Zeg kinderen eerlijk wat er aan de hand is. Trots en eigenwaarde niet afpakken. Keihard werken voor een habbekrats

2010

Zeg kinderen eerlijk wat er aan de hand is Trots en eigenwaarde niet afpakken Keihard werken voor een habbekrats

INH OUD

Colofon Het Armoede Magazine is een eenmalige uitgave van de

4

Landelijke Cliëntenraad (LCR) in het kader van 2010: Europees

11

18

Jaar van de bestrijding van

Kan iedereen meedoen?

Spel

armoede en sociale uitsluiting.

Degene die zich bijna expert op het

Door kinderen het Arm-Rijkspel

Voor kinderen die opgroeien in

gebied van armoede mag noemen,

te laten spelen, realiseren ze zich

achterstandswijken of in kansarme

Uitgever

is Marcel van Dam. Hij verbaast zich

veel beter hoe goed of hoe slecht

gezinnen is het vormen van een

Else Roetering,

over de inkomensachteruitgang van

iemand het heeft.

toekomstbeeld moeilijk. Vaak heb-

Landelijke Cliëntenraad

de kwetsbaren in de samenleving.

ben zij geen reëel beeld van de

Mensen, zo zegt hij, die niet veel ver-

mogelijkheden. De Weekendschool

Conceptontwikkeling,

der komen in de maatschappij omdat

kan daar verandering in brengen.

uitvoering, eindredactie

ze dat vermogen niet hebben. Maar

Rietje Krijnen

die er net zo goed bijhoren.

12

Teksten

Toekomstdromen

Nicole de Haan

Hard werken en toch arm

Arnoud Kluiters

Een vrij nieuw verschijnsel is de

Rietje Krijnen

6

sterke groei van het aantal wer-

Corrector

Kinderen die niet mee kunnen doen,

Barbara Bosman,

omdat er thuis geen geld is. Kinde-

men. Als ze meer op de hoogte zijn

Landelijke Cliëntenraad

ren die zich schamen omdat ze geen

van regelingen en toeslagen kan het

nieuwe kleren kunnen dragen. Ze

allemaal wat gemakkelijker worden.

Josephine Krikke Liza Leijenhorst

kende armen. Een baan of werk

Schaamte

Fotografie

kunnen er niets aan doen, maar met

Jeroen Poortvliet

openheid zijn ze erg geholpen.

De ouderen in de samenleving lijken

blijven uit de armoede. Sommige

vaak niet arm, maar moeten soms

mensen komen tenauwernood rond.

van een schamel inkomen rondko-

iStockphoto

Column

15

Niets sexy aan armoede

Vormgeving Wil Scholten

Zalsman Zwolle BV

Ouderen

is geen garantie meer om weg te

Wil Scholten

Druk

21

Trots en eigenwaarde

8

Estafette

22

Leren van hoe gemeenten omgaan met minima. Hoe kan er samenge-

Kamerlid Hans Spekman.

16

werkt worden tussen vrijwilligers-

Pleister plakken

Vooral kinderen gaan hem aan het

Omdat het landelijk beleid niet

allen samen moeten doen!’

uitdrukkelijke schriftelijke

hart: ‘Voor kinderen is het zwaar

afdoende is, omdat het landelijk

toestemming van de uitgever

om zich uit een situatie beneden de

sociaal minimum gewoonweg

en auteur.

ondergrens te knokken, zonder boek

ontoereikend is, moeten gemeenten

thuis, zonder inspiratie. Ik wil niet dat

de minima wel helpen. Raf Janssen

zij de dupe worden.’

vindt ook: ‘We moeten mensen

Als iets funest is voor mensen, is Aan deze uitgave kunnen geen

het wel het weggummen van hun

rechten worden ontleend.

trots en eigenwaarde, zegt Tweede

Overname van artikelen met bronvermelding alleen na

November, 2010

die het goed hebben proberen te mobiliseren om iets voor een ander te doen’.

organisaties en professionals? En lukt dat ook? Wilma Kuiper van de stichting CLIP: ‘Je zult het met z’n

24

Opmerkelijk Een Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting levert bijzondere berichten op. Een selectie uit opmerkelijk nieuws.

2 Armoede Magazine 2010

VO O R WO OR D

Venijn zit in de staa(r)t Hoe wrang is het dat juist in het staartje van het Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting het meeste venijn zit? Voor mensen die het al niet breed hebben, zijn de vooruitzichten voor de komende vier jaar niet erg rooskleurig. Het kabinet van CDA en VVD met gedoogsteun van de PVV heeft een keur aan maatregelen op het programma staan die bijna zonder uitzondering de mensen met de laagste inkomens het meeste gaan voelen. Wij, als Landelijke Cliëntenraad (LCR), kunnen ze allemaal opsommen.

Alleen mensen die maximaal 110% van het wettelijke minimumloon verdienen, mogen een beroep doen op het minimabeleid van gemeenten. Weg zijn beleidsvrijheden waardoor gemeenten aan burgers die met cumulatie van kosten te maken hebben, een financiële tegemoetkoming kunnen bieden. De zorg- en huurtoeslag worden mikpunt van de bezuinigingen. De vraag is op welke manier dat gaat gebeuren. Wordt de inkomensgrens omlaag gebracht waardoor de mensen met de laagste inkomens niets te vrezen hebben? Of wordt de hoogte van de toeslag aangepakt? De premie van de basisverzekering gaat fors omhoog. De berichten vanuit zorgverzekeraars zijn niet rooskleurig. Soms is er zelfs een stijging van 20 procent! De vraag is hoe het zit met het eigen risico: wordt dat hoger of niet? Een aantal zaken verdwijnt uit de basisverzekering, zoals fysiotherapie, maar ook de anti-conceptiepil voor 21-plussers. De bijstandsuitkering voor gehuwden en samenwonenden gaat omlaag. De eigen bijdrage AWBZ en WMO gaat omhoog. Inburgering moet zelf worden

hebben. Cliëntenraden zijn ook prima in staat om bij

betaald en er komt één regeling voor de onderkant van

gemeenten aan te dringen op samenwerking met aller-

de arbeidsmarkt.

lei organisaties om de hulpverlening meer op elkaar aan

Daar moet je even bij zuchten. Mensen die elke maand

te laten sluiten. Uit de Stedenestafette 2010 zijn, wat dit

50 euro tekort kwamen, komen er volgende jaar nòg

aangaat, goede voorbeelden te halen.

meer tekort. De enige groep die het kabinet zegt enigs-

De LCR is er alles aan gelegen om armoede en sociale

zins te gecompenseren, zijn de 65-plussers. Ouderen

uitsluiting duurzaam te bestrijden. We zijn niet een orga-

lijken het beter te krijgen door de invoering van een

nisatie die alleen maar signaleert, maar die ook in debat

koopkrachttegemoetkoming die een AOW-regeling

gaat met de politiek. Wij zullen het gesprek aangaan

vervangt, maar dat blijkt niet zo te zijn. Ouderen die in

met de minister en staatssecretaris van Sociale Zaken en

het buitenland belasting betalen en ouderen met een

Werkgelegenheid. Het zou prachtig zijn als het ons lukt

onvolledige AOW met een aanvulling uit de bijstand

om een aantal maatregelen om te buigen of te laten zien

krijgen de tegemoetkoming niet meer.

wat de effecten zijn van sommige bezuinigingen.

Hoe moet het nu met de armoede in Nederland? Laten

Dit Armoedemagazine ziet de LCR niet als een afsluiting

de cijfers volgend jaar zien dat de armoede is toege-

van het Europees ‘armoede-jaar’, maar als een voortzet-

nomen of afgenomen? Voor een deel kunnen cliënten-

ting van ons beleid om kwetsbaren in de sociale zeker-

raden hierop invloed uitoefenen. Zij kunnen allerlei

heid een stem te geven!

minimaregelingen die gemeenten in het leven hebben geroepen laten toekomen aan de mensen die het slecht 3 Armoede Magazine 2010

Jan Laurier, voorzitter LCR

ONR E NDA B E L Tekst: Rietje Krijnen

Kan iedereen meedoen of toch niet? Als het over armoede gaat, lijken berichten elkaar hierover tegen te spreken. ‘Iedereen meer koopkracht’

uniek talent.” Dat is, ik kan het niet anders zeggen, een leugenachtige frase. (...) Toch is de mensen die het treft

tot ‘armen leveren nòg meer in’. Hoe zit het nu precies

met de komst van het kabinet-Rutte een groot ongeluk

met de positie van armen in Nederland? Komen er

Hij borduurt daarmee voort op zijn stellingname in de

echt meer mensen bij die van heel weinig moeten rondkomen? Of zit het vooral in arme mensen die nòg armer zijn geworden?

overkomen.’ film De onrendabelen en zijn boek Niemandsland. Ook op het LCR-congres 2010 liet hij als dagvoorzitter zijn mening over het thema ‘armoede’ regelmatig horen.

