Zeeuwse Milieufederatie
Wantij
Tijdschrift over natuur en milieu in Zeeland
ZMF steekt hand uit naar mosselvissers De mooiste terrassen in ons Nationale Landschap
Juli 2008, nr. 104, jrg. 25, nr. 2, losse nrs. € 1,15
Wantij
Column
Colofon: Het Wantij is de plaats waar stromingen elkaar ontmoeten. Wantij is een uitgave van de Vereniging Zeeuwse Milieufederatie (ZMF). Het blad verschijnt vier maal per jaar en wordt naar de leden van de ZMF verstuurd. Het lidmaatschap van de ZMF bedraagt € 12,- per jaar. Losse nummers van Wantij kosten € 1,15. Redactie: Elly Geelhoed (secretariaat), Janneke Donkers, Anke van der Geest, Jos van der Heijden, Peter Maas, Jan Moekotte, Gerda Spaander en Willem de Weert (eindredactie). Redactiesecretariaat: Zeeuwse Milieufederatie, Postbus 334, 4460 AS Goes, Ravelijn de Groene Jager 5, 4461 DJ Goes, tel. (0113) 23 00 75, fax (0113) 25 09 55. E-mail:
[email protected]. Afsluiting kopij voor Wantij nr. 105, jrg. 25, nr. 3: 1 september 2008. Bijdragen kunnen in overleg met het redactiesecretariaat worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing van een artikel hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen het inzicht van de redactie, het bureau of het bestuur van de ZMF weergeven. Vormgeving/opmaak: Kristiaan Daled BNO, Oostburg. Drukwerk: Zoetewey, Yerseke.
Juli 2008, nr. 104, jrg.25, nr.2
In de war
2
Column
In de war Willem de Weert
3
6
De lezer spreekt
Leden steunen milieufederatie in mosseldossier Lex Kattenwinkel
7
Consument
Zeeuwse mosselen krijgen predikaat ‘oranje’
Het is even wennen als er actie tégen je gevoerd wordt. Normaal hangen wij de spandoeken op en blokkeren wij bijvoorbeeld de kerncentrale. Sinds Nine Eleven staat de wereld op zijn kop en sinds Fortuyn Nederland. De rollen zijn omgedraaid. Er wordt nu niet geprotesteerd door, maar tegen de milieubeweging. Protestanten zijn katholiek geworden, socialisten liberaal, vleeseters vegetariër, geleerden dommerik, leugenaars spreken de waarheid en omgekeerd. De groene leugen, dat gaat ook over mij. De R is uit de maand en toch heb ik enorm zin in mossels. Ik ben helemaal in de war.
Gerda Spaander
8 De mooiste terrassen in ons Nationale Landschap Willem de Weert
9 Dorpscafé In de Gouwe Gheijt Grijpskerke Jan Moekotte
10
Onthaasten bij de Morelleput in Nieuwvliet Peter Maas
11
Boerderijterras De Witte Hoeve in Ovezande Willem de Weert
12
Doe het zelf paradijs in Stavenisse Jan Moekotte
14
Groene lijnen, gezonde lucht Peter Maas
15
De lezer reageert
Vreemde vruchten in Veere Bert Bakker
16
wAARDEvol
De hollebollige waarde van De Poel Anke van der Geest
17
Meer macht voor gemeente in nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening Geertje van der Krogt
18
Digitaal Janneke Donkers
19
Wat dit blijfsel overbleef
Welzinge Jan Moekotte
20
De voetafdruk
Jan-Eelco Dijk Gerda Spaander
Voorpagina: Foto voorpagina: Jaap Wolterbeek
Willem de Weert
3 WANTIJ Juli ‘08
4 WANTIJ Juli ‘08
5 WANTIJ Juli ‘08
De lezer spreekt
Leden steunen milieufederatie in mosseldossier Lex Kattenwinkel
‘Milieuclubs’ worden beticht van moord op de mosselsector. Ook de ZMF heeft het nodige over zich heen gekregen. Op haar ledenvergadering in juni heeft de ZMF voorgesteld een overgangsregeling in te stellen voor de visserij
tijen bij elkaar te brengen, Waddenver-eniging en Vogelbescherming enerzijds, de mosselsector anderzijds. We vroegen bezoekers van de ZMF-vergadering hoe zij aankijken tegen de opstelling van de ZMF betreffende het mosseldossier.
Kees de Kraker, Burgh “De handreiking die de ZMF op de ledenvergadering aan de mosselsector heeft gedaan, daar sta ik achter. Ik vind het zuur voor de mosselvissers dat de vergunningen voor de zaadvisserij zijn opgeschort. Ze kunnen niet aantonen dat hun activiteiten geen schade aan de natuur berokkenen, want uitkomsten van onderzoek hierover komen niet voor 2010 naar buiten. Ik zou zeggen: wacht dan tot 2010 met bezwaar aantekenen tegen de vergunningen. Daarom mag de ZMF zich niet aan de zijde van Waddenvereniging en Vogelbescherming scharen. Mosselzaadvisserij zit al zo lang in de Waddenzee, je moet de vissers wel de tijd geven zich aan te passen. Ik kan begrijpen dat ze veel kabaal maken om hun bedrijven open te houden en dat emoties een rol spelen. Zeeland zonder mosselsector is voor mij moeilijk voorstelbaar. Ik denk trouwens dat de mosselen dan van elders gehaald zouden worden, en dat het probleem dus afgewenteld wordt op andere landen. Dat is onwenselijk. Ik eet graag mossels. Meestal ga ik ze zelf halen, aan de Oosterschelde.”
