Zoeken naar leven. Lesmateriaal, groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO

Zoeken naar leven Lesmateriaal, groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding

Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO

Science Center NEMO Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam 020 531 31 18 www.e-nemo.nl [email protected]

Zoeken naar leven | Groep 7-8

Leerkrachtenhandleiding | versie 04-2014 1

Informatie bij dit lesmateriaal

NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod, waarmee u uw bezoek aan NEMO kunt verdiepen. Al het aanbod sluit aan op de kerndoelen uit het curriculum van het primair onderwijs.

Lesmateriaal Zoeken naar leven Voor u ligt het lesmateriaal Zoeken naar leven van Science Center NEMO. Dit lesmateriaal is geschikt voor groep 7 en 8. Na het uitvoeren van dit materiaal hebben uw leerlingen een beeld van wat leven is en van wat het verschil tussen leven, dood en levenloos is. Ze gaan op zoek naar de antwoorden op de vragen: Hoe begon het leven miljarden jaren geleden? En hoe zou buitenaards leven eruit kunnen zien?

Doelgroep

Groep 7 en 8

Lesdoelen

De leerlingen: • denken na over de vraag: ‘Wat is leven?’; • kennen het verschil tussen levend, dood en levenloos.

Kerndoelen

Inhoud

Kerndoel 40, leergebied Natuur en Techniek. Het lesmateriaal bestaat uit 4 onderdelen: • een inleidende les in de klas over de vraag ‘Wat is leven?’; • een bezoek aan de tentoonstelling Zoeken naar leven in NEMO met werkbladen; • een workshop Microscopen in NEMO die u gratis kunt boeken; • een verdiepende les in de klas, waarbij de leerlingen een dier ontwerpen dat is aangepast aan het leven in de diepzee of een plant die is aangepast aan het leven in een woestijn. De vier modules sluiten inhoudelijk op elkaar aan en vormen een logische lessenreeks. U kunt er ook voor kiezen om alleen de werkbladen bij de tentoonstelling en/of de workshop in NEMO te doen.

Leerlingmateriaal • Document Werkbladen in NEMO – Zoeken naar leven • Document Werkbladen in de klas – Zoeken naar leven

Leerkrachtenhandleiding In deze leerkrachtenhandleiding zijn per onderdeel instructies opgenomen die u helpen bij de voorbereiding en uitvoering. Ook wordt de opbouw van het lesmateriaal kort uitgelegd. Op de laatste pagina’s vindt u aanvullende informatie met onder andere praktische informatie bij het bezoek aan NEMO. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier met het materiaal.



Inhoud

Werken met het NEMO lesmateriaal - Het materiaal in één oogopslag 4

In NEMO

Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken 6 Een bezoek aan de interactieve tentoonstelling Zoeken naar leven in NEMO, waarbij de leerlingen gebruik maken van de werkbladen in NEMO met thema Zoeken naar leven dat u als apart document van de website kunt downloaden. De tentoonstelling gaat over de definitie van leven, het ontstaan van leven op aarde en de zoektocht naar buitenaards leven.

Workshop Microscopen 11 Deze module betreft de workshop Microscopen in NEMO. U kunt deze workshop gratis boeken voorafgaand aan uw bezoek aan NEMO. De leerlingen doen een experiment met gist. Ze leren met een microscoop werken en bekijken gistcellen.

In de klas

Inleidende les Wat is leven? 14 Een inleidende les op school, die bedoeld is om vragen bij de leerlingen op te roepen. De centrale vraag hierbij is ‘Wat is leven?’.

Verdiepende les Leven onder moeilijke omstandigheden 18 Een verdiepende les op school, waarbij de leerlingen een dier ontwerpen dat is aangepast aan het leven in de diepzee of een plant die is aangepast aan het leven in een woestijn.

Meer informatie - Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 22 Meer informatie - Plattegrond NEMO 24



Werken met het NEMO lesmateriaal Het materiaal in één oogopslag

In de leerkrachtenhandleiding wordt waar nodig verwezen naar de leerlingwerkbladen.

Leerkrachtenhandleiding In de klas

Inleidende les Onderzoek aan magneten

Het leerlingmateriaal bestaat uit twee documenten, één met werkbladen voor in de klas en één met werkbladen voor in NEMO.

Het cijfer geeft aan over welke exhibit (onderdeel van de tentoonstelling) de vragen op het werkblad gaan. Dit cijfer vindt u terug op de plattegrond van NEMO die in het boekje voor de leerlingen is opgenomen.