Laten gebeuren In het Europees Jaar van de bestrijding van armoede en

De cijfers die hij presenteert zijn niet, zoals tegenstan-

sociale uitsluiting zou bijna verwacht mogen worden

ders willen doen geloven, gemanipuleerd. Ze komen

dat er in elk geval iets wordt gedaan aan het tegengaan

rechtstreeks van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

van de groei van het aantal armen en de ernst van de

Zoals de armoedeontwikkeling van 1985 tot heden.

armoede. De vraag is of dat is gelukt. Met de Steden-

Daar zijn verschillende cijfers over te produceren. Het

estafette (zie pag. 22) is geprobeerd op lokaal niveau

minimuminkomen versus topsalarissen bijvoorbeeld: het

gaten in het vangnet te dichten. Maar hoe staan de zaken

minimum zakt verder weg en de topinkomens schieten

er op landelijk niveau voor?

als een raket de lucht in. ‘Hoe komt het dat in jaren van

Marcel van Dam is de laatste jaren vooral in de publici-

overvloed mensen aan de onderkant van de samenle-

teit gekomen door aandacht te vragen voor armoede in

ving niet mee hebben kunnen profiteren van de wel-

Nederland. Hij bracht een jaar geleden de film ‘De onren-

vaart?’, vraagt Marcel van Dam zich af. Mensen die arm

dabelen’ uit. De film leidde tot discussie. Ook op televisie,

zijn, zijn alleen nog maar armer geworden, ongeacht de

waar in het programma ‘Eigen schuld dikke bult’ de vraag

periode van welvaart of crisis. En hoe komt het dat nie-

centraal stond of aan iedereen gelijke eisen mogen wor-

mand dat heeft gezien en iedereen dat maar heeft laten

den gesteld als het gaat om zelfredzaamheid.

gebeuren? Hij steekt als eerste hand in eigen boezem,

In zijn column in de Volkskrant liet Van Dam op 28 ok-

want hij heeft het ook niet gesignaleerd.

tober 2010 in een reflectie op de eerste schreden van het nieuwe kabinet op het regeringspad weten: ‘Rutte

4 Armoede Magazine 2010

Misbruik

zei in de regeringsverklaring: “De overheid is het schild

Dat er iets moet gebeuren, is hem meer dan duidelijk

voor de echt zwakkeren in ons land. Maar iedereen die

geworden. In de film én het boek geeft hij aan dat er

dat kan, moet wel zelf op de trampoline stappen en de

een kentering is geweest. Eind jaren zeventig, begin

sprong maken naar succes. Niemand in ons land zou aan

jaren tachtig waren mensen die rond moesten komen

de kant moeten staan. Want iedereen heeft een eigen

van een sociale uitkering slachtoffers. Die rol hebben

ze allang niet meer. Tegenwoordig zijn het daders die,

zien worden, maar moet met lede ogen toezien hoe ook

zoals politici willen doen geloven, verantwoordelijk zijn

het kabinet Rutte zich werpt op de kwetsbaren in de

voor de buitensporige overheidsuitgaven. En bovendien

samenleving. Bijstandsuitkeringen die omlaag worden

zijn veel mensen die terug moeten vallen op een uitke-

gebracht. Het bedreigde voortbestaan van de sociale

ring omgeven door een geur van misbruik.

werkvoorziening. Van Dam is een warm pleitbezorger

Van Dam in Niemandsland: ‘In de hele samenleving in

van een ‘oud’ idee van de Wetenschappelijke Raad

alle instituties, onder vigeur van welke regelingen dan

voor het Regeringsbeleid uit 1985. Daarin wordt een

ook, maken sommige mensen misbruik van de inspan-

basisinkomen voorgesteld. ‘Er zou voor werkenden, ook

ningen van anderen. Dat gebeurt in de sociale zeker-

zelfstandigen, een verplichte algemene volksverzeke-

heid, bij het betalen van belasting, bij het declareren

ring moeten komen om aanvulling van het inkomen

van kosten, bij het leveren van tegenprestaties voor

tot het sociale minimum zeker te stellen. Voor niet-

loon en salaris, enzovoort. De wijze waarop het misbruik

werkenden zou de bijstand dat moeten doen. Boven het

in de sociale zekerheid wordt bestreden, is stuitend

sociale minimum zouden sociale partners de risico’s van

vergeleken met de coulance waarmee ander misbruik

ziekte, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid moeten

wordt gedoogd. Temeer omdat het dat deel van de

verzekeren, analoog aan het pensioenstelsel. (...) Ik zou

bevolking raakt dat toch al buitenproportioneel slachtof-

er niet voor pleiten het minimumloon af te schaffen,

fer is van economische tegenwind: de onrendabelen,

zoals de WRR doet. Wel zou het gedeeltelijk basisinko-

die als eerste op straat worden gezet als het tegen-

men het mogelijk maken het minimumloon met het

zit. Fraude moet altijd en overal worden bestreden.

bedrag van het basisinkomen te verlagen, zodat het

De nadruk die de bestrijding van fraude in de sociale

voor werkgevers aantrekkelijker wordt onredendabelen

zekerheid krijgt en de concentratie daarvan bij mensen

in dienst te nemen.’

met een lage sociaaleconomische status maakt het tot klassenjustitie.’

Rijker Het is een oplossing die niet eens zo heel erg ver van

Kosten-baten

de huidige realiteit afstaat, maar wel van regeringskeu-

Het levert per saldo erg weinig op om mensen steeds

zes. Van Dam is een idealist. Hij droomt van een betere

verder in de armoede weg te duwen. Mensen die een

wereld voor iedereen: ‘Stel je voor dat de Locaties

erg laag inkomen hebben, leven ongezonder en maken

voor Werk en Inkomen veranderen in Locaties voor

daardoor onevenredig vaak gebruik van de gezond-

Werk, Inkomen en Participatie in de Samenleving. Met

heidszorg. Het risico om in de criminaliteit terecht te

als belangrijkste doelstelling iedereen, ongeacht zijn

komen, is groter. De kosten die criminaliteit met zich

vaardigheden, een zodanige plaats in de samenleving

meebrengt, zijn enorm. Van Dam: ‘Het zou een geweldig

te geven dat die kan bijdragen aan zijn geluk. Stel je

leerproject zijn om een brede kosten-baten-analyse te

voor dat over vijftien jaar de achterstand die de laagste

maken van de reorganisatie van de verzorgingsstaat

inkomensgroepen in de afgelopen dertig jaar hebben

zoals die sinds het begin van de jaren tachtig heeft

opgelopen, goeddeels weer is ingehaald. En stel je voor

plaatsgevonden. De maatschappelijke en economische

dat in elk geval over tien jaar de duurzame armoede

kosten van de afname van het sociale en culturele

niet meer bestaat. Dat is waarachtig geen revolutionair

kapitaal moeten gigantisch zijn. Wegen de eventuele

verlangen. (...) Als we op alle beleidsonderdelen voor

economische baten daar tegenop?’

de onrendabelen een verbetering van 1 procent per jaar realiseren, betekent dat over dertig jaar geen heilstaat,

Basisinkomen Hij zou er graag een parlementaire enquête aan gewijd 5 Armoede Magazine 2010

maar wel een samenleving waarin iedereen zich rijker voelt.’

Het levert per saldo erg weinig op om mensen steeds verder in de armoede weg te duwen.

JE UGD E N A R MOE DE Tekst: Arnoud Kluiters

Zeg kinderen eerlijk wat er aan de hand is Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) leven 343.000 Nederlandse kinderen in een gezin met een inkomen onder 120 procent van het sociaal minimum. Dit leidt er vaak toe dat ze problemen hebben om zich een plek te verwerven onder leeftijdsgenootjes. Ze trekken zich bijvoorbeeld terug of worden door klasgenootjes buitengesloten. Al is aan de armoede thuis niet snel iets te doen, toch kan aan deze kinderen meer lucht worden gegeven.

