontdekken wanneer je bereid bent de prijs te betalen. Je zult ontdekken dat de pijn niet wordt veroorzaakt door het leven maar door je verzet. Door je verzet op te geven stopt de pijn. Uitgebracht op: 21 maart 2005
ik of jij © Copyright 2011, Willem Razenberg
Krachtig zwemmend bereik ik de kust. Zacht vlij ik me neer. Ik blijk niet alleen te zijn. Ik word gezandstraald tussen ik en jij. Wie ben ik? Ik of jij? Ik laat de vraag los, verschuif tussen beide werelden. Ik ben het ruisen van de zee, het polijsten van het zand. Uitgebracht op: 8 maart 2005
stelling © Copyright 2011, Willem Razenberg De aantrekkingskracht van een stelling is omgekeerd evenredig aan de energie die het vraagt om de stelling toe te passen.Het vraagt minder energie om te stellen dat je geen mogelijkheden hebt gehad in het leven dan om de mogelijkheden te herkennen en te benutten. Het is gemakkelijker om te stellen dat je geen tijd hebt om een gedicht te lezen dan om je erin te verdiepen.
77 / 91
Neem het volgende gedicht: ga, langs de witte randen van het geluk, de dorre vlakte van de woestijn, de statige cactus van het venijn, zuig met de scherpe punten van het bestaan, de streling van de maan, voel het zwart van de nacht, de ongrijpbare pracht. Dit gedicht ontvouwt zich wanneer je de inspannende weg van de concentratie en beschouwing bewandelt. Het is gemakkelijker om deze internetpagina te verlaten. Daarmee bevestig je mijn stelling. Uitgebracht op: 19 februari 2005
werk - privé © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik kom soms mensen tegen die de volgende stelling hanteren. ‘Ik werk van 9 tot 5 voor mijn baas. De tijd daarna is voor mezelf.’ Zij zetten hun telefoon uit om vijf uur of hebben een geheim nummer om niet te worden gestoord. Ik heb moeite met deze principiële opstelling en reageer vaak als volgt: Wanneer je partner je overdag belt, neem je dan ook niet op? Regel je nooit eens telefonisch een privé-zaak op het werk? Er zijn ook mensen die zeggen dat ze thuis anders zijn dan op het werk. Laatst leidde dit tot het volgende gesprek: Uiteraard doe je dingen thuis die je op je werk niet doet, zoals slapen en vrijen. Of dut je wel eens in op je werk, behoor je misschien tot de 60% medewerkers die nog nooit een relatie hebben gehad met een collega? Nee, maar toch reageer ik anders. Ah, je hebt een gespleten persoonlijkheid. Nee. Ben je dan thuis misschien vrolijker? Soms. Vind je het thuis gezelliger? Soms (lacht). Zou je hetzelfde op je werk willen ervaren? Ja. Wat doe je eraan? De dwangmatige scheiding tussen werk en privé geldt niet voor iedereen. Bij kunstenaars en vrije ondernemers lopen werk en privé naadloos in elkaar over. De vraag die je jezelf zou kunnen stellen is: Waarom lukt het hen wel om werk en privé te integreren en mij niet? De meeste werknemers zouden heel wat gelukkiger zijn wanneer ze zouden leven naar het antwoord op deze vraag. Uitgebracht op: 31 januari 2005
vrouwenzee © Copyright 2011, Willem Razenberg
Hij is vriendelijk en behulpzaam, plaatst zich niet op de voorgrond. Temidden van zijn vrouwelijke collega’s lijkt hij zelfs weg te willen kruipen. Zij zijn aardig. Hun gezamenlijke kracht is reusachtig. Zij walsen over hem heen. Het is alsof ze hem
78 / 91
minachten omdat hij man noch vrouw voor hen is. Zonder het te weten, lijdt hij onder het geweld van het vrouwenvee. Het is het tragische lot van een man, dolend op de vrouwenzee. Uitgebracht op: 21 januari 2005
omzetmoe © Copyright 2011, Willem Razenberg
moe van het presteren, trekken ze zich terug bouwen een bestaan op als fijnslijpers van de bedrijfsstructuur bedenken de mooiste procedures en formules langzaam raken ze vast in de file van de bureaucratie snorkelend binnen de organisatie verliezen ze zichzelf verdwijnen in de schaduw van de in het verleden behaalde resultaten Uitgebracht op: 5 januari 2005