Lesbeschrijving Uw leerlingen maken in deze les kennis met onderzoek doen en volgen net als wetenschappers verschillende stappen om hun ideeën te testen. In onderstaande opdracht worden deze stappen doorlopen aan de hand van een onderzoek met magneten. Op het werkblad worden de stappen met pictogrammen aangegeven. Opdracht 1

Introduceer het onderwerp magneten door een brainstorm. De centrale vragen: • Welke magneten ken je? De leerlingen kennen vaak wel de koelkastmagneet, magneten voor op het bord en magneten in bordspelletjes voor onderweg. • Waar worden ze voor gebruikt? • Wat doet een magneet? De leerlingen weten meestal wel dat een magneet voorwerpen aan kan trekken. • Trekt een magneet alle materialen aan? Dit kunt u op twee manieren aanpakken. Bij beide manieren vullen de leerlingen opdracht 1 op het werkblad Magneten in. De volgende materialen zijn nodig: kurk, kunststof dopje van een pen, potlood, stukje stof, haar elastiekje, spijker, paperclip. 1 Laat het de leerlingen zelf uitproberen. De leerlingen werken in groepjes. Geef elk groepje een magneet en de voorwerpen. 2 Doe dit klassikaal. • Conclusie: Een magneet trekt metalen voorwerpen aan, en geen voorwerpen van een ander materiaal. ➜ In de klas > werkblad magneten > opdracht 1 Opdracht 2

Leerlingmateriaal ‘werkbladen in NEMO’

Verkennen – Op verkenning In opdracht 1 doen de leerlingen de eerste stap uit de onderzoekscyclus: verkennen. De leerlingen komen er in deze stap achter dat een magneet alleen metalen voorwerpen aantrekt en geen voorwerpen die gemaakt zijn van een ander materiaal. In de rest van het onderzoek gaan ze kijken naar magneten en metalen. In deze stap wordt de voorkennis van de leerlingen geactiveerd en komt u erachter wat de leerlingen al weten. Hier kunt u op inspelen.

Onderzoeksvraag – Wat ga je onderzoeken? In deze stap bepaalt u samen met de leerlingen de onderzoeksvraag. Meestal begint een onderzoek met een vraag om de wereld om ons heen beter te begrijpen. Soms alleen om meer kennis te hebben of te begrijpen hoe iets werkt, soms om een probleem op te lossen. Onderzoeksvragen mogen niet te breed zijn en hebben bij voorkeur een gesloten vorm. De onderzoeksvraag: Trekt een magneet alle metalen voorwerpen aan? De leerlingen schrijven de vraag op het werkblad bij opdracht 2. ➜ In de klas > werkblad magneten > opdracht 2

Werkblad

1

Fluisteren op afstand

Vraag Kun je een zacht geluid over een lange afstand nog horen?

Wat denk jij?

Werkblad

Magneten

Je kunt elkaar wel verstaan als jij in de schotel praat en een klasgenoot aan de andere schotel luistert. Je kunt elkaar niet verstaan als jij in de schotel praat en een klasgenoot aan de andere schotel luistert.

Aan de slag! Doe deze opdracht met een z’n tweeën. Ga ieder bij een schotel staan. De een fluistert “kun je mij verstaan?” in de ring van een schotel. Kan de persoon bij de andere schotel jou verstaan? Nee, het geluid is te zacht. Welke voorwerpen trekt een magneet aan? Ja, ik ben nu duidelijk te verstaan zelfs als ik zachtjes praat. Ja, maar ik moet nog steeds hard praten. Aangetrokken door de magneet

Opdracht 1 Verkennen

Hypothese – Wat denk jij? In deze stap bepaalt u samen met de leerlingen wat jullie denken dat het antwoord op de onderzoeksvraag is. Het is niet goed of fout, het is wat je denkt.

Voorwerp

Wel Wat doen de schotels?

Niet

kurk plastic dopje van een pen potlood stukje stof

Onderzoeken | Groep 5-6


haar elastiekje spijker

Wat gebeurt er als er iemand tussendoor loopt?

paperclip

Trekt een magneet alle voorwerpen aan?

Opdracht 2 Wat ga je onderzoeken?

Ga verder op de volgende pagina ➜ Leerlingen | In NEMO | versie 08-2013 4

Onderzoeken | Groep 5-6

Wat denk jij?