6 Armoede Magazine 2010

Stichting De Vonk Stichting De Vonk richtte zich ongeveer 20 jaar geleden vooral op de ondersteuning van bijstandsmoeders. Later ontstond ook de vraag wat er eigenlijk gebeurde met de kinderen van deze vrouwen. Hoe hielden zij zich staande? De organisatie ontwikkelde onder andere het project

Armoede en effecten op kinderen, dat in Tilburg de bakermat was voor de oprichting van de stichting Leergeld. Ongeveer zeventig gemeenten hebben deze aanpak inmiddels gekopieerd. Ook is De Vonk altijd in de weer met buurtprojecten, waardoor er veel en direct contact met mensen wordt gelegd. Verder ontwikkelt ‘Je ziet het soms nauwelijks. Armoede onder kinderen

wás thuis geen

kan namelijk erg bedekt zijn. Toch treft het gemiddeld

geld voor nieuwe

drie kinderen per schoolklas. Kinderen waarmee niets

schoenen. Ik liep op

aan de hand lijkt te zijn, maar die intussen worden

de afgedragen gympen

geconfronteerd met de geldzorgen van thuis.’

van een ander en stond dus

Marja Wittenbols werkt bij stichting De Vonk in Tilburg,

nooit op die tafel. Nu nog voel

een organisatie die zich in Noord-Brabant al ruim 15

ik die pijn, als ik kinderen over hun

jaar actief bezighoudt met armoedebestrijding (zie

modeshows hoor.'

kader). ‘Onderling kunnen kinderen genadeloos zijn.

Achteraf geconfronteerd met dit soort verhalen

Verschijnt iemand voor de derde achtereenvolgende

slaan veel leerkrachten zich ontzet met de handen

dag in dezelfde trui op school? Dan kunnen ze keihard

voor de mond. Want dit was nooit de bedoeling. ‘Toch

opmerken: Heb je nou alwéér die trui aan? Zou je niet

sluipen zo onbedoeld veel verschillen tussen rijk en arm

eens wat anders aantrekken!’

het klaslokaal in’, zegt Wittenbols.

de stichting cursussen ‘Armoede onder de loep’ voor vrijwilligers en beroepskrachten, en streeft zij naar het inbedden van structureel armoedebeleid op lokaal en nationaal niveau.

Nog zo’n uiting van armoede: kinderen die hun ouders niet informeren over het aanstaande schoolreisje. Ze

Spreek aan!

verzwijgen het simpelweg of overhandigen thuis niet

Leraren kunnen zich actiever opstellen als ze vermoe-

het briefje dat ze van school meegekregen hebben.

den dat een kind in de knel komt. ‘Ga bijvoorbeeld niet

En dan bestaat er overcompensatie: ouders die uit

mee in de vervelende opmerkingen van klasgenoten als

schuldgevoel hun kinderen in de watten leggen. Ze

iemand al meerdere dagen dezelfde trui draagt. Wat kan

geven bijvoorbeeld dure stiften, een trendy spelcom-

het kind hier aan doen? Antwoord liever luchtig dat de

puter of een nieuwe fiets, terwijl het geld hiervoor

leerling er blijkbaar erg aan is gehecht!’

eigenlijk ontbreekt. Maar ze willen niet dat hun kind

Verder is het belangrijk de ouders aan te spreken. ‘Zelf

lijdt onder een volwassen probleem.

zullen ze niet aan de bel trekken. Wees niet bang om een flater te slaan, ook al bestaat de kans dat je hoort

Openheid

dat er niets aan de hand is. We weten inmiddels: accep-

Hoe vervelend ook, de beste manier om met geldzorgen

teer dit risico op zo’n misser. Echt! We hebben al zoveel

om te gaan is en blijft openheid, weet Wittenbols. ‘Praat

ervaringsverhalen verzameld van leerkrachten die voor

erover met de kinderen. Ze hoeven niet van de hoed en

zo’n situatie kwamen te staan.

de rand te weten, maar zeg eerlijk wat er aan de hand is.

Steeds weer blijkt: uiteindelijk zijn deze ouders juist

Dat je voorlopig helaas iets niet kunt kopen, maar mis-

dolblij dat er eindelijk een vertrouwenspersoon nabij is

schien pas veel later. Wees hier vooral duidelijk in.’

aan wie ze kunnen vertellen wat er werkelijk gaande

Uit onderzoek blijkt dat deze kinderen vaak denken dat

is. Je kunt als leraar, maar natuurlijk geldt dit voor alle

zíj schuldig zijn aan de situatie thuis. ‘Vergelijk het met

begeleiders, beter iemand twee keer beledigen dan één

gescheiden ouders, waarvan een kind denkt dat hun pro-

keer iemand missen die de hulp zo hard nodig heeft.’

blemen met hem te maken heeft. Ontwijkgedrag kan het

Daarnaast kunnen er gemeentelijke hulpmiddelen zijn

gevolg zijn. Of het probeert met oplossingen te komen,

om op terug te vallen. ‘Zo kent de gemeente Tilburg

ten koste van zichzelf. Zoals het niet melden van een aan-

inmiddels een serieus armoedebeleid. Zit je in de bij-

staand schoolreisje. Zo ontlast het kind zijn ouders.’

zondere bijstand en gaat je kind op schoolreisje? Al gaat

Dankzij openheid leren kinderen zelf om positie te

het maar om 25 euro: je hoeft niet nogmaals je situatie

bepalen. ‘In plaats van zelf oplossingen te verzinnen,

aan te tonen om aan dit geld te komen. Dien simpel-

leert het kind nu dat hij niet alleen staat. Het hoort dat

weg je rekening in en het wordt voor je afgehandeld.’

het geen enkele schuld draagt.’

Daarom: ‘vertel je verhaal aan een vertrouwensper-

Tot op latere leeftijd kan de ouderlijke geldstress

soon van school’, adviseert Wittenbols. ‘Die kan je

iemand achtervolgen. Bekend is het voorbeeld van

helpen om een oplossing te vinden. Met de steun van

volwassenen die als kleuter op tafel mochten staan

bijvoorbeeld een leraar zien instanties de ernst van

om nieuwe schoenen te showen. Een feest! Welnee,

een zaak sneller in.’

een drama, zeggen die kinderen van toen nu nog. 'Er 7 Armoede Magazine 2010

A R MOE DE B E LE ID OVE R H E ID Tekst: Josephine Krikke

Hans Spekman

Trots en eigenwaarde mogen we niet afpakken van mensen Hans Spekman houdt zich als Tweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid bezig met armoede. Welke landelijke ingrepen zijn noodzakelijk om armoede en sociale uitsluiting tegen te gaan? ‘Soms moeten we ons podium gebruiken om te moraliseren.’

8 Armoede Magazine 2010

Er zijn nog veel vooroordelen over mensen in de bijstand. We moeten hen niet bestempelen als idioten omdat zij in de bijstand zitten.

Vrolijke kindertekeningen hangen aan het prikbord in

komen. Kinderen kunnen daar geen moer aan doen.

zijn werkkamer, omringd door een slinger van kerst-

Dat zeg ik ook altijd tegen leden van andere politieke

lichtjes. Aan de muur een vlag van de SDAP-afdeling in

partijen. Sommigen kunnen misschien hardvochtig den-

Zevenhuizen, de geboorteplaats van Hans Spekman.

ken over ouders met een uitkering - dat ze profiteurs of

Hij komt gehaast en iets te laat binnen na een debat in

fraudeurs zijn, wat aantoonbaar niet het geval is - maar

de Tweede Kamer, waar een nipte meerderheid akkoord

zelfs áls zij dat denken, dan help je kinderen toch niet

ging met zijn voorstel om uitbuiting van Oost-Europea-

de vernieling in?

nen in Nederland tegen te gaan.

Er is veel onderzoek gedaan naar de betekenis van

Solidariteit. Dit woord lijkt in zijn DNA te zitten. Dat hij

hobby’s voor kinderen. Stel dat een kind talent heeft

zich druk maakt om de positie van minder bedeelden in

voor pianospelen, maar nooit de kans krijgt om dat te

ons land komt, denkt hij, voort uit zijn eigen verleden.

doen. Bewezen is dat het dan een achterstand oploopt.

‘Ik ben geboren in een arm gezin. Mijn vader ging

Zo gooien we het bieden van gelijke kansen overboord.’

dood toen ik één jaar oud was en daardoor stond mijn moeder er alleen voor, een weduwe met vier kinderen. Zij gaf ons de mogelijkheid om vooruit te komen.

Is er in politiek Den Haag genoeg aandacht voor armoede?

Ze cijferde zichzelf helemaal weg, veroorloofde zich

‘Toen ik hier kwam werken, wilde ik de mensen die

slechts een jurk in de twee jaar. Al het andere geld was

leven in armoede een gevoel van trots en eigenwaarde

bestemd voor de kinderen.’

