Zelfontplooiing Van kip tot adelaar
Samenvatting Zelfontplooiing: een zeer veelbesproken thema de laatste jaren. Zelf ben ik me er ook mee bezig gaan houden, vooral na het volgen van het Basisjaar aan de Evangelische Hogeschool. Dit zette me aan het denken, en dat leidde tot de volgende vraag: Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen Rogers en christendom, als het gaat om zelfontplooiing? De term ‘zelfontplooiing’ is ontstaan in de humanistische psychologie van Rogers, waarin het wordt beschouwd als het hoogste doel van de mens. Het individu staat centraal, en kan komen door zelfactualisatie door middel van zijn cliëntgerichte therapieën. Veel christenen houden zich ook bezig met hun persoonlijke ontwikkeling. Een goed voorbeeld hiervan de Evangelische Hogeschool. Op die school worden studenten begeleid in het ontwikkelen van een eigen christelijke identiteit. Hierin is Christus ons voorgegaan, die eerst stierf, maar daarna tot volledige zelfontplooiing kwam tijdens zijn opstanding, volgens filosoof Ad Verbrugge. In antwoord op de hoofdvraag kan geconcludeerd worden dat er meer verschillen dan overeenkomsten zijn tussen de visies van Rogers en het christendom. Ze erkennen beide dat de mens een betekeniszoekend wezen is, maar de manier waarop deze betekenis wordt gezocht is totaal verschillend. Rogers stelt de mens centraal, en beargumenteert vanuit die basis waarom de mens zich zou moeten ontwikkelen. Christen stellen God echter centraal, en zijn van mening dat je als mens moet komen tot de bestemming waartoe Hij je heeft geroepen.
Naam: Niels de Wit Groep: H1B Code beroepsproduct: VS1Z T.a.v. docenten: Harm Hilvers, Jan Lok, Michiel de Ronde, Peter van Veen Uiterste inleverdatum: 4 april 2013, 12:00
Inhoudsopgave Inleiding Hoofdstuk 1: Wat houdt het begrip ‘zelfontplooiing’ in? Hoofdstuk 2: Wat houdt het begrip ‘christendom’ in? Hoofdstuk 3: Wat is Rogers’ visie op zelfontplooiing? Hoofdstuk 4: Wat is de christelijke visie op zelfontplooiing? Hoofdstuk 5: Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen deze visies? Literatuurlijst
-2-
Pagina 3 Pagina 4 Pagina 5 Pagina 7 Pagina 9 Pagina 12 Pagina 14
Inleiding Vorig jaar heb ik het Basisjaar aan de Evangelische Hogeschool in Amersfoort gevolgd, een tussenjaar dat sterk gericht is op de persoonlijke en geloofsontwikkeling van de studenten. Het jaar heeft een grote invloed gehad op mijn eigen persoonlijke ontwikkeling. Na het tussenjaar ben ik na gaan denken over persoonlijke ontwikkeling. Tijdens de colleges Visies kwam de stroming van het humanisme langs, die tot stand gekomen is dankzij Carl Rogers. Ook binnen die stroming is het begrip zelfontplooiing erg belangrijk. Tegenwoordig komt het thema zelfontplooiing steeds vaker voorbij, in de kerk, maar ook daarbuiten. Een voorbeeld hiervan is de slogan van een middelbare school die ik onlangs zag: ‘Haal meer uit jezelf’! Hierdoor ben ik aan het denken gezet: is zelfontplooiing nu wel echt een specifiek christelijk thema? Of wordt dit ook bepaald door de cultuur in de wereld om ons heen? Omdat ‘de wereld om ons heen’ wel heel breed is, heb ik als voorbeeld de humanistische psychologie van Rogers genomen. Daarin staat het komen tot zelfontplooiing centraal. Bovendien komt ook het tegenwoordige individualisme voor een groot deel voort uit deze theorie. Mijn hoofdvraag is dan ook: ‘Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen Rogers en christendom, als het gaat om zelfontplooiing?’ Om tot een antwoord op deze hoofdvraag te komen, heb ik de volgende vijf deelvragen opgesteld. 1. Wat houdt het begrip ‘zelfontplooiing’ in? 2. Wat houdt het begrip ‘christendom’ in? 3. Wat is Rogers’ visie op zelfontplooiing? 4. Wat is de christelijke visie op zelfontplooiing? 5. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen deze visies? De laatste deelvraag zal meteen een conclusie en een antwoord op de hoofdvraag vormen, waarbij ik ook mijn eigen visie op dit onderwerp kort uiteen zal zetten.
-3-
Hoofdstuk 1: Wat houdt het begrip ‘zelfontplooiing’ in? Zelfontplooiing is een begrip dat niet zomaar in één zin valt te omschrijven. In het verleden hebben al veel filosofen, psychologen en andere grote denkers nagedacht over dit thema. In dit hoofdstuk wil ik enkele van deze personen de revue laten passeren en hun kijk op dit begrip tonen. Humanistische psychologie De term ‘zelfontplooiing’ of ‘zelfactualisatie’ komt als eerst voor in de humanistische psychologie. Carl R. Rogers en Abraham H. Maslow worden gezien als de grondleggers voor deze psychologische stroming. Een bekende uitspraak van Carl Rogers is de volgende: ‘Het goede leven is een proces, niet een staat van zijn. Het is een richting, niet een doel.’ 1 Hij ziet het leven als een reis naar het steeds verder ontwikkelen van de eigen persoonlijkheid. Abraham Maslow omschreef het als volgt: 'What a man can be, he must be. This need we may call self-actualization.' 2 Met andere woorden: ieder mens heeft een bestemming, en heeft in dit leven het doel om deze bestemming te bereiken. In de behoeftepiramide van Maslow beschrijft hij de behoefte aan zelfactualisatie als de belangrijkste behoefte van elk individu. Uit de humanistische psychologie is bovendien een levensbeschouwing voortgekomen: het modern humanisme. Volgens de website van het Humanistisch Verbond is één van de kernpunten van het deze levensvisie het ‘werken aan je karakter.’ 3 Dit wordt beschreven als het ontwikkelen van een ‘hogere menselijkheid’, het streven naar een veelzijdige en evenwichtige ontplooiing van de mens. Tegenwoordig Inmiddels is de term ‘zelfontplooiing’ gemeengoed geworden in de Nederlandse taal. Veel psychologen en psychotherapeuten bieden zich aan om je te helpen jezelf te ontplooien. Zo bestaat er zelfs een Praktijk voor Zelfontplooiing 4, die ik als voorbeeld wil nemen voor meerdere soortgelijke psychotherapeutische praktijken. De slogan van deze praktijk is: ‘Op zoek naar wie je werkelijk bent.’ Dit wordt op verschillende manieren getracht te bereiken: door middel van verschillende gesprekstechnieken, zoals groepsgesprekken, en lichaamsgerichte oefeningen, zoals enkele Oosterse massages. In het christendom Ook binnen het christendom, dat ik in Hoofdstuk 2 nader wil toespitsen, wordt de laatste jaren veel gesproken over zelfontplooiing. Een voorbeeld hiervan is de Stichting Evangelische Hogeschool, een onderwijsinstelling die zich met name richt op geloofstoerusting en persoonlijke ontwikkeling. 5 Op deze school worden jongeren vanuit christelijk perspectief aangemoedigd om zichzelf te ontwikkelen en te ontplooien.
1
Mooren (z.j.). Maslow (1943) 3 Humanistisch Verbond (z.j.) 4 Meijer & Camoeiras (z.j.) 5 Evangelische Hogeschool (z.j.). Over de EH. 2
-4-
Hoofdstuk 2: Wat houdt het begrip ‘christendom’ in? In een notendop kan het christendom omschreven worden als de monotheïstische religie die Jezus en de Bijbel centraal stelt. Echter, in de afgelopen 2000 jaar is het christendom zozeer verspreid en veranderd, dat het tegenwoordig uit ontelbaar veel verschillende stromingen bestaat. Ondanks dat geloven alle christenen in één God, die Zijn Zoon Jezus naar de aarde heeft gestuurd om de mensheid te bevrijden van de zonde en het oordeel. Protestantisme Het christendom is onder te verdelen in drie grote stromingen: de Rooms-katholieke Kerk, de Oosters-orthodoxe kerk en het Protestantisme. In dit essay wil ik me beperken tot het protestante christendom, omdat dat de grote stroming binnen het christendom is, waarbinnen ik ben opgegroeid. Binnen het protestantisme is ook weer onderscheid te maken tussen allerlei verschillende stromingen, waarvan ik er enkele in dit hoofdstuk wil belichten. Protestante Kerk in Nederland De grootste stroming binnen het protestantisme is de Protestante Kerk in Nederland (PKN), dat in 2004 is ontstaan door een samenvoeging van de Nederlands Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk. 6 Maar ook binnen de PKN zijn weer verschillende stromingen, waar ik nu niet op in wil gaan. De PKN bestaat uit ongeveer 1800 gemeenten in Nederland. 7 Het kerkgenootschap heeft als motto ‘geloof, hoop en liefde’, en gelooft dat de mens van genade leeft. Vrijzinnig-protestantisme Het vrijzinnig-protestantisme is een protestante stroming die sterk beïnvloed is door de humanistische beweging uit het midden van de 19e eeuw. Zelf noemen zij zich ‘een beweging voor eigentijds geloven.’ 8 Hun geloof is nog wel geworteld in het christendom, maar wordt ook sterk beïnvloed door de cultuur in de maatschappij en is van mening dat elke generatie een eigen invulling van het christelijk geloof moet maken. Andere kenmerken zijn een vrije omgang met de traditie en de liturgie en het loslaten van een gezamenlijke geloofsbelijdenis. Het vrijzinnig-protestantisme komt vooral voor binnen de PKN, maar wordt in veel gevallen niet in georganiseerd verband gepraktiseerd. Charismatische bewegingen Een andere grote stroming valt onder de noemer van de pinkster- en charismatische beweging. 9 Binnen deze beweging ligt de nadruk meer op persoonlijk geloof en de ervaring hiervan. Ook is er een grote nadruk op de gaven van de Heilige Geest, zoals die beschreven staan in 1 Korinthiërs 12:4-11, zoals de gave van genezing, tongentaal, woorden van wijsheid en kennis en de gave van profetie. Ook binnen de pinkster- en charismatische beweging zijn weer talloze verdere onderscheidingen te maken.
6
Protestante Kerk in Nederland (z.j.) Plaisier (2011) 8 Vereniging van Vrijzinnige Protestanten (z.j.) 9 Amesz, M. (z.j.) 7
-5-
Toespitsing Uiteraard zijn er nog veel meer stromingen binnen het protestantisme, maar deze bewegingen heb ik genoemd om enkele verschillende denkwijzen kort uiteen te zetten. Zoals gezegd wil ik me in dit essay beperken tot het protestantisme. Hierbij wil ik wel onderscheid maken tussen de verschillende stromingen, waarvan ik hierboven drie voorbeelden heb gegeven. Immers, misschien kijken deze verschillende stromingen wel anders naar de persoonlijke ontplooiing van de mens. Hier wil ik verder op ingaan in hoofdstuk 4.
-6-