Ga verder op de volgende pagina ➜ Onderzoeken | Groep 5-6

Leerlingen | In de klas | versie 08-2013 3

Leerlingmateriaal ‘werkbladen in de klas’


Leerkrachtenhandleiding | versie 04-2014

4

In NEMO Zoeken naar leven

Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken 6 Workshop Microscopen 11



In NEMO

Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken U gaat met de klas naar NEMO om daar de tentoonstelling Zoeken naar leven te bezoeken. De leerlingen doen in de tentoonstelling bij verschillende exhibits (tentoonstellingsonderdelen) een klein onderzoek. De werkbladen leiden de leerlingen de tentoonstelling door. De tentoonstelling gaat over de definitie van leven, het ontstaan van leven op aarde en de zoektocht naar buitenaards leven.

Belangrijkste informatie op een rijtje

Locatie

Tijdsduur

45 minuten

Lesdoelen

De leerlingen: • denken na over de kenmerken van leven; • leren hoe het leven op aarde ontstaan is; • maken kennis met de voorwaarden voor leven.

Voorbereiding Kopieer voor alle leerlingen Werkbladen in NEMO - Zoeken naar leven. Regel voldoende begeleiders (1 per 10 leerlingen). Materialen

In NEMO

Voor elke leerling: • Werkbladen in NEMO - Zoeken naar leven. Dit is gratis te downloaden op www.e-NEMO.nl. • Potlood (liever geen pennen in NEMO). • Plattegrond van de tentoonstelling Zoeken naar leven. Deze vindt u achterin deze handleiding bij Meer informatie. Voor elke begeleider: • Informatie en antwoordenbladen voor begeleiders. Deze vindt u in deze handleiding.

Organisatie van de les Deze activiteit vindt in NEMO plaats. De leerlingen volgen een route door de tentoonstelling die ze zelfstandig kunnen uitvoeren. De leerlingen werken in tweetallen, maar ze vullen elk hun eigen werkbladen in.

Kijk bij Meer informatie voor praktische tips over uw bezoek aan NEMO met de klas.

Laat ieder groepje bij een andere exhibit beginnen.



In NEMO

Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken

Informatie voor de begeleider NEMO gaat om onderzoeken en experimenteren. Het gaat niet om goed of fout. De antwoorden op de volgende pagina’s dienen daarom vooral ter ondersteuning. In NEMO ‘spelen’ leerlingen met exhibits (tentoonstellingsonderdelen) en daarbij doen ze kennis op. Niet iedereen leert daarbij hetzelfde. Als begeleider kunt u dit spel verdiepen. Dat kan bijvoorbeeld door de leerlingen vragen te stellen terwijl ze bezig zijn met een exhibit. Door te verwoorden wat je doet, verwerk je informatie makkelijker. De opbouw van de werkbladen in NEMO In de werkbladen maken we gebruik van de didactiek Onderzoekend Leren. Hierin komen steeds de volgende stappen van onderzoek terug: • Vraag Ieder werkblad begint met een vraag. Dit is de onderzoeksvraag. • Wat denk jij? De leerling vult in wat hij of zij denkt dat het antwoord op de vraag is; dit is de hypothese. • Aan de slag! De leerling probeert de exhibit 0en beantwoordt de vraag. • Conclusie Er wordt een open vraag gesteld. Het antwoord hierop is de conclusie. • Meer weten! Uitleg over de exhibit.



In NEMO


Antwoorden op de werkbladen in NEMO Werkblad 1 Wat is leven? Wat denk jij? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Aan de slag! Antwoord: De kinderen in het eerste filmpje. Breinbreker Leeft alles dat beweegt? • Nee, want bijvoorbeeld een auto en een boot bewegen, maar leven niet. Beweegt alles dat leeft? • Nee, niet alles dat leeft beweegt. Veel bacteriën kunnen bijvoorbeeld niet uit zichzelf bewegen. Een plant kan wel bewegen; de plant draait zijn bladeren zo dat het zonlicht er goed op valt. Maar ook binnenin een plant beweegt van alles, bijvoorbeeld water en sapstromen.

Werkblad 2 Is dit leven? Wat denk jij? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Aan de slag! Antwoord: Dit robotreptiel is levenloos. De robot kan niet groeien en voortplanten. Hij kan wel reageren op prikkels uit de omgeving. Ook kan hij bewegen. Maar hij kan zichzelf niet in leven houden, als de batterij leeg is, stopt hij met bewegen en reageren. De robotreptiel kan niet zijn eigen batterij vervangen. Dit sponsdier is dood. Dit is het skelet van een sponsdier. Een sponsdier is niet meer dan een verzameling levende cellen, die kleine buisjes en kanaaltjes vormen. Hij heeft geen zenuwen of zintuigen. De cellen kunnen zichzelf voortplanten en ze groeien. Zijn hele leven lang leeft een sponsdier op een vaste plek op de bodem van de zee. Hij voedt zichzelf door water met eetbare deeltjes naar binnen te zuigen. Wij gebruiken zijn skelet als badspons, om onszelf lekker mee te wassen. Sponsachtigen waren 750 miljoen jaar terug de eerste dieren.