(terug)geven. We moeten hen niet bestempelen als

Zijn moeder kwam zelf ook uit een arm gezin. ‘De lagere

idioten omdat ze in de bijstand zitten.

school mocht zij niet afmaken. En als huwelijkscadeau

Het is de afgelopen jaren gelukt om het armoedebudget

kreeg ze een gebit.’ De armoede van nu ziet er welis-

flink uit te breiden, maar er zijn nog veel oordelen over

waar iets anders uit, maar die is net zo zorgelijk, vindt

mensen in de bijstand: je moet het hen allemaal niet te

het Kamerlid.

makkelijk maken, want dan hebben ze geen stimulans meer om aan het werk te gaan. Dat mechanisme is

Wat is uw definitie van armoede? ‘Daarvoor hecht ik zeer aan het Nibud (Nationaal

heel sterk en ik zie dit tot mijn spijt ook in het nieuwe regeerakkoord.’

Instituut voor Budgetvoorlichting, red.) Dat laat zien wat iemand - eventueel gebruikmakend van alle regelingen

Wat vindt u de kabinetsplannen?

- netto overhoudt en wat daarmee kan worden gedaan.

‘Mensen die afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering

De grens van armoede ligt voor mij op het punt wan-

worden aan alle kanten geraakt. Er wordt beknibbeld

neer de portemonnee het niet meer toelaat mee te

op de kinderkorting en dat hakt er in voor mensen

doen aan een sport, muziekles of een lidmaatschap van

met meer dan twee kinderen. Ook op de bijstand

de bibliotheek. Zo raken mensen geïsoleerd en is de

wordt gekort: in twintig jaar tijd wordt een miljard

vonk van vooruitgang - die iedereen nodig heeft - veel

euro bezuinigd. Op een gegeven moment zakken deze

moeilijker te voelen.

mensen dus allemaal onder die ondergrens van een

Voor kinderen is het zwaar om zich uit een situatie

aanvaardbare levensstandaard. Daar heb ik problemen

beneden die ondergrens te knokken, zonder boek thuis,

mee. Ze worden geraakt door de opeenstapeling van

zonder inspiratie. Ik wil niet dat zij de dupe worden.’

maatregelen. Maar ook zijn er kleine pesterijen. Zo krijgen 65-plussers

U komt vooral op voor kinderen in armoede. Waarom is dat uw speerpunt?

geen extra tegemoetkomingen meer van de belasting als ze niet een volledige AOW hier hebben opgebouwd.

‘Misschien omdat ik zelf nog heel goed weet hoe het als

Ik vind dat er in dit akkoord iets te gemakkelijk geld

jongen voelde dat ik bepaalde dingen niet kon doen. En

wordt weggegeven aan mensen die het goed hebben,

hoe belangrijk het was dat er mensen voor mij knokten;

zoals via de hypotheekrente. Waarom zou ík, een ‘rijk-

niet alleen de politiek maar ook mensen uit de omge-

aard’, daar recht op moeten hebben?

ving, die bijvoorbeeld mijn judolessen betaalden.

Waarom moeten die bijstandsgerechtigden er op ach-

Mensen kunnen pech hebben en in armoede terecht-

teruit gaan en hun kinderen dus buitengesloten worden

9 Armoede Magazine 2010

om rijkere mensen, die er misschien zelf niet op zitten

krijgen door de uitkering te verlagen en hen langdurig

te wachten, financieel te ondersteunen? Dat is toch de

onder het minimumloon te laten werken. Ik vind juist

wereld op zijn kop?’

dat mensen zijn geholpen wanneer we meer kansen bieden en hen niet onder een bepaalde bestedingsgrens

Wat vindt u ervan dat mensen makkelijk een lening aangaan?

laten zakken. Iemand aan werk helpen doe je niet door de uitkeringen te verlagen.’

‘Ik ben daar bezorgd over en denk dat we de cultuur van het lenen weer moeten veranderen in een cultuur van het sparen. Mensen moeten zich niet gek laten maken

Niemand mag worden buitengesloten omdat hij minder geld heeft.

Wat is de taak van u en uw collega's in de Tweede Kamer op het gebied van armoede?

omdat hun buurman een grote auto heeft. Dit moet een

‘Soms vluchten we in de politiek weg in het verzinnen

keer worden doorbroken. Het klinkt misschien ouder-

van wetten en regeltjes. Maar soms moeten we het feit

wets, maar anders maken we onszelf kapot. Ik wil dan

dat we toegang tot een podium hebben meer gebruiken

ook bijdragen aan een moraliserende discussie en zeg-

om te moraliseren en bijvoorbeeld te zeggen: ‘Wees niet

gen: neem je eigen verantwoordelijkheid als het gaat

zo stom. Leen niet als je het niet hebt.’ Politici moeten

over het maken van die schulden.

daarover durven oordelen - zonder dat dit gelijk leidt tot

Maar er is ook een andere kant. De wet legt de verant-

regelgeving. We moeten het debat in de samenleving

woordelijkheid voor schulden neer bij de consument

aanzwengelen, zodat mensen weer gaan nadenken over

en dat is grotendeels terecht. We moeten echter niet

waar ze in godsnaam mee bezig zijn. Dat ze voor ieder

vergeten dat mensen soms op een vernuftige manier

onzinnig luxegoed een lening aangaan of een hypo-

worden overgehaald, zoals door belbedrijven, met dure

theek nemen voor de keuken omdat de buurman ook

ringtone-abonnementen, of door banken die extreme

een nieuwe keuken heeft: dat vind ik waanzin.’

roodstanden toestaan. Als het bedrijfsleven geen verantwoordelijkheid neemt, werkt het niet. Ik zie in winkels nog altijd een grote hoeveelheid bordjes met: nu

Eerder zei u dat u trots en eigenwaarde zo belangrijk vindt. Waarom?

kopen, morgen betalen. Hiertegen wordt in het nieuwe

‘Trots en eigenwaarde mogen we niet afpakken van

regeerakkoord niets gedaan. Ik zie daarentegen alleen

mensen. Iedereen moet mee moet kunnen doen in

maar bezuinigingen op de schuldhulpverlening.

Nederland. Niemand mag worden buitengesloten omdat hij minder geld heeft. We moeten zorgen voor

Ik vind het ook belangrijk dat er in het onderwijs in de

een samenleving die enerzijds een vangnet biedt,

bestaande vakken ruimte komt voor financiële bewust-

maar waarin we ook voor elkaar zorgen. Dat is haal-

wording, vooral op scholen waar veel kinderen uitvallen

baar, als we het maar willen met elkaar. Ik heb heel

omdat ze schulden maken.’

lang gewerkt met dak- en thuislozen en gezien dat de mensen die het meest 'afgeschreven' waren, konden

Wat moet naar uw mening de rol van de landelijke politiek zijn in strijd tegen armoede en sociale uitsluiting?

straat hebben geleefd. En als zij dat kunnen, dan kan iedereen het. Als je ze maar niet loslaat. We moeten

het besteedbaar inkomen van mensen die leven in

consequent het gesprek aangaan en ook vragen wat

armoede, onder wie veel alleenstaande moeders, niet

hun eigen behoeftes, wensen en ideeën zijn. Dat dit

beneden een vastgestelde grens komt. Ik kies ervoor

succesvol is, is ook gebleken bij de re-integratie: wan-

om, wanneer mensen hun best niet doen, veel meer

neer iemand inspraak krijgt op zijn traject, is het resul-

werk te maken van de wet werk en bijstand: straffen,

taat vele malen beter dan wanneer iemand standaard in

sanctioneren en achter de broek te zitten.

een fabriek moet gaan werken. En op zijn tijd moeten

Maar er zijn ook mensen met een uitkering - en dat zijn

we misschien ook wel bereid zijn een schop onder de

er heel veel - die niet eens aan werk kómen. Omdat

kont geven, als iemand het ernaar heeft gemaakt.

ze daar fysiek of geestelijk niet toe in staat zijn. Aan

De ingrepen van het nieuwe kabinet brengen mensen

’t werk; daar gaat het nieuwe regeerakkoord vanuit.

in diepere armoede én meer mensen krijgen te maken

De schade die dit teweegbrengt bij de mensen die niet

met armoede. De regering gaat uit van het idee dat

kúnnen werken, is groot. Ik zou het waardevol vinden

als mensen nog kariger moeten rondkomen, ze nog

als we met elkaar bepalen: onder deze bestedingsgrens

meer hun best gaan doen. Die filosofie gaat tot enorme

mag niemand zakken. Er zijn nu wel allerlei beleidsma-

schade leiden in de samenleving, vrees ik. Ik zal ervoor

tige armoedegrenzen, maar die hangen af van willekeur.

vechten dat het niet gebeurt.’

komen. Maar het kabinet wil mensen aan het werk

Armoede Magazine 2010

Onder hen zijn zelfs mensen die van 1978 tot 2000 op

‘Het belangrijkste is dat we gaan afspreken dat

Werk is een goede manier om uit de armoede te

10

knokken en nu gewoon werken en zelfstandig wonen.

