OpleidinljJen en tips
.Zelf schrijver leren worden schrijfles Hoe word je schrijver? Vroeger, zeggen gevestigde auteurs, was het: schrijven als een bezetene. Inmiddels kun je ook gewoon een vierjarige opleiding ofeen cursus volgen. Een overzicht. door Carolina Lo Galbo en Marte Kaan (kaders) foto's Joost van den Broek en Wouter Vandenbrink (portret)
an Sittard tot Hellevoetsluis kun je cursussen vol· gen om de schrijver in jezelf wakker te kussen. En inmiddels bestaan er ook opleidingen die het niveau van amateurisme overstijgen en leerlingen af· leveren die aan de weg timmeren als schrijver van verhalen- en dichtbundels, romans, scenario's en theaterstukken. Deze opleidingen worden nogal eens met de nodige scepsis bekeken. Maar de vraag 'Kun je schrijven wel leren?' is een verkeerde, vindt Louis Stiller van de website SchrijvenOnline: 'Je vraagt ook niet of iemand kan leren tekenen. Je kunt het of niet, tekenen, schrijven of beeldhouwen, en wanneer je het kunt, dan heb je de mogelijkheid om die vaardigheid verder uit te bouwen zodat je een vorm van kunstenaarschap kunt ontwikkelen.' Dat is ook meteen het verschil tussen een cursus of een volwaardige opleiding, aldus Stiller, die zelflesgeeft op de Schrijversvakschool Amsterdam. In een cursus leer je schrijftechnieken, tijdens een meerjarige opleiding draait het ook om de vraag ofje iets te vertellen hebt, en zo ja, wat dat dan is. Dat correspondeert niet met het romantische idee van authentiek schrijverschap. Stiller: 'Alleen op je zolderkamer vaar je grotendeels op intuïtie. Tijdens een opleiding ben je bezig
je eigen werk, en dat van anderen, te beschouwen door erover te praten met docenten en medestudenten.' Het verwijt dat schrijfopleidingen een literaire eenheidsworst zouden opleveren, verwerpt hij. Nieuwe schrijvers hebben sowieso de neiging anderen na te doen, denk aan de talloze Grunberg-kloons: 'Dat leer je echt niet op een schrijversvakschool. Integendeel, tijdens een opleiding word je juist gedwongen meerdere stijlen uit te proberen.' Vrij Nederland nam een kijkje bij de meest vooraanstaande schrijfopleidingen in het Nederlandse taalgebied. En vroeg drie gevesMARIE Wil tigde auteurs om advies.
)
Vrlj Nederland 19 JUNI 2010 55
homése herinnert zich de afwljzingvan zijn eerste roman nog goed. 'Ik liep de uitgeverij aan de Herengracht uit met een enorm pak papier onder mijn armen, schielijk om mij heen kijkend ofniemand mij zag, zoals de hoerenloper die een peeskamertje verlaat.' Thomése, toen 21 of 22, vond zichzelf reeds stokoud. 'Rimbaud had op die leeftijd zijn hele oeuvre al geschreven.' Kees 't Hart had een langere aanloop nodig naar het schrijversschap. Hij begon tijdens zijn puberteit met schrijven, 'typische puberliteratuur met veel grote woorden en veel zelfmedelijden, geen werk om reusachtig trots op te zijn.' Maar zjjn eerste roman verscheen pas toen hij veertig was_ 'Ik had vee/last van zelfkritiek,' zegt 't Hart. 'Pas op mijn veertigste wist ik die hang-ups, bijvoorbeeld dat élke zin verschrikkelijk goed moet zijn, van me af te schudden. Ik had een krankzinnig idee en ben na de eerste zin niet gestopt. Now we're /a/kino, dacht ik.' Renate Dorrestein werd in haar schrijven slechts gehinderd door de uitgevers. Vanaf haar achttiende had ze zo'n acht romans de wereld in geworpen, maar zonder resultaat. Het aardige afwijsl>riefje van uitgever Rob van Gennep is haar het meest bijgebleven. 'Uw boek is op zich publicabel, stond er, maanvel· licht kunt u beter. Heb geen haast, u kunt maar één keer debuteren.' Afgewezen voelde Dorrestein zich niet, integendeel. 'Dat briefje hield me op de been,' zegt ze, 'wat heeft dM me geholpen! Net als de meeste schrijvers ben ik begonnen met ontzettend veel vallen en op· staan. Het waren zware jaren, want Ik had nergens anders talent voor en had geen idee hoe ik mijn leven in godsnaam moest inrichten als het schrijven niks wcrd.'
Overschrijven Inmiddels zijn de drie schrijvers uitgegroeid tol gevestigde namen die boek na boek publiceren en op cen Vilst lezerspubliek kunnen rekencn, en hier en daar een prijs. Welke route richting het schrijversschap raden zij beginnelingen aan?
56 Vrij Nederland 19 JUNI 2010
les aan dc Schrijversvakschool in Amsterdam. 'Docenten wijzen je de weg in de literaire wereld'
Als startpunt noemen 7,ij alledrie: lezen, lezen, lezen. Dan pas kom je erachter welke schrijvers, stijlen en genres je liggen. En dan: schrijven als een bezetene. 'Kilometers nlilken: noemt Dorrestein het. 'Sven Kramer \Van toch ook niet meteen goud?' Volgens haar begint schrijven met het kopiëren van anderen. 'Schrijf de mooiste passage van je lievelingsboek over met de hand. Zelfheb ik duizenden pagina's overgeschreven.' 'Dan vocl je namelijk dat schrijven iets lichamelijks is,' zegt Kees 't Hart, die in het begin 'klassiek met vulpen' hele verhalen overschreef en later zijn eigen manuscripten soms wel zeven keer overtypte. 'Kies een paar pagina's van een geliefde auteur, bijvoorbeeld Multatuli of Grunberg, en schrijf die over op papier.' Overigens moet je niet meteen ook de sUjl van de bewonderde schrijver gaan kopiëren, haast
moet gewoon toegeven aan lulkoek en onzin'
hij zich te zeggen. Tijdens zijn studie Nederlands betrapte hij zichzelf er wel eens op dat hij andermans stijl en woordkeuze overnam, 'AI vermoedde ik wel dat ik een eigcn toon had en ben ik er altijd naar blijven zoeken. Je móét een eigen toon en stijl ontwikkelen.' Geruststellend: 'De meeste beginnende schrijvers hebben niet meteen een geniale toon te pakken. Die vind je alleen door te blijven schrijven en ongeremd te zijn. In het begin werkte ik
volgens een concept, met een uitgewerkt plot, maar ik ben een intuïtieve schrijver en moest het roer rlus met volle kracht omgooien. Verrek, dacht ik, je moet gewoon toegeven ailH lulkoek en onzin, illlders wordt het niks! Gevoelens en intuïtie vormen sindsdien het startpunt van mijn romans.' Dorresteln vond haar eigen toon na lez.ing van Slnl/ljh/cJ'hol/se FitJe. 'Kurt Vonnegut wist van een contemporaine tragedie een hilarische slapstick te maken. Ineens, op mijn zesentwintigste, wist ik het: zó wil ik schrijven; lichtvoetig over zaken die el' toe doen.'