In NEMO


Werkblad Oernieuws 3 Wat denk jij? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Wat weet je nu? Antwoord: bacteriën.

Werkblad 4 Leven in de ruimte? Wat denk jij? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Wat weet je nu? Antwoord: bevroren water. Breinbreker Water bevriest, op aarde, bij 0ºC.

Werkblad 5 De levende planeet Wat denk jij? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. In Meer weten staat het antwoord. Wat weet je nu? Als er weinig water op de planeet is, heeft de alien kamelentenen om goed over de droge bodem te lopen. Als er weinig water op de planeet is, heeft de alien flipper-vormige handen en voeten. Hij heeft kieuwen om onderwater mee te kunnen ademen. Meer weten Als er veel water op zijn planeet is, kan de alien goed zwemmen met zijn flippervormige handen en voeten. Ook heeft hij geen neus maar kieuwen om mee adem te halen, net als vissen op aarde. Op een planeet met weinig water heeft een alien meer aan kamelenvoeten om goed over de droge bodem te lopen. Misschien is het leven alleen op de aarde ontstaan. Maar wie weet kan het leven ook op heel andere planeten ontstaan. En lijken de levende wezens dan helemaal niet op het leven dat we kennen. De omstandigheden, zoals de hoeveelheid water en zuurstof, bepalen hoe het leven eruit ziet.



In NEMO


6 Werkblad Ruimtefiets Wat denk jij? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Wat weet je nu? Antwoord: Een lichtjaar is de afstand die licht in één jaar aflegt. Breinbreker In één minuut legt het licht 18.000.000 kilometer af. Dat is 18 miljoen kilometer in één minuut. Meer weten Dit een stukje meteoriet. Deze is in 1836 is gevonden in Afrika. Wetenschappers denken dat deze meteoriet lang geleden is afgebroken van een planetoïde. Een planetoïde is een hele grote rots uit het heelal. De hele meteoriet woog wel 21.000 kilogram. Tijdens zijn reis door de dampkring van de aarde is hij kapot gegaan en in heel veel stukken uit een gevallen. Het stuk dat hier ligt weegt 92 kilogram en is 4,65 miljard jaar oud.

7 Werkblad Meteorieten! Wat denk jij? Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Het antwoord staat in Meer weten. De meteoriet is 4,65 miljard jaar oud. Breinbreker Oude mensen worden wellicht genoemd. Oude gebouwen zijn vaak veel ouder, denk aan kerken en monumenten. Ook gesteentes zijn veel ouder, steenkool is al miljoenen jaren oud.



In NEMO Workshop Microscopen

In deze workshop doen de leerlingen een experiment met gist. Verder leren ze met een microscoop werken. Dat doen ze door eerst hun eigen haar en daarna de gistcellen onder een microscoop te bekijken.


Locatie

Tijdsduur

60 minuten

Lesdoelen

De leerlingen: • ervaren dat leven heel klein kan zijn; • maken kennis met het gebruik en de mogelijkheden van een microscoop.

In NEMO (de zaal hoort u bij aankomst)

Voorbereiding Geen Materialen U hoeft zelf niet voor materialen te zorgen. Alle benodigdheden liggen klaar in de workshopzaal.

De workshop is gratis! U dient een workshop in NEMO vooraf te boeken. Voor contactgegevens, zie het hoofdstuk Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO.





In de klas Zoeken naar leven

Inleidende les Wat is leven? 14 Verdiepende les Leven onder moeilijke omstandigheden 18



In de klas Inleidende les Wat is leven?

Deze les bestaat uit een brainstorm over de vraag: ‘Wat is leven?’ en het invullen van het werkblad Leeft dit?. De brainstorm is niet bedoeld om antwoorden te geven maar juist om vragen op te roepen. Op het werkblad staan foto’s van objecten die ook in NEMO te zien zijn. De leerlingen geven aan of iets dood of levenloos is.


Locatie

Tijdsduur

30 minuten

Lesdoelen

De leerlingen: • maken kennis met het onderwerp ‘Wat is leven?’; • denken na over wat leven is.

In de klas

Voorbereiding Neem het lesmateriaal door. Kopieer voor alle leerlingen van Zoeken naar leven het werkblad Leeft dit?. Materialen Geen Organisatie van de les De les begint met een klassikale brainstorm waarbij de leerlingen nadenken over de vraag: wat is leven? Daarna vullen de leerlingen het werkblad Leeft dit? zelfstandig in.



In de klas

Inleidende les Wat is leven?

Lesbeschrijving Het lijkt zo simpel: wij leven, een poes leeft, een boom leeft. Maar een steen leeft niet. En leeft een afgebroken tak? Tijdens de klassikale brainstorm denken de leerlingen na over de vraag: ‘Wat is leven?’. Daarna vullen de leerlingen op het werkblad in of objecten dood, levend of levenloos zijn. Inleiding

Brainstorm: wat is leven? De brainstorm is niet bedoeld om antwoorden te geven maar juist om vragen op te roepen, het doel van deze opdracht is dan ook de leerlingen laten nadenken over wat leven is. U hoeft daarom geen kant en klare antwoorden op de vragen te hebben, het gaat erom dat de leerlingen aan het denken worden gezet. • Vraag: Noem drie dingen die leven. Zet de antwoorden van de leerlingen in een kolom op het bord. Geef de kolom de titel ‘leeft’. • Vraag: Noem drie dingen die niet leven. Schrijf de antwoorden van de leerlingen op het bord in een nieuwe kolom. Geef de kolom nog geen titel. • Vraag: Is er een verschil tussen een afgebroken tak en een computer? Neem hiervoor uit de eerdere antwoorden van de leerling iets dat dood is. Bijvoorbeeld een afgebroken tak. En iets dat levenloos is, bijvoorbeeld een computer. Introduceer de termen dood en levenloos. In de tweede kolom staan allemaal objecten die dood of levenloos zijn. Iets dat levenloos is, heeft nooit geleefd. Iets dat dood is, heeft wel geleefd. Alle dingen kun je dus in drie categorieën indelen; dood, levend of levenloos. • Vraag: Hoe kun je zien of een dier leeft? Hoe kun je zien of een plant leeft? Stel deze als open vragen en laat de leerlingen hierop antwoorden. Benoem daarna de kenmerken van leven. Kenmerken van leven In het lesmateriaal worden de termen ‘levend’, ‘dood’ en ‘levenloos’ gebruikt. De term ‘levenloos’ wordt gebruikt voor dingen die niet levend of dood kunnen zijn. Bijvoorbeeld een computer, een raam of een tegel. Het leven op aarde is in vier rijken ingedeeld. Het rijk der dieren, het rijk der planten, het rijk der bacteriën en het rijk der schimmels. Een levend organisme vertoont kenmerken van leven. Die kenmerken zijn: • groeien Je wordt geboren als baby en wordt groter. Ook volwassenen groeien nog, als je een bot breekt, groeit het weer aan of als je ergens een wondje hebt, groeit het weer dicht. • zich voortplanten Honden krijgen puppy’s. Planten maken zaden. Een zaad ontkiemt en daaruit komt weer een nieuwe plant.



In de klas


• waarnemen en reageren op veranderingen Veel planten richten hun bladeren naar het zonlicht. • bewegen Dit is voor ons niet altijd zichtbaar. Planten lijken altijd stil te staan, maar onderdelen ervan bewegen wel degelijk. Dat gebeurt zo langzaam, dat je het niet kunt zien. • opnemen Mensen nemen voedsel en zuurstof op. Planten water en voedingstoffen uit de grond. • stoffen veranderen in andere stoffen Wij gebruiken voedsel als brandstof en bouwstof voor ons eigen lichaam. Een koe verandert voedsel (gras) in melk voor het kalf. • uitscheiden De mens scheidt plas, poep en zweet uit. En we ademen uit. Planten scheiden o.a. zuurstof uit. Die wij weer kunnen gebruiken. Bijna elk organisme vertoont al deze levenskenmerken. Er zijn uitzonderingen. Sommige organismen vertonen niet álle levenskenmerken. Bijvoorbeeld gist. Gist is een schimmel en beweegt niet uit zichzelf. Toch is het leven. Dit maakt het soms lastig te beantwoorden of iets leeft, ook voor wetenschappers. Maar meestal geldt bovenstaande regel. Onthoud ook dat deze les niet is bedoeld om antwoorden te geven, maar juist om vragen op te roepen.

Opdracht

Werkblad Leeft dit? Op het werkblad Leeft dit? staan foto’s van objecten die in NEMO in de tentoonstelling Zoeken naar leven te zien zijn. De leerlingen vullen in of zij denken dat het object dood of levenloos is. In de tentoonstelling worden de termen ding en plant/dier gebruikt. In het lesmateriaal is gekozen voor de termen dood en levenloos omdat dat beter in de lijn van het lesmateriaal past. De term ding komt overeen met de term levenloos. De planten en dieren die in de tentoonstelling te zien zijn, zijn dood.

Afsluiting

Bespreken werkblad Leeft dit? Neem het werkblad Leeft dit? met de leerlingen door. Als ze nog niet hadden opgeschreven wat de objecten zijn, kunnen ze dat nu doen. Hieronder vindt u meer informatie over de objecten. Reuzenpaddenstoel Dit object is dood. Deze reuzen paddenstoel komt uit Suriname. De bolle hoed kan meer dan twintig centimeter groot worden. Het is een schimmel. Schimmels zijn een apart rijk, het zijn geen dieren en geen planten. Maar ze leven wel.



In de klas


Glasspons Dit object is dood. Het is het skelet van een glasspons. De glasspons is een dier dat leeft op de bodem van de zee. Het skelet lijkt breekbaar, maar is heel sterk. Het bestaat uit hele dunne laagjes glas met een soort lijm ertussen. Mocht er een laagje glas breken, dan zorgt de lijm ervoor dat de scheur niet verder loopt.

Chalcedon Dit object is levenloos. Het is een steen, chalcedoon. Het is een vorm van het mineraal kwarts, dat ook veel voorkomt in grind en zand. Deze schelpachtige ronde vormen kreeg het doordat het ontstond in holtes in steen.

Zanddollar Dit object is dood. Het is het skelet van een zee-egel: de zanddollar. Zanddollars leven in ondiep water. De levende dieren zijn bedekt met een fluweelachtige laag van beweeglijke geelbruine stekels. Daarmee kunnen ze zich ingraven in de bodem of rondscharrelen over de bodem.

Zebrasteen Dit object is levenloos. Het is een zebrasteen. Deze steen is 600 miljoen jaar oud en komt uit Australië. Hoe de strepen zijn ontstaan is nog een mysterie.

Bliksembuis Dit object is levenloos. Het is een bliksembuis. Als de bliksem in een zandvlakte slaat, kan er een bliksembuis ontstaan. Door de extreme hitte van de bliksem smelten de zandkorrels aan elkaar tot een lange holle buis van glas. Een bliksembuis kan wel tien meter lang worden.

In NEMO kunnen de leerlingen de objecten in het echt bekijken.



17

In de klas

Verdiepende les Leven onder moeilijke omstandigheden In deze verdiepende les ontwerpen de leerlingen een dier dat is aangepast aan het leven in de diepzee of een plant die is aangepast aan het leven in een woestijn.


Locatie

Tijdsduur

Lesdoelen

In de klas 45 minuten De leerlingen: • denken na over leven onder extreme omstandigheden; • beseffen dat er ook plekken op aarde zijn waar de mens niet of lastig kan leven.

Voorbereiding Kopieer voor alle leerlingen de werkbladen Leven in de diepzee en Leven in de woestijn. Materialen

• kleurpotloden/stiften

Organisatie van de les De leerlingen kiezen tussen het werkblad Leven in de diepzee en het werkblad Leven in de woestijn. Ze werken daar zelfstandig aan. Daarna vertellen de leerlingen wat ze getekend hebben en waarom het dier of de plant eruit ziet zoals op de tekening.



In de klas

Verdiepende les Leven onder moeilijke omstandigheden

Lesbeschrijving Werkblad Leven onder moeilijke omstandigheden In scenario 1 Leven in de diepzee ontwerpen de leerlingen een dier dat is aangepast aan het leven in de diepzee. In scenario 2 Leven in de woestijn ontwerpen de leerlingen een plant die is aangepast aan het leven in een woestijn.

1 Leven in de diepzee

De leerlingen ontwerpen een dier dat zich heeft aangepast aan de omstandigheden in de diepzee. Het dier kan getekend worden op het werkblad Leven in de diepzee. Hieronder vindt u achtergrondinformatie over de diepzee. Op het werkblad Leven in de diepzee staat de informatie voor de leerlingen. De diepzee De diepzee is de zone van 1000 meter diep tot de oceaanbodem die wel tot 6000 meter diep kan zijn. Het is er heel donker en koud. Ook is er weinig voedsel doordat er maar weinig tot geen zonlicht kan doordringen. Hierdoor groeien er geen planten die als voedsel kunnen dienen. De dieren die hier leven, eten elkaar op of leven van voedsel dat naar beneden komt dwarrelen. Op deze diepte leven maar weinig soorten organismen. Dieren die op meer dan 1000 kilometer diepte leven, hebben vaak grote ogen. Hiermee kunnen ze het kleine beetje licht dat er is opvangen. Om prooien te lokken, maken sommige diepzeedieren in samenwerking met bacteriën zelf licht. Bij dieren die leven in een gebied waar helemaal geen licht is, zijn de ogen vaak verdwenen of hebben ze geen functie meer. Om energie te sparen, gaan ze niet zelf op jacht naar prooi, maar wachten ze tot er een prooi komt langs zwemmen.

2 Leven in de woestijn

De leerlingen ontwerpen een plant die zich heeft aangepast aan de omstandigheden in de woestijn. Hieronder vindt u informatie voor uzelf over de woestijn. Op het werkblad Leven in de woestijn staat informatie voor de leerlingen. De woestijn In woestijnen is het overdag heel heet (40 ºC) en ‘s nachts heel koud (0 ºC en lager). Er is weinig water, veel zon en weinig schaduw. Planten die in warme gebieden groeien, hebben zich aangepast aan de hoge verdamping. Er zijn verschillende strategieën om zo min mogelijk water te verliezen; het hebben van kleine bladeren, de bladeren in periode van erge droogte laten vallen en het hebben van bijvoorbeeld was en hars aan de buitenkant van stengels en bladeren waardoor er minder vocht kan verdampen.



In de klas

Verdiepende les Leven onder moeilijke omstandigheden

In de ochtend is er vaak dauw die kan blijven hangen aan haartjes op bladeren en stengels. Er zijn verschillende manieren om meteen gebruik te maken van het vocht. De zaden van eénjarige planten ontkiemen tot plant, groeien, bloeien en maken zaad in de periode na slechts één regenbui. Tijdens zo’n regenbui valt heel veel neerslag. Bij gebrek aan water kan het jaren duren tot een zaadje ontkiemt. Al die tijd rusten de zaden, wachtend op regen. Andere planten hebben heel lange wortels waarmee ze bij het diepe grondwater komen. Weer andere planten hebben juist een groot oppervlakkig wortelstelsel waarmee ze de neerslag meteen opzuigen en opslaan. De dieren van de leerlingen hoeven er niet uit te zien als echte diepzeedieren of woestijnplanten, als ze maar kunnen uitleggen waarom ze het zo hebben getekend. Afsluiting


Bespreek de tekening van de leerlingen en vraag waarom ze bepaalde eigenschappen zo hebben getekend.


Meer informatie

N

Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 22 Plattegrond van NEMO 24



Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Speciaal schooltarief Leerlingen primair onderwijs € 5,50 Begeleiders gratis Reserveren kan via het boekingsformulier. U kunt ons natuurlijk ook bellen. Gratis begeleiders mee NEMO vindt het heel belangrijk dat er voldoende begeleiders meegaan met de leerlingen. Begeleiders mogen daarom gratis naar binnen. We hanteren de stelregel: minimaal één begeleider op tien leerlingen, maar liever één begeleider op zes leerlingen en bij sommige opdrachten of leeftijdsgroepen één op vier. • Scholen worden verzocht vooraf te boeken, alleen dan betaalt u ons schooltarief. • Een schoolbezoek duurt ongeveer 2-3 uur. • Begeleide workshops zijn gratis, mits deze vooraf gereserveerd zijn. • Tickets voor schoolbezoek op de dag zelf kunt u afrekenen bij de kassa met pin of contant. • Rugzakken, tassen en jassen worden opgehangen in de garderobe. Hier zijn ook kluisjes aanwezig voor waardevolle bezittingen. • Voor scholen zijn enkele garderobekisten beschikbaar. Deze zijn geschikt voor 30-60 jassen / tassen. • Gebruik is gratis, u betaalt alleen een borg van € 10,00. Vraag ernaar bij de kassa. • Iedere dag vindt twee keer een voorstelling Kettingreactie (duur: 15 minuten) plaats, onder voorbehoud om 12.15 uur en 15.00 uur.

Openingstijden NEMO is van dinsdag t/m zondag geopend van 10.00-17.00 uur. Voor afwijkende openingstijden zie onze website; www.e-nemo.nl.

Eten en drinken Eten en drinken kan op verdieping 2 en verdieping 5. Eigen meegebrachte consumpties kunnen genuttigd worden in de daarvoor geschikte ruimtes of op ons dak. Het is ook mogelijk om vooraf kant-en-klare lunchpakketjes te bestellen bij het boekingsbureau.



Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO

Bereikbaarheid Ha

ar

le

m

m

er

CS

Het IJ

di

jk

IJ-tunnel

dijk

Pr

Zee

in

sH

en

dr

ikk

De Waag

Rembrandtplein

e

at

Muziek theater Waterlooplein

ad

ra rst

rge

u nb

e

lk Va

Artis

Openbaar vervoer NEMO is het eenvoudigst te bereiken per openbaar vervoer en ligt op nog geen kwartier lopen van Amsterdam CS. Of neem vanaf het station bus 22 en 48 en stap uit bij Halte Kadijksplein. Vanaf hier is het nog een paar minuten lopen. Parkeren NEMO heeft geen eigen parkeerplaatsen. Er zijn verschillende parkeergarages in de buurt. Zie www.e-NEMO.nl.

Boekingsbureau Science Center NEMO Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam 020-5313118 boekingsbureau@ e-nemo.nl


Touringcar Touringcars kunnen parkeren op de speciale parkeerplaats voor bussen: P2 aan de Prins Hendrikkade richting Centraal Station. Wilt u de touringcar eerst de leerlingen laten afzetten, dat kan op de westkade naast NEMO, maar niet bij reguliere bushaltes of ergens anders langs de Prins Hendrikkade. Amsterdamse scholen Amsterdamse Basisscholen kunnen gebruik maken van de cultuurbus. Voor meer informatie kunt u terecht op www.cultuurbusamsterdam.nl


23

Lumière Filmzaal NEMO TheaterPlattegrond van NEMO Foyer

Op deze plattegrond zien de leerlingen waar ze moeten zijn om een werkblad (beperkt open) te kunnen invullen. De nummers op de plattegrond staan voor de exhibits waarover vragen worden gesteld. Deze nummers staan ook op de bijbehorende werkbladen van de leerlingen. De exhibits die bij de werkbladen horen zijn te vinden op verdieping 2.

Ballen fabriek Water kracht

Zoeken naar leven

(b FCo ep ay er feér kt op en )

naa

r de

4

1 Wat is leven? 2 Is dit leven? Oernieuws

3

Bo ar dr oo m

Gr ot ez aa l

You, Me, Electricity

Waterrijk

G th rot ea e te r

De levende planeet

fabriek

Fo ye r

Leven in de ruimte? Ruimteﬁets

Waterkracht

Verma Wetenscha

Zoeken Z k naar leven le

W pl erk aa ts

Meteorieten! Codenaam: DNA

Café

Sho p On tv an gs th al

o

1

Ev (v ene ia m ve en rd te ie nz pi a n

Oml o

CS na ar


p

eepbellen

K co aar nt tro le

K th lein ea e te r

ru

W 4

ho

Kettingreactie W 1

verdieping 2 Work ks

sek rzote 2 im

2

Krachtpatsers

Fenomena W=

e

5

Facts

3 4 5 6 7

kad

Da k

Krachtpatsers

Waterklok

BG

W bij Nelkom EMO


24

Colofon © Science Center NEMO Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Zoeken naar leven is mede mogelijk gemaakt door de Europese Ruimtevaart organisatie ESA als onderdeel van hun educatieve missie en programma voor het primair en voortgezet onderwijs. ESA is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van ruimtevaart in Europa. Zoeken naar Leven is mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse ruimtevaartorganisatie NSO als onderdeel van hun educatieve missie en programma voor het primair en voortgezet onderwijs. In opdracht van de Nederlandse overheid ontwikkelt het NSO het Nederlandse ruimtevaartprogramma en voert dat uit.

Auteurs en redactie Science Learning Center, Science Center NEMO Design management Starkx, Groningen Ontwerp en Grafische vormgeving Bloemvis, Groningen Vormgeving en realisatie Sander Visser, Ligaturen grafisch ontwerp Fotografie Tenzij anders vermeld, Daan van Eijndhoven www.digidaan.nl Foto klas voorzijde Met dank aan Platform Beta Techniek Fotografie pagina 16 & 17 Bsited, Hanne Nijhuis

Science Center NEMO Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam 020 531 31 18 www.e-nemo.nl [email protected]



Zoeken naar leven. Lesmateriaal, groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO

Recommend Documents