Tekst: Arnoud Kluiters

Armoedespel Hoe laat je kinderen van de hoogste groepen van de basisschool en van het middelbaar onderwijs op een speelse manier ondervinden wat het betekent om met weinig geld te moeten leven? Met het Arm-Rijkspel, luidde het creatieve antwoord van stichting De Vonk in Tilburg. Het is een op Ganzenbord gebaseerd bordspel voor maximaal zes jongeren, met een volwassene als begeleider. Iedere deelnemer ontvangt aan het begin 7,50 euro of 30 euro als startgeld. Daarmee is de teneur gezet, want welke (noodgedwongen) keuzes maak je hierdoor tijdens opdrachten, gedurende het spel? Of, hoe los je financiële obstakels op een slimme manier op?

‘Machteloos, maar ook slim. Dat was ons

Het leuke van het spel zijn vooral de discus-

sommige meiden alleen make-up van duurdere

algemene gevoel', zeggen de ‘arme’ Femke,

sies die losbarsten tijdens het uitvoeren van

merken gebruiken, terwijl anderen het moeten

Miriam en Josien na afloop van het spel. Wat

opdrachten. Al bij de eerste vraag verbazen de

doen met een goedkopere variant van een

bijvoorbeeld te doen - zo luidt een vraag - als

vijf meiden zich over de hoogte van elkaars

winkelketen. Wat gebeurt er vervolgens: ‘Je

populaire klasgenoten thuis achter de computer

zakgeld. De één krijgt niets, klopt pas bij de

hoort er bij die rijkere groep dan echt niet bij!’

duiken om met elkaar te msn’en? ‘Geld voor

ouders aan als er iets nodig is. Een ander

een computer is er bij ons niet’, beeldt Miriam

ontvangt wekelijks een tientje, met daarnaast

zich in. ‘Hierdoor hoor ik er niet meer helemaal

maandelijks 50 euro kleedgeld. ‘Weet je wel

Hetzelfde zie je terug in de gymles. Veel

bij. Wat ik dan zal doen? Ik kan bijvoorbeeld in

hoeveel je dan overhoudt’, wordt er over de

leerlingen lopen rond in een bepaald merk

de bieb of bij een vriendin achter de computer

tafel geroepen. Wat móet je met al dat geld,

sportbroek. Draag je die, dan word je over

kruipen. Of ik probeer een nieuwe activiteit te

dat krijg je toch niet op?’

het algemeen sneller uitgekozen tijdens het

verzinnen waarop anderen inhaken.’ Bij ieder antwoord dat de spelleider goedkeurt

Merk

vormen van een ploeg. ‘Die broek tekent

Verschillen

namelijk een vriendschap. Loop je in een

mag de speler de pion een stap voorwaarts

Na afloop van het spel praat het vijftal

andere broek, dan hoor je er niet bij en word

zetten. Wie straks als eerste in het eindvak

nog langdurig na over alle (on)gemakken,

je minder snel gekozen.’

komt met de pion, mag het geld in ontvangst

frustraties, oplossingen en meningsverschil-

Ze vinden dit soort situaties belachelijk. Laat

nemen dat gedurende het spel in de pot

len. Ze bespreken de situatie op school, ze

dat duidelijk zijn, roepen ze in koor. Maar ze

terecht is gekomen.

menen in eerste instantie dat iedere leerling

komen wel voor. ‘Ik ken iemand die soms met

sociaal gezien best goed meedraait. Financiële

een goedkope Zeemanonderbroek rondloopt,

verschillen komen bij klasgenoten niet echt

dat zie je aan de rand ervan die duidelijk

Shirley en Malou starten het Arm-Rijkspel als

aan het licht. Er wordt rekening met elkaar

boven de broek uitsteekt’, zegt één van de

‘rijk’ persoon. ‘Geen moment heb ik geldzorgen

gehouden en iedereen draagt de kleren die hij

meiden. ‘Ik zou dat nooit doen, het is niet

gehad’, ervaart Malou. ‘Er was een vraag of ik

of zij wil dragen, zonder dat daar denigrerende

mijn smaak. Maar ik zal die meid daar nooit

wekelijks twee euro opzij wilde schuiven om

opmerkingen over worden gemaakt.

op beoordelen. Zij is er toch tevreden mee? Ik

binnenkort een mobiele telefoon te kopen.

Maar gaandeweg het gesprek komen er

zou het pas stom gaan vinden als ze zich zou

Nou, dat was dus geen enkel probleem.’

nuanceverschillen naar boven. Ze weten dat

aanpassen aan de smaak van anderen.’

Geen geldzorgen

11 Armoede Magazine 2010

WE R K E NDE A R M E N Tekst: Liza Leijenhorst

Keihard werken voor een habbekrats

Werkende armen in Nederland Vijftig uur per week aan het werk voor een schijntje. Twee of zelfs drie banen en toch niet rond kunnen komen. Het is het lot van een steeds groter wordende groep flexwerkers, uitzendkrachten, mensen met een tijdelijk contract en zzp’ers. Een groep die door zijn flexibiliteit en innovatie heel belangrijk is voor onze economie, maar tegelijkertijd de harde klappen moet opvangen als het slecht gaat.

Ans Pelzer 12 Armoede Magazine 2010

Inmiddels is nog maar 40% van de werkenden fulltime in loondienst. De rest is flexibel inzetbaar. Magda van Tilburg is zelfstandig illustrator. Ze werkt

Tweedeling

tien uur per dag, zeven dagen in de week. Haar werk

Esther-Mirjam Sent, Hoogleraar Economische theorie

is haar leven. Toch verdient ze maar een schamele 800

en economisch beleid aan de Radboud Universiteit

euro netto per maand exclusief huursubsidie. ‘Kom, ik

Nijmegen, woonde vijftien jaar in de Verenigde Staten

ben geen chirurg, maar waarom zou ik minder moeten

en zag daar hoe vele working poor nauwelijks genoeg

verdienen dan iemand die mijn ramen komt lappen?

hadden aan twee of drie baantjes. Ze voelde zich er niet

Ik ben geen lapzwans, ik lig niet de hele dag op mijn

prettig bij, maar signaleerde na haar terugkeer in Neder-

nest, ik werk me te pletter! Ik leg mijn hart in mijn

land dat ook in de polder een dreigende tweedeling

werk, ik geef alles wat ik in me heb, maar de financiële

was ontstaan tussen mensen met een vast contract en

tegenwaarde is zeer gering. Omdat hun werk voor de

de groep flexwerkers en zzp’ers: ‘Inmiddels is nog maar

meeste tekenaars een vleesgeworden hobby is, hebben

40% van de werkenden fulltime in loondienst, 60% is

uitgevers weinig geld over voor goede illustraties, denk

zzp’er, uitzendkracht, flexwerker of heeft een contract

ik weleens.’

voor bepaalde tijd. Veel van ons beleid om werken-

Magda is een zogeheten werkende arme. In het boek

den te beschermen, komt echter bij die 40% terecht.

Onzeker bestaan. Leven aan de rafelrand van de

Het grootste deel van de werkenden valt daarbuiten.

arbeidsmarkt, vertelt ze hoe ze ondanks haar 70-urige

Afspraken over ziektekosten, arbeidsongeschiktheid

werkweek zo weinig verdient dat de Belastingdienst het

en pensioenen zijn mooi, maar een hele grote groep

een negatief inkomen noemt. Dat betekent dat ze na

heeft er niets aan. Gelukkig zijn de vakbonden inmid-

aftrek van beroepskosten en andere aftrekposten in de

dels wel wakker geschud. Zij kunnen de grootste vuist

min staat. En ze is niet de enige.

maken aan de onderhandelingstafel. Ook bij de Sociaal Economische Raad (SER) is sinds kort iemand aangesteld

Working poor

die zich met de zzp’ers bezighoudt.’

In Amerika vormen de ‘working poor’ al jarenlang een

Sent wijst erop dat de groep die tijdens de recessie de

bekend fenomeen, maar ook Nederland heeft een

hardste klappen heeft gekregen, juist ontzettend hard

steeds grotere groep werkende armen. Mensen die zich

nodig is om de economie gezond te houden. ‘Die flexi-

net als Magda van Tilburg op hun werk storten, maar

bele schil van zzp’ers en flexwerkers hebben we heel

daar nauwelijks van rond kunnen komen. Volgens Ans

hard nodig in Nederland. De economische crisis was

Pelzer, beleidsmedewerker Maatschappij en levens-

erg, maar de werkloosheid viel mee. We klopten ons op

beschouwing bij FNV Bondgenoten, gaat het om zo’n

de borst. In een land als Spanje liep de werkloosheid

250.000 tot 300.000 huishoudens met inkomen uit werk

op tot ruim 20% en bij ons ging het “maar” om 6,1%.

of eigen onderneming die toch onder de armoedegrens

Maar dat hebben die flexibele werkers bijna helemaal

komen. Die grens ligt rond de 1000 euro netto. Daar-

opgevangen. En die mensen hebben we in de toekomst

naast zijn er heel veel mensen met een laag inkomen.

juist zo hard nodig op de arbeidsmarkt, met het oog

‘Het fenomeen bestond tot zo’n tien à vijftien jaar gele-

op ontgroening en vergrijzing. Ook de innovatie en

den niet. Het is een vrij nieuw iets, heel Amerikaans.

flexibiliteit die ze brengen kunnen we goed gebruiken.

Het is een gevolg van de flexibilisering van de arbeids-

Maar het zure is dat de armoede juist onder die groepen

markt en de privatisering van diverse branches, zoals de

veel groter is.’

postmarkt’, licht Pelzer toe. De werkende armen zijn er in allerlei gedaanten en in

Alleenstaande ouders

allerlei branches, zo wordt duidelijk in Onzeker bestaan,

Een bijkomend probleem van werkende armen is dat er

een boek dat op initiatief van Pelzer ontstond. De één

veel alleenstaande ouders onder vallen, zeggen Sent en

knoopt de eindjes aan elkaar als heftruckbestuurder,

Pelzer. Zij hebben immers meer monden te vullen. Een

de ander sappelt als postbezorger voor 2 euro netto per

voorbeeld is dtp’er Paula van der Veer. Haar verhaal is

uur. Zowel de vormgeefster als de alfahulp bijten op

opgenomen in Onzeker bestaan. In 2002 gingen Paula

een houtje. Wel zijn er bepaalde branches die er wat

en haar man uit elkaar, waardoor het inkomen van de

vaker negatief uitspringen, vertelt Pelzer. Het zijn de

kostwinner grotendeels kwam te vervallen. (…) Het is

branches waarin de medewerkers maar weinig vaste

een hele kunst om een gezin met vier kinderen gaande

uren krijgen of steeds weer een tijdelijk contract totdat

te houden met een inkomen van 1125 euro en 360 euro

ook dat niet meer mag. Dan staan ze op straat. ‘Het gaat

kinderbijslag. De huur voor de bescheiden woning in

bijvoorbeeld om de thuiszorg, de kinderopvang of de

Sneek kost per maand al 450 euro. Gas, water en licht

supermarkten die het liefst alleen jongeren in dienst

komen op zo’n 210 euro. De zorgverzekering en assuran-

nemen. De jeugdlonen liggen immers stukken lager dan

tiën kosten 165 euro per maand. (..) Van wat overblijft,

het minimumloon, dus oudere werknemers krijgen maar

zo’n 560 euro per maand, moeten vier kinderen en een

moeilijk een vaste aanstelling in een supermarkt.’

volwassene gekleed en gevoed worden.

13 Armoede Magazine 2010

voor.’ Sent ziet vooral winst in het verplicht stellen van een verzekering voor ziekte en arbeidsongeschiktheid bij zelfstandigen. ‘Ik was laatst op een bijeenkomst voor zzp’ers en ik schrok ervan hoe slecht ze dingen, zoals verzekeringen en pensioen, voor zichzelf hadden geregeld. Natuurlijk horen risico’s bij ondernemerschap, maar als we als maatschappij willen dat mensen voor het zzp-bestaan blijven kiezen omdat we daar baat bij hebben, dan moeten we ze wel beschermen. Bijvoorbeeld door ze verplicht te laten verzekeren tegen ziekte en arbeidsongeschiktheid. Om de flexwerkers te beschermen, moet je zorgen dat de cao-bepalingen over bijvoorbeeld scholing ook op hen van toepassing zijn. Als iemand niet onder de minimumloonregeling valt bijvoorbeeld, heeft het geen zin om het minimumloon te verhogen. Verder denk ik dat er een nieuw Sociaal Akkoord moeten worden gesloten om de tweedeling op de arbeidsmarkt tegen te gaan. Het helpt ook nog de overheidsbelastingen gezond te houden. Het momentum is daar om het te doen!’

Nieuwe regering Of het nieuwe kabinet er iets aan gaat doen, betwijfelt ‘Eenoudergezinnen zijn heel erg oververtegenwoordigd

Sent. ‘Er wordt in het regeerakkoord wel gesproken

in de armoedeproblematiek, maar dat lijkt niemand te

over krapte op arbeidsmarkt. Ook worden zorgen

interesseren’, zegt Pelzer. ‘We krijgen een samenleving

uitgesproken over de positie van flexwerkers en zzp’ers.

waarin een groep alleenstaande moeders het maar

Het kabinet prijst ze voor het ondernemerschap en

moet zien te rooien. Al die vrouwen gaan bovendien

de dynamiek die ze brengen. De nieuwe regering wil

een arme oude dag tegemoet. Ze bouwen immers ook

verder dat werkgevers en werknemers afspraken maken

geen pensioen op.’

en dat die ook van toepassing zijn op de flexwerkers. Ook vindt het dat zzp’ers overheidsklussen moeten

Oplossing

14 Armoede Magazine 2010

kunnen binnenhalen. Kortom, dit kabinet is zich er van

Maar hoe kan het probleem dan worden opgelost?

bewust dat flexwerkers en zzp’ers hard nodig zijn, maar

Pelzer is van mening dat al veel leed te voorkomen is

de specifieke maatregelen om hun positie te verbeteren

door het flexwerken terug te dringen. ‘Meer contracten

zijn nog redelijk beperkt.’

van klein naar groot omzetten. De FNV vindt dat uit-

De FNV hoopt volgens Pelzer dat de nieuwe regering

zendkrachten die meer dan negen maanden hetzelfde

een brede volksverzekering voor arbeidsongeschikten in

werk doen, een vast contract horen te krijgen. Uitzend-

het leven roept waar ook zzp’ers onder vallen. Daarnaast

krachten die hetzelfde werk doen als vaste krachten

vindt de bond dat zzp’ers toegang moeten krijgen tot

horen daarvoor hetzelfde loon en dezelfde arbeidsvoor-

bedrijfstak- en pensioenfondsen met premies die zijn

waarden te krijgen als de vaste mensen. Zij moeten dus

afgestemd op hun wisselende inkomen. Andere wensen

onder dezelfde cao werken. Overigens zouden werkge-

tenslotte op het lijstje zijn minimumtarieven voor zzp’ers

vers alleen flexwerkers moeten inschakelen bij ziekte

in bepaalde sectoren en een loket voor zzp’ers waarin

van vaste krachten en tijdens topdrukte.’ Ook vindt Pel-

UWV, gemeente, Kamer van Koophandel samenwerken.

zer dat er speciale aandacht moet komen voor de soms

Er is nòg een trend gaande. In de pilots Werken naar

schrijnende situatie van alleenstaande ouders. ‘Vaders

vermogen gericht op herziening van de Wsw wordt met

zouden meer op hun verantwoordelijkheden moe-

loondispensatie gewerkt. De mensen krijgen een belo-

ten worden aangesproken en een betere alimentatie

ning onder het Wettelijke minimumloon. De FNV, maar

moeten betalen. Daarvoor zouden die vrouwen niet naar

ook de Landelijke Cliëntenraad vrezen dat werknemers

de rechter moeten hoeven gaan. Het zou gewoon via

in de Sociale Werkvoorziening minder fulltime contrac-

de Belastingdienst geregeld moeten kunnen worden.

ten krijgen, waardoor ze mogelijk weer afhankelijk wor-

We moeten nadenken hoe we met die heel grote groep

den van een uitkering en armoede onder hen toeneemt.

alleenstaande ouders met een laag inkomen kunnen

Als ze ook ten prooi vallen aan flexibele inzetbaarheid

omgaan. Ik heb daar ook niet meteen een oplossing

wordt het voor hen moeilijk om mee te blijven doen.

CO LUM N Tekst: Rietje Krijnen

Niets ‘sexy’ aan armoede

Het is het Europees Jaar van bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. Hoeveel mensen weten dat? Weet het ‘grote publiek’ dat er dit jaar extra aandacht is voor het onderwerp?

Wie op internet zoekt naar informatie over dit Europese

ling groot, waardoor een nieuw verblijf in een gevange-

Jaar van bestrijding van armoede en sociale uitsluiting

nis op de loer ligt en de kosten verder oplopen.

komt bij geijkte sites van de organisatie zelf uit. Her

En dan de kinderen. Er wordt veel geïnvesteerd om de

en der wordt er melding gemaakt van activiteiten in

kinderen ‘erbij’ te houden. Maar ook die budgetten zijn

regio’s of van landelijke organisaties. Er ís heus aan-

lapmiddeltjes en zouden in een groter geheel moeten

dacht voor armoede, maar de vraag is of dat de ‘goede’

passen.

aandacht is?

Als mensen uit de armoede moeten komen, moeten ze

Politieke partijen als de SP hameren keer op keer op de

allereerst het gevoel hebben dat ze erbij horen. Echte

problematiek rond armoede. Marcel van Dam verschijnt

aandacht is van belang. Dat betekent: een fatsoenlijk

regelmatig in programma’s om uiteen te zetten hoe het

leefbudget, goede woonomstandigheden, kansen voor

er in Nederland aan toe gaat. Er zijn documentaires,

kinderen en mogelijkheden om werk te doen wat wordt

praatprogramma’s en zo meer. Maar dan nog: is het de

gewaardeerd.

goéde aandacht?

Maar ja, dat zijn allemaal geen ‘sexy’

De mensen die al op de hoogte zijn van de stijgende

onderwerpen.

armoede in Nederland en de toenemende schrijnende

Is het ‘sexy’ te maken? Dat deed de

problematiek luisteren hier graag naar. Ze krijgen een

familie Froger ooit. Het gezin ging

bevestiging. De mensen die het niet wìllen horen, luis-

op bijstandsniveau leven en zal er

teren niet en vinden het een kwestie van ‘eigen schuld,

goede bedoelingen mee hebben

dikke bult’.

gehad. Hun situatie komt nooit in

Dat armoede niet een op zichzelf staand gegeven is,

de buurt van de realiteit, omdat

komt bij het grote publiek niet over. Simpelweg uitkerin-

zij juist worden gerespec-

gen verlagen om mensen zo te prikkelen aan de slag te

teerd om hun tijdelijke

gaan, werkt niet. Armoede zit diep in mensen veran-

armoede.

kerd. Sterker nog: door het armer maken van Neder-

Er zullen weinig ‘armen’

landers die toch al arm zijn, kost het de Nederlandse

zijn die ditzelfde

maatschappij op termijn nog veel meer om de gevolgen

respect ontmoe-

op te vangen.

ten. Juist omdat

Want: wie betalen met z’n allen de gezondheidszorg?

armoede niet sexy

Wie bekostigen opvanghuizen voor tienermoeders? Uit

is, kan er maar

welk budget worden gevangenissen, politie en justitie

het beste zo snel

betaald? Waar komt het geld vandaan voor gratis sport-

mogelijk een

mogelijkheden voor kinderen?

halt aan worden

Wat al deze vragen met armoede te maken hebben?

toegeroepen.

Alles! Arme mensen leven ongezonder en doen een

En dat moet de

groter beroep op de gezondheidszorg. Meisjes uit arme

hele samenleving

gezinnen komen eerder in de puberteit blijkt uit onder-

willen!

zoek. Ze gaan zich eerder voortplanten, omdàt ze een kortere tijd te leven hebben. Pure biologie. De kans dat zij en hun kinderen weer uit de armoede komen, neemt hierdoor steeds verder af. Wie in armoede opgroeit en al generaties niets anders meemaakt, loopt een groter risico om met criminaliteit in aanraking te komen. Een jongere die een jaar in de gevangenis verblijft kost maar liefst 250.000 euro. Wordt er niets aan begeleiding gedaan, dan is kans op herha15 Armoede Magazine 2010

A R MOE DE B E LE ID GE M E E NTE N Tekst: Nicole de Haan

De gemeente plakt pleisters Gemeenten krijgen van de Rijksoverheid steeds meer beleidsvrijheid om het armoedebeleid zelfstandig vorm te geven. Ze hebben de zorgplicht om de leefsituatie en het toekomstperspectief van kwetsbare inwoners te verbeteren. In eerste instantie gebeurt

Volgens Raf Janssen, wethouder van sociaal beleid, wonen en cultuur van de gemeente Peel en Maas, hebben veel gemeenten best een goed minimabeleid. Janssen houdt zich vanaf zijn studie sociologie al bezig met armoedebestrijding en heeft diverse publicaties over dit onderwerp geschreven. Janssen is naast wethouder ook secretaris bij de Sociale Alliantie, samenwer-

dat door de Wet Werk en Bijstand (WWB) uit te voeren.

kingsverband van diverse organisaties zoals FNV, CNV,

Gemeenten zorgen ervoor dat een bijstandsuitkering

Kerk in Actie en Forum. De Sociale Alliantie zet zich in

wordt uitbetaald. Daarnaast kunnen ze bijzondere bijstand verlenen, en voorzieningen in het leven roepen om maatschappelijke participatie mogelijk te maken. Bijvoorbeeld zodat kinderen uit arme gezinnen kunnen sporten. De gemeente kan ook helpen bij het oplossen van schulden. Deze maatregelen vallen onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

voor een armoedevrij Nederland.

Ontoereikend ‘Bij het gemeentelijk armoedebeleid gaat het om plakpleisters. Omdat het landelijk beleid niet voldoende is en het landelijk sociaal minimum gewoonweg ontoereikend is, moeten gemeenten de minima wel helpen. Gemeenten moeten fatsoenlijk omgaan met mensen die op of onder de armoedegrens leven en ik heb het idee dat dat heel aardig gebeurt. Natuurlijk doet de ene gemeente het beter dan de andere. De plannen van het nieuwe kabinet baren me wel zorgen. Korten op de bijstandsuitkering is niet reëel, het is schandalig te denken dat ze wel met minder rond kunnen komen.’ Het Sociaal Cultureel Planbureau kwam in september met de publicatie ‘Uit de armoede werken’. In dit onderzoek is gekeken of mensen die in 2004 arm waren dat in 2007 nog steeds waren. 40 procent van die groep bleek vier jaar later nog steeds op of onder de armoedegrens te leven. Een van de conclusies is dat betaald werk de belangrijkste manier is om uit de armoede te komen. Daar is Raf Janssen het mee eens, als het tenminste om werk gaat dat fatsoenlijk betaald wordt. Als dat zo is hoeft er ook geen sprake te zijn van een armoedeval, waardoor het voor mensen met een bijstandsuitkering financieel niet loont om te gaan werken. Als ze gaan werken zouden ze namelijk het recht op diverse inkomensafhankelijke regelingen verliezen. ‘Armoedeval wordt snel geroepen, maar is vaak lariekoek. Een alleenstaande die vanuit de bijstand gaat werken en het minimumloon ontvangt, gaat er sowieso 30% op vooruit. Voor gehuwden ligt het gecompliceerder, maar dan nog. Wij als gemeente hanteren bij inkomensafhankelijke regelingen bijvoorbeeld een grens van 115 procent van het sociaal minimum. Dat wil zeggen dat als je tussen de 100 en 115 procent van het minimumloon gaat verdienen, je nog steeds recht hebt op de minimaregelingen. Het loont dus zeker om te gaan werken. En een baan biedt trouwens meer dan een hoger inkomen. Het geeft voldoening en het gevoel er weer bij te horen.’

16 Armoede Magazine 2010

Stedenestafette

In het kader van het Europese jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting vindt dit jaar de Stedenestafette plaats (zie pag. 22). De bedoeling is om lokale initiatieven te stimuleren. Ook is de hoop dat hiermee verschillende partners met elkaar in verbinding komen, zoals bijvoorbeeld gemeente en voedselbank. Volgens Raf Janssen denken nog steeds veel mensen in Nederland dat armoede geen probleem is. Hij hoopt dat er door de Stedenestafette een landelijk en publiek debat op gang komt, omdat de ene gemeente het stokje doorgeeft aan de andere. Zo zou er, als het goed is, door het hele land aandacht moeten komen voor het armoedeprobleem.

Aanvullend

Op lokaal niveau proberen steeds meer voedselbanken

Twee maal per jaar stelt het Rijk het sociaal minimum

een steeds grotere groep mensen te helpen met een

vast. Dit is gelijk aan de bijstandsnorm, eventueel

eerste levensbehoefte. In eerste instantie keek de

aangevuld door de kinderbijslag. Voor 65-plussers is het

overheid met argusogen naar dit fenomeen, maar nu

sociaal minimum gelijk aan de AOW. Deze norm geldt

werken gemeenten steeds vaker samen met de lokale

voor alle burgers in Nederland en wordt geregeld in

voedselbank.

de Wet Werk en Bijstand (WWB). ‘De uitvoering van de Wet Werk en Bijstand is een taak van de gemeenten’,

Vindplaats

aldus Raf Janssen, ‘maar daarnaast zijn er aanvullende

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

gemeentelijke regelingen, zoals een tegemoetkoming

geeft zelfs aan dat de samenwerking tussen gemeen-

in de aanvullende ziektekostenverzekering. In de

ten en voedselbanken verder moet worden verbeterd.

gemeente Peel en Maas is dat bijvoorbeeld € 17,- per

Volgens Janssen heeft het ook geen enkele zin om met

maand. Er kan ook een bijdrage worden gegeven voor

de ruggen naar elkaar toe te staan. ‘Voedselbanken

schoolkosten, sociaal-culturele activiteiten en sport. Ver-

zijn er, en ze zijn een vindplaats van mensen met wie

der kun je denken aan een tegemoetkoming in de extra

de overheid het contact verloren heeft. Mensen die

uitgaven die chronisch zieken of gehandicapten hebben.’

gebruik maken van de voedselbank, kunnen wellicht

Deze voorzieningen in het kader van de Wet maatschap-

ook gebruik maken van gemeentelijke voorzieningen.

pelijke ondersteuning (Wmo) kunnen op twee manieren

Zo houden ambtenaren in diverse gemeenten spreek-

worden verstrekt. Je krijgt de hulp in natura (iemand

uren bij de lokale voedselbank, om te kijken hoe ze de

komt bijvoorbeeld langs als hulp in de huishouding)

situatie van mensen kunnen verbeteren. Daarnaast kun-

of via een persoonsgebonden budget (een geldbedrag

nen gemeenten voedselbanken ondersteunen door hen

waarmee mensen zelf hulp kunnen inkopen).

bijvoorbeeld een pand beschikbaar te stellen. Het zou

Naast de uitvoering van de WWB en Wmo noemt Jans-

mooi zijn als er geen voedselbanken meer nodig zijn,

sen het betrekken van de samenleving bij het armoe-

maar dat moment is helaas nog niet aangebroken.’

deprobleem. ‘Gemeenten moeten mensen die het goed hebben proberen te mobiliseren om iets voor een ander te doen. Vrijwilligerswerk bijvoorbeeld.’ 17 Armoede Magazine 2010

WE E K E NDSC H OOL Tekst: Rietje Krijnen

Weekendschool opent deuren voor toekomstperspectief Kinderen hebben lang romantische ideeën over hun toekomst. Vaak worden die ingegeven door hun ouders, de omgeving en televisiebeelden. Kinderen uit achterstandswijken krijgen minder prikkels op dit vlak. Omdat ze ook niet kunnen terugvallen op rolmodellen lopen

De vriendenboekjes staan er in de eerste jaren van de basisschool vol mee. Meisjes willen later graag verpleegster, juf of kapster zijn. Jongens zijn vast van plan door het leven te gaan als brandweerman, piloot of avonturier. Kinderen van 10 jaar en ouder krijgen wat realistischer beelden. Ze hebben om zich heen kunnen kijken en vinden het beroep van vader, moeder, oom, tante of een vriend leuk.

Eenzaam

ze sneller het risico in een uitzichtloze

Voor kinderen in achterstandswijken werkt het allemaal

situatie te belanden. Niet als ze naar de

wat anders. Daar kwam psycholoog Heleen Terwijn

Weekendschool gaan. Daar krijgen ze een

onderzoek in de Bijlmer onder de leeftijdsgroep

keur aan mogelijkheden voorgeschoteld die hun toekomst kan verrijken.

midden jaren negentig achter tijdens een meerjarig 10-14 jarigen. Kinderen, zo bleek, stonden er enorm eenzaam voor als het ging om het nadenken over hun toekomst. Hun ouders vonden wel dat hun kroost het beter moest krijgen en een diploma moest halen. Waarvóór ze een diploma moesten halen was, daar hadden ze niet zo’n idee van. Alleen dokter en advocaat pasten in dat plaatje, omdat dat de enige ‘hoge’ beroepen waren die ze kenden. Terwijn in een eerder interview: ‘Bij een slechte CITO-score lag de toekomstdroom om dokter of advocaat te worden in duigen. Veel kinderen kregen het idee dat ze gefaald hadden en ze dachten vooral dat er voor hen niets interessants te doen zou zijn’.

18 Armoede Magazine 2010

Shelley viel al tijdens de kleuterjaren op door haar

autochtonen – dan in de Bijlmer die destijds voor een

leergierigheid. Haar ouders die in een cafetaria werken,

belangrijk deel bestonden uit Antillianen en Surinamers.

noemden haar de professor van het gezin. Shelley nam

Datzelfde gold voor de derde vestiging in Amsterdam-

altijd aan dat ze later ook in diezelfde zaak zou gaan

West. Dat was rond de tijd van de discussies over de

werken. Totdat ze op de Weekendschool zag wat de

Marokkaanse jeugd. Maar het concept bleek overal aan

mogelijkheden waren. Nu heeft ze heel andere plannen

te slaan. We hebben nu ook vestigingen in Den Haag,

en wil ze ooit lerares biologie worden.

Utrecht, Nijmegen, Groningen, Rotterdam en Tilburg.’

Veel kinderen werden in het moeilijke proces van

Motivatie

opleiding en beroepskeuze aan hun lot overgelaten.

De werkwijze is even eenvoudig als doeltreffend. De

Terwijn kon haar deprimerende onderzoeksresultaten bij

vestiging heeft contacten met scholen in achterstands-

de gemeente neerleggen en het daarbij laten, maar ze

wijken. Elk jaar werven zij kandidaten onder leerlingen

zocht verder. Er moest iets nieuws komen. Terwijn: ‘Het

van groep 7. De kinderen moeten aangeven waarom ze

besef dat elk kind talenten heeft en dat het er uiteinde-

naar de Weekendschool willen komen. Ze krijgen ook

lijk om gaat iets te vinden waar jij goed in bent, leefde

de vraag voorgelegd of ze het vol kunnen houden om

helemaal niet. Je was ongeveer verloren als je geen

drie jaar lang elke zondag te komen. Niet voor elk kind

hoge schoolopleiding kon gaan volgen.’

is dat weggelegd, omdat er verplichtingen zijn zoals sportclubs, hobbies, kerk of moskee. Voor kinderen uit

Inspiratie

gebroken gezinnen die om het weekend niet in dezelfde

Ze zag dat het belangrijk was al op jonge leeftijd veel

stad verblijven, is het ook nauwelijks mogelijk om

toekomstmogelijkheden te zien én de eigen talenten te

steeds aanwezig te zijn.

ontdekken. Inspiratie te krijgen van mensen met passie

‘We pikken de meest gemotiveerde kinderen eruit. Dat

voor hun vak. En zo werd het concept van de Weekend-

moet ook wel, want we hebben per vestiging maar 40

school geboren. Een school die het beste in kinderen

plaatsen per leerjaar, terwijl zoveel meer kinderen willen

naar boven moet halen, als er van nature weinig sti-

komen. Kinderen moeten dus ook die energie erin willen

mulans in de omgeving is. Terwijn vond een partner in

steken’, legt Van Gelder uit. Motivatie staat bij de leiding

handelshuis IMC dat zorgde voor de nodigde financiën.

van de scholen niet gelijk aan prestatie. ‘Dat is een mis-

De naam van de school was zo snel gevonden: IMC

vatting. We gaan ervan uit dat elk kind talenten heeft.’

Weekenschool. Na de eerste vestiging in de Bijlmer in

Het systeem draait voor een belangrijk deel op gast-

1997 volgden er nog acht.

docenten. ‘Dan gaat het om mensen die vanuit hun

Natalie van Gelder, hoofd onderzoeksgroep IMC Week-

eigen passie en enthousiasme kennis overdragen. De

endschool: ‘De tweede school kwam na behoefteon-

beroepen passen in de 15 vakken die we in drie jaar

derzoek in Amsterdