oktober 2007
Ten geleide Zoals vermeld in onze vorige nieuwsbrief bezorgen wij U het Zuidafrikaanse verslag van het Jongerenproject 2007 opgesteld door Rentia Bartlett. Dat de laureaten laaiend enthousiast zijn over hun verblijf in Zuid-Afrika kan U opmaken uit hun verslagen. Bob Bultinck logeerde een paar dagen bij ons bestuurslid Arthur Verthé, waar wij hem konden ontmoeten. Tuur was zo vriendelijk van de gelegenheid gebruik te maken om hem een paar vragen te stellen. Tijdens het Woordfees 2007 in Stellenbosch bracht Prof. Em. Jos Wilmots een opmerkelijke voordracht met als titel : “Gods bier over Gods akker” . Hij vertelde dit ook aan de deelnemers aan het Jongerenproject en wij willen ook onze leden hiervan laten genieten. Noteer alvast in Uw agenda de datum van 17 november – 11u voor onze volgende Algemene Ledenvergadering. Tot slot vindt U de nodige informatie i.v.m. de uitnodiging van ons lid Jan De Smedt voor een spaghettiavond op 16 november 2007. We hopen jullie op deze activiteiten te mogen ontmoeten ! Jeanine
Verslag Jongerenproject 2007 : 20 Dae van Hoogtepunte in die Lae lande `n Verslag saamgestel deur Rentia Bartlett met insette van lede van die Jongerenprojek 2007
Die Jongerenprojek 2007 15 Studente van Suid-Afrika op ’n toer van 20 dae deur België en Nederland is die definisie van die Jongerenprojek. Meer spesifiek is dit ‘n inisiatief van die Nederlands-Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV), die Vlaams-Zuid-Afrikaanse Cultuurstichting (VZAC) en in Suid-Afrika, die Erfenisstigting. Die doel van die projek is om studente van die betrokke lande ‘n eerstehandse ervaring van die wedersydse leefstyle en kulture te bied. Reeds sedert 1975 vind die Jongerenprojekt (JP) jaarliks plaas – vir net minder as 'n maand lank kry 'n stuk of 15 Afrikaanse studente uit Suid-Afrika en Namibië 'n kulturele onderdompeling in Nederland en België. Al om die jaar wissel dit – elke tweede jaar besoek 15 gelukkige Afrikaanssprekendes Nederland en België; elke ander jaar besoek studente uit hierdie lande Suid-Afrika. Hierdie jaar vanaf 28 Junie tot 18 Julie, was dit Suid-Afrika se beurt om met 15 intelligente en diverse studente die tog na die Lae lande te onderneem. Hoewel die studente wat deel gemaak het van die toer met hulle kameras soos toeriste gelyk het en met hulle effense onbeholpenheid in die vreemde, soos toeriste geklink het, kan die Jongerentoer beslis beskou word as meer as bloot ‘n toeriste ervaring. Eerstens is hierdie toer nie in Engels aangebied nie, maar ten spyte van vele kommunikasiegapings, eksklusief in Afrikaans en Nederlands. Die JP is 'n kulturele uitruilprogram wat gaan om die historiese en toekomstige bande tussen SuidAfrika en die Lae lande, waarvan Afrikaans die fakkeldraer is. So is een van die uitdagings wat dan aan toerlede gestel word om uitsluitelik Afrikaans of 'n beginnervorm van Nederlands te praat. Dit word, volgens een van die toerlede, Piet le Roux, as 'n vuurdoop beskou: sommer vanuit die
staanspoor is al die lesings en dokumentasie en amptelike kommunikasie uitsluitlik in Nederlands. Hierdie eerste verskil van gewone toeriswees kom dus neer op die unieke geleentheid om Afrikaans in 'n vreemde, nuwe wêreld te gebruik. Ten tweede verskil die JP'ers van toeriste omdat die nuwe omgewing met 'n studie-ingesteldheid benader word. In teenstelling met algemene toeriste, wat hoofsaaklik inneem en geniet, was daar ook van ons as studente die veronderstelling van ‘n verantwoordelikheid om aan debatte en gesprekke deel te neem en as ambassadeurs vir Suid-Afrika op te tree. Die gevolg van so ’n unieke ervaring is dat studente sonder twyfel terugkeer na Suid-Afrika met meer kennis van die wêreld, en ironies genoeg, meer kennis van Suid-Afrika. Die talle ervarings wat hierdie leerervaring moontlik gemaak het is meervoudig. Die enigste manier waarop daar voldoende rekenskap gegee kan word is om, in ’n verslag soos hierdie, die daaglikse hoogtepunte van die toer uit te lig. Daar word dus gepoog om in hierdie verslag die toerervarings, soos deur die indiwiduele lede beskryf, saam te vat deur te fokus op die program van die JP toer 2007. Hierbenewens word daar ook stilgestaan by enkele temas wat gedurende die toer bespreek is, asook geheelindrukke en uitlatings van dankbaarheid van die toerlede. Dit word gedoen ten einde ’n volledige verslag van hierdie leerervaring te wees. Chronologie van die toer Die proses van kennismaking tussen ons as groepslede, begin vroeër as die ontmoeting op O.R. Tambo Lughawe. ‘n Sekere sosiale fenomeen/euwel, beter bekend as “Facebook”, verseker dat meeste van ons voor die aanvang van die toer aan mekaar bekend raak as gesigte op ’n rekenaarskerm. Die eerste van vele administratiewe probleme met vliegkaartjies het die gevolg dat die groep op verskillende vlugte en verspreid oor die onderskeie vliegtuie die eerste vlug na Heathrow moet aanpak. Na ‘n paar komplikasies onderneem ons in sarsies die tog oor die Noordsee na eindbestemming België. Hier word ‘n paar van die meer bevoorregte JP’ers wat vroeër reeds besluit het om die toer effe te verleng, ontmoet. Toe ons as groep uiteindelik volledig herenig is, vertrek ons per trein en motor na Hoepertingen waar ons by die Mariagaarde klooster tuisgaan. Loraine Kriek beweer dat hierdie kloosterervaring voel of Maria van The Sound of Music enige tyd uit ’n venster gaan loer en sing. Die rustige indruk wat die klooster mag skep, is egter misleidend- dit is immers ook hier waar ons die eerste blootstelling aan die enorme verskeidenheid van Belgiese biere kry. Die eerste van vele aktiwiteite in Hoepertingen is die bustoer na Sint-Truiden, Zout-Leeuw en Hoegaarden saam met lede van die Algemeen Nederlands Verbond. Die grootste voordeel van ons mede- reisigers is die enorme kennis en entoesiamse waarmee ons jongmense ingelig word omtrent die geskiedenis van die plekke wat ons besoek. In St. Leonardus katedraal in Zout-Leeuw probeer die meeste van ons vir die eerste en ook die laaste keer gedurende die toer om die ongelooflike argitektuur en atmosfeer van ‘n katedraal met ‘n klein digitale kamera vas te lê. Na ‘n baie interessante wandeling deur n tuin in Hoegaarden, is dit tyd vir ‘n koffie in ‘n klein kroeg, met baie vriendelike locals. Die dag word afgesluit met ‘n interessante ete met konyn op ddie spyskaart. Een van die ervarings wat meeste van die JP- lede as een van hulle hoogtepunte beskou, is die fietstog na die Kerkom bier-brouerey. Hierdie brouery beskryf Jabus de Vaal as soortgelyk aan die kinder tekenprent Brakenjan se herberg. Met die fietstog deur die idilliese, vreedsame omgewing oppad Kerkom toe, ervaar meeste lede eerstehands dat België eintlik nie so n plat land is soos dit tipografies voorkom nie. Hierdie dag bied ‘n uitstekende geleentheid om die pragtige Belgiese platteland van nader te leer ken. Die talle klein dorpies waardeur gery word, tot die netjiese kersie-, mielie-, koring- en ander vorme van boerderye wat langs die pad gesien word, skep ’n idilliese agtergrond vir die tog na Kerkom. Nie eens pap wiele en ‘n gesukkel om almal en hul fietse weer terug te besorg by die klooster bederf die dag nie. Die strawwe oefening van die dag word weer terug by die klooster verder beloon met `n Vlaamse braai, waarna ons laataand die film Soldaat van Oranje kyk.
Die meeste van ons se eerste Katolieke diens die Sondag in Hoepertingen word met ‘n orrelspel van “Sarie Marais” beëindig. Hiervandaan vertrek ons weer met kilogramme bagasie met die trein na Hasselt. Ons bestemming in Hasselt is die Salvator studentehuis. Hierdie huis is ons tuiste terwyl ’n somerskool aan die Universiteit van Hasselt met die tema “Nederland en Vlaanderen in Europa en in de wereld, vanuit een politiek, economisch en cultureel perspektief”, aangebied word. Terselfder tyd vind daar ook by die universiteit ‘n Afrikaanse seminaar plaas, waar belangstellendes van onder andere Rusland, Tseggo-Slowakye, Nederland, Frankryk, Pole en Duitsland, ‘n weeklange taal- en letterkunde kursus oor Afrikaans bywoon. Dit is hier waar die werklike doel van die toer, naamlik wedersydse ervaring en kennis van leefstyl en kultuur, in alle erns plaasvind. Ondanks die meeste studente se onvermoë om ten alle tye wakker te bly, word daar in hierdie week inligting oor ‘n magdom interessanthede van Belgiese en Nederlandse politiek, kultuur, geskiedenis, onderwysinstellings en vele meer, verkry. Die onderwerpe onder bespreking lei onafwendbaar tot soms vurige debate onder die groeplede self. Dit is egter voor die hand liggend wanneer 15 studente wat verskillende kursusse studeer en afsonderlike ervarings van Suid-Afrika self het, elk met spesifieke beslissende opinies bymekaar gesit word om te redeneer oor aktuele temas. ‘n Week na ons vertrek uit Suid-Afrika, lê ons `n daglange besoek aan die hawestad Antwerpen af. Sonskyn vroeg die oggend skep die vals indruk dat goeie weer vir die hele dag verwag kan word. Skaars arriveer ons by Antwerpen se pragtige Sentraal Stasie, of die reën vang ons onkant. Na ’n blik op die reeks olifant beeldhouwerke van die Suid-Afrikaanse beeldhouer Andries Pretorius, net buite die Antwerpen stasie, `n besoek aan die begijnhof van Antwerpen, die Universiteit van Antwerpen, asook ‘n blik op die vele nisse op die hoeke van die meeste strate wat ‘n beeldjie van die Maagd Maria huisves, gaan die toerlede soos een man na die naaste winkel wat sambrele verkoop. Al die toerlede sou verder vir die duur van die toer dieselfde sambrele saamdra. Ten spyte van die weer wat heeldag wissel tussen helder sonskyn en stormagtige reën, besoek ons ‘n magdom wonderlike plekke, soos die Onze-Lieve-Vrouwekathedraal met skilderwerke van Peter Paul Rubens, die Plantijn-Moretus Museum vir ‘n kennismaking met van die eerste drukkerye in Europa, die Schelde rivier wat Antwerpen met die Noordsee verbind, gedeeltes van die hawe, die Stadshuis, asook Belgiese stapelvoedsel “frittes” vir middagete en ‘n ietsie te drinke by ‘n koffiehuis. Die dag word uiters geslaagd beëindig met `n ete by ‘n klein afgesonderde restaurantjie en vir die van ons wat nog plek het, `n Belgiese wafel. `n Besoek aan die Nederlandse dorpie Maastricht met sy ryke geskiedenis, vind die hieropvolgende middag plaas. Hierdie stad is in twee verdeel deur die Maasrivier en is, as dorp wat deur die Romeine gestig is, die oudste dorp in Nederland. Ons spandeer ons tyd meestal in die sentrum van hierdie stad, met sy rykdom van geskiedkundige geboue en monumente. Onder andere word die Basilika van Sint Servatius, die Onze- Lieve-Vrouwe Basilika, die O.L. Vrouweplein, en die bekende pub-restaurant die Vogelstruis besoek. Nadat ons n dag lank in die Universiteitstad, Leuven, spandeer het met n besoek aan onder andere die Universiteit, die begijnhof van Leuven, die St Peters kerk en die 15 de eeuse stadshuis, breek die tyd aan vir die verblyf by gasouers. ‘n Mens is maar onseker by wie jy gaan opeindig in hierdie vreemde land en hoe die naweek in so ‘n situasie kan uitdraai. Dit is egter n groot verassing om te vind dat die meeste van ons ideaal geplaas is en besonder bederf word tydens die drie nagte wat ons by die onderskeie gesinne aan huis is. Die van ons wat gelukkig is om in die omgewing te woon, besoek die volgende dag die Middeleeuse stad Gent. Hierdie besoek bestaan hoofsaaklik uit n bootvaart deur hierdie idilliese stad, `n besoek aan die Gentse altaarstuk van die van Eyck broers in die Saint Bavo katedraal, die Gravensteen en die St Nikolaas kerk. Die pragtige sonskyn dag asook die vuurwerke in die aand vul die atmosfeer van hierdie stad aan. Brugge, bekend vir die kant en sjokolade wat daar gemaak word en sy vele kanale, is n toeriste ste mekka wat ons op Sondag die 8 Julie besoek. Nadat ons op hierdie dag verskeie geskiedkundige geboue, sjokoladewinkels asook n groot buitelug mark besoek het, vind ons lafenis in die vorm van ‘n bootvaart op Brugge se kanale. Dit is ‘n uiters gerieflike manier om die stad en van die gekiedkundige geboue van nader te sien. Hierna groet ons een van ons JP- lede, Jabus de Vaal, wat van hier af Engeland toe sou vertrek. Jabus het aansoek vir ’n visum om in Nederland te studeer en mag nie
tydens die oorweging daarvan, in Nederland gewees het nie. Ons laaste volle dag in België word op `n hoë noot saam met ons gasouers afgesluit. Voordat ons die volgende dag na Nederland sou vertrek, het ons nog tyd vir n oggendbesoek aan Brussels. Brussels as die Europese hoofstad en dus die huisvesting van die Europese Komissie en die sitting van ministers van die Europese Unie, is vir die meeste JP- lede ‘n hoogtepunt omdat die lokaal waar die meeste van die sittings van die EU plaasvind, in die loop van die oggend besoek word. Meeste van die toerlede beskou die hoendervleiservaring wat elkeen beleef het in die lokaal, as een van die hoogtepunte van die toer. Eers later toe ons ouers tuis verneem van hierdie spesifieke besoek, is die volle impak van ons bevoorregte posisie om as Suid-Afrikaners juis in hierdie lokaal te kon staan, ten volle begryp. n Verdere hoogtepunt van die dag is `n besoek aan die Grote Markt met sy verskeidenheid van geskiedkundige geboue, asook n vinnige besoek aan die verbasend klein beeldjie van die bekende Mannekin Pis. Na die tien oorweldigende en inspirerende dae wat ons as Jongerengroep van 2007 in België spandeer het, is ons eers met ‘n trein en toe as gevolg van treinprobleme met ‘n bus na Nederland toe. Die busbestuurder verlig ons lang dag, wat tot so ‘n mate verleng is as gevolg van die treinkomplikasies, met die speel van Nkosi Sikelele oor die luidsprekers van die bus. Ons sing hard uit volle bors saam en gloei van trots op ons land so ver weg. Dis nogal opvallend hoe mens jou land so kan romantiseer in die buiteland. Ons eerste stop in Nederland is die regeringstad van Nederland, Den Haag waar Koningin Beatrix woon en werk. Hier word ons weer elkeen by gasouers geplaas by wie ons die volgende vyf nagte sou oorbly. Ons aande word hoofsaaklik deur hierdie gasouers gereël, terwyl ons dae hoofsaaklik die verantwoordelikheid is van Peter de Graaf en die vriendelike jong studente of oud- JP lede wat ons in die onderskeie stede besonder informatief en entoesiasties begelei. Die kombinasie van die vol dagprogram en baie energie wat ons ambassadeurskap by ons gasouers in die aande vereis, het ‘n vol en oorweldigende paar dae tot gevolg. 10 Julie 2007, ons eerste dag in Nederland, spandeer ons in Den Haag. Hierdie program skop op ‘n besondere hoogtepunt af met ‘n besoek aan die parlement, die Binnehof en die regeringsentrum van Den Haag. Ons ontvang ‘n rondleiding deur al die verskillende kamers, kyk na ‘n film oor die Nederlandse parlement en het, tussen ‘n koppie koffie, ‘n taamlik vurige debat oor Suid- Afrika se eie politieke beleid met klem op die beleid van regstellende aksie. Die middag besoek ons die Panorama Mesdag wat elkeen van ons stomslaan en woordeloos en duiselig laat. Ons bevind onsself in `n kamer op ‘n kunsmatige sandduin wat uitkyk op ‘n 360 grade doek - ‘n 120m panorama, geskilder deur die kunstenaar Mesdag. Hierdie kunswerk is in ‘n verstommende drie maande voltooi en skep tot so ‘n mate ‘n realistiese illusie, dat mens jouself keer op keer moet herinner dat jy nie binne ‘n werklike strand-, see- en stadstoneel staan nie. Na die Panorama Mesdag word die program vir die dag afgesluit by die Vredespaleis, waarna die groep in verskillende rigtings beweeg na gelang van die onderskeie gasouers se reëlings. Meeste gaan egter na die strand Scheveningen toe om ‘n unieke ervaring in die stylvolle strandrestaurante te geniet. Dit is hier waar Loraine Kriek beweer sy soos ’n regte filmster in een van die sjiek restaurante gevoel het. Die volgende dag, die 11 de Julie, spandeer ons in die moderne hawestad Rotterdam. Hierdie program, gelei deur die oud- JP lede Rut en Natasja, word afgeskop met ‘n besoek aan Laerskool Rotterdam-Zuid, ‘n skool wat veral fokus op die opvoeding en oorbrugging van kinders uit ‘n verskeidenheid van ander lande, wat dus nie Nederlands as moedertaal praat nie. Ons het hier dus ‘n unieke geleentheid om met kinders wat oorspronklik van Marokko, Turkye, Italie ensovoorts afkomstig is, oor Suid-Afrika te praat, vrae te beantwoord asook meer inligting oor so ‘n unieke skoolsituasie te ontvang. Te danke aan die inligting wat ons in verband met die Nederlandse skoolsisteem gedurende die somerskool in Hasselt ontvang het, vra ons intelligente vrae en sien self hoe so ‘n sisteem in die praktyk funksioneer. Hierna word ons rondgelei deur Rotterdam self; vrywilligers kan ‘n paar kilometer stap na die indrukwekkende Erasmusbrug wat soos ‘n yslike silwer naald bo die stad en die grys, bewolkde lug uittroon. Dit was maar ‘n voorsmakie van die interessante moderne argitektuur wat van Rotterdam so ‘n fassinerende stad maak. In kontras met die ander Belgiese en Nederlandse stede met ou geboue en eensoortige, dog pragtige argitektuur, is Rotterdam modern, trendy en verblydend nuut. Ons
besoek die gemeentehuis, die kamers waar troues plaasvind asook waar troufoto’s in die binnehof van die gebou geneem word. Die res van die toer deur Rotterdam fokus op die moderne argitektuur van Rotterdam, wat n bepaalde atmosfeer daaraan verleen. `n Hoogtepunt van hierdie argitektuur is die bekende Kubiswoningen, ontwerp deur die argitek Piet Blom. Hierdie struktuur is as eksperimentele wooneenhede voorgestel volgens die idee van `n woud met ‘n sentrale binnehof en alles in terme van inkopies en restaurante in die nabye omgewing. Wat dit egter so uniek maak, is dat die indiwiduele huise in die vorm van kubusse gebou is; die mure van hierdie strukture is dus nie reguit nie wat veroorsaak dat inwonendes spesiaal- vervaardigde meubels in so ‘n woning benodig. Ons besoek aan Rotterdam word afgesluit met ‘n aandete in die Oude Haven by die eetcafé Villa Kakelbont. Hier eet meeste van ons Ossenhaas puntjes met rodewijn saus, die spesialiteit van die dag. Van daar af vertrek ons doodmoeg terug met die trein na Den Haag met die doel om goed uit te rus vir die afwagting van die 12 de Julie: Leiden. Leiden is vir Suid-Afrikaners veral bekend as die Universiteitstad waar onder andere die bekende digter N.P van Wyk Louw asook oud- staatspresident H.F. Verwoerd nagraads studeer het. Met ons aankoms aan hierdie stad word ons direk geneem na Leiden se polisiestasie, ‘n splinternuwe gebou waar alles pynlik georden is en seepglad verloop. Wat ‘n kontras is dit nie met polisiestasies in SuidAfrika nie- dit wou voorkom of polisiemanne in Leiden rustig is en tyd het om indiwiduele aandag aan enige belangstellende te gee! Daar word besonder moeite gedoen om aan ons ‘n interessante praatjie oor die dwelmbeleid van Nederland, asook ‘n wonderlike middagete van indrukwekkende broodjies en vrugteslaai, te bied. Dit is veral insiggewend om die rede vir die toelating van die matige gebruik van sagte dwelmiddels, soos dagga, aan te hoor. Hiervolgens word sagte en harde dwelmiddels deur die Nederlandse dwelmbeleid geskei ten einde juis groter kontrole daarop uit te oefen. de
Na die besoek aan die polisiestasie word ons vergesel op ‘n toer deur hierdie stad wat in die 15 eeu ‘n geskiedkundige inval van Spanje beleef het. Ons begin ons toer by die eerste Protestantse kerk in Leiden, die Marekerk, gevolg deur verskeie winkels asook de Burcht, ‘n sirkelvormige toring wat ‘n asemrowende uitsig oor die stad bied. Ons word hiervandaan gelei na die Universiteit van Leiden waar ons ‘n lesing deur dr. Krijn Thijs oor die film ‘De Tweeling’ ontvang. De Tweeling is ‘n Nederlandse film gegrond op die gelyknamige roman van Tessa van der Loo. Na hierdie inleiding tot die film, spandeer ons die middag om ‘n vertoning van die film self te sien en aan ‘n bespreking oor die problematiek van oorlogskuld - ‘n prominente tema wat in die film aanspreek word - deel te neem. Hierna gaan ons as groep saam na die studentevereniging Augustinus. So ‘n vereniging is vergelykbaar met ‘n Suid-Afrikaanse koshuis met die uitsondering dat die studente nie inwonend is nie. Soortgelyke aktiwiteite en kuieraksies word weekliks gereël, ‘n vorm van ontgroening word toegepas en studente kry die geleentheid om deel te neem aan ‘n groep en om ander studente te ontmoet. Ons eerste dag in Amsterdam, die 13 de Julie, begin ons, saam met al ons bagasie, by Zuid-Afrika Huis op die Keizersgracht. Met ons aankoms in Amsterdam som Peter de Graaf die verskeidenheid van reuke wat ons reeds by aankomslag oorweldig op: die reuk van haring, die reuk van tulpe en die reuk van ‘n sekere soort blaar waarvan die rook daarvan by coffeeshops toegelaat word. Ander indrukke wat ons nie mis kan kyk nie is die duisende fietse oral, vasgesluit teen elke paal en heining of onderweg in die kronkelende straatjies tussen die verskeie gragte, asook die verskeidenheid van mense wat in Amsterdam so digby mekaar woon. Inderdaad is Amsterdam ‘n kosmopolitiese stad met ‘n soort opwinding wat elkeen van ons, ten spyte van die oorweldigende dae wat hierdie besoek vooraf gegaan het, met nuwe energie inspuit. Na ‘n warm verwelkoming van stroopwafels, spekulaas en koffie asook middagete by Zuid-Afrika Huis, word ons in die nou strate van hierdie stad gestuur met die opdrag om, met behulp van ‘n roetekaart en ‘n weggooibare kamera, in groepies van vier, spesifieke foto’s te neem. Onder andere ‘n foto van die groep saam met soveel as moontlik Sjinese, ‘n foto van ‘n klokgewel, ‘n foto waarin soveel as moontlik brue voorkom en ‘n foto van ‘n ‘amsterdammertjie’- waarvan ons natuurlik eers die betekenis moet ontsyfer. Hierdie fotospeurtog bring ons by talle geskiedkundige geboue en pleine: Die huis van Anne Frank, die Westerkerk, die Begijnhof, die Damplein, die Walle, die Rembrandhuis en nog vele ander. Kara Smit beweer dat ons na hierdie speurtog die Nederlanders glo wanneer hulle sê
daar is 165 gragte in Amsterdam en 600 000 fietse! Met al hierdie inspirerende stimuli, kry ons beslis ‘n geheel indruk van die stad en sy mense en word ons aandag talle kere van die werklike opdrag van die fotospeurtog afgelei. Tussendeur moet die kaart nog dop gehou word sodat die pad met al sy afleiding, in die letterlike en figuurlike sin van die woord, nie byster geraak word nie. Nadat die groep mekaar almal weer na ‘n paar uur op ‘n terras by ‘n restaurant wat uitkyk op die water, ontmoet word ons vergesel na die Amsterdamse operahuis, waar ons te danke aan Bart Hermans met ‘n persoonlike toer tot agter die verhoog, die agterkamers en kleedkamers vergas word. Ons word verstom met die wyse waarop die rekwisiete en meganismes van hierdie reuse gebou, wat slegs vir opera en moderne dans gebruik word, in die kleinste besonderheid funksioneer. Terug by Zuid-Afrika Huis, word ons begroet deur ons verskeie gasouers saam met wie ons ‘n glasie SuidAfrikaanse wyn drink en hierna vergesel word na die onderskeie wonings waar ons die laaste vyf nagte van ons toer sou woon. Die volgende dag word ons vrye tyd gegun en kan ‘n paar van ons wat veral die kort indrukke van Amsterdam fassinerend gevind het, dit op eie stoom van nader beskou. Vele van ons benut onder andere hierdie tyd met indiwiduele besoeke aan die Konsertgebou, die Van Gogh Museum, die Rijksmuseum, die Vondelpark, die Leidseplein, die Amsterdamse Historiese Museum of vir die van ons wat so ‘gelukkig’ is om in die Rooiligdistrik te woon, die Walletjies strate. Die Saterdagaand is daar ‘n vertoning van Shakespeare se Midsomernagdroom in die Amsterdamse bos wat ‘n paar van ons gelukkig is om by te woon. Met piekniekkos deur ons gasouers voorsien, maak ons mee aan hierdie indrukwekkende vertoning. Dit vind plaas op ‘n verhoog in die middel van die bos en begin eers met sonsondergang, dus omtrent om halftien. Die Sondag se braai by Zuid-Afrika Huis is nog ‘n hoogtepunt van die toer. By hierdie geleentheid is verskeie van ons se huidige asook vorige gasouers - selfs sommige se gasouers uit België teenwoordig. Vir middagete word tipies Suid-Afrikaans braaivleis en heerlike slaaie geniet. Ons word herinner dat die einde van die toer nader kruip tydens die uitdeel van sertifikate aan al die Jongerenstudente en toesprake deur onder andere ‘n baie emosionele Kobus Rossouw. Ons word veral by hierdie geleentheid aangemoedig om weer na Nederland terug te keer en veral om Nederland of België in terme van nagraadse studie te oorweeg. Die volgende dag; 16 Julie, besoek ons Naarden. Hier vind ons onsself, in teenstelling met die warboel van Amsterdam, in ‘n rustige, groen omgewing. Ons stap op die walle van die stad rond en beleef ‘n bootrit deur die dyke rondom die - soos Peter verwys na rykdom en snobisme - ‘bekakde’ omgewing. Hierna word ons vir middagete ontvang deur Bart en Suzanne waar hulle woon op die rand van die heidewoud in Hilversum. Hierdie heideveld wat byna soos Kaapse fynbos uitsien, en waardeur ons eers ‘n wandeling onderneem, is byna die enigste deel van Nederland waarvan die grond nie bewerk is nie. Bart en Suzanne se gasvryheid is ooglopend tydens middagete waartydens ons veral aan wonderlike slaaie, klapperkaas en appeltert spesiaal vir Loraine Kriek se verjaarsdag voorberei, smul. Die naderende terugkeer na Suid-Afrika is in almal se gedagtes met die besef dat ons volgende dag in Utrecht ons laaste sou wees. Ons dag in Utrecht word hoofsaaklik op eie stoom deur die winkels rondom die verskeie gragte of rondom en binne die 112m hoë Domtoring spandeer. Ons besoek op hierdie dag die vakbond CNV en het gesprekke oor die hoogtepunte en moontlike punte waarop in die toekoms met die Jongeren projek verbeter kan word. Ons dag en eintlik ook die toer word afgesluit by `n restaurant duskant die Domkerk waar ons `n besondere driegangmaal en laaste Kriek biertjies geniet. Na `n vrye oggend kom ons op Woensdag, 18 Julie om 15:30 by Schiphol bymekaar om weer terug te keer na SuidAfrika as ryker en beslis moëer mense. In ’n neutedop Vanaf die studentegroep word daar ‘n spesiale woord van dank aan oom Jos Wilmots, wat die tyd in Hoepertingen en Hasselt so leersaam gemaak het, gerig. Dank veral aan mnr Bart Thielemans, voorsitter van die Vlaams Zuid-Afrikaanse Cultuurstichting, vir u organisasie se onmisbare finansiële steun en meewerking. Ook Peter de Graaff, ’n Duitse onderwyser in Nederland, wat ten spyte van sy verpligtinge tyd kon afstaan om ons feitlik die hele toer te begelei, word bedank. Die studente is veral beïndruk met Peter se kennis oor Suid-Afrika. Enkeles in die groep verwys na sy humorsin, mensekennis en mannerismes wat tot groot kostelikheid gelei het. Dan ook dankie aan Bart en
Suzanne Hermans asook Bart van Raaij vir die lesings, begeleidings en stadstoere wat elkeen vir ons bygedra het. Aurelia Williams beklemtoon dat hulle die toer soveel makliker gemaak deur ons bagasie van plek tot plek aan te ry en die vooraf reëlings te tref met ons bestemmings om sodoende ons kuier meer gerieflik en genotvol te maak. Dankie ook aan Aukje en haar span wat die program in Nederland so spesiaal gemaak het en wat ons ook vergesel het waar dit moontlik was. Aan adv Maarten Storm van’s Gravesande vir sy hulp en aan kol Eiting, voorsitter van die NZAV, ons hoogste dank en waardering vir al die gasvryheid en finansies wat u vereniging geskenk het om dié fantastiese besoek moontlik te maak. Sonder uitsondering bedank die groeplede ook al die indiwiduele gasgesinne wat elkeen soos kinders in hulle huise laat voel het. Die groeplede is dit eens dat die plasing by gashere ’n verrykende ervaring was omdat die kultuur intiem en eerstehands ervaar is en Nederlandse woordeskat uitgebrei is. Ons het die Vlaminge en die Nederlanders as by uitstek gasvry en warm ervaar. Meer plaaslik ook dank aan genl. Gert Opperman, HUB van die Erfenisstigtin, vir al die reëlings wat hy getref het, asook ons toerleier Kobus Rossouw wat ten spyte van partymaal groot druk, altyd al ons varkies op hok gehou het. Kobus Rossouw het, volgens Nadia Smith, soos ’n wafferse moeder hen na sy kuikens omgesien en deurgaans kop bo water gehou met al die komplikasies met ons vlugte, waarvoor die reisagentskap verantwoordelik was. Die onbeholpenheid van hierdie reisagentskap, by name Greatways, het tot groot ontevredenheid in die groep gelei. Geen van die besprekings wat hierdie agentskap namens ons moes doen, is bevestig nie. Enkeles was of nie op ‘n vlug bevestig nie of is vir die reis dubbel bespreek. Vele van die toerlede maak ook melding van mede- toerlede en beklemtoon veral die groepdinamika, die positiewe bydrae van elkeen, asook vriendskappe wat op die toer gesmee is met mense wat etlike dae gelede nog vreemdelinge was. Laastens ook dankie aan al die rekeninge wat vir ons betaal is, ook die rekeninge waarvoor die NZAV, VZAC en by twee geleenthede, die Orde van den Prince, verantwoordelik was. Een van die indrukwekkendste elemente van die toer was dat daar nie ‘n enkele woord in ‘n ander taal as Afrikaans of Nederlands gepraat is nie. Dit laat mens opnuut besef waar jou wortels lê as jy jouself in ‘n vreemde land op ‘n ander kontinent bevind, maar vir 20 dae lank heerlik in Afrikaans kan gesels. Wat ‘n voorreg om deel te kon wees van ’n toer met soveel hoogtepunte!
*** Reisverslag van de laureaten van de Opstelwedstrijd Hadewijch Masure, Lieven Bosman en Vincent Van Eyken, laureaten van de opstelwedstrijd “Schrijven over Zuid-Afrika” bezorgden ons volgende verslagen van hun fel gesmaakte reis.
Bezoek aan Gauteng (15 juli tot 21 juli 2007) Op zondag 15 juli 2007 trokken Hadewijch, Vincent en ik vol grootse verwachtingen naar Zuid-Afrika. Na een lange vlucht van 11 uur werden we meteen hartelijk welkom geheten door Meneer Leendert Dekker en mevrouw Lynette van der Merwe. Zij brachten ons onmiddellijk naar onze gastgezinnen die ons meteen met open armen ontvingen. Echt wonderlijk hoe vriendelijk de Zuid-Afrikanen wel zijn. Nadat we met elkaar hadden kennisgemaakt en onze geschenkjes aan onze gastfamilies hadden overgemaakt vertrokken we naar de botanische tuin van Pretoria. In het warme winterzonnetje kregen we deskundige uitleg over de tuin met al zijn pracht aan bloemen en planten. We zagen onder andere prachtige bananenplanten en protea’s. We waren er nog wel in volle Zuid-Afrikaanse winter! Even later leidde mevrouw Beate Saksehe ons rond in het bijbehorende biologische onderzoekscentrum. In dit centrum wordt een enorme database bijgehouden van gedroogde planten en bloemen. Na het bekijken van al deze pracht gingen wij, samen met heel wat VSAKS leden, eten op een terrasje met uitzicht op de tuin. In de loop van de namiddag keerden wij dan terug naar onze gastouders. Na nog
een bezoek te hebben afgelegd aan één van de winkelcentra in Pretoria genoten wij nadien, na een lange dag, van een verdiende nachtrust.
De dag nadien nam meneer Ferdie Preller ons mee op een culturele toer doorheen Pretoria. Onze gids kon vol enthousiasme blijven praten over de historische waarde van de vele bezienswaardigheden en wij bleven maar wat graag luisteren. Eerst namen we samen een kijkje in het voortrekkersmonument. Dit bracht ons heel wat bij over de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Van daaruit gingen we naar enkele militaire forten in de buurt en zo naar het Krügerhuis. Wij waren van dit alles zeer onder de indruk. Zo zetten we onze tocht verder naar het kerkplein van Pretoria, waar we jammer genoeg de beschadigingen moesten vaststellen aan het standbeeld van Paul Krüger. Van onze gids kregen we te horen dat het stelen van brons door de arme Zuid-Afrikanen een vaak voorkomend verschijnsel is. Na een lekker etentje in het gezellige Café Riche bezochten we de raadzaal, de uniegebouwen en de universiteit die heel anders gestructureerd is dan bij ons. Alle faculteiten liggen op éénzelfde grote campus en de zogenaamde ‘koshuizen’ of studentenkoten liggen echt allemaal vlakbij de universiteit. ‘s Avonds nodigde het gastgezin van Hadewijch ons uit om allen samen pizza te gaan eten. Zo konden we elkaar allen beter leren kennen. Woensdagmorgen gingen we vergezeld van meneer Raoul Beukes naar het pretpark Gold Reef City in Johannesburg. Allereerst kregen we een rondleiding in de vroegere goudmijnen. Voorzien van helm en zaklamp daalden we af in de diep onder de grond gelegen goudmijnschachten. Nadien probeerden we met plezier heel wat attracties uit en even later werden we helemaal in de Zuid-Afrikaanse sfeer ondergedompeld door de traditionele Zulu-dansen. We konden echt niet ophouden met het maken van foto’s en filmpjes. In de namiddag kregen we dan een andere kant van Zuid –Afrika te zien in het apartheidsmuseum. Toen we het museum verlieten waren we wel wat aangeslagen door al wat we gezien en gelezen hadden, maar toen we s’ avonds naar het theaterstuk ‘Fiddler on the Roof’ gingen kijken zat de sfeer er alweer goed in. We hebben echt heel wat gelachen met dit verrassende stuk waarin onder meer onze gids Raoul Beukes een knappe acteerprestatie leverde. Op donderdag bezochten we s’ morgens vroeg samen met Raoul Beukes het Rhino and Lion Nature Reserve. Raoul vertelde ons dat zijn ware passie eigenlijk de natuur was en hij wist ons daar dan ook heel wat over te vertellen. We amuseerden ons allen rot met de leeuwenwelpjes en wierpen nadien ook een blik op de reptielenkooien. s’ Middags trakteerde Raoul ons op een Game Drive temidden van de Afrikaanse fauna. Je kon nog duidelijk de restanten zien van een felle brand die een tijdje geleden een deel van het reservaat had verwoest. We daalden ook af in de wondercaves, een schitterend staaltje van de natuur. s’ Avonds werden we dan mee uit eten genomen door mevrouw Jacobs-Snyman en haar man. Na het eten namen zij ons mee naar hun chocolaterie waar ze pralines maakten met Belgische(!) chocolade en ze leerden ons daar de kneepjes van het vak. Op de koop toe kregen we van hen ook
nog een zak vol lekkere pralines mee om de volgende dag tijdens de lange autorit te verorberen. We werden echt enorm verwend! Op vrijdag trokken we dan echt de Zuid-Afrikaanse bush in samen met Leendert Dekker en zijn kleinzoon Rouan. s’Morgens trokken we dan met de 4x4 en bijbehorende aanhangwagen met het tentenmateriaal op weg naar Pilanesberg. Daar aangekomen konden we dan meteen de handigheid van Rouan en meneer Dekker bewonderen bij het opzetten van de tenten. Wij 3 zouden er zeker in geen honderd jaar zijn aan uit geraakt. Daarna toerden we een hele dag rond in dit adembenemende park. We hadden het grote geluk de Big Five te kunnen zien en ook heel wat impala’s, koedoes, wilde honden en tropische vogels. ‘s Avonds koelde het snel af en waren we blij dat we met een glas wijn dichtbij het kampvuur nog wat konden bijkletsen. We mochten tevens genieten van een uitstekende braai. Daarna namen we maar al te graag onze warme slaapplaatsen in de tenten in. Zaterdag waren we al vroeg uit de veren en na en lekker ontbijt reden we met de 4x4 richting Sun City. Dit enorme gokparadijs kwam ons wel wat kunstmatig over, maar het was zeker indrukwekkend. De Sky Train waarmee je Sun City binnenrijdt verschaft je een briljant uitzicht. In de namiddag kregen we dan nog even de tijd om wat Zuid-Afrikaanse souvenirs mee te nemen. Na dit voor ons nog veel te korte bezoek aan Pilanesberg keerden we dan terug naar onze gastouders in Pretoria. Ikzelf ben die avond nog op restaurant gaan eten met mijn uitruilstudent van een vorig uitwisselingsproject tussen mijn school en Garsfontein in Pretoria. Het was zeker en vast een hartelijk weerzien. Zondagmorgen pakten we dan snel onze koffers en namen we met spijt in het hart afscheid van onze gastouders. Onze zeer aangename tijd in Pretoria zat er al op. Leendert Dekker en zijn kleinzoon brachten ons dan naar de luchthaven van waaruit we richting Kaapstad nieuwe avonturen tegemoet vlogen... Lieven en Vincent
Een reis langs de grenzen van de wereld
16 juli. Met drie, de winnaars van de schrijfwedstrijd van de Vlaams-Zuid-Afrikaanse Cultuurstichting, stapten we uit het vliegtuig, de Afrikaanse winterzon tegemoet. In onze T-shirts moeten we er een beetje vreemd hebben uitgezien voor de Afrikaanse sjaals en mutsen. Op de luchthaven van Johannesburg werden we warm onthaald door de Zuid-Afrikaanse tak van de VZAC. We maakten kennis met onze gastgezinnen en genoten ’s middags van onze eerste uitstap: de botanische tuinen van Pretoria. Een interessante uitstap die het begin aankondigde van een prachtige reis. We verbleven een week in Pretoria, waar we heel afwisselende uitstappen deden. Zo maakten we kennis met de Nederlands-Afrikaanse staat Transvaal en zijn president Krüger in het oude centrum van Pretoria, werd ons bij het Voortrekkersmonument verteld over de Voortrekkersgeschiedenis en de Anglo-Boerenoorlog, zagen we hoe de ontdekking van goud tot de metropool Johannesburg heeft geleid en werden we stil in het Apartheidsmuseum. Een safaritocht toonde ons de wonderen van de Zuid-Afrikaanse savanne. Ik werd erg geraakt door het verhaal van de Voortrekkers. Een enthousiaste gids vertelde ons hoe Nederlandse kolonisten, omwille van de Engelse overheersing, het land dat ze met moeite hadden verbouwd verlieten, het onbekende Afrikaanse binnenland in. Met ossenkarren trokken ze door ZuidAfrika en stichtten uiteindelijk de boerenstaten Transvaal en Oranje Vrijstaat. De Kaap werd de Engelsen te klein en toen er goud werd ontdekt in Johannesburg, hoopten ze op een deel van de buit en begon een bloedige oorlog, waarbij aan beide kanten veel slachtoffers vielen. Deze oorlog leidde tot een verdrag waarbij de drie landen zich verenigden tot het huidige Zuid-Afrika. Het verhaal van deze Nederlanders, die vochten voor een eigen staat en een eigen taal, deed me denken aan de Vlaamse strijd. Door deze herkenning werd mijn interesse gewekt. Dit is een deel van Zuid-Afrika’s geschiedenis dat ik graag beter zou leren kennen. De wilde natuur van de savanne was enorm boeiend. Documentaires, boeken en leeuwen in de zoo hebben me niet kunnen voorbereiden op de verukking die ik voelde toen ik de vreemde dieren en planten in het echt zag. De ervaring deed me beseffen dat we zorgzaam moeten zijn met de natuur die we nog hebben. Niet door tuinen te beheren, maar door de natuur echt wild te laten zijn, want zo is ze het mooiste. Na het afscheid van onze hartelijke gastgezinnen, maakten we een tussenvlucht naar de Kaap. De Kaap was voor ons Europeanen veel herkenbaarder dan de streek van Pretoria. De wijngaarden, de groene bergen, de regen, het kwam allemaal erg bekend voor. En toch is het heel anders dan Europa. Die verschillen en de gelijkenissen, de onbekende bomen naast de eiken, die prikkelden mijn gemoed. Het voelt goed om in een veilig en bekend landschap te zijn, maar het is fascinerend om nieuwe dingen te zien. En dat is de combinatie die de Kaap maakt. Tussen de regen en de ruitenwissers door, bekeken we het Kaapse landschap en steden als Kaapstad en Stellenbosch. We proefden wijnen, keken hoe ze gemaakt werden en kropen zelfs in een wijnvat. We bezochten scholen en universiteiten en werden geboeid door het verhaal dat ons elke dag door een andere gids werd verteld. Het bezoek aan Kaap de Goede Hoop was erg bijzonder. Kaap de Goede Hoop heeft een symbolische betekenis die voor iemand die nooit buiten Europa geweest is, heel speciaal is. Ook al is het niet het meest zuidelijke punt van Afrika, waar de zeeën samen komen, het blijft de plek waar ontdekkingsreizigers eindelijk hun roer konden omgooien in hun eindeloze tocht naar het Verre Oosten. Een plek ook waar je je bij de kracht van de zee en de wind erg klein voelt. Stellenbosch is een gezellige stad met een hoog dorpsgehalte. De huizen zijn mooi, de prikkeldraad van Johannesburg ontbreekt, de sfeer is vriendelijk en open, de universiteit uitnodigend. Voor ik aan deze reis begon, had ik geen plannen voor een studie-uitwisseling, maar Stellenbosch lijkt me toch een interessante optie. De Afrikaanse taal was een van de boeiendste dingen waar ik kennis mee heb gemaakt. Het is zo fascinerend om te bestuderen hoe een gemeenschappelijke taal en cultuur van elkaar weg evolueren
doordat ze beïnvloed worden door een andere plaats, andere culturen en andere gebeurtenissen. Het maakt ons bewust van de evolutie van onze eigen taal, roept oude woorden en herinneringen aan gebeurtenissen uit het verleden op. De reis was nooit hetzelfde geweest als we als toeristen het land zouden bezocht hebben. Door met de plaatselijke mensen te praten, leerden we veel over wat hen beweegt en bezochten we plaatsen die de toeristische gidsen overslaan. We leerden een heleboel mensen kennen. Het gezin waar ik bij logeerde in Pretoria, wilt over enkele jaren ons land bezoeken en zal mijn dorp daarbij zeker niet overslaan. Het meisje waar ik de tweede week bij verbleef, overweegt om te studeren in Europa, misschien in Leuven. Deze reis was een opeenstapeling van wondere momenten, verbazing, ontmoetingen, enthousiasme en vooral: enorm veel ervaringen. Zuid-Afrika was tot hiertoe een vage vlek op de wereldkaart. Het is een begrip geworden dat iets voor me betekent, dat beelden oproept van landschappen, gebeurtenissen, mensen en zelfs vrienden. Een land dat ik graag beter wil leren kennen. Om andere mensen net zo enthousiast te maken over de schoonheid van dit fascinerende land.
Hadewijch Masure
De laureaten samen met het bestuur van die Stichting Tak Weskaap ***
Interview met Bob Bultinck Bob Bultinck (nu 82) is een geboren Bruggeling die reeds zestig jaar in Zuid-Afrika woont. Hij vertaalde vroeger ‘De Leeuw van Vlaanderen’ en ‘ Pallieter’ in het Afrikaans. Samen met zijn partner kwam hij in augustus een week logeren bij Arthur Verthé, bestuurder van onze Stichting. Arthur bezorgde ons volgend kort interview:
Bob, we gaan je niet bij je formele doopnaam Arsene noemen, maar bij je dagelijkse roepnaam. Je bent in Brugge geboren in 1925, maar wanneer ben je in ZuidAfrika gaan wonen om daar ’n familie en werk uit te bouwen ? ‘In september 1951’ Wat brengt jou nu terug naar Brugge? ‘De Gouden Boomstoet en de zilveren bijeenkomst van ‘Bruggelingen buiten Brugge’, en natuurlijk het opzoeken van familie en bekenden voor zover er nog zijn. Ja, en feitelijk een beetje dat eeuwige heimwee dat ne mens nooit nie loslaat nie. Die wortels blijven in Vlaanderen.’ Je hebt ginder als hobby vertalingen gemaakt in het Afrikaans, zoals ‘De Leeuw van Vlaanderen’ en ‘Pallieter’, en nu zwoeg je met Gezelle, zoals blijkt uit een stukje hierbij. Wat prachtig gelukt is. ‘Dank je. Ja, dit is iets wat ik graag doe; het is een uitdaging en het houdt me in contact via zijn schrijvers met mijn geboorteland en zijn geestelijke rijkdommen.’ We gaan geen politieke vragen stellen, maar hoe gaat het ginds? ‘Het is niet meer zo rustig, met de dag groeien de spanningen, de corruptie en de onveiligheid.’ Je was ook steeds actief in het verenigingsleven, en ook bij onze Stigting? ‘Ik heb o.m. de Vlaams-Afrikaanse vereniging gesticht. Ik heb steeds belang gesteld in de samenwerking tussen Zuid-Afrika en Vlaanderen. We zijn toch uit dezelfde ‘stronk’ gesproten. Maar ik ben meer dan een halve eeuw uit Vlaanderen weg en heb maar half zijn evolutie kunnen volgen.’ Wel, Bob een goed verblijf in Vlaanderen, we zijn blij dat je bij ons was, laad de geestelijke batterijen op en doe ze ginds de groeten en zeg dat we hier Zuid-Afrika niet vergeten. Arthur Verthé
***
Hoort 't is de wind
Hoor ,dis die wind!
Hoort, 't is de wind, 't is de wind. 't is de wind, en zoekende zucht hij om rust te vinden overal rond, en en vindt geene, nooit: of hij de daken van d'huizen verstrooit, of hij de vliegende blâren doet ruischen, of hij de bomen en daarboven doet buischen, of hij de torren hun toppen afwaait, of hij de malende meulenen draait, of hij de zee in de wolken doet botsen of hij ze slaat op heur zuchtende rotsen, of hij de schepen daarbinnen begraaft, of hij door 't schuimbekkend zeewater draaft: nimmer en vindt hij, de wind, 't is de wind, en nimmer en zal hij geen ruste meer vinden, nimmer en rustt' hij maar eenen keer: “Stil!” sprak Hij, die immer in ruste is, “Ik wil!” sprak Hij, die alles in roer zetten kan: “Stil!”en hij rustte...en hij rustte nochtan!
Hoor, dis die wind, dis die wind, dis die wind wat soekende sug om rus te vind orals rond, maar dit nie vind nie, nooit: of hy die huise se dakke verstrooi, of hy in die vlieënde blare ruis, of hy in bome se krone druis, of hy die torings se spitse afwaai, of hy die malende meulens draai, of hy in die see teen die wolke klots of hy slaan teen 'n sugtende rots, of hy die skepe heel onder begrawe, of deur skuimende seewater drawwe: nooit vind hy, die wind, dis die wind, en nooit sal hy, nooit geen rus meer vind, nooit kon hy rus, maar op 'n keer:”Stil!” het Hy, wat ewig rustig is, gesê, “Ek wil!” het Hy - wat alles kan omkeer - gesê: “Stil!”en...toe eers...kon die wind gaan lê!
Guido Gezelle, 1859 (?)
Gedichten,gezangen, gebeden en kleengedichtjes
*** In onze vorige Nieuwsbrief presenteerden wij reeds een tekst van de hand van Prof. Em. Jos Wilmots, bestuurder van de VZACS (“Waar ben ik en wie zijn de mensen hier ?”) . Hierna volgt de tekst van een lezing die hij o.a. hield in maart ll. te Stellenbosch ter gelegenheid van het Woordfees.
Gods bier over Gods akker … het Belgische Bierlandschap Jos Wilmots, Hasselt De titel van dit verhaal is natuurlijk een variant op de zegswijze Gods water over Gods akker laten lopen (de zaken op hun beloop laten / niets ondernemen om de toestand te verbeteren). Hij dateert van jaren geleden toen ik op een studentikoze clubavond in het Hasseltse gehucht Godsheide, vlakbij de Limburgse Universitaire Campus, een speech mocht houden en mezelf opeens hoorde zeggen dat sommige studenten niet alleen Gods water over Gods akker lieten lopen, maar ook Gods bier over Gods heide . Het origineel over Gods water en Gods akker is een endogene Nederlandse zegswijze. Een Duits equivalent den lieben Gott einen (frommen) guten Mann sein lassen, voert weliswaar God op, maar geen water. Het Engels komt helemaal niet verder dan let things take their own course. Het Franse laisser courir laisser faire is even neutraal als het Engelse equivalent; in laisser passer l’eau sous les ponts doet het mee met het water maar voert God af. Die laatste variant, met het water onder de bruggen, brengt me overigens naar de in België zeer centraal gelegen Vlaams-Brabantse gemeente … Bierbeek … De volksetymologie van die plaatsnaam kadert in een verhaal met Keizer Karel en de dorpsbewoners. De zuidelijke Nederlanden van de 16e eeuw hadden een soort haat-liefdeverhouding met de vorst die in 1500 in Gent geboren is en ook in de beter bekende legende van de boeren van Olen centraal staat, met de pot bier die hem daar ondanks de drie oren toch nog verkeerd werd aangeboden.
De vrouwen van het Brabantse dorp beklagen er zich bij de keizer over dat hun mannen des zondags na de hoogmis steevast in de herberg blijven plakken. Karel vermomt zich als boer, trekt naar het dorp en gaat in de herberg tussen de stamgasten zitten. Als de bierkroeg rondgaat, regelen de dorpelingen het echter iedere keer zo dat die leeg is als de vreemdeling aan de beurt is. Na een poos maakt de keizer zich kwaad en verkoopt de waard een oplawaai. Daarop maakt hij zich bekend en laat alle vaten uit de herberg naar de beek voeren. De tap wordt eruit getrokken en al het gerstenat loopt in de beek, zodat die een bierbeek wordt. In een andere versie van het verhaal is Keizer Karel op een zomerse middag incognito in de herberg aangeland. Het geruzie van enkele beschonken bezoekers laait zo hoog op dat er ongelukken dreigen te gebeuren, waarop de vorst op drastische wijze ingrijpt en … In werkelijkheid zijn Oud-Germaans bir / birre “bron” en heeft de plaatsnaam dus helemaal niets met gerstenat te maken, maar het verhaal bevestigt de vaststelling dat er tegenover de kerk een kroeg is, in een meer literaire variant : Waar God een kerk sticht, bouwt de duivel een kapel . Zelfs in het openluchtmuseum Bokrijk staat tegenover het oude kerkje van Erpekom de herberg St.-Gummarus. De etymologie van het woord bier is onzeker. Volgens de meest simpele verklaring gaat bier terug op biber (drank), een woord uit het volkslatijn van de 6e - 7e eeuw, dat uiteraard met bibere (drinken) van doen heeft. Voor die verklaring pleit dat er oorspronkelijk alleen in de kloosters bier gebrouwen werd : bier was gehopt en de hopteelt in die tijd vooral een zaak van de kloosters in Noord-Gallië. De Germanen hadden tevoren al wel ongehopt bier, maar dat had een naam die met het huidige Engelse ale, de Scandinavische öl / øl-woorden en het Finse olut verwant is. Als de oorsprong van bier inderdaad bij biber ligt, moet daar nog bij verteld worden dat het Franse bière en het Italiaanse birra binnen de Romaanse taalfamilie niet rechtstreeks op dat woord uit het volkslatijn teruggaan, maar aan de intussen ontstane Germaanse vormen van bier zijn ontleend. Sommige etymologen sluiten niet uit dat bier met brouwen verwant is, maar zeker is dat evenmin. Wél zeker is dat brood met brouwen van doen heeft, omdat beide gisten. Maar als het eerste waar zou zijn, wordt bier via een omweg ook voedsel, wat velen al wisten. In vele middeleeuwse stadsrekeningen staan vrij hoge posten voor bier dat als loon werd uitbetaald aan arbeiders. En uit de oorspronkelijke Deense versie van een van de sprookjes van Andersen herinner ik me dat iemand øl (en dat is geen olie !) als medicijn te drinken kreeg. Bier en kloosters, zei ik. Het beste bewijs is het zo beroemde Belgische trappistenbier, netjes over Vlaanderen en Wallonië verdeeld : Westmalle, West-Vleteren en Achel in Vlaanderen; Chimay, Orval en Rochefort in Wallonië. Ook binnen de twee gewesten zijn de abdijen goed over de provincies verdeeld : West-Vleteren in West-Vlaanderen, Westmalle in Antwerpen en Achel in Limburg; Orval in Luxemburg, Rochefort in de provincie Namen en Chimay in Henegouwen. De paters konden dan wel geen water in wijn veranderen zoals hun grote voorbeeld in Kana, maar bier konden ze er met de nodige ingrediënten wél van maken. Duidelijk een kwestie van hïërarchie … De eerste trappistenabdij, die van Notre-Dame de la Trappe (een gemeente in Normandië), dateert uit de 12e eeuw. Van daaruit vestigden er zich ook monniken in Westmalle, in de Antwerpse Kempen, waar vanaf 1836 bier gebrouwen werd. Decennia lang haalden bakkers er gist en werd het bier ook wel aan particulieren verkocht. De echte commercialisering dateert pas van 1920. De abdij van Orval verkoopt al sinds 1861 bier. - De naam trappist mag alleen gebruikt worden voor bier dat binnen de muren van een abdij gebrouwen wordt. De kwaliteit gaat er boven de winstmaximalisatie en de opbrengst dient voor het onderhoud van de abdij en voor caritatieve doeleinden. Naast de zes Belgische trappistenbieren zijn er in België enkele tientallen abdijbieren. Die dragen wel de naam van een abdij, maar worden er niet gebrouwen en behoren tot een gewoon commercieel circuit. Belangrijke namen zijn hier Grimbergen / Leffe / Tongerlo / Affligem / Maredsous / Floreffe / Keizersberg / Ter Dolen / Steenbrugge … In Lustin, een kleine Waalse gemeente met goed 2 500 inwoners in de provincie Namen, is er een Musée des bières belges / Museum der Belgische bieren. Dat is een initiatief van de Guilde des Tâtebière (bierproevers), die geregeld een tweetalige inventaris uitgeeft van de Bières et Brasseries Belges - Belgische Bieren en Brouwerijen . Die gids (uitgave 2005) bestaat uit vier delen : - een lijst met gemeentes waar nog een brouwerij gevestigd is; - een lijst met brouwerijnamen;
-
een lijst met biernamen in alfabetische volgorde; een lijst met biernamen per brouwerij.
De eerste lijst telt goed 700 namen. Voorts wordt vermeldt dat het boek is gebaseerd op twee gegevensbestanden : een van ca 5400 brouwerijen, een ander met ca 17 000 biernamen. In dat fabelachtig hoge aantal zitten dan wel bv. zowat 250 merken kriek en geuze / gueuze van goed 200 brouwerijen. Geuze / geus en kriek zijn typisch Brusselse biersoorten, gebrouwen in de Zennevallei en het Pajottenlad. Ze worden allebei gemaakt van lambiek , en daarvoor wordt behalve gerstemout een gedeelte ongemoute tarwe gebruikt. De wat zurige smaak komt van de zgn. spontane gisting, die tot één jaar kan duren. Geuze / geus is lambiek die in de fles een tweede gisting ondergaan heeft. Daarom heet het bier ook wel geuzelambiek. Als het bier rijp is, zet de gist zich af op de bodem van de fles, die liggend bewaard moet worden en voorzichtig uitgeschonken. Echte kriek of kriekenlambiek gist op krieken / zure kersen en krijgt daardoor een rode kleur. Vroeger werd algemeen aangenomen dat de zogenaamde Schaarbeekse krieken daarvoor de beste waren. De naam lambiek heeft waarschijnlijk te maken met alambiek , zoals een brouwketel ook heet, een verre nazaat van de Griekse ambix , kruik / pot. De wat verwaande, eigenzinnige stripfiguur die samen met Suske en Wiske allerlei avonturen beleeft, heeft zijn naam zonder twijfel aan die van het bijzondere bier te danken. Met de naam geuze / geus ligt het een beetje anders : die zou niet noodzakelijk met de opstandige Geuzen uit de 16e eeuw te maken hebben, maar ontleend kunnen zijn aan het Duitse Gose , een Duits witbier dat oorspronkelijk alleen in de stad Goslar met water uit het riviertje Gose werd gebrouwen. Wat voor biernamen zijn dat dan allemaal in België ? Hieronder gaan we er een aantal in enkele groepen indelen : -
de gemeente / streek waar de brouwerij is gevestigd; uitzicht / geur / smaak; naam van een brouwersfamilie; een heiligennaam; een geschiedkundig aspect / een historische figuur; seizoensgebonden; een schertsnaam.
1. gemeente / streek : - De naam van de gemeente / streek / het toponiem kan alleen voorkomen : Hoegaarden / Haacht / Bornem / Corsendonk / Bornem / Effename / Postel / Florival / Silly / Kortrijk / Zulte / Galmaarden /Bavik(hove) / Aubel / Achouffe / Ambly / Brunehaut / Blaugies / Artois / La Wallonie /Hesbaye (Haspengouw) / Ter Dolen (in Helchteren, Limburg) - Er kan ook een adjectief of een substantief voor staan : Oud Beersel / Double Enghien / Cristal Alken / … - Vóór of na de plaatsnaam staat een of andere bepaling : Bokrijk hoevebier / Pompoendorp Kasterlee / Stadhuis Lommel / Zaal Kapelhof Rillaar / Taverne ’t Brughuis Muizen / Pastorijpoort Balen - Olmen / … - De biernaam is een afleiding of samenstelling die een inwoner aanwijst : Harelbekenaar / Kempenaar / Westendenaere / Yperman / Thouroutenaere /Flandrien / … -
De plaatsnaam / streeknaam wordt gebruikt in de vorm van een afgeleid (al dan niet geleed) adjectief, waarachter de kleuraanduiding Wit(te) / Witbier / Bruin(e) of de sterkte Dubbel / Tripel / Bok of iets schertsends :
Aarschots- / Bilzers- / Bellegems- / Oudenaards- / ZotteKuurngems- / Mechels- Sinaais- / Wevelgems- / Wolvertems- / Brugs- / Gents- / … Vlaamsch Wit / Limburgse Witte / Waase Witte Aalbeeks St.-Corneliusbier / Beselaars Heksenbier / ‘t Veltems Kruikje Couckelaerschen Doedel / Drongens Plezierke / Poperings Hommelbier Zedelgemse Martelaar / Blanche de Namur / Belseels Kerstbier In dit systeem kadert ook het beginvers van het (uit het Duits verdaalde) drinklied naar Heidelbergse traditie : “Waar zijn zij die van het Werchters bier …” -
De biernaam is een samenstelling met een geografische verwijzing als eerste lid, of een woordgroep met zo’n verwijzing : Gaverhopke ( < Gaverbeek in Waregem) /Polderbier Gravensteenbier ( < het waterkasteel in het centrum van Gent) Brouwers van de Dijle (rivier in Leuven) / Heren van Bets ( < Geetbets)
2. uitzicht / smaak / geur Cristal (Alken) / Gouden Carolus / Guldenberg / Safir / Iris Stella Artois / Kortessems Blondje / Blondine / Brunette Ambrée de Samson / Aroma Kriek / Aardbeien Witbier / Bosbier
3. familienaam Maes / Martens / Rodenbach /De Neve / Lamot / Boon / Liefmans / Lindemans / Bosteels / Cantillon / Louwaege / Slagmuylder / Paeleman…
4. heiligennaam - voorafgegaan door Sint- / Saint(e)- / St.- / St. / St- / St / Ste en soms met een toevoeging als Bier / Ale / Dubbel / … Soms is dat ook de naam van een brouwerij zelf Sint-Bavo Mendonk / Sint-Bernard / Sint-Bernardus / Sint-Canarus / Sint-Corneel / Sint-Gummarus / Sint-Jan Baptist / Sint-Laurent / Sint-Maartens Bier / Sint-Martinus / Sint-Nicolaasbier / Sint-Pieterken… Sint-Vader Saint-André / Saint-Barnabé / Saint-Denis / Saint Eloi / Saint-Ferdinand / Saint-Gabriel / Saint-Georges / Saint-Hubert / Saint-Jean-Baptiste / Saint-Joseph / Saint-Lambert / Saint Lamvinus / Saint-Laurent / Saint-Louis / Saint-Martin / Saint-Mengold / Saint-Michel / Saint-Monon / Saint-Piere / Saint-Quirin / Saint-Valentin / Saint-Valère / Saint Barbe la Passion / Sainte Claire / Sainte Gertrude / Sainte Hélène / St.-Adriaan / St.-Amands / St.-Amandus / St.-Antoniusbier / St.-Arnoldus / St.-Benedict / St.-Bernardus / St.-Honoré / St.-Idesbald / St.-Sebastiaan St. Benoît / St. Berthuin / St. Christophe / St. Denise / St. Dimpna / St. Feuillien / St. Firminus / St. Georges / St. Gregory / St. Hadelin / St. Hermes / St. Honoré / St. Hubert / St. Idesbald / St. Isidoor / St. Jan’s bier / St. Joris / St. Joseph / St. Lamvinus / St. Laurent / St. Lenderik / St. Lombardus / St. Louis / St. Ferdinand / St. Paul / St. Pierre / St. Pietersbier / St. Quirin / St. Salvator / St. Sixtus / St. Thibault / St. Thimotheus / St-Feuillien / St Erlin / St Louis /
St Martin / St Maurice / Ste Catherine Sancta Odilia - zonder “St.(-)“ ervoor : Petrus / Paulus / Timotheus / Rochus / Julius / Amadeus / Livinus / Aldegonde / Straffe Hendrik - aparte namen als
St. Hubertus Vriendenbier Joseph, biere à ‘épautrel Cuvée de l’ Sin Djosef St. Bernadus Abt Château Saint-Henri Cuvée speciale Mater Dei - en de naam Sanctus op zich …
5.
historische / legendarische figuur , kunstenaar, literair personage, iets prestigieus van vroeger
- uit de Nederlanden : Ambiorix / Hertog Jan (van Brabant) / Maerlant / Artevelde Gouden Carolus (Keizer Karel - Mechelen) / Charles Quint - Keizer Karel Mercator / Dirk Martensbier (drukker in Aalst) Vondel / Rembrandt / Rubens Rood / Ensor Tremeloos Damiaanbier / Zimmertoren / Peter Benoit / Daens Bakelandt / Brigand / Bokkereyer / Manneken Pis Elckerlyc / Reynaert / Loteling Kerelsbier (vrije boeren in Vlaanderen in de late Middeleeuwen) Gulden Draak (op de toren van het Gentse Belfort) Stropken (spotnaam van de Gentenaars is “Stroppen”) - extra muros Bachus /Cuvée de Spartacus / Julius (Caesar ?) / Charlemagne Viking / Toison d’Or (Gulden Vlies) Réserve Marie de Hongrie / Kruger Lautrec / Oliver Twist / Bière des Pagodes / Pink Floyd - luisterrijk begrip Vieux Temps / Belle Vue / Oerbier / Gildenbier / Premium / Primus Brouwmeester / Ridder / Drossaard / Palm Heerenbier / Molenbier / Muze-bier / Guldenberg Kasteelbier / Kapittel
6. seizoensgebonden : Sezoens / Lentebier / Paasbier / Paasklok / Vijgen na Pasen Kerstpater / Stille Nacht / Kerstklok Kerstpater / Père Noël
7. schertsnaam (soms ironisch denigrerend) - als nomen agentis met suffix : Sloeber / Flierefluiter / Touwtrekker / Kwetteraar / Heikneuter / Zerewever - voornaam / spotnaam / … Janneke / Cesarken / Kamilleken / Stafke / Fonske Pepita / Flora / Bieken / Zatte Bie / Zwoele Berten Bink / Pee Klak / Kastaar / Pierlala Schavuit / Deugniet / Steenezel / Stoeren Bonk /Piraat Vedett / Louwke Poep / Zwijntje / ’t Zwintje / Cochonette Kanibaal / Losbol / Dikkenek / Ezel / Pandoer - grappige associatie : Prositpils /’t Zelfde / Snoek / Queu de Chat / Molleke / Kameleon Jan van Gent / Polygonneke / Ezelsbier / Berenbier / Bier voor Vader Bios Vlaamse Bourgogne / Dobbelken / Teugelbier / TV-bier Zwarte Flesch / Circus Bier / Dagschotel ’ t Weverken / Facteurkensbier / Princesken - effect / gevolg / resultaat : Mort Subite / Gouden Voeten / Amuzantje / Fanat”hic / Gapersbier Delirium Tremens / Paranoia / Pissenlit /Bonne Espérance Kwak / Pertotale / La Guillotine / Trammelantbier / Chapeau exotic Zotskap / Billekarreke / Raketen Treibstoff / Eurotica / Sexy dubbel lager
- geloof en kerk Deus / Duvel / Lucifer / Judas / Brave Broeder / Moeder Overste Bier geslegen door het Lam God’s / Verboden Vrucht In de historische studentenstad Leuven ten slotte is er een huisbrouwerij met als naam DOMUS. Daar komen de laatste jaren bieren met erg plezierige, studentikoze en ook wel ondeugende namen tot stand : Student / Engel / Bengel / Fier Grietjes Bier / Blok-Bok / Lustrum Bier / Ochtend Kriek / Papyrus Bier / Knots / Leuvendige Witte / Con Domus . Het is er erg op vooruitgegaan sinds mijn generatie er studeerde. Maar het is prachtig dat het nu allemaal kan, met mate blijf ik maar hopen. Want op de achterkant van een voor studenten bedoelde plattegrond stond onlangs een vrolijk meisje met de tegenwoordig verplichte blote navel reclame te maken voor … een bierbuikje ! Geen enkel ander land ter wereld heeft zoveel verschillende, vaak erg leuke biernamen en zoveel mooie bierviltjes, die bij ons overigens “bierkaartjes” heten. Zelfs voor de BOB-campagne wordt reclame gemaakt … op zo’n bierviltje. Overigens is die intussen door de Europese commissie gepromote campagne tegen alcohol achter het stuur oorspronkelijk een Belgische initiatief : één iemand uit een groep uitgaanders belooft vóór het feest begint, geen alcohol te zullen drinken en de anderen veilig met de auto naar huis te brengen. In België is BOB een neutrale voornaam die in alle taalgroepen kan voorkomen. In Nederland was er blijkbaar behoefte aan een verklaring, daar is de
naam de jongste tijd van deze uitleg voorzien : B(ewust) O(nbeschonken) B(estuurder). Ook goed natuurlijk. Tot slot meld ik nog dat er onder e-mailgebruikers ook een bijvoegsel / attachment met een biersprookje circuleert : De Koninck zoekt een geschikte echtgenoot voor zijn dochter Stella … Hoe het afloopt verneemt u wel bij uw eerstvolgende bezoek aan ons land. Prosit ! ***
De Algemene Ledenvergadering zal plaats hebben op
zaterdag 17 november 2007 om 11 u in Kasteel DE ROZERIE, Brusselsesteenweg 75 te Aalst. De agenda wordt u per post bezorgd.
***
PROZA (Project Zuid-Afrika) lanceert voor de derde maal een uitwisseling Beste vrienden van Zuid-Afrika De VZACS doet heel wat inspanningen om Zuid-Afrika en Vlaanderen dichter bij elkaar te brengen. Zij probeert daarin zoveel mogelijk jonge mensen te betrekken door o.m. een tweejaarlijkse opstelwedstrijd voor laatstejaars in de humaniora te organiseren.. In het kader van die wedstrijd vroegen Ward Thielemans en Fons Verboven me in 2003 om naar Zuid-Afrika te gaan ten einde daar scholen in het middelbaar onderwijs warm te maken voor een uitwisseling met Vlaamse jongeren. Op die manier ontstond in de herfst van 2003 het Project Zuid-Afrika, kortweg PROZA genoemd. PROZA is een cultureel en educatief uitwisselingsprogramma tussen het Heilige Maagdcollege van Dendermonde en de Hoërskool Garsfontein in Pretoria. Elke uitwisseling verloopt over een periode van twee jaar en gebeurt derhalve met leerlingen uit het voorlaatste jaar van de humaniora. De organisatie van deze boeiende, maar complexe onderneming berust bij beide scholen. Lessen worden haast niet gestoord, daar het bezoek aan het gastland altijd in een vakantieperiode plaatsvindt. Tijdens hun verblijf maken de jongeren kennis met de school en het gastland. Dat laatste gebeurt in hoofdzaak via georganiseerde uitstappen in groep, al doen ook de gastgezinnen hun uiterste best om aan het programma een extra pigment toe te voegen. Het zal u niet verwonderen dat het enthousiasme bij de deelnemers telkens enorm groot is. Ook ouders en familieleden zijn in de wolken, temeer daar ze intens betrokken worden bij elke uitwisseling. Dit jaar beleeft PROZA zijn derde editie. Op 30 januari vertrekken weer 20 leerlingen en twee leraars uit Hemaco naar ZA. Ook de directeur van onze school gaat mee om, in overleg met zijn collega, de banden tussen de beide scholen nauwer aan te halen. De Garsies, want zo worden de Garsfonteiners gemeenzaam genoemd, komen dan volgend jaar in september op hun beurt naar Dendermonde.
Zo'n uitwisseling vraagt natuurlijk een zware financiële inspanning van ouders en begeleiders. Daarom durf ik u als lid van de VZACS, en hoofdverantwoordelijke van PROZA, uit te nodigen op onze spaghettiavond op vrijdag 16 november a.s. Tussen 18.00 uur en 21.00 uur serveren we dan in de refter van het Heilige Maagdcollege drie Italiaanse gerechten waaruit u kan kiezen: spaghetti bolognaise (code 1), macaroni carbonara (code 2) en een vegetarische lasagne (code 3). Dit voor slechts €7.5. Te Italiaans, zegt u? Geen nood. De wijn komt uit Zuid-Afrika. Wil u bovendien ook iets zoets, dan kiest u maar uit ons breed aanbod aan desserts, die ouders en leerlingen hebben bereid. Bent u geïnteresseerd, stort dan per persoon €7.5 op het rekeningnummer van PROZA HEMACO 001-5350552-11 met vermelding Spaghettiavond: Code 1, 2 of 3. U kan ook reserveren via mijn emailadres:
[email protected]. Duid in dat geval eveneens uw keuze aan. Bent u om de één of andere reden verhinderd, maar wil u toch uit sympathie ons project steunen dan kan u dat doen door symbolisch voor €4 een steunkaart aan te kopen en dat bedrag te storten op het bovenvermelde rekeningnummer. Beste vrienden, zo'n 80 leerlingen en begeleiders zullen na deze derde editie kennis hebben gemaakt met Zuid-Afrika. In werkelijkheid zijn het er meer want in de marge van het project, is ook een proces van individuele uitwisselingen op gang gekomen. Dat laatste verschijnsel doet zich vooral voor bij studenten in het hoger onderwijs, en gezinnen die elkaar via het project hebben leren kennen. Dat gebeurt allemaal in stilte, maar is daarom niet minder reëel. En het werkt! Langzaam maar zeker. Toch is de toekomst van PROZA niet gegarandeerd. Het blijft een onderneming die steunt op veel belangeloze inzet (begeleiders bijv. betalen zelf hun reis) van leerkrachten en ouders. Soms vraag ik me af: "Waarom doen we dit allemaal?" Maar dan moet ik altijd denken aan de wijze woorden waarmee Prof. Servotte ooit studenten in de humane wetenschappen een hart onder de riem stak door het beoefenen van hun discipline te vergelijken met … een nutteloze bezigheid. Even nutteloos als dansen of bergen beklimmen, maar even boeiend. En hij voegde eraan toe: Zij is zo oud als de mens en maakt hem tot wat hij is. (uit: De nutteloosheid van de humane wetenschappen, Prof. Servotte) Wie graag nog meer wil weten over PROZA kan terecht op onze splinternieuwe website: http://www.hemaco.be/proza/. U vindt er fotoreportages, informatie over werking en ontstaan van PROZA, alsook zelfs enkele speelse oefeningen op het Afrikaans. Het ligt in onze bedoeling deze site verder uit te bouwen o.m. op educatief vlak. Namens alle betrokkenen bij PROZA dank ik de VZACS voor de mogelijkheid die ze ons heeft geboden om via De Nieuwsbrief alle leden op de hoogte te brengen van ons initiatief.
Jan De Smedt leraar Nederlands-Engels-Duits Heilige Maagdcollege Kerkstraat 60 9200 Dendermonde
***