Tien Jaar In de goot Maar welke zaken doen ertoe? En, belangrijker, hoe stuit je op zulke zaken? Thomése Is huiverig om aspirant'schrijvers van tips te voorzien. Zijn belangrijkste advies:
'Volg Je eigen weg. Dan volgt de weg jou vanzelf.' Als twintiger bezocht hij Gerrit KmI, die hij zeer bcwonderde. 'Idolaat hing ik aan zijn lippen. Ik kende al zijn boeken uit mijn hoofd en zát me toch te stuntelen. Riep hij steeds naar de keuken: "Jan na, die jongen kent mijn werk beter dan ik." Tenvijl hij me met de auto terugbracht naar het stationnetje in Drenthe vertelde hij me dat al zijn vrienden in Groningen bij de grote Hermans op audiëntie waren geweest. Alleen hij was niet gegaan. Hij had geen zin in die aanbiddersrol en wiJrle zélf gaan schrijven, al durfde hij dat aan niemand te vertellen. Toen begreep ik: schrijven is je-
)
'Wriling for performance' is de enige voltijds (dramalschrijfopleiding op hbo-niveau, vertelt hoofddocent Don Duyns. Het aanbod is breed, maar alle vakken staan in dienst van het dramaschrijven. De opleiding maakt deel uit van de faculteit Theater van de HKU. Naast de dramavakken wordt er lesgegeven in poëzie, proza, scenario, beschouwend schrijven, zakelijke aspecten van het vak, filosofie en theatermaken. Uit een ondenoek voor de laatste accreditatie van de opleiding - verplicht voor hboopleidingen - bleek dat tachtig procent van de afgestudeerden binnen een jaar werk heeft gevonden in het werkveld van het theater of de literatuur. 'Veel alumni publiceren naast hun theaterwerk boeken, zoals Esther Gerritsen, Elke Geurts, Simon van der Geest. En er worden stukken gespeeld van afgestudeerden, zoals van Rik van den Bos, Enver Husicic, Hannah van Wieringen en Annemarie Slotboom: Van de ongeveer honderd mensen die zich aanmelden worden er, na twee selectiedagen, gemiddeld zestien aangenomen. Als de propedeuse niet wordt behaald, dan moet de student de opleiding verlaten. Duyns: 'Ook tijdens de opleiding geven wij, de tutoren en ik, soms het dringende advies de studie te onderbreken of te stoppen. Elke student studeert af met zowel een speelbaar toneeldrama van voldoende lengte, als een essay over dramaschriiven.' Beide werken worden beoordeeld door specialisten op dat gebied. Het eindexamenwerk wordt uiteindeliik goedge· keurd door docenten van de opleiding. Duyns: 'En ik ben nu bezig te regelen dat een externe dramaturg alle door ons beoordeelde stukken ook nog eens leest. Zo hopen we het criterium "smaak" zoveel mogelijk uit te schakelen: Duyns merkt dat hij in de loop van de tijd kritischer is geworden. 'Ik vind het belangrijk om een goede kwaliteitsnorm te handhaven. En de studenten willen het zelf: door kritisch te zijn en middelmatigheid niet goed te keuren, laat je merken dat je hen voor vol aanziet! Docenten komen veelal uit het werkveld: schrijvers als Rob de Graaf, Thomas Verbogt, P.F. Thomése en Duyns zelf, maar ook makers als Jas Thie. 'Daarnaast wordt er lesgegeven door (lheater)wetenschappers, filosofen, taalkundigen, literatoren. We leggen sterk de nadruk op connecties met mensen uit de vakwereld. Onze ambitie is studenten af te leveren die al met één voet in de praktijk staan. Het heeft geen zin om te schrijven wanneer je geen idee hebt in welke wereld je terecht komt na je opleiding. Con· tacten moet je tijdens je opleiding al leggen: www.hku.nl
Vrij Nederland
19 JUNI 2010
57
U ive sitaire werkgroep literatuu en edia (
ULe
l),
en
De Wel viert dit jaar zijn dertigste verjaardag en is daarmee de oudste van de zeven schrijlopleidingen. De opleiding werd opgericht als Werkgroep literatuur met als doel studenten een klankbord te bieden voor eigen werkaanvankelijk vooral proza en poëzie - en hen in contad te brengen met eigentijdse internationa· Ie stromingen. 'Hel is belangrijk dat studenten veel verschillende literatuur lezen zoals Amerikaanse, Japanse en Duitse. Zo verbreden ze hun perspectief,' aldus Hans Devroe, hoofd van de opleiding. Er worden ook mediavakken en andere literaire genres als essay en theater gedoceerd. Devroe: 'Er is veel verstrengeling van verschillende genres, en wie leeft er nu enkel van verhalen en gedichten? Ik vind dat een dichter ook een eenkolommer moet kunnen schriiven, of een recensie. Niet alleen verbreedt hij zo zijn horizon, hij vergroot ook zijn professionele mogelijkheden: Dat is tevens de reden dat in het derde en vierde jaar het vak Algemene semiotiek en wereldbeelden wordt gegeven. 'Zo leren studenten raakpunten ontdekken met andere kunsten en wetenschappen. Veel auteurs zijn tegenwoordig te oppervlakkig. Er staan ook taallessen op het programma, heel belangrijk: Hoeveel studenten van de Wel actiel zijn als schrijver kan Devroe niet precies zeggen. Van de dertig die zich aanmelden voor het eerste jaarer is geen selectie aan de poort, geschiktheid wijst zich uit - halen zo'n drie tot zeven de eindstreep, vertelt Devroe. 'En van die groep zijn er gemiddeld drie actief in de literatuur: De grote schifting vindt plaats na het eerste jaar, dan valt ongeveer de helft af, omdat deze leerlingen te weinig aanwezig zijn geweest of hun oefeningen niet naar behoren hebben gemaakt. Docenten van de Wel zijn afgestudeerd in het vak dat ze doceren en hebben tevens praktijkervaring. 'Maar,' zegt Devroe, 'bekendheid betekent geen garantie voor kwaliteit. Niet iedereen kan gestructureerd lesgeven en omgaan met een groep: uwe/. allegro.be
58 Vrij Nederland 19 JUNI 2010
ScriptPIus ScriptPIus wil het serieus te nemen alternatief voor de Schrijversvakschool Amsterdam zijn, zegt coördinator Tijl Rood. 'Een echte vakopleiding die zich duidetijk onderscheidt van de verschillende $Chriifcursussen die overal gegeven worden. Studenten moeten bij ons produceren en op basis van feedback steeds beIer worden: ScriptPIus bestaat sinds 1986 en beoordeelde aanvankelijk alleen manuscripten. 'In feite is dat hetzelfde als de opleiding, je probeert een literair product steeds verder te verbeteren zodat het uiteindelijk een publicabel manuscript wordt. Alleen de weg ernaartoe is anders: Ongeveer dertig procent van de studenten van ScriptPIus gaat aan de slag als schrijver. Een aantal recente voorbeelden zijn Isabel Versteeg, zij schreef een voorleesboek voor kleuters: Koe en Haas. Ellen Stoop debuteerde metJade, bijna elf, een typisch meiden boek, aldus Rood. Kees Sandbergen schreef Weg lVas ze, literaire nonlidie, en van Ellen van liebergen ligt Bloot?! In de winkel, een prentenboek voor kleuters. Wil je worden aangenomen op ScriptPlus, dan moet je een verhaal ofverhaalfragment insturen. Dat wordt met name op stijl beoordeeld, zegt Rood. 'Een verhaal opbouwen kun je leren, maar iemand die bonkig schrijft hebben we liever niel.' Halverwege de opleiding, na anderhalf jaar, is er een tweede beoordelingsronde. Dat gaat vrij informeel, vertelt Rood. 'De docenten vertellen me wat ze van de student vinden. Dat levert meestal geen grote verrassingen op, studenten die het niel redden zijn vaak al in de eerste helft van de opleiding gestopt, in goed overleg met de docent: Docenten hebben minimaal twee boeken geproduceerd, en zijn bij voorkeur didactisch geschoold. Zij moeten ook analytisch sterk zijn en de schrijftheorie kennen, vertelt Rood. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Schrijversvakschool Amsterdam houden de docenten van ScriptPJus zich vrij strak aan hetlesplan. 'Er is een syllabus die elke docent gebruikt. De docent krijgt niet de vrije hand: Een student heeft de opleiding met succes afgerond wanneer hij een publicabel manuscript heeft afgeleverd. Ol dat hel geval is, wordt door de docenten en coördinator Rood samen beoordeeld. Rood: 'Misschien dat we op termijn ook externe beoordelaars betrekken bij die laatste fase. Nu is de verleiding misschien groot om te lief te zijn: lVww.scriptplus.n/
>
z elf uitvinden. En waar je dat doet, dat maakt niet uit. De een volgt een Illuziekopleiding of gaat nilar een schrijversschool, de ander ligt tien Jaar in de goot te zuipen en beschouwt dat ills de ideale voorbereiding. Wat je in elk gevill nodig hebt, is een confronterende ervaring die je leven door elkaar schudt en alle clichés doet olllvallen. Bij mij was het de dood Van mijn vader, maar het hoeft niets groots te zijn; bij Praust begon het op de nacht dat 'lijn moeder hem geen kusje kWilm geven.' 'Die levenservaring krijg je cadeau,' zegt 't Hart. 'Da's mooi. Het gaat Olll sensibiliteit. Je hoeft echt niet naar Congo. Om schrijvers die van alles beleven lach ik me rot. Van die types die naar het front trekken. Als ik ze op televisie zie, 1ilch ik ze uit: en nu een goed boek schrijven, lul! Geëngageerde schrijvers wantrouw ik enorm, "echt meegemaakt" zegt mij niks.
Sterker nog, burgerlijkheid is dé voorwaarde voor een schrijver. Een zo saai mogelijk leven met veel structuur, want je heot concentratie en tijd nodig. Zelfheb Ik bijvoorbeeld één vrouw en twee kinderen, volgens de boekjes. Een ro· man schrijven is een enorme inspanning.' Volgens Dorrestein leiden de meeste schrijvers 'een beestachtig saai leven'. 'Hun gedroomde week is er een zonder afspraken. Al moet je niet te lang alleen achter je oureau zitten, want dan raken je ideeën op. Zelf heb ik lange tijd een halve oaan gehad om daarnaast tekulmen schrijven. En ik wist jong dat Ik het schrijven niet zou kunnen combineren met een gezin.'
'Talent is het hebben van een gebrek aan iets'
Thomése gaat nog verder. 'Schrijvers vertolken de lulligheid: zegt hij. 'Als je de boeken van de meeste schrijvers wegdenkt, blijven er kneuzen over. Alleen slechte schrijvers zijn beter dan hun boeken. Talent is het hebben van een gehrek aan iets. Als je een gebrek hebt, moet je namelijk kunstgrepen toepassen, iets anders verzinnen. Bij mij is dat verlegenheid en een gebrek aan gevatheid in reële gezelschappen. Met zulke gebreken ben je geprecHsponeerd voor het schrijversschap.'
Roemloos ten onder Toch heb je tegenwoordig enige handigheid nodig om je werk onder de aandacht te. brengen. Je moet om te beginnen een bescheiden lezerspubliek creëren van mensen die eerlijk hun mening dlllven te geven over je werk. Geen vrienden en familie dus, wel een collega,
Acteurs lezen theaterteksten van studenten. 'Wie leeft er nu alleen van verhalen en gedichten?'
>
ie
eld
ca e ie, e d &Ta Aan de (vollijd}opleiding Beeld û Taal van de Rietveld academie worden studenten in principe opgeleid tot beeldend kunstenaar. 'Deze afdeling is opgezet omdat in beeldende kunst steeds vaker gebruik gemaakt wordt van taal en verhaalstructuren: legt docent Edzard Mik uit. De meeste afgestudeerden worden beeldend kunstenaar, sommigen dichter of schrijver. Studenten moeten eerst toelating doen voor het basisiaarvan de Rietveld academie. In die toelating wordt vooral hun beeldend werk beoordeeld. 'Als ze voor Beeld û Taal naar de academie komen, kunnen ze gelijk al teksten overleggen. Ze moeten dat ook doen ná het basisjaar doorlopen te hebben, om toegelaten te worden tot de afdeling Beeld û Taal. Hiervoor moeten ze verhalen, gedichten of andere teksten laten lezen op basis waarvan wij proberen in te schatten of er sprake is van een taalbegaafdheid: Na het algemene basisjaar krijgen studenten les in proza en poëzie. 'In de daaropvolgende jaren worden studenten steeds meer vrij gelaten. Ze mogen ookandersoortige teksten, zoals scenario's, theaterteksten of performanceteksten inbrengen. In het laatste jaar moeten de studenten ook een essay schrijven. Die vrijheid te kiezen wat je precies wilt maken, zorgt soms voor onzekerheid bij studenten. Dat dwingt ze een eigen en origineel antwoord te formuleren.' De docenten stimuleren de combinatie van beide disciplines. Een voordeel daarvan is volgens Mik dat het schrijven een beeldende kwalileit krijgt. 'Tegelijkertijd zie je dat het beeldende werk verbetert, scherper, helderder wordt, omdat studenten zich ook in taal moeten uitdrukken.' Vereiste voor hel behalen van een diploma is dat sludenten moelen laten zien dat ze als beeldend kunslenaar een eigen, coherente en doeltreffen· de beeldtaal kunnen hanleren, aldus Mik. 'Een student moet begrijpen wal hij met bepaalde beelden doet. Zijn beeldtaal moel persoonlijk en sterk zijn. Voor de afdeling Beeld û Taal geldt dal ze daarbij ook in staat zijn tekslen of verhaal· structuren adequaat in Ie zet1en.' Gemiddeld zes tol acht mensen studeren uiteindelijk in deze richting af, aldus Mik. 'Ik schal dal er van de zes lot achl afgesludeerden gemiddeld twee een dichlbundel of proza publiceren. Een paar namen zijn Maarlje Wortel, Anion Valens, Els Moors, Martijn den Ouden en Michel van de Waard.' De schrijfdocenten zijn zelf dichter of schrijver, en de leden van de eindexamencommissie zijn niet verbonden aan de opleiding. 'Er wordt altijd gezocht naar iemand uil de wereld van de beeldende kunst en iemand uit de wereld van lileratuur of poëzie; soms is er iemand die beide werelden in zich verenigt.' l'JWlV. gerritrielveldawdemie. nf
Vrij Nederland 19 JUNI2010 59
__
schoneklms.ll1
es
te a In 2002 opende Schrijversvaksthool Amsterdam haar deuren. Veel van de docenten die werkzaam waren geweest op 't Colofon, dat eind 2001 failliet ging, vonden er een nieuwe plek. Naast de vierjarige deeltijdopleiding worden er losse cursussen gegeven die voor iedereen toegankelijk zijn. Om te worden aangenomen op de opleiding moet de aspirantstudent maximaal tien pagina's literaire tekst inleveren. Die selectie richt zich op een beperkt criterium: belooft de nu ingeleverde tekst ontwikkelingskansen voor de komende twee iaar? In het eerste jaar maken de studenten kennis met vijf literaire genres: poëzie, toneel, proza, essay en scenario. In het tweede studiejaar kiest de student twee genres, één wordt het hoofdvak. Na het tweede studiejaar wordt de student beoordeeld op zijn professionele mogelijkheden in dit hoofdvak. Niet alle afgestudeerden worden schriiver. Daartegenover staan studenten die, vaak vol zelfvertrouwen, eerder afhaken en dan publiceren, zegt inhoudelijk adviseur Arie van den Berg. 'Ook tijdens de opleiding publiceren sommige studenten in literaire tijdschriften. Van een enkeling verschijnt tijdens de opleiding een boek, of twee zelfs: Dat heeft volgens Van den Berg vooral te maken met de sfeer op school. 'Die is vergelijkbaar met de sfeer op de Rietveld of het Sandberg Inslituut. De Schrijversvakschool is ook een broedplaats. Er lopen docenten rond die je de weg wijzen in de literaire wereld. Niet voor niks ontbreekt er de laatste maanden zelden een biidrage van een van onze sludenten in Tirade of Hollands Maandblad. Drie van onze studenten hebben inmiddels een beurs van Hollands Maandblad gekregen: In het vierde studiejaar krijgt de student individuele begeleiding van een schrijver die ze zelf uit mogen kiezen. De afsluiting van het vierde jaar is een bekwaamheidsproef: de dan geleverde tekst moet geschikt zijn voor publicatie, vertoning of verfilming. De docenten van Schrijversvakschool Amsterdam zijn zelf schrijver. Niet alleen omdat dit hen geschikte docenten maakt, maar ook om ervoor te zorgen dat schrijvers exlra inkomsten genereren en tegelijk hun kennis delen. www.5chrijversvakschooJ.nl
60 Vrij Nederland 19 JUNI 2010
'Houd ermee op als het alleen maar ploeteren is' (P.F. Thomése)
) of een schrijver die je bewondert. Dorrestein en 't Hart ontvangen jaarlijks veel manuscripten die ze van commentaar voorzien. 'Maar niet iedereen is daarvan gediend,' zegt Dorrestein. 'Dan hoor je ineens niks meel'. Maal' ik ben geen onbezoldigd adviesbureau!' Eén blik op een manuscript is doorgaans genoeg om te bepalen of het wat is. Dorrestein: 'Ontbeert het een alinea-indeling dan weet ik dat het bagger is. Wie de bouwstenen niet weet te stapelen, is vel' van huis. Een veTkeerde interpunctie verraadt uat de inzender geen goede boeken leest en dus nooit een goede schrijver kan worden. Vaak missen ze een kop en een stilart die hart en hoofd raken. Zorg dat dat in elk geval in orde is.' Als ele basis eT is, moet je op zoek nilar een ultgeverij. 'Je moet met je boek opvallen,' zegt Dorrestein. 'Schrijf een spraakmakende weblog, publiceer in een literair tijdschrift, win sehrijfwedstrijden en bouw zo een cv'tje op. En bedenk: meel' dan ooit is je eerste klap een daalder waard. Tegenwoordig kun je bijna niet meer over een slecht debuut heenkomen. Ik zie zoveel mensen roemloos ten onder gaan.
Sommige uitgeverijen Jassen debuten eruit alsof het hondendrollen zijn. Die voeren geen goede redactie en pleuren alles maar op de markt. Maar een goede redacteur is cruciaal voor Je werk. Oriënteer je dus op de markt. Het uitgeven van boeken in eigen beheer, tegenwoordig een trend, heeft één groot nadeel: deze boeken worden niet gerecenseerd en boekhandelaren zijn er huiverig voor. De kans is groot dat je je eigen boeken moet gaan uitventen op de hoek van de straat.'
Huureneten Hoe succesvol je bent, wordt volgens Thomése hepaald door de 'machinerie van belanghebbenden en zaakgelastigden', de uitgeverijen, hoekhandelaren, critici. 'Tussenflguren over wie je als schrijver geen zeggenschap hebt. Die kun je proberen te beïnvloeden, bijvoorbeeld door op een feestje l11et ze aan te pappen, maar uiteindelijk ben je afhankelijk van de grillen van het volk.' En dat volk wil steeds vaker sterren zien. 'je voorkomen als schrijver is er alleen maar belangrij· keI' op geworden,' zegt Dorrestein. 'Een appetijtelijke jonge vrouw maakt meer kans op succes dan een kale, dikke man. Zelfdebuteerde ik in de slagschaduw van Tessa de Loo, de mooiste vrouw ter wereld. Maar ook een vlotte babbel bij Matthijs van Nieuwkerk aan tafel helpt.'
Toch ontkwam hij daarmee niet aan een gro· te deceptie: 'Er moest nog steeds huur en eten worden betaald.' Hij vindt het dan ook 'oneerlijk' om tips te vragen aan gevestigde schrij· vers. 'Zij hebben alle beginnersproblemen opgelost met de klinkende munt van het succes. Want succes brengt het geld binnen om te kunnen schrijven. De moeilijkheid van schrijven is nu juist het economisch lonend te maken. Dat probleem kun je oplossen door een gllnstighllwelijk te sluiten met een rijke man of vrouw, maar je kunt Dok net als ik denken: als je écht iets wil. zou het raar zijn als dat niet lukt.'
Offers maken
"
'Een beetje raar en debiel moet je wel zijn' Wanneer het succes zich dan eindelijk aandient, moet je het - alle hens aan dek! - zien te behouden. Volgens Dorrestein wordt het promotionele gedeelte elk jaar zwaarder. 'Je moet bereid zijn een grote rol te spelen in dit opgetuigne circus enje moet er tegen kunnen om je in het openbaar tot moes te laten hakken. Paradoxaal genoeg houdt succes je van het schrijven af. Ik zou mijn dagen kunnen vullen Illet alle uitnodigingen die ik krijg.' Thomése: 'Maar er is een maximum aan eerzucht. Als ik een lange tijd optredens heb gehad, smacht ik naar een volgend boek om in te verdwijnen.' Voor Thomése is schrijven een manier om op afstand met de wereld verbannen te blijven. 'De meeste mensen leiden een leven uit een tweedehands script omdat ze denken dat dat van ze wordt verwacht. Ik had al snel bedacht dat ik aan die grap moest ont· komen. Als schrijver neem je via een omweg deel aan het leven.'
Er is moed voor nodig om vol te houden. Of gekte. 'Een beetje raar en debiel moet je wel zijn,' zegt Kees 't Hart. Hij schrijft in eerste instantie voor zichzelf. Volgens Dorrestein moet je ervan overtuigd zijn dat veel lezers zitten te wachten op hetgeen jij te vertellen hebt. 'Een groot geloof in jezelf is onontbeerlijk. Je omgeving zal je niet aanmoedigen. Je moet offers maken in tijd en energie, en willen investeren in een ongewisse toekomst. Die megalomane) narcistische kant heb je absoluut nodig.' Thomése voegt eraan toe: 'Te veel begrip vlakt alles af. Je hebt een zekere hoogmoed nodig om te schrijven, noem het domheid.' Volgens hem is er slechts één contra-indicatie voor schrijven. 'Houd ermee op als het alleen maar ploeteren is. De mindere goden werken hard, de genieën komt het aanwaaien. Sommige schrijvers scheppen op over de vele research die ze hebben gedaan om een wit voetje bij de lezers te halen. Ja. de stratenmaker werkt ook hard. Zelf bedenk ik dingen in flitsen van se· conden, gedachten die mijn hand niet kan bijhouden.' Over de zin van het schrijven zijn de drie schrij· vers het eens: ze schrijven omdat het leuk is. 'Het is heerlijk werk,' verzllCht Dorrestein. 'Maar de beginfase [s zo zwaar. Mijn hart gaat uit naar elke starter.'.
e sie
e
De Schrijversacademie Antwerpen is het Belgische zusje van Schrijversacademie Amsterdam. Ook in Antwerpen zijn de genres proza, poëzie, toneel, scenario en essay te beoefenen, tijdens een vierjarige deeltijdoplei· ding of in losse cursussen. De student kiest in het tweede iaar een hoofdvak en een bijvak. Na het derde jaar is het theoretische gedeelte afgerond, en moet de student een eindwerk maken. 'Niet iedereen doet dat vierde iaar. Ons publiek is erg gevarieerd, sommige academici hoeven niet per se een diploma maar willen alieen beter leren schrijven,' zegt Hubert van Lier, hoofd van de opleiding. Elk jaar ronden ongeveer dertien studenten het theoriegedeelte met succes af, gemiddeld acht mensen maken een eindwerk. 'Ik schat dat lVe elk jaar een tot twee mensen afleveren die actief zijn in de literatuur. Dat vind ik best een goede score: Om te worden toegelaten op de Schrijvers· academie moeten toekomstige studenten een tekst van maximaal acht pagina's opsturen. Aan het eind van elk schooljaar wordt iedere student geëvalueerd door de docenten, en wordt besloten of ze al dan niet door mogen naar het volgende jaar. Om de studenten bekend te laten worden met het literaire speelveld worden er lezingen gehouden. www.schrijversacademie.be
SC SC
ra
rs a e
De Schrijversvakschool Groningen staat nog in de kinderschoenen. Erzijn twee losse cursussen geweest en komende september begint het eerste echte basisjaar van de vierjarige opleiding. 'Het loopt nog nIet echt storm,' zegt directeur Pauline Durlacher. Er wordt zowel geselecteerd aan de poort als tijdens de opleiding. Bij de aanmelding wordt er een gesprek gevoerd met de aanstaande student waarin de verwachtingen van beide partijen worden besproken en er commentaar wordt gegeven op het ingestuurde werk. De docenten hebben allemaal ruime ervaring als schrijver en het liefst een uitgesproken visie op de vakwereld, vertelt Durlacher. Degenen die uiteindelijk bepalen of een student de opleiding succesvol mag afsluiten staan los van de opleiding. Durlacher: 'Afhankelijk van het genre bestaat de commissie uit een schriïver, een redacteur en een critiClls. ot uit een schrijver, een dramaturg of regisseur en een criticus: www.svsgroningen.nl
Vrij Nederland 19 JUNI 2010 61