79 / 91
2004 slofslurpers © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ze hebben geen eigen inbreng. Parasiteren op het succes van anderen. Als pissebedden verschuilen ze zich in de donkere hoeken van de organisatie. Hier zijn ze druk bezig het stof uit te pluizen en te sorteren. Stofslurpers denken niet in oplossingen maar in problemen. Becommentariëren hen die in het volle daglicht hun werk doen. Het zijn in hun ogen uitslovers die met roddel en achterklap moeten worden bestreden. Zelf vullen ze hun dagen met activiteiten die ze in een fractie van de tijd zouden kunnen doen. Versterken hun positie met medewerkers die hun zware bestaan moeten ontlasten. Ook deze slaven van het stof komen binnen de kortste keren om in het werk. Hebben andere slaven nodig. Bedenken nieuwe werkzaamheden om dit te rechtvaardigen: het recyclen en produceren van stof. Uitgebracht op: 22 december 2004
geloof geloof © Copyright 2011, Willem Razenberg
Geloof jij ergens in? Ik denk wel dat er iets is. Wat is dat iets voor jou? Dat er meer is tussen hemel en aarde. Een god dus? Nee, onverklaarbare zaken. Dingen die je verstand te boven gaan? Ja, dit alles moet toch een doel hebben? Misschien is het hebben van geen doel wel het doel. Met jou valt niet te praten, tot morgen! Morgen is wanneer gisteren vandaag is. Uitgebracht op: 18 december 2004
80 / 91
duivels © Copyright 2011, Willem Razenberg
Halleluja, wij hebben de duivel teruggevonden. Wij hebben hem lange tijd moeten missen. Jarenlang verkneukelden we ons in het idee dat we hem waren ontgroeid, dat hij geen grip meer op ons had. Zelfgenoegzaam keken we naar de wereld. Verbaasden ons over de tegenstelling tussen goed en kwaad. Wij stonden gelukkig boven deze tegenstelling. Wij vonden onszelf vriendelijk en verdraagzaam. Genoten van het goede dat de wereld te bieden had. Niet dat we stil zaten. We reisden stad en land af op zoek naar nieuwe genoegens. Ons leidmotief was: De wereld is een schouwtoneel, ieder speelt zijn rol en krijgt zijn deel. Ons deel is kleiner geworden. Moord en doodslag zijn onze wereld binnengedrongen. Weg is het gevoel van veiligheid. Krampachtig proberen we haar terug te vinden. Bouwen dikke muren om ons heen. Vanuit de torens observeren we de vijand. Bij iedere haas of vos die we zien, blazen we op onze trompetten. Dankbaar verwelkomen we de adrenaline in onze aderen. Vanaf de kantelen van de hervonden veiligheid gooien we brandend pek naar de vijand. De haan die het ochtendlicht begroet, wordt neergeschoten. De vogel in de lucht wordt bekogeld met stenen. Met bloeddoorlopen ogen kijken we elkaar aan. Paniek. De vijand is binnen de muren. Het kwaad is ongemerkt naar binnen geslopen. Heftig halen we uit naar eenieder die ons in de weg staat. We willen vluchten. Het lukt niet. Waar moeten we heen? Blind verwonden we onszelf. We staan niet boven de tegenstelling. We staan er middenin. Uitgebracht op: 10 december 2004
spagaat © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het woord spagaat is zo'n woord waarbij je jezelf afvraagt of je het goed uitspreekt en of het wel het juiste woord is. Er is sprake van een spagaat wanneer je, zittend op de grond, je ene been naar voren strekt en het andere been naar achteren. De laatste weken heb ik het gevoel alsof ik in een spagaat zit. Aan de ene kant hecht ik aan de vrijheid van meningsuiting. Aan de andere kant vind ik dat we grenzen moeten stellen aan de wijze waarop we gebruik maken van dit recht. Op een dieper niveau zit ik nog meer vast. Aan de ene kant de cultuur van tolerantie, gebouwd op gemakzucht en egoïsme. Aan de andere kant de cultuur van dogma's en vreemdelingenhaat, gebaseerd op onbegrip en angst.
81 / 91
Ik wil me uit dit spagaat bevrijden. Het liefst kom ik rechtstandig omhoog. Dit lukt me niet. Waarschijnlijk moet ik me laten vallen en omhoog krabbelen. Uitgebracht op: 3 december 2004
columnist © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik ben geen columnist! Ik schrijf niet over het dagelijks leven in de hoek van de krant. Ik ben ook niet de horzel in de pels van de vrije meningsuiting. Niet de taalkunstenaar die zijn rauwe gevoel, linkse of rechtse sympathieën, met vaardige hand op papier smijt. Mijn schrijfsels zijn minimalistische aanzetten tot een eigen gedachtegang. Ik vul niet alles voor je in. Ik wil dat je zelf nadenkt. Ik daag je uit om de gaten van de kaas te onderzoeken. In te vullen wat niet gezegd wordt, de randen van de leegte te verkennen. Volgens van Dale is een column 'een regelmatig verschijnende rubriek met een eigen karakter'. Ik wil geen eigen karakter, schrijf niet regelmatig. Toch schrijf ik. Ik wil iets vertellen al is het maar het feit dat ik niets wil vertellen. Ben ik dan toch columnist? Uitgebracht op: 22 november 2004
schapendrift © Copyright 2011, Willem Razenberg
Naast mijn huis lopen vijf schapen, een ram en vier ooien. Samen vormen ze een kleine kudde. Regelmatig vinden er schermutselingen plaats waarbij de schapen hun plaats in de groep bevechten. Gedreven door hun driften, slaan ze de koppen tegen elkaar om te bewijzen wie de baas is. Als mens doen we hetzelfde. Van jongs af aan bevechten we onze positie in de groep. We strijden met broers, zussen en leeftijdsgenoten om de beste plaats aan de voederbak. Ouder geworden, bevechten we onze collega's op weg naar de top. Nationaal en internationaal strijden we voor een eigen ruimtelijk en moreel territorium. In de Nederlandse cultuur bepaalden we tot nu toe de grenzen van ons territorium met het verstand. Dit gebeurde steeds genuanceerder. Je moest heel taalvaardig zijn om er nog iets van te kunnen begrijpen. De laatste jaren zien we een tegenbeweging. Het vaststellen van de grenzen wordt meer en meer een emotioneel proces.
82 / 91
Politici, opgegroeid in de verstandscultuur, proberen nu krampachtig aansluiting te vinden bij de emoties van de kiezers. Deze onderzoeken op hun beurt hun grenzen via de emotie tv. Beschermen emotioneel assertief hun territorium op straat en in de politiek. Durven steeds krachtiger hun emotionele grens aan te geven. De ruimte die we voor onze emoties claimen gaat ten koste van het verstand. Het zwart-wit denken groeit. Het zal nog wel enige tijd duren voordat de balans is hersteld. Voordat het zo ver is, bent u misschien geholpen met het idee dat de schapen naast mijn huis tot het kleinste schapenras op deze wereld behoren. Uitgebracht op: 1 november 2004
rattenblues © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik moest denken aan het boek 'Hoe word ik een rat?' toen ik de kenmerken las van een psychopaat, opgesteld door de forensisch psycholoog Hare. Volgens hem is een psychopaat een gladde prater die zich beter voor doet dan hij is. Het is een gewetenloos mens, man of vrouw, die kil en ongevoelig, liegt, bedriegt en anderen manipuleert om zijn egoïstische doelen te bevredigen. In het boek 'Hoe word ik een rat?' met als subtitel: 'de kunst van het konkelen en samenzweren', wordt door de auteur Joep Schrijvers dieper ingegaan op de kunst van het naaien, vernederen, pootje lichten en slachtofferen. Volgens Schrijvers bestaat rattenwerk uit het benutten van de zwakheden van anderen ten eigen bate. Een goede rat herken je niet als rat. Het zijn opportunisten die calculeren, plannen smeden en toeslaan. Veel managers zijn gecharmeerd van het boek. Zij herkennen er anderen in, zeggen ze. Sommigen hopen echter te kunnen delen in de revenuen van de rattenwereld. Een wereld die meer kost dan oplevert. Het konkelen en piepelen van mensen kost tijd en energie. Ratten stoppen hun energie niet in het bedrijf maar in het bouwen van een ego. Het wordt tijd dat we stoppen met hen te bewonderen, dat we de ratten uit hun holen verdrijven, hun opgeblazen ego's lek prikken. Volgens Hare voldoet namelijk één op de honderd mensen aan het profiel van een psychopaat. Laten we ons niet neerleggen bij de 'monday morning blues' zoals Joep Schrijvers in zijn nieuwe boek 'het maandagmorgengevoel' beschrijft. Hoe mooi de blues ook zijn, ze hebben de negers niet bevrijd van de opgeblazen ego's van de slavenhandelaren. Uitgebracht op: 10 oktober 2004
eergevoel
83 / 91
© Copyright 2011, Willem Razenberg
Mannen moeten meer hun gevoel laten zien. Degenen die dit beweren lijken de wind mee te hebben. Wat zij bedoelen is dat mannen hun betrokkenheid bij anderen, met name bij vrouwen, meer moeten tonen. Zij moeten kwetsbaarder durven zijn. Een van de oorzaken waarom mannen dat onvoldoende doen, zou er in gelegen zijn dat mannen te veel gericht zijn op het zoeken van praktische oplossingen. Als een vrouw ruzie heeft met haar vriendin zal een man al snel een oplossing zoeken, in de trant van: "Dan ga je voorlopig toch niet meer bij haar langs." Een vrouw kan een dergelijke oplossing zelf ook wel bedenken. Wat zij echter wil is aandacht, een luisterend oor, iemand die tijdelijk haar gevoel deelt. Wat in al deze discussies nauwelijks naar voren komt is het eergevoel van de man. Eergevoel wordt bijna niet herkend, laat staan erkend. Het is zo verweven met onze maatschappij dat het bijna onmogelijk is om je er op te focussen. Toch is onze taal er van vergeven, bijvoorbeeld: de eer aan zichzelf houden, de tafel eer aan doen, de eer redden, naar eer en geweten handelen. Bij veel mannen vertaalt hun emotie zich niet in woorden maar in de eer die ze er in leggen om dingen te doen. Eergevoel is een van de belangrijkste fundamenten van onze liberale maatschappij en van nationalistische bewegingen. De krachten en effecten van eergevoel zijn onvoorstelbaar groot. Ondernemers, sporters, politici, iedereen maakt er gebruik van. Onze maatschappij zou economisch niet zo'n succes zijn wanneer er geen eergevoel bestond. Eergevoel kent ook een keerzijde. De eer van het individu, de familie, een volk kan worden gekwetst. In de strijd om de eer kan het tonen van je kwetsbaarheid een oplossing zijn, een oplossing die echter wel het eergevoel, eer moet aandoen. Uitgebracht op: 20 september 2004
het derde gevoel © Copyright 2011, Willem Razenberg
In crisissituaties overleeft het dier door te vechten of te vluchten. Een derde mogelijkheid is dat het zich verbindt met soortgenoten. Door zich te hechten aan anderen stelt het de genen veilig en plaatst het zichzelf onder de bescherming van de groep. Hechting is een primair, alles bepalend gevoel. We zeggen niet voor niets 'liefde maakt blind'. De drang om zichzelf te hechten lijkt bij de mens sterker dan bij enig ander dier. De evolutionaire verklaring hiervoor is dat onze kinderen zwak ter wereld komen en jarenlang ondersteuning nodig hebben om te kunnen overleven. Hechting uit zich niet alleen in de relatie met anderen. Het uit zich ook in het verzamelen van dingen, het vasthouden aan gevoelens, gedachten en gedrag. Hechting bewijst haar nut wanneer het jonge dier zijn moeder kwijt is. Zonder hechting zou de moeder
84 / 91
zich te ver van haar jong verwijderen. Gehecht aan haar kind blijft ze op de plaats waar ze het uit het oog heeft verloren. Dit proces heeft een keerzijde. Om te zorgen dat het dier op zijn plaats blijft, wordt de normale vitaliteit waarmee het zichzelf verplaatst afgeremd. Als mens heb je op zo'n moment het gevoel dat je wordt neergedrukt in de tijd, het leven verliest haar betekenis. Je hebt een depressie. De hechting bereikt haar grens, de onthechting begint. De keerzijde van hechting openbaart zich niet alleen bij het overlijden van een partner, echtscheiding of het vertrek van een kind uit het ouderlijk huis. Ze kan zich ook openbaren wanneer een vakantie, waar je naar uitkijkt, niet doorgaat, wanneer je ontslagen wordt, wanneer je dingen kwijt raakt of wanneer je opvattingen moet loslaten. Het kunnen omgaan met hechting is een van de moeilijkste opgaven in een mensenleven, met name wanneer snel opeenvolgende veranderingen het vermogen om te hechten en te onthechten, op de proef stellen. Uitgebracht op: 1 augustus 2004
emotioneel misbruik © Copyright 2011, Willem Razenberg
Er zijn drie primaire emoties die ons helpen om gevaarlijke situaties te overleven: vechten, vluchten en verbinden. De derde emotie, het verbinden ofwel het steunen en beschermen van elkaar, versterkt vaak de andere twee. Zo barsten er in het voetbalstadion spreekkoren los wanneer een speler een fout maakt. We rennen mee wanneer de mensen om ons heen op de vlucht slaan. We gebruiken de primaire emoties niet alleen, we misbruiken ze ook. Woedend doen we ons beklag in een volle winkel. Met gespeelde verontwaardiging zoeken we bondgenoten in een vergadering. We hanteren verschillende argumenten om het misbruik te rechtvaardigen. Youp van het Hek maakt onder het mom van satire het merk Buckler kapot. Gordon camoufleert met zijn lach het feit dat hij het leven van de directeur van een verzorgingshuis verziekt. Politici nemen maatregelen op grond van vermeende economische of terroristische bedreigingen. Ik heb niet de illusie dat het misbruik van de primaire emoties kan worden uitgebannen. Daarvoor zijn ze te sterk met ons dagelijks leven verbonden, hebben we ze te hard nodig. Ik wil wel het misbruik sneller leren herkennen, me er niet blind door laten meeslepen. Er tegen optreden wanneer een grens wordt overschreden. Uitgebracht op: 15 juli 2004
85 / 91
collectief verdriet © Copyright 2011, Willem Razenberg
Zijn hart verzachtte bij de glimlach van een kind. Zijn ogen schoten vol wanneer hij twee geliefden zag. Surfend op de golven van leven bereikte hij de zevende hemel. Het was allemaal niet genoeg. Hij gaf zich over aan de visuele krachten op tv. Nu lacht hij om de cabaretier die hem uitscheldt. Verbergt zich in de schoot van de volkswoede. Zoekt vergetelheid in het collectieve verdriet. Uitgebracht op: 28 juni 2004
vrij © Copyright 2011, Willem Razenberg
Haar ogen zijn als zwarte kolen in het gelaat van een sneeuwpop. Wanneer je er naar kijkt dan krijg je het gevoel dat er in de duisternis een wezen huist dat je beoordeelt en veroordeelt. Ze zit strak in haar vel. Ze heeft alles onder controle. Haar huis is representatief, functioneel, schoon maar kil. Haar man is nog slechts het behang van haar sociale aanzien. Steeds vaker gaat ze alleen op stap. In de duisternis van de kroeg valt de leegte in haar ogen niet op. Ze leert er een andere man kennen. Het klikt. Hij bewondert de status die ze uitstraalt. Ze voelt zich erkend. Ze vinden elkaar in hun slaap. Het jarenlang onderdrukte eergevoel van haar man borrelt op. Ze begrijpt niet wat er gebeurt. Waarom zou ze geen vriend mogen hebben? Ze wil hem terug, hij weigert. Uitgebracht op: 11 juni 2004
huwelijksmix © Copyright 2011, Willem Razenberg
86 / 91
Een goed huwelijk kent drie fases: verliefdheid, doel en stilte. Samen vormen ze de huwelijksmix. De overgang tussen de fases verloopt niet altijd even soepel. In de eerste fase ligt het accent bij de verliefdheid. De hormonen spelen in deze fase een belangrijke rol. Zij verkokeren de blik: `liefde maakt blind`, Daarnaast prikkelen ze de genotscentra in de hersenen waardoor de band tussen de geliefden wordt versterkt. Ze zijn echter ook verslavend. In plaats van over te gaan naar de volgende fase gaan sommigen dan ook op zoek naar een nieuwe verliefdheid. In de tweede fase zetten de geliefden de hormonale krachten om in praktische doelen. Vanuit de evolutie is deze fase bedoeld om kinderen zekerheid en veiligheid te bieden. Het werk dat er mee gepaard gaat kan een tweede huwelijkscrisis veroorzaken. Dit zal niet zo snel gebeuren wanneer het werk een bijdrage levert aan het gemeenschappelijke doel. Wanneer de inspanningen het doel te boven gaan dan wordt dit risico groter. De uitdaging in de derde fase ligt in het in stilte samen genieten. Soms is het probleem in deze fase dat één van de partners nog te sterk opgaat in de vorige fase. Ook kunnen de activiteiten die tot dan toe gezamenlijk werden ontplooid niet geschikt blijken voor de nieuwe situatie. Velen gaan in deze fase dan ook op zoek naar andere doelen en activiteiten. Het risico is dat deze een eigen leven gaan leiden, de stilte verdringen. Uitgebracht op: 25 mei 2004
verwondering © Copyright 2011, Willem Razenberg
Ik heb me lange tijd verwonderd over het feit dat ik de verwondering niet kende. Wanneer ik er met anderen over sprak dan leidde dat tot een meewarige glimlach. Wanneer het waar was wat ik zei dan miste ik iets belangrijks, iets in de sfeer van: Als gij niet wordt als kinderen dan zult ge het rijk der hemelen niet binnengaan. Ik ben heel mijn leven op zoek geweest naar de zin van het bestaan. Het bracht mij op de grens van leven en dood. Ik vond daar geen onverklaarbare zaken, geen hogere machten, niets dat mij verwonderde. De dingen ontleenden hun verklaring aan zichzelf, in het zelf vonden ze elkaar. Ik liet alles los. Toen heb ik het wonder aanschouwd: de bron van leven. De wonderbaarlijke kracht die je voortdrijft. Die je niet in de ogen kunt kijken omdat het je bevattingsvermogen te boven gaat. Die je nederig maakt, je doet beseffen dat je deel uit maakt van een grootser geheel. Ik heb nog steeds hetzelfde besef. Het roept niet het hosanna op van de verwondering. Het wekt de onzichtbare glimlach op van de betrekkelijkheid. De glimlach die opborrelt wanneer je als een slang in je eigen staart bijt en beseft dat er geen begin of einde is, geen verleden of toekomst, dat er niets nieuws
87 / 91
is dat je verwondering wekt. Zie ook: verbazing Uitgebracht op: 8 mei 2004
beschaving © Copyright 2011, Willem Razenberg
Het vermogen om te communiceren is een sterk overschatte vaardigheid. Vanaf de geboorte belanden we in een stroomversnelling van woorden en zinnen. Ouders proberen deze stortvloed aanvankelijk nog bij te sturen. Ze leren je om met twee woorden te spreken, te luisteren en om dankjewel te zeggen wanneer je iets krijgt. Door de vliegende start van de communicatie, denken we echter al snel dat we voldoende zijn toegerust om te kunnen communiceren. Niets is minder waar. Communicatie is meer dan het leren van een paar woorden en zinnen. Communicatie is een dynamisch proces waarin je jezelf voortdurend verbetert. Dit vraagt om aandacht, inzet en zelfkritiek, basiselementen van onze beschaving. Het woord 'beschaving' heeft taalkundig te maken met 'geschaafd'. Beschaving is als het polijsten van de steen door de beeldhouwer. Door de steen te polijsten komen de warmte en de krachten van de steen vrij. Met het polijsten van de communicatie verdwijnt haar primitieve karakter. Je hebt het negatieve niet meer nodig om aandacht van iemand te krijgen. Je wacht niet meer totdat de ander een nieuw onderwerp aankaart. Je hoeft ook niet meer een discussie te winnen om je geestelijke verkramping in stand te houden. Toch vraag ik me af of je wel moet blijven streven naar beter en of het 'betere' niet zit in het contrast tussen primitief en beschaving. Dat je als een beeldhouwer niet de gehele steen polijst maar een deel onbewerkt laat. Uitgebracht op: 25 april 2004
eerlijk © Copyright 2011, Willem Razenberg
Wanneer je een willekeurige Nederlander vraagt wat belangrijke normen en waarden voor hem zijn dan heb je een grote kans dat hij zegt: eerlijkheid. Dit is raar. Als eerlijkheid echt zo belangrijk is dan zou je dat in het dagelijks leven terug moeten zien. Bijna iedereen zou dan de waarheid spreken. De realiteit
88 / 91
wijst echter anders uit. Het is natuurlijk heel goed mogelijk dat deze mensen iets anders bedoelen dan van Dale die het begrip omschrijft als: 'wars van leugen en bedrog'. Wanneer je daarom doorvraagt naar wat de betreffende persoon verstaat onder het begrip eerlijkheid dan kom je uit bij zaken, als: open, direct, zeggen waar het op staat. Toch zijn we niet altijd even open en direct. Zeg je een onbekende bijvoorbeeld dat hij uit zijn mond stinkt? Vraag je aan je baas een hoger salaris zodra het in je opkomt? Ondanks het feit dat we niet altijd even direct zijn, voelen we ons toch niet oneerlijk. We hanteren blijkbaar persoonlijke toetsingscriteria voor de mate waarin we open en direct zijn. De consequentie is dat wanneer je eerlijkheid als norm voor jezelf hanteert dat je ook eerlijk zult moeten zijn over de toetsingscriteria, je achterliggende motieven en gevoelens. Dit blijkt moeilijker dan direct zijn. Uitgebracht op: 3 april 2004
Burn-in © Copyright 2011, Willem Razenberg Wat hij in zijn hoofd heeft, heeft hij niet in zijn kont. Alles gebeurt zoals hij het wil. Hij zet de tijd naar zijn hand, ontfutselt haar geheimen, al surfend bedwingt hij haar golven. Zijn motto bij ziekte is: 'Je moet niet zeuren, iedereen heeft wel eens wat.' Ziekte en tegenslag peppen hem op. Hij gaat er zelfs nog harder tegen aan. Zijn inspanningen leveren steeds minder op van wat hij ervan verwacht. Alles en iedereen lijkt zich tegen hem samen te spannen. Hij heeft geen controle meer over de tijd. Niets gebeurt meer zoals hij het wil. Langzaam zakt hij weg, hij verlangt naar tranen die niet willen komen. Krampachtig probeert hij zich te blijven concentreren op zijn doel. Zijn lichaam steunt en kreunt. Zijn hoofd lijkt volgestort met beton. Hij verzet zich tegen zijn vrouw en collega's. Zij zijn de oorzaak van zijn problemen. Niemand die hem begrijpt. Hij is moe, wil slapen, zelfs dat lukt niet meer. Hij probeert te overleven. De glimlach op zijn gezicht verdwijnt. Het levenskoord wordt opgerekt. Het knapt. Zwijgend zit hij aan het strand. Hij staat op. Hij staart naar de golven. Het is alsof hij wakker wordt in een wereld waarin de tijd geen grip op hem heeft. Uitgebracht op: 25 maart 2004
Burn out
89 / 91
Door een te sterke focus op de doelen in je leven, kun je in een neergaande spiraal terecht komen. Dit gebeurt met name wanneer je focus niet meer het rendement oplevert wat je er van verwacht. Je gevoel verstart, je lichaam raakt verkrampt, er ontstaan dwanggedachten. Je kunt jezelf bevrijden uit de draaikolk van het emotioneel geweld door andere gevoelens bij je toe te laten. De fysieke verkramping kun je kwijt raken door je lichamelijk in te spannen of juist te ontspannen. Dwanggedachten kun je doorbreken door je gedachtewereld te verbreden middels zelfkritiek. Zodra de rust in je lichaam en geest is weergekeerd kun je jezelf gaan heroriënteren op de doelen in je leven. Dit kan betekenen dat je teruggaat naar je meest persoonlijke doel of dat je op zoek gaat naar nieuwe doelen. Door op deze manier uit focus te gaan voorkom je dat je opgebrand raakt. Dat je verdwijnt in het zwarte gat dat het brandglas van de focus in je brandt.
90 / 91
91 / 91