Hoofdstuk 3: Wat is Rogers’ visie op zelfontplooiing? In dit hoofdstuk wil ik uiteenzetten wat de relatie is tussen de humanistische psychologie en haar grondlegger, Carl R. Rogers enerzijds, en het begrip zelfontplooiing anderzijds. Voor een nadere visie op zelfontplooiing heb ik gekozen voor de humanistische psychologie, omdat daarin het komen tot persoonlijke ontwikkeling en zelfactualisatie centraal staat. Carl Rogers Rogers, die opgroeide in een christelijk gezin, maar dit geloof later vaarwel zei, kan gezien worden als één van de belangrijkste grondleggers van de humanistische psychologie. 10 Deze theorie ontwikkelde hij als reactie op het behaviorisme, dat in zijn tijd gemeengoed was. Het behaviorisme legt de nadruk op het gedrag van de mens, waarbij er vanuit wordt gegaan dat dit gedrag te allen tijde veranderd kan worden. Echter, volgens Rogers bestaat de mens uit meer dan alleen gedrag. Hij was er juist vast van overtuigd, dat ieder mens in staat is zichzelf te ontwikkelen en te ontplooien. 11 Hiervoor is het volgens Rogers nodig, dat de cliënt wordt begeleid vanuit de cliëntgerichte benadering, zoals hij het noemde. Dit betekent dat de therapeut niet boven, maar naast de cliënt moet gaan staan, terwijl hij de cliënt vrijheid en vertrouwen geeft om zichzelf te ontwikkelen. Later, in zijn boek Leren in vrijheid, komt Rogers voorzichtig terug op zijn stelling dat elke mens tot volledige ontplooiing kan komen. Hiervoor is het volgens hem nodig dat ‘de therapeut een intens persoonlijke en subjectieve relatie met zijn cliënt heeft kunnen aangaan. (…) Het zou betekenen dat de therapeut in deze cliënt een persoon ziet van onvoorwaardelijke eigenwaarde.’ 12 Hiermee geeft Rogers aan, dat de cliëntgerichte benadering niet automatisch zorgt voor een volledige ontplooiing van de mens, mede veroorzaakt door het tekortschieten van de therapeut. Humanistische psychologie De psychologie en bijbehorende theorie die voortgekomen is uit het gedachtegoed van Rogers wordt de humanistische psychologie genoemd. Deze psychologie is ook bekend als de ‘psychologie van de derde weg’, omdat het wordt gezien als een alternatief voor de psychoanalyse van Freud enerzijds en het behaviorisme anderzijds. 13 De humanistische psychologie richt zich op de vrijheid en verantwoordelijkheid van het individu. Bovendien is de mens volgens stroming een creatief, betekenisgevend en zinzoekend wezen, wat er ook toe heeft geleid dat de mens centraal staat. Dit heeft ook zijn doorslag gehad in de wetenschap: de psychologen van de derde weg stelden dat de persoon als geheel bestudeerd moet worden, niet enkel zijn gedrag of aanleg. Zelfontplooiing Rogers zag zelfontplooiing dus als een ideaalbeeld voor elk individu. In zijn denkbeeld is het niet meer dan logisch dat de persoonlijke ontwikkeling zo belangrijk is, omdat hij de mens als geheel centraal wil stellen. De neiging naar deze ontplooiing komt hierbij voort vanuit de mens zelf, die daarbij helemaal centraal wordt geplaatst. Dit heeft mede geleid tot het huidige individualisme, waarbij alles draait om de individuele mens, niet om groepen mensen.
10
Van Vliet (2007) Van Noort (z.j.) 12 Rogers (1969/1973), p. 240 13 Mooren (z.j.) 11
-7-
Kritiek Ondanks alle positieve punten van het komen tot zelfontplooiing, is er ook veel kritiek gekomen op de theorieën van Rogers en, met name, Maslow. Vooral twee punten uit de humanistische psychologie worden bekritiseerd. 14 Als eerste wordt er in de humanistische psychologie vanuit gegaan dat ieder mens tot persoonlijke ontplooiing kan komen. Daarbij wordt vaak over het hoofd gezien, dat mensen ook een biologische aanleg hebben, waardoor het de één minder moeite kost om zichzelf te ontwikkelen dan de ander. Een ander punt van kritiek betreft dat Rogers en Maslow er vanuit gingen dat de mens van zichzelf fundamenteel goed is. Dit wordt vaak gezien als een te optimistisch uitgangspunt. Er zijn bijvoorbeeld ook mensen die van nature meer agressief zijn. Komen die dan tot ontplooiing wanneer ze agressief gedrag tonen?
14
Vermeren, P. (2007)
-8-
Hoofdstuk 4: Wat is de christelijke visie op zelfontplooiing? Zelfontplooiing is niet iets dat uitsluitend voorkomt in de seculiere wereld. Ook binnen het christendom wordt de term steeds vaker gebruikt en wordt persoonlijke ontwikkeling steeds vaker een belangrijk onderwerp. Vaak wordt hierbij echter wel de verwijzing gemaakt naar het christelijke aspect. Hoe dit precies tot uitdrukking komt, wil ik laten zien in enkele voorbeelden van verschillende vooraanstaande christenen en hun kijk op zelfontplooiing. Els van Dijk Als eerste wil ik drs. Els van Dijk noemen. Zij is lid van de Christelijk Gereformeerde Kerk en de directeur van de Evangelische Hogeschool (EH), waar ik een tussenjaar heb mogen volgen, zoals ik al zei in de inleiding. Hier wordt veel nadruk gelegd op de persoonlijke ontwikkeling van de studenten, ook met betrekking tot hun relatie met God. Op de site van de EH staat hierover het volgende geschreven: ‘Een belangrijke taak voor de EH is studenten helpen bij het ontwikkelen van een eigen christelijke identiteit. Op de EH leren studenten dat een relatie met God het hele leven kan doortrekken. Een andere taak van de EH is om jongeren te leren op een goede manier hun geloof te delen. Religie is in, maar de belangstelling ervoor is vaak vrijblijvend en oppervlakkig. Studenten leren een duidelijk getuigenis te laten horen.’ 15 Hier wordt het ontwikkelen van een eigen persoonlijkheid dus heel duidelijk gekoppeld aan de relatie met God. In een college 16 op de EH refereerde Van Dijk aan de Bijbeltekst Romeinen 12:2, waar staat: ‘U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld, maar veranderen door uw gezindheid te vernieuwen, om zo te ontdekken wat God van u wil en wat goed, volmaakt en hem welgevallig is.’ 17 Wij mogen onszelf dus veranderen naar de wil van God, zodat we worden zoals Hij dat heeft bedoeld. Stefan Paas Prof. dr. Stefan Paas is een christelijke schrijver en theoloog, die overigens ook het EHBasisjaar heeft gevolgd. In een artikel 18 beschrijft hij de bedreigingen en kansen die zelfontplooiing biedt voor de kerk. Als bedreiging noemt hij het zogenaamde ‘kerkshoppen’: veel mensen blijven tegenwoordig niet in de kerk waar ze opgegroeid zijn, maar gaan op zoek naar een kerk die bij hen past. Dit leidt er volgens hem toe, dat mensen alleen op zoek gaan naar aansluiting bij hun eigen behoeften. Toch biedt de nadruk op zelfontplooiing ook kansen voor de kerk, volgens Paas, vooral omdat het nieuwe mogelijkheden biedt om aan te sluiten bij de niet-christelijke wereld. Hij zei dat we het christendom moeten presenteren als een ‘unieke life-style met een tegenculturele vorm van gedrag, symbolen, overtuigingen en dergelijke’, waarbij wel gelet moet worden op de relevantie met het christendom.
15
Evangelische Hogeschool (z.j.). Missie en grondslag van de EH. Van Dijk (2011) 17 Nieuwe Bijbelvertaling (2004) 18 Paas (2005) 16
-9-
Ad Verbrugge Dr. Ad Verbrugge is een christelijk filosoof, die deel uitmaakt van een kerk binnen de charismatische beweging, en vertelt in een interview 19 met Herman Oevermans over zijn visie op zelfontplooiing. Hij stelt in dit interview dat de mens geen natuurlijke behoeften heeft, maar dat al deze behoeften zijn ‘getransformeerd of zelfs geschapen door het samenleven.’ De mens denkt dat hij zijn eigen behoeften nastreeft, maar doet hierin slechts de mensen om hem heen na. De kerk moet hierbij oppassen dat de boodschap van zelfontplooiing niet teveel centraal moet staan, volgens Verbrugge. Wat er vaak over het hoofd wordt gezien, is dat zelfontplooiing ‘impliceert dat je ergens moet sterven, of je in ieder geval van iets moet ontdoen.’ Je kunt als christen niet hetzelfde leven leiden als de mensen om je heen. Er moet iets binnenin je afsterven, zodat je uiteindelijk het ware leven met God kunt ervaren en daarin tot persoonlijke ontplooiing kunt komen. Om je tot steun te zijn, is Christus de mens voorgegaan in deze transformatie. Hij is gestorven, om daarna volledig tot ontplooiing te komen. Janet Vugts Janet Vugts is de schrijfster van het boek ‘Durf jezelf te zijn – de weg naar Bijbelse assertiviteit.’ 20 In dit boek geeft ze allerlei praktische tips om als christen assertief en vol zelfvertrouwen in het leven te staan. In een inleidend theoretisch hoofdstuk beargumenteert zij waarom het goed is om je als christen te ontwikkelen. Hierbij noemt ze Hebreeën 5:13-15: ‘Wie melk drinkt is nog een klein kind en heeft geen weet van de draagwijdte van de verkondigde gerechtigheid. Vast voedsel is voor volwassenen; hun zintuigen zijn door ervaring geoefend en zij zijn in staat onderscheid te maken tussen goed en kwaad.’ 21 Een christen moet dus groeien in zijn geloof, zodat hij steeds beter onderscheid kan maken tussen goed en kwaad. Hierbij noemt Vugts dat een baby slechts gericht is op zijn eigen behoeften, terwijl een volwassene in staat is assertief in het leven te staan. Ben Schoon Vaak wordt gedacht dat er binnen de gereformeerde gezindte negatief gekeken wordt naar zelfontplooiing en gericht zijn op de persoonlijke ontwikkeling. Een voorbeeld hiervan is een artikel 22 van ds. M.J. Schuurman op de site van het Reformatorisch Dagblad, waarin hij oproept tot zelfverloochening in plaats van zelfontplooiing. Toch zijn er binnen de gereformeerde gezindte ook andere geluiden te horen. Bijvoorbeeld de mening van Ben Schoon 23, beleidsmedewerker bij het ministerie van LNV, die op dezelfde site een artikel schreef over zelfontplooiing. Hij veranderde van gedachten toen hij op zijn werk aan een cursus zelfontplooiing deelnam, waarin hij veel mensen bevrijd zag worden van negatieve gevoelens. Schoon vindt dat veel mensen zich te weinig overgeven aan deze bevrijding, die Christus juist aan de mens wil geven. Hij ziet het leven als een kostbaar geschenk, en roept zijn lezers ertoe op om ook op die manier in het leven te staan.
19
Oevermans (2003) Vugts (2004) 21 Nieuwe Bijbelvertaling (2004) 22 Schuurman (2013) 23 Schoon (2006) 20
- 10 -
Conclusie Binnen het christendom wordt veelvuldig gesproken over persoonlijke groei en ontplooiing. De visies hierop lopen nogal uiteen. De één vindt dat deze ontplooiing iets is wat het beste buiten de kerken gehouden kan worden, terwijl de ander persoonlijke ontwikkeling ziet als één van de hoogste idealen van het christelijke leven. Wat steeds overeenkomt in de mening van de christenen die zelfontplooiing als iets positiefs zien, is dat zij vinden dat deze ontplooiing niet los kan worden gezien van de persoonlijke relatie met God. Alleen Hij kan ervoor zorgen dat de mens zich ontwikkelt. Ook vinden de meesten van hen dat persoonlijke ontwikkeling niet alleen gericht moet zijn op het bevredigen van de eigen behoeften, maar op het doen van de wil van God. Om terug te komen op mijn vraag uit hoofdstuk 2, of de kerkelijke stroming verschil uitmaakt: het is zo dat christenen uit de rechterflank vaak meer waarde hechten aan zelfverloochening dan aan zelfontplooiing, maar ook vanuit die hoek is er dus ook oog voor de positieve kanten van zelfontplooiing. Tussen de verdere stromingen zijn niet veel verschillen te ontdekken.
- 11 -
Hoofdstuk 5: Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen deze visies? In dit concluderende hoofdstuk wil ik wat verder inzoomen op de overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende visies op persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing. Aansluitend wil ik ook mijn eigen mening over dit onderwerp geven. Overeenkomsten De belangrijkste overeenkomst tussen de visie van Carl Rogers en die van het christendom is, dat de mens bestaat uit meer dan alleen gedrag. Deze visie, vooral ontworpen door Rogers, gaat er vanuit dat één van de belangrijkste doelen van de mens is om zichzelf te ontwikkelen. De meeste christelijke denkers zijn het hier ook mee eens, al wordt de ontwikkeling dan wel meer toegespitst op het christelijk geloof. Daarnaast noemt Rogers dat de mens een zinzoekend en betekenisgevend wezen is. Dit is in het christendom ook een veelgehoorde uitspraak, de mens is op zoek naar zingeving in het leven. In de humanistische psychologie wordt die zin gevonden in het streven naar zelfactualisatie, terwijl binnen het christendom God de betekenis aan het leven geeft. Verschillen Eén van de belangrijkste verschillen tussen de verschillende visies is het uitgangspunt om jezelf te ontwikkelen. Humanisten en de aanhangers van Rogers willen zichzelf ontwikkelen omdat zij vinden dat de mens centraal staat. Vanuit die basis willen zij zichzelf verder ontwikkelen, zodat ze een beter mens kunnen worden. De christelijke denkers vinden echter, dat de mens niet centraal staat, maar God. Omdat zij Gods wil willen doen in hun leven, willen zij erachter komen welke bestemming God hen heeft gegeven en die bestemming ook daadwerkelijk bereiken. Zo komen we meteen bij het tweede verschil: het doel van de zelfontplooiing. In de humanistische psychologie is het doel om een beter, ‘hoger’ mens te worden. Vaak worden de termen ‘vrijheid’ en ‘verantwoordelijkheid’ er ook bij gehaald, om te laten zien dat de mens een autonoom wezen is dat zichzelf kan ontwikkelen. In het christendom dient zelfactualisatie een heel ander doel, namelijk het komen tot de bestemming die God voor je in petto heeft, en daardoor het doen van de wil van God. Vaak wordt er daarbij gezegd, dat je gebruik mag maken van de talenten die God je gegeven heeft. Een ander belangrijk verschil is het belang van de persoonlijke ontwikkeling. Binnen de humanistische psychologie van Rogers is dat het allerhoogste doel wat nagestreefd kan worden, terwijl het in het christendom niet het belangrijkst is. Daar is het belangrijker dat je als eerst gelooft in God en in wat Hij voor ons heeft gedaan, terwijl het op zoek gaan naar een eigen christelijke identiteit op een lagere plaats komt te staan. Sommige christenen zien het belang van zelfontplooiing in het geheel niet in, maar hechten meer waarde aan zelfverloochening: het min of meer ontkennen van je eigen behoeften, om Jezus volledig na te kunnen volgen.
- 12 -
Eigen visie Persoonlijke ontwikkeling is een thema dat mij al enige tijd bezighoudt. Toen ik meer hoorde van de theorie van Carl Rogers, werd ik daar erg door aangesproken. Het idee dat je als therapeut naast je cliënt moet staan, vond ik mooi, omdat ik geloof dat je door middel van relaties de meeste veranderingen door kan voeren. Toch had ik wel het idee dat ik er iets bij miste, omdat ik christen ben. Het leek me niet goed om alleen maar bezig te zijn met het ontplooien van je eigen goede eigenschappen uit eigen kracht, met als doel jezelf beter te laten zijn. Juist die christelijke toevoeging aan het verhaal van Rogers vind ik erg belangrijk. Als ik nadenk over de meningen van de verschillende christenen uit hoofdstuk 4, herken ik me het meest in de mening van Els van Dijk. Of dit nu komt doordat ik veel colleges van haar heb gevolgd, weet ik niet, maar ik vind het erg knap hoe zij weet te verwoorden hoe je jezelf, als christen, kunt ontwikkelen. Ik ben inderdaad van mening, dat je niet tot volledige ontplooiing kunt komen zonder de liefdesbasis die God je geeft: Hij accepteert je totaal, en deed dat al voordat je geboren werd. Juist die basis geeft veel mogelijkheden tot zelfontplooiing, omdat je alleen dan kan worden zoals God je heeft bedoeld. Maar ook de visie van Ad Verbrugge vind ik inspirerend. Wat ik vooral mooi vind, is hoe hij beschrijft dat Jezus ons tot voorbeeld is geweest in het komen tot zelfontplooiing. Zoals hij eerst moest sterven voordat Hij tot volledige zelfactualisatie kon komen, moeten wij ook eerst iets af laten sterven, denk ik. Dit vind ik ook een kenmerkend verschil tussen Rogers’ theorie en het christendom: je kunt jezelf niet ontwikkelen door het sleutelen aan je persoonlijkheid of het volgen van allerlei therapieën. Ik denk, dat er iets diepers voor nodig is. Dieper herstel, zoals dat op de Evangelische Hogeschool vaak werd genoemd. Ik wil dit essay beëindigen met een verhaal dat Els van Dijk noemt in haar boekje Velden vol diamanten. Zij illustreert hiermee haar visie op het komen tot je bestemming. ‘Een man ving eens een jonge adelaar. Thuisgekomen zette hij hem tussen zijn kippen en behandelde hem ook als een kip. Vijf jaar later kwam een natuuronderzoeker bij hem op bezoek. Het viel de natuuronderzoeker natuurlijk meteen op dat er een adelaar tussen de kippen liep. Toen de natuuronderzoeker ernaar vroeg zei de eigenaar dat hij nu geen adelaar meer was, maar een kip. De natuuronderzoeker kon dit niet geloven en probeerde te bewijzen dat deze “kip” toch echt een adelaar was. Hij nam de adelaar op, hield hem omhoog en zei: “Adelaar, je bent een adelaar, je hoort in de lucht en niet op de aarde: strek je vleugels en vlieg!”. Maar toen de adelaar de kippen hun voer zag pikken, wipt hij naar beneden. De natuuronderzoeker liet het hier echter niet bij zitten. Hij nam de adelaar mee naar het dak van zijn huis en probeerde het nog eens. Hij zei: “Adelaar, je bent een adelaar; strek je vleugels en vlieg”. Maar weer sprong de adelaar, toen hij de kippen zag eten, naar beneden. Uiteindelijk nam de onderzoeker de adelaar mee naar de bergen. Daar tilde hij de adelaar op en zei:” Adelaar, je bent een adelaar, je hoort in de lucht, strek je vleugels en vlieg!” De adelaar zag de bergen waar zijn oorsprongen lagen. Opeens strekte de adelaar zijn vleugels en met een schreeuw steeg hij op, al hoger en hoger en keerde niet meer terug.’ 24
24
Van Dijk (2012), p.9
- 13 -
Literatuurlijst Digitaal Amesz, M. (z.j.). De geschiedenis van de charismatische beweging. http://www.toetsalles.nl/htmldoc/3g1.htm
Evangelische Hogeschool (z.j.). Missie en grondslag van de EH. http://www.eh.nl/algemeen/over-de-eh/missie-en-grondslag Evangelische Hogeschool (z.j.). Over de EH. http://www.eh.nl/algemeen/over-de-eh
Humanistisch Verbond (z.j.). Eigentijds humanisme: de persoonlijke component. http://www.humanistischverbond.nl/humanisme/eigentijds_humanisme/de_persoonlijke_component
Meijer, J. & Camoeiras, S. (z.j.). Over onze praktijk. http://www.praktijkvoorzelfontplooiing.nl/introductie.php
Mooren, drs. H.J. (z.j.). Humanistische psychologie. http://www.humanistischecanon.nl/humanistische_psychologie
Van Noort, P. (z.j.). Carl Rogers (1902-1987). http://www.humanistischecanon.nl/humanistische_psychologie/rogers
Paas, S. (2005). Zelfontplooiing: bedreiging en kans voor kerken. http://eigenwijzer.clubs.nl/nieuws/detail/457199_zelfontplooiing-bedreiging-en-kans-voor-kerken
Protestante Kerk in Nederland (z.j.). Van Reformatie tot Protestante Kerk. http://www.pkn.nl/organisatie/protestantse-kerk/geschiedenis/Paginas/Default.aspx
Schoon, B. (2006). Zelfontplooiing. http://www.digibron.nl/search/detail/012dc21d492680463ae4cb3f/zelfontplooiing
Schuurman, ds. M.J. (2013). “Zelfverloochening wordt niet geleerd op christelijke hogeschool.” http://www.refdag.nl/kerkplein/kerkelijkepers/zelfverloochening_wordt_niet_geleerd_op_christelijke_hogeschool_1_714628
Vereniging van Vrijzinnige Protestanten (z.j.). Over de VVP. http://www.vrijzinnig.nl/informatie/over-de-vvp.html
Non-digitaal Van Dijk, E.J. (7-12-2011). College: Het veranderen van je persoonlijkheid. Evangelische Hogeschool. Van Dijk, E.J. (2012). Velden vol diamanten. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief. Uit: C. van Woerden, Soms helpt een verhaal. Maslow, A. H. (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review, no. 50, p. 370-396. Nieuwe Bijbelvertaling (2004). © Nederlands Bijbelgenootschap. Oevermans, H. (2003). “Zelfontplooiing impliceert dat je ergens moet sterven.” Wapenveld, jaargang 53 no. 4, p. 16-27 Plaisier, A. (2011). De hartslag van het leven: Visie op het leven en werken van de Protestante Kerk in Nederland. Zoetermeer: Boekencentrum Uitgevers. Rogers, C. (1969/1973). Leren in vrijheid. Haarlem: De Toorts. Vermeren, P. (2007). De HR-ballon: 10 populaire praktijken doorprikt. Gent: Academia. Van Vliet, P. (2007). Wat drijft de mens?: Inleiding persoonlijkheidsleer. Amsterdam: Boom. Vugts, J. (2004). Durf jezelf te zijn: Op weg naar Bijbelse assertiviteit. Kampen: Uitgeverij Kok.
- 14 -