Yvonne van Scheppingen, Middelburg “Een bemiddelende rol is goed, als ze maar wel vóór de natuur blijven. Er moet vooral een inhoudelijke discussie komen in plaats van een emotionele. Natuurlijk kan ik me de emoties vanuit de mossel-
wereld voorstellen, maar het is niet de schuld van de milieuclubs dat de vergunningen zijn opgeschort. Er gebeurt veel te weinig om duurzame vangstmethoden te ontwikkelen. Er wordt al honderd jaar in de Waddenzee op mosselzaad wordt gevist, zeker, maar de laatste jaren zijn de boten wel veel groter geworden. Daar hoor je de vissers niet over. Volgens mij is er in de Waddenzee plaats voor natuur én mosselzaadvisserij, maar die visserij zou best eens wat beperkter kunnen zijn dan nu. Vangstbeperkingen zijn ook in het belang van de vissers. Het is mede aan de milieubeweging te danken dat er nog steeds haring in de Noordzee gevist kan worden. Het gaat dan ook niet aan die organisaties te verwijten een ‘groene leugen’ te verkondigen. De groene leugen bestaat niet. De ZMF moet de aantijgingen niet over zich heen laten gaan en ze op inhoudelijke wijze ontkrachten.”
Petroeska Sterk, Middelburg “Het is goed dat de ZMF zich constructief opstelt, al vind ik de Waddenzee zo’n belangrijk natuurgebied dat het natuurbelang de andere belangen overstijgt. Duurzame vangstmethoden pas in 2020? Dat kan en moet veel sneller. De natuuren milieubeweging oefent van buitenaf druk uit om dit proces te versnellen, een onmisbare rol. Ik begrijp wel dat ondernemers en hun gezinnen emotioneel reageren als het voortbestaan van hun bedrijven onzeker wordt, maar het zwart maken van de milieubeweging is niet
6 WANTIJ Juli ‘08
terecht. Die hele mosseldiscussie is voor mij zelfs aanleiding geweest me aan te sluiten bij de ZMF. De meeste mensen beseffen veel te weinig hoe belangrijk natuur is. Er zou in het onderwijs meer aandacht moeten komen voor de kwetsbaarheid van ecosystemen. De plantenen dierenwereld vormen een voedselpiramide waar je niet zomaar een onderdeel uit kunt halen. Doe je dat toch, dan verstoor je het wankele evenwicht. Daarom is het ook in het belang van de mosselvissers zelf dat wetenschappelijk wordt aangetoond hoeveel ruimte er in de Waddenzee is voor de visserij op mosselzaad. Ik denk dat partijen elkaar wel zullen vinden – we leven per slot in Nederland – en dat er in de Waddenzee ruimte blijft voor visserij op mosselzaad.”
Leo D‘Hoore, Sluis “De handreiking van de ZMF vind ik goed. Vanuit de Zeeuwse belangen en gezien de perspectieven op langere termijn moet je niet het uiterste uit de kan willen halen. De Waddenvereniging en de Vogelbescherming hebben terecht druk op de ketel gezet, maar het gaat nu om het voortbestaan van een groot aantal bedrijven en de broodwinning van duizenden gezinnen. Milieubeweging en mosselsector moeten samen optrekken om LNV te bewegen gepaste maatregelen te nemen. Het ministerie heeft veel te lang getreuzeld met onderzoek dat eventuele negatieve gevolgen van mosselzaadvisserij moet aantonen. Dit onderzoek moet in alle voortvarendheid verder gaan en ondertussen moeten de vissers het voordeel van de twijfel krijgen. En geef ze de tijd. Niemand wil dat de mosselsector verdwijnt. We hebben met zijn allen de maatschappelijke plicht de mosselvissers fatsoenlijk te behandelen. Iedereen is het erover eens dat er licht aan de horizon is.” ● Lex Kattenwinkel is medewerker van de Wantijredactie.
Foto: Jaap Wolterbeek
op mosselzaad in de Waddenzee. Ook wil ze proberen par-
Consument
Zeeuwse mosselen krijgen predikaat ‘oranje’
vaak zitten ze op elkaar of op een harde ondergrond, en laten ze zich nauwelijks lostrekken en openbikken. Dat wordt een erg moeizame maaltijd.
Gerda Spaander
Over de duurzaamheid van de Zeeuwse mosselen is het nodige te doen. Er zijn nog meer eetbare schelpdieren. Hoe zit het daarmee?
Japanse plaag En dan de oesters. Die worden ook al in orde bevonden door de Viswijzer. Doordat ze algen eten dragen oesters zelfs bij aan het heldere water van de Oosterschelde. Dat geldt zowel voor de platte (Zeeuwse) oester als zijn verdringer, de Japanse. De laatste is in 1963 is geïntroduceerd, omdat er problemen waren met de kweek van de Zeeuwse. Een slechte zet, want vervolgens is de Japanse, ook wel Creuse genoemd, tot een plaag geworden. Dus die kunnen we naar hartelust uit het wild oogsten, al houden liefhebbers het liever op de Zeeuwse soort. Gemakkelijk is dat oogsten overigens niet: als ze op het slik liggen zijn ze nog wel te rapen, maar
Tip voor de doe-het-zelver: Gewoon naar de dijk gaan en zelf wat kreukels of mossels tussen de stenen uit peuteren ● Voor meer informatie: www.goedevis.nl
Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.
Foto: Jaap Wolterbeek
Mosselen in soorten Laten we eerst nog eens naar de mosselen kijken. De Viswijzer, houvast voor wie bij het kopen van vis, schaal- en schelpdieren wil kijken hoe het zit met de duurzaamheid van zijn aankoop, vermeldt twee soorten mosselen. De Zeeuwse mosselen krijgen het predikaat ‘oranje’ (tweede keuze), wegens de zaadvisserij in de Waddenzee. De mosselen die op hangcultures worden gekweekt in België, Frankrijk en Spanje worden wel goed bevonden. Het benodigde mosselzaad wordt ingevangen met netten of draden, een methode die geen bodemschade veroorzaakt. En ze schijnen ook smakelijk te zijn.
Duurzaam uit China? En dan zijn er nog de minder gangbare schelpen als kokkel, de sint-jacobsschelp en de wulk. De beoordeling van de duurzaamheid hangt samen met de manier van oogsten. De MSC-kokkels uit het Kanaal worden uiteraard goed bevonden. Maar als schelpen worden geoogst met bodemtrawlers blijft er van de zeebodem een woestenij over en staan ze als ‘rood’ in de Viswijzer. De sint-jacobsschelpen die worden opgedoken bij Schotland of worden gekweekt in China worden daarentegen wel duurzaam geacht. Al kun je bij dat laatste wel een vraagteken zetten, gezien de energie die nodig is om die schelpen vanuit China hier te krijgen.
7 WANTIJ Juli ‘08
Walcheren, West Zeeuws-Vlaanderen, Zak van Zuid-Beveland
De mooiste terrassen in ons Nationale Landschap Willem de Weert
Er zijn minder aangename uitdagingen: zoek in de drie delen van ons
Nationale
Landschap
Zuidwest-Zeeland, het mooiste
Kaart: De ligging van de Nationale Landschappen in Zeeland.
terras om van de omgeving te genieten. Let daarbij op het uitzicht, op het landschap, op de sfeer van het terras en op de bereikbaarheid met openbaar vervoer. Beveel ook een specialiteit aan. Subjectief? Jazeker!
De regering heeft twee jaar geleden twintig Nationale Landschappen aangewezen die samen het karakter van ons Nederlandse landschap weergeven. Nationale Landschappen zijn wat anders dan Nationale Parken. Nationale Parken, bijvoorbeeld de Oosterschelde, zijn natuurgebieden. Nationale Landschappen tonen ook de cultuurhistorie, de hand van de mens in het landschap. Elk landschap heeft een unieke combinatie van cultuurhistorische en natuurlijke elementen en vertelt daarmee het verhaal van Nederland. Ze zijn de visitekaartjes van het landelijk gebied. En ze zijn vooral het bezoeken waard.
d
8 WANTIJ Juli ‘08
ringburchten en fortenlinies. Verder heeft elk Nationaal Landschap ook zijn eigen kernkwaliteiten (zie volgende blz.) ●
Voor meer informatie: www.nationalelandschappen.nl
Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.
Foto: Peter Maas.
Strijd tegen het water Het Nationale Landschap ZuidwestZeeland bestaat uit drie gebieden: Walcheren, West-Zeeuws Vlaanderen en de Zak van Zuid-Beveland. Als gemeenschappelijk kenmerk hebben ze de strijd tegen het water: duinen, dijken, wielen, polders, vliedbergen en kreekrestanten. Maar ook het gevecht tegen de medemens zie je in het landschap terug in
Mooiste terras Nationaal Landschap Walcheren
Dorpscafé ‘In de Gouwe Gheijt’ Grijpskerke Jan Moekotte Grijpskerke (zo’n 1300 inwoners) heeft alles wat een dorp
en: iten Walcher Kernkwalite ge openheid • kleinschali kter • groen kara ekruggen, duinen, kre r oo d ëf li re • vliedbergen kommen en
nodig heeft: dorpshuis, dokter, kruidenier, busverbinding, een rijdende bibliotheek en ... een café: In de Gouwe Gheijt. Terras In de Gouwe Gheijt.
g
Grijpskerke ligt in het hart van Nationaal Landschap Walcheren. Vanuit het dorp loop je meteen over de mooiste Walcherse weggetjes met soms een monumentale boerderij uit de 17de eeuw. Binnen een uur wandel je naar Middelburg, via de Jacob Catsweg (langs de voormalige buitenplaats van Jacob Cats) naar de Zandvoortseweg, waar een nat weidegebied zich ontwikkelt tot een waar vogelparadijs. Vanuit Grijpskerke ben je te voet ook in een dik uur aan de kust, bij de Mantelinge.
Kerkringdorp In het café liggen fotoboekjes van Grijpskerke in vroeger tijden. Op een van die foto’s, genomen tijdens de inundatie
in 1944, is te zien hoe het dorp dat op de kruising van twee kreekruggen ligt, als een eiland uit het omringende water oprijst. Je hebt op het terras onder de linden, een mooi uitzicht op de (deels) uit de 14de eeuw stammende Michaelskerk en op de Kerkring. Binnen een laag muurtje rondom de kerk liggen de grafstenen in een niet te doorgronden ordening. Op de Kerkring staat de tijd stil in een leegstaande smederij, met mooie travaille.
Adres: Cafe In De Gouwe Gheijt Kerkring 8 4364 AN Grijpskerke
Openingsdagen: Donderdag, vrijdag en zaterdag vanaf 14 uur. Op zondag tot en met woensdag vanaf 16 uur. Openbaar vervoer: Lijn 52. Elk uur vanuit Middelburg. Elk uur naar Oostkapelle. Aanbevolen specialiteit: Kruidenlikeur Geitendurpslokje (Grijpskerke werd, zoals wel meer dorpen op Walcheren, een geitendurp genoemd) N.B. Een beetje kapsones café rekent € 3,50 voor een abdijbier. In de Gouwe Gheijt betaal je € 2,60 voor een Affligem dubbel of tripel ● Jan Moekotte is lid van de Wantijredactie.
9 WANTIJ Juli ‘08
Foto: Jan Moekotte.
Mooiste terras Nationaal Landschap West Zeeuws-Vlaanderen
Onthaasten bij de Morelleput in Nieuwvliet Peter Maas
aanderen est Zeeuws-Vl W en it te li a Kernkw lensysteem oon met geu ipolders, • polderpatr kust, via kle e ig d n za n va • overgang ndgebied za ek d r a a n gswerken • verdedigin
De Marolleput is een dijkgehuchtje tussen Nieuwvliet en Zuidzande. Midden in het Nationaal Landschap heeft Jan de Zwart, samen met zijn vrouw Corry, een nieuw huis met grote schuur gebouwd. Daaromheen ligt een groot erf met theetuin. De Morelleput. Foto: Peter Maas.
Je kunt er overnachten en je laten verwennen met een stevig en smaakvol ontbijt. Of je neemt gewoon heel je familie mee om te feesten in de schuur die vol staat met eigengemaakte Vlaamse volksspelen. Aan de muur hangt ‘een-doeniks-machientje’. Het geeft de sfeer voortreffelijk weer: zowat alles kan hier, niets moet. Meest voor de hand ligt dat je hier langskomt met de fiets. ‘Fietsstop’ wenkt het bord. De stoelen staan klaar, gastheer of gastvrouw heet je welkom. Het erf is groot en strak vormgegeven. Kweeperen, moerbeien of kersen. Ideaal voor wat lekkers bij de thee of koffie.
j
De Blikken Lang voordat er van een Nationaal Landschap sprake was, struinde Jan hier
al rond, Hij knotte wilgen, keek naar vogels en had het landschap en zijn ontstaansgeschiedenis als hobby. Ook nu nog verzorgt hij op verzoek speciale wandelingen in de omgeving met oog voor natuur, landschap en geschiedenis. Neem er de tijd voor want Jan is niet de man die zich laat haasten (dat zouden meer mensen moeten doen). Als het eenmaal lukt om hier weer te vertrekken, ga dan even kijken in het weidegebied De Blikken hier vlakbij. Je kunt er zo maar steltkluten zien.
Adres: In de Morelleput St. Bavodijk 56A 4504AB Nieuwvliet 10 WANTIJ Juli ‘08
Openingsdagen: Vrijdag, zaterdag en zondag. Openbaar vervoer: Lijn 3 vanuit Oostburg, halte Akkerput. Van daaruit is het nog ongeveer 2 kilometer lopen via de Eikenweg en de SintAnnadijk. Aanbevolen specialiteit: Altijd weer anders, maar altijd zelf gebakken ‘vanzelf’ ●
Peter Maas is lid van de Wantijredactie.
Mooiste terras Nationaal Landschap De Zak van Zuid-Beveland
Boerderijterras De Witte Hoeve in Ovezande Willem de Weert
iten Zak van Kernkwalite nd Zuid-Bevela kter door ra a k n • groe eid gh kleinschali n oo • polderpatr nten a st re en kreek
Boerderijterras De Witte Hoeve ligt aan de rand van het nieuwbouwwijkje in Ovezande, midden in de Zak van Zuid-Beveland. De boerderij is nog in oude staat, inclusief de grote zwarte schuur en het streekeigen erf met terras Boerderijterras De Witte Hoeve. Foto: Willem de Weert.
In het woonhuis van de boerderij kun je overnachten met ontbijt, in de schuur bevindt zich de koffieen theeschenkerij (geen alcohol, wel fris). Tegen de muren van de schenkerij is een bonte collectie theepotten uitgestald. Heeft u thuis nog een bijzonder exemplaar, dan voegt Wicki, de immer in de gast geïnteresseerde eigenaresse, de pot graag toe aan haar verzameling.
i
Streekeigen erf Het uitzicht vanaf het terras is zo Zeeuws als de Zak kan zijn. Een hoogstamboomgaard met appels, pruimen en kersen, een drinkput, meidoornhagen, knotwilgen en leiperen. Aan je voeten scharrelen kriel-
kippen, onder tafel zit een brutale kauw, wachtend op de kruimels die de gast laat vallen. Achter het hek een bonte verzameling kleinvee. Kortom het karakter van een kinderboerderij. Je zit op het terras letterlijk midden in het groene en kleinschalige karakter van de Zak, een kernkwaliteit. Voor de andere kernkwaliteit fiets je het dorp uit, bij voorkeur richting Nisse, langs de Brilletjesdijk, ook al zo mooi.
Adres: De Witte Hoeve Bloemenstraat 37 4441 AJ Ovezande 11 WANTIJ Juli ‘08
Openingsdagen: Woensdag, zaterdag en zondag van 12 tot 18 uur en groepen op afspraak. Openbaar vervoer: Lijn 21 Bushalte Platteweg Ovezande. Zone 7735. Belbus tel. 0800-2255687. Aanbevolen specialiteit: Koffie of thee met zelfgebakken appeltaart naar Duits recept (€ 3,50) ●
Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.
Doe-het-zelf paradijs in Stavenisse Jan Moekotte
De weg naar Stavenisse is, net als die naar het paradijs, smal en bochtig. Als Annemieke Bakx en Ton Buijs je onthalen en je over hun erf rondleiden, ervaar je hoe ze met passie en precisie aan een aards lusthof sleutelen.
De Adam en Eva in dit sprookje zijn op zoek naar een woonboerderij, eigenlijk in Brabant. In 2003 vallen ze van de ene op de andere dag voor een boerenbedoening aan de rand van Stavenisse. Het lijkt het einde van de wereld, maar is het begin van Nationaal Park Oosterschelde. Ze verruilen Brabants zand voor Zeeuwse klei.
d
Terug in de tijd Een gevelsteen vermeldt dat de eerste steen van hun huis werd gelegd in 1853. Als Annemiek en Ton zich in de geschiedenis van hun huis verdiepen, stuiten ze al snel op aanwijzingen dat hun boerderij veel ouder moet zijn. Het pluiswerk van een voormalig gemeentearchivaris levert op dat het om een 17de eeuwse hofstede gaat die al voorkomt op een kaart uit 1655. De oorspronkelijke naam is nog niet boven water. Daarom kiezen Annemiek en Ton, geïnspireerd door de naam van de eerste eigenaar Jonkheer van Tuyll van Serooskerken (ambachtsheer van Stavenisse) voor “Den Roosentuyl”. Woonhuis en schuur zijn opgetrokken uit kleine gele ijsselsteentjes, een duur bouwmateriaal, zeker voor een schuur. Restauratie Geld voor een grondige restauratie is (nog) niet voor handen. Bovendien weten ze nog niet hoever en hoe consequent ze bij het restaureren terug in de tijd kunnen en willen gaan en of ze daarbij een status als monument zullen aanvragen. En dan is er nog dit dilemma. Moet je proberen met horeca-achtige activiteiten en/of minicamping geld binnen te halen voor de restauratie? Wil je munt slaan uit de ligging, aan de rand van Nationaal Park Oosterschelde, met zo ongeveer een verdronken dorp in de achtertuin? Wil je daarmee een deel van de rust opgeven?
Of blijf je lekker genieten van de rust, die er nu heerst? De bewoners zijn er nog niet uit. Voorlopig pakken ze eerst het erf aan. Daarbij speelt de vraag, bij de keuze van fruitrassen bijvoorbeeld, of ze zich zullen laten leiden door heemkundige waarden of door natuurwaarden.
Heringericht erf Op oude foto’s ontdekken ze dat voor het huis een veedrinkput gelegen heeft. Die is opnieuw uitgegraven, met adviezen van de Stichting Landschapsbeheer Zeeland. Ze zijn vol lof over die club. Hun erf is heringericht naar Zeeuwse tradities. Er zijn hagen met meidoorn en hondroos aangeplant, de boomgaard is omzoomd door knotelzen en in de windsingel staan o.a. grauwe abelen. Dood hout wordt niet afgevoerd, maar op rillen gelegd. In de rijk gevarieerde boomgaard staan naast mispel, kweepeer en moerbij ook weer hoogstam fruitbomen. Temidden van het omringende polderland met monoculturen, is dit erf een oase met een grote verscheidenheid aan planten en dieren. In de schuur zit een kerkuil, er scharrelt een egel rond en de diverse mossoorten op de bomen in de boomgaard bewijzen, volgens Annemiek en Ton, dat hier op een paar honderd meter van de Oosterschelde, sprake is van bijzonder schone lucht. Erftrofee Hun inspanningen zijn niet onopgemerkt gebleven. In 2006 wordt Den Roosentuyll genomineerd voor de “Erftrofee”. Een citaat uit dat juryrapport: “Den Roosentuyll’ is een voorbeeld van een volstrekt authentiek geheel waar de huidige bewoners met onvoorstelbaar veel inzet en enthousiasme dit karakter koesteren en herstellen. Een opgave die echter nog lang niet voltooid is… 12 WANTIJ Juli ‘08
Met inachtneming van het cultuurhistorische verleden is een voormalige Zeeuwse boerderij ingericht als woonboerderij. Essentiële elementen aan de gebouwen zijn, of worden gehandhaafd of hersteld. De totale inrichting van het erf is volstrekt authentiek.”
Milieuvriendelijk Hun eeuwenoude huis is in een aantal opzichten verrassend milieuvriendelijk en daardoor weer modern. Het woonhuis heeft een grote gewelfde kelder (de koelkast) met een grappig halfrond raampje dat op het erf uitkijkt (zie foto). Het hemelwater wordt in twee ondergrondse bassins opgeslagen en kan bij hergebruik de waterrekening fors omlaag brengen. Ton en Annemiek zijn ook milieuvriendelijk in een sociologische betekenis van het
woord. Op de Dag des Heren laten ze kettingzaag en motormaaier met rust. Daardoor en ook omdat ze hun erf openstelden, hebben ze, als nieuwkomers, een goed contact met de mensen om hen heen. Annemiek heeft uit interesse voor heemkunde, maar ook om sneller wat mensen te leren kennen, in St.-Annaland als vrijwilliger gewerkt bij streekmuseum de Meestoof. Hoewel hun huis (nog) geen Monumentenstatus heeft, werd hun gevraagd mee te doen aan de Open Monumentendag. Op die dag verwelkomden ze ruim honderd bezoekers.
Nog niet volmaakt In de boomgaard staat nu nog een kunststof caravan. Die zal plaats maken voor een houten pipowagen. De notenboom is dood en enkele grijze abelen in de wind-
singel zijn niet aangeslagen en worden vervangen. In het oude woonhuis zullen ooit de 17de eeuwse details tevoorschijn komen, die nu nog verstopt zitten achter verlaagde plafonds en lambrisering. Hoewel in de grote schuur het oorspronkelijke “dekbalkgebinte” en een oude dorsvloer bewaard bleven, is de schuur in de loop van de tijd authentieke elementen kwijtgeraakt.
Het aardse paradijs bestaat dus wel, maar is nog lang niet af. Dat vindt ook de merel die, met gekrijs ons wijst op de kat die een paar weken geleden bij Annemiek en Ton kwam aanlopen en zich nu helemaal thuis voelt op dat mooie erf. Die kat heeft een van haar jonkies in zijn bek ● 13 WANTIJ Juli ‘08
Lekkerste jam Tijdens een wedstrijd "Wie maakt de lekkerste vruchtenmoes?", uitgeschreven in het najaar van 2007 door SLZ, won Annemieke Bakx met haar jam van kweepeer en rozenbottel de eerste prijs (een boom naar keuze). De jam had volgens de jury "iets hemels".
Jan Moekotte is lid van de Wantijredactie.
Pleidooi voor aanplant van lijnvormige groenstructuren
Groene lijnen gezonde lucht Peter Maas
Fijn stof en luchtverontreinigingen als ammoniak, NOx of SO2 kunnen verminderd worden door aanplant van lijnvormige beplantingselementen. De Zeeuwse Milieufederatie (ZMF) en de Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) presenteren in een brochure de mogelijkheden om hiermee aan de slag te gaan. De Koegorspolder in Terneuzen is een voorbeeldgebied. Foto’s: Stichting Landschapsbeheer Zeeland.
Over de effecten van verontreinigde lucht op de gezondheid is de laatste jaren veel te doen. Het probleem van fijnstof is actueel. De verwachting is dat de normen daarvoor op korte termijn verder worden aangescherpt. Door aanplant van heggen, struwelen en bomenrijen kan de luchtkwaliteit verbeteren. Planten zijn in staat om verschillende deeltjes luchtverontreiniging op te nemen, waardoor de concentraties vuil in de lucht lager worden. Ook zijn planten in staat stofdeeltjes vast te leggen. Het stof wordt door neerslag verwijderd en komt op de bodem terecht. Minder verontreiniging betekent een gezondere leefomgeving. Een groene infrastructuur is pure winst omdat die ‘gratis’ gezondheid levert.
o
Streekeigen Het assortiment te planten bomen en struiken dient volgens de brochure zoveel
mogelijk aan te sluiten bij inheemse of streekeigen boom- en struiksoorten. Ook ecologisch gezien ligt een dergelijke keuze voor de hand. Hoe ruwer de stam en het blad, des te meer stof er gevangen wordt. Het effect wordt nog meer versterkt door kleefstoffen of beharing. Zomereik, schietwilg en gewone lijsterbes blijken soorten die het meeste fijnstof kunnen vangen, gevolgd door bijvoorbeeld zachte berk, vogelkers of sporkehout.
Gelaagdheid Belangrijk is dat de luchtstroom dóór de beplanting heen komt. Dan is de filterende werking van blad, takken en stam optimaal. Hoe groter de gelaagdheid van de beplanting, des te sterker wordt de filterwerking. Een combinatie van bomen, struiken en kruidlaag is het beste. Ook de werking van de kruidlaag wordt sterker naarmate deze ruiger of ruwer is. Lijnvormige beplantingselementen in de 14 WANTIJ Juli ‘08
vorm van rijen bomen, heggen en struiken, zijn bij uitstek geschikt de luchtkwaliteit in een polder te verbeteren. De polder blijft zijn open structuur behouden en er blijft ruimte voor tal van verschillende functies. Lijnvormige elementen kunnen bestaan uit heggen en struwelen eventueel in combinatie met bomenrijen.
De brochure besluit met een aantal concrete inrichtingsvoorstellen zoals bestaand groen zoveel mogelijk sparen, versterken van de beplanting rondom boerderijen en het aanbrengen van lijnvormige beplantingselementen langs perceelsgrenzen ● De brochure ‘Groene lijnen, gezonde lucht’ kan besteld worden bij SLZ, tel. 0113-230936. Peter Maas is lid van de Wantijredactie.
De lezer reageert
Vreemde vruchten in Veere
ers geleden Twee numm kover een boe e schreven w en e d m er vree je van SLZ ov ten. Daarop ch u vr vergeten e e de volgend ontvingen w reactie:
Bert Bakker
Aangezien er nogal eens Hollandse Canadezen bij ons huis in Veere stoppen omdat oma of oudtante of overgrootvader daar nog is geboren en zij altijd naar de mispels vragen die daar vroeger gestaan moeten hebben en Mispel Onze voorouders snoepten van die mispel toen we in ons land nog geen sinaasappels en tomaten kenden, om maar niet te spreken van aardbeien, bessen en frambozen het hele jaar door. De mispel leverde in november een frisse moes met veel vitamientjes, dus gezond. Dat het eetbare vruchtvlees er uitziet als een bruine derrie weet lang niet iedereen (meer). Maar de smaak is zeker niet slecht. Veere Als u te voet de Wijngaardstraat in gaat, ziet u meteen aan uw linkerhand achter een grote erfmuur een prachtige vijgenboom. Even verderop, direct na de Simon Oomstraat, ziet u in een grote tuin - van onze gedeputeerde Poppelaers - achter een houten schutting een aantal kweeperen. Weer iets verder, na de wat misplaatste Christelijke school, passeert u de Baljuwstraat. Bij een lelijk parkeerplaatsje dat daar net zo uit de toon valt als de school, loopt u onder een prachtige oude walnoot. Tenslotte vindt u schuin aan de overkant onze mispel. Treft u hem in de bloei, iets na de peren en de appels, dan heeft hij inderdaad prachtige witte bloemen die toch verborgen zitten in het groen. Van de oude hoogstam boomgaard die daar na 1945 is geplant, zijn nog twee Schone van Boskoop, of goudrenetten over, twee onbenoemde peren, jutte en glans, en een later geplaatste mirabel en vijg, die allebei heel lekkere jams geven. En mocht het u intrigeren, de dode stam die voor het huis op z'n kop staat, is of was een prachtige sneeuwbal, die een zomerstorm van enkele jaren geleden niet overleefd heeft. Omdat hij niet meer rechtop wou staan, hebben wij hem maar op z'n kop gezet. Moerbeien Moerbeien, rode en witte, moeten er ook nog genoeg zijn in Veere. Het mooiste terras van Nederland achter de Struyskelder in de Schotse Huizen had vroeger in ieder geval een heel oude moerbei en ook de meikers, die u in het boekje pruimkers noemt, moet daar wel te vinden zijn.
waar oma altijd met zoveel nostalgie over vertelde - niet alleen om de mispels maar ook om de prachtige witte bloesem, waardoor ons afgelegen straatje de bijnaam het vrijerslaantje had -, hebben wij een aantal jaren geleden een mispel teruggezet op de erfafscheiding, want zo hoort dat. Foto: Jaap Wolterbeek
Bezoekt u Veere in het voorjaar als alles in bloei staat en het stadje op z'n allermooist is, loop dan ook het Singeltje af. Het is nog een ouderwets graspad dat om het stadje heenloopt en de twee parkeerterreinen van Veere verbindt.
Overigens verkopen de Turkse groenteboeren, die in Amsterdam als paddestoelen uit de grond schieten, en afkomstig zijn uit de 15 WANTIJ Juli ‘08
bakermat van onze beschaving, allemaal mispels, kweeperen, walnoten, vijgen en verschillende soorten kersen, waaronder de vroege meikers aan hun klanten. Alleen de moerbei, rode en witte (te kwetsbaar?), heb ik nooit in een winkel kunnen vinden ●
Bert Bakker is uitgever in ruste.
wAARDEvol
De hollebollige waarde van De Poel Anke van der Geest
De Poel op Zuid-Beveland staat op de landelijke lijst aardkundig waardevolle gebieden en wordt binnenkort waarschijnlijk opgenomen op de provinciale aardkundige waardenkaart.
Het landschap bestaat uit restanten van kreekruggen en oeverwallen met daartussen lager gelegen poelgronden. De poelgronden bestaan uit klei-op-veen en zijn van oudsher nat. Rond de tiende eeuw trokken mensen meer en meer het gebied binnen. Aanvankelijk vestigden ze zich vooral langs de kreken en op de kreekruggen die hoog en droog waren. Vanaf de elfde eeuw werden ook de kleinere kreekruggen bewoond. De situatie veranderde toen door twee zware stormvloeden (1014 en 1134) het grootste deel van het Oudland in Zuid-Beveland onder water kwam. Het Oudland dat droog bleef, werd door de Zwake verdeeld. Het gedeelte ten noorden van de Zwake tot aan de Schenge werd de Poel genoemd (Van Dale: ondiep stilstaand water). De Poel is nu een deel van de 'Polder De breede watering bewesten Yerseke'.
h
Zoutwinning De dorpen Nisse, ´s-Heer-Abtskerke en Sinoutskerke moesten in de 16de en 17de eeuw verlaten worden omdat de verslechterde afwatering het leven er te moeilijk maakte. De slechte afwatering kwam door de verlaging van het maaiveld. Die verlaging ontstond door inklinking en krimp ten gevolge van de ontwatering én doordat het veen onder het laagje klei voor commerciële doeleinden, zoutwinning (selnering), werd afgegraven. Huidige situatie Door verbetering van de afwatering en nieuwe verkaveling kwamen de dorpen weer tot leven. Een aantal kavels is niet geëgaliseerd en heeft nog een kleinschalig karakter. Het reliëf herinnert hier aan de vroegere activiteiten. Doordat de klei eerst van het veen gegraven moest worden, en dus elders neergelegd, is er een hollebollig terrein ontstaan. Vooral bij Sinoutskerke en rond Nisse is nog goed te zien hoe de vervening het landschap blijvend veranderd heeft.
Heggen Rond Sinoutskerke is goed te zien hoe hollebollig het terrein is. Het is een mooi gebied met veel heggen, aantrekkelijk voor weidevogels en nu een ganzenreservaat.De vele (drink)poelen geven de indruk alsof zij de naam aan De Poel hebben gegeven. Ook rondom Nisse vormen de velden met een hollebollige karakter een scherp contrast met de zakelijk aandoende rechthoekige akkers van na de ruilverkaveling. De combinatie van de geologische ondergrond en de activiteiten van de mens maken De Poel een bijzonder gebied, een landschap om te bewaren ●
Anke van der Geest is lid van de Wantijredactie.
16 WANTIJ Juli ‘08
Meer macht gemeente in nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening Geertje van der Krogt Foto: Jaap Wolterbeek
Onlangs is de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening aangenomen. Dat betekent een enorme beleidsverandering. Gemeenten
krijgen
veel
meer te zeggen.
g
Gemeentelijke plannen hoeven niet meer te worden goedgekeurd door de provincie. Er wordt niet langer gekeken naar wat allemaal op ruimtelijk gebied niet mag. Gemeenten krijgen de ruimte om nieuwe ontwikkelingen in gang te zetten. Het ontwikkelingsbeleid staat centraal. Om het nieuwe ruimtelijke beleid vorm te geven heeft de provincie veel overleg met gemeenten gevoerd. Er zijn bijvoorbeeld afspraken zijn gemaakt over de doelstellingen van de ruimtelijke ordening en de instrumenten die daar bij horen. Deze instrumenten verschillen van licht (vooroverleg) tot zwaar (verordening). Welk instrument wordt ingezet is op dit moment onderwerp van discussie.
Verevening Een voorbeeld is ‘verevening’. Dat behelst het ‘voor-wat-hoort-wat’ principe en zegt dat bij rode ontwikkelingen ook groene ontwikkelingen horen. Dit principe zal hoogstwaarschijnlijk niet in een verordening worden gevat. Dat wil dus zeggen dat verevening aan de gemeenten wordt overgelaten. De provincie heeft daar weliswaar een handreiking voor geschreven, maar daar blijft het dan ook bij. Programma’s voor bedrijventerreinen? Zelfde verhaal. De gemeenten moeten plannen voor bedrijventerreinen met de provincie overeenkomen, maar tot op heden komt duurzaamheid daarbij niet uit de verf. Ook houdt de ZMF haar hart vast over de zogenaamde ‘overgangsfase’. Het verweer ‘het past niet in het provinciaal beleid’ bestaat niet meer, maar de nieuwe instrumenten zijn nog niet voorhanden. Help!
Foto: Jaap Wolterbeek
Betrokken Opvallend is dat maatschappelijke organisaties als de ZMF, ZLTO, Recron en Kamers van Koophandel tot nu toe niet betrokken zijn. In de afspraken met de gemeenten is niets vastgelegd over hoe maatschappelijke organisaties betrokken worden bij de totstandkoming van beleid. De ZMF heeft in het overleg over het Omgevingsbeleid de provincie gevraagd om maatschappelijke organisaties een plek en taak te geven in het besluitvormingsproces over ruimtelijke plannen. Dat hoort bij een open proces en bij een goede democratische legitimatie. Hier was brede steun voor, bijvoorbeeld van wethouder Vermue. Zij heeft in het laatste 17 WANTIJ Juli ‘08
overleg van de Vereniging Zeeuwse Gemeenten haar collega’s gevraagd om een tijdige en uniforme wijze van consultatie van maatschappelijke organisaties.
Ook haar collega’s vinden het logisch dat maatschappelijke organisaties als de ZMF betrokken worden bij het vooroverleg over belangrijke ruimtelijke plannen. Voor de ZMF blijven de planologiewerkgroepen de oren en ogen in het veld, maar procederen zal moeilijker worden ● Geertje van der Krogt is medewerkster planologie bij de ZMF.
Bericht/advertentie
18 WANTIJ Juni ‘08
Wat dit blijfsel overbleef Welzingsche Sprink. Foto: Jan Moekotte
we rubriek In deze nieu oekotte een maakt Jan M nspireerd tweeluik. Geï e gment uit d door een fra , d n la er Zee literatuur ov ek naar de zo op ij gaat h plaats. beschreven gen gaf met J.C van Scha el “Wat dit zijn dichtreg rste bleef ” de ee blijfsel over aanzet.
Welzinge Jan Moekotte
J.C. van Schagen (1891-1985 ) schreef met passie en precisie over Walcheren. In 1970 publiceert hij in zijn Domburgse Cahier XVII een herinnering aan het voor hem als schoolknaap al zo mysterieuse Welzinge. Werk van Van Schagen is, vaak prachtig uitgegeven, enkel nog te koop in antiquariaten.
Van dat Welzinge is weinig terug te vinden. Wat namen op een topografische kaart als Welzingseweg, t’Hof Welzinge, Welzinge polder, Welzinge kreek en een enkel verloren hoekje, ontstaan bij de aanleg van de A58 toen de haaks daarop staande landweggetjes simpelweg ‘geknipt’ werden.
v
Een paar fragmenten van Van Schagen over het Welzinge van ongeveer 19001910: “Welzinge en Simpelaer. Ze zijn één voor mij. Simpelaer was de palingvisser uit Biggekerke.”... “Ik heb als zeventienjarige jongen, eerbiedig, van deze man gehouden. Doodgewoon om zijn gaafheid, zijn vriendlijkheid ook, zijn wat aarzelende bescheidenheid en vooral om dat sterren vanhet lichtje in zijn ogen wanneer hij het over Welzinge had. We kenden elkaar uit de Domburgse tram, de schooljongen van het achterbalkon en de visser die naar Welzinge ging, of daar vandaan kwam”...
“Hij sprak niet veel en zeker heeft hij nooit uitgeweid over dat legendarische oord waar hij zijn fuiken had staan. De naam was hem genoeg en zeide alles. Dat wàs zo. En zo ontbreekt er bij mij toch niets aan het beeld van dat stille verre Welzinge, dat ik zelf nooit gezien heb. Je weet alleen dat het achter Rammetjes lag en dat kende je wèl, dat echte fort met zijn barse Poort, zijn deels begroeide wallen met de prachtige gele bloempollen soms, en zijn half verlande grachten, zijn riet, en daarachter lag het dan. Het moeten toen ook al merkwaardige plassen geweest zijn, vager, ruwer, onorderlijker waarschijnlijk dan tegenwoordig, nu dit watercomplex op de kaart van Walcheren zo netjes duidelijk afgebakend is aangegeven- het lijkt waarachtig wel een plantsoenaanleg. Toen nog was het vaag, onbestemd, onbegrensd in bepaalde zin, en je wist tot in hart en nieren hoe eenzaam het er wel wezen moest, hoe zacht en aldoor het riet daar wuivend ruiste, ... hoe je daar alléén moest kunnen zijn met niets dan de wind en af en toe zou er een 19 WANTIJ Juli ‘08
meeuw schreeuwen. Wie kwam daar ooitbuiten Simpelaer”... “Het moet een oer-oud stuk Walcheren geweest zijn daar en op de een op andere manier moet dehistorie, het geheime leven van dat watergebied, en snaar in Simpelaer geraakt hebben. Hij wàs Welzinge. En zo diep zat dit dat wij jongens het zuiver aanvaardden, niemand dacht erover om met zijn Welzinge te spotten, het werd zonder meer als een soort Elyseum gevoeld”... “Welzinge, er zijn zoveel Zeeuwse namen op inge, maar geen is er zo welig, zo zacht, géén fluistert zo heimelijk aanhoudend van de tijdeloosheid van ons oude waterland als deze, een toevallige, willekeurige samenvloeing misschien van oude wellen en welen, overgebleven uit een wie weet hoe lang al vergeten vloed”.... “Ik voor mij heb nimmer de moed gehad erheen te gaan. Er zijn dromen die je niet schenden kan”. (DC XVII, december 1970) ●
de voetafdruk van
Milieujurist Jan Eelco Dijk
Liever vleermuizen of muurisolatie? Gerda Spaander
Jan Eelco Dijk
verzorgde jarenlang de
rubriek Handhaving in de Wantij. Door het nieuwe systeem van milieurechtsbijstand krijgt hij minder met Zeeland te maken. We besluiten de goede samenwerking met het meten van zijn voetafdruk. Foto: Gerda Spaander
Zijn score is met 4,5 ha. net iets lager dan die van de gemiddelde Nederlander. Op onderdelen wijkt Jan Eelco af. Zo maakt hij ondanks een wekelijkse thuiswerkdag en een pappadag veel treinkilometers om vanuit zijn woonplaats Dordrecht naar kantoor in Amsterdam te komen. Als het Bureau voor Rechtshulp in Dordrecht was gebleven, had de NS een minder goede klant aan hem gehad. Geen verloren tijd overigens want hij gebruikt zijn reistijd heen om de krant te lezen en terug om te werken. Binnen Dordrecht doet hij alles op de fiets.
z
Dilemma Zijn energierekening is vrij hoog ondanks spaarlampen en bewust gas- en elektriciteitsgebruik. De score wordt binnenkort lager want hij gaat eindelijk groene stroom aanvragen. Ook wil hij de buitenmuren laten isoleren, maar daar doet zich een dilemma voor. Het ziet er naar uit dat er vleermuizen nestelen in de spouw. Die wil hij niet graag verstoren.
Verder komt er veel papier in zijn brievenbus omdat hij graag kranten leest en lid is van heel wat maatschappelijke organisaties. Wat eten betreft scoort hij lager dan gemiddeld. Hij eet graag gezond: biologisch (voor zover te koop in de supermarkt) en niet veel vlees, kaas en kanten-klaarmaaltijden. Minder mooie plekken Hoe kijkt Jan Eelco Dijk terug op 14 jaar rechtsbijstand voor natuur- en milieugroepen in Zeeland? “Bij bedrijven is er, noodgedwongen, meer aandacht gekomen voor het milieu. Veel bedrijven hebben milieuzorg zich ook echt eigen gemaakt. Daardoor zijn er minder misstanden.Veel procedures gaan tegenwoordig over bescherming van natuur en landschap. Er zijn steeds minder mooie plekken, ook in Zeeland. De druk op het landschap groeit door de aanleg van wegen en woonwijken, recreatie- en bedrijventerreinen. Daar maken mensen zich zorgen om.”
“Successen? Om er een paar te noemen: tot nu toe hebben we de WCT tegengehouden. De varkensinvasie is ondanks de vele vergunningaanvragen beperkt gebleven tot een paar bedrijven op Tholen en in Oostburg. En de garage in Poortvliet, die auto’s door het hele dorp had staan, zit nu in een nieuw pand aan de rand van het dorp en bezorgt geen overlast meer” ●
Bereken zelf uw voetafdruk op www.voetenbank.nl. Gemiddelde Noord-Amerikaan 9,5 ha Gemiddelde Nederlander 4,7 ha Gemiddelde wereldburger 2,3 ha Eerlijke Aarde aandeel 1,7 ha
Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.
20 WANTIJ Juli ‘08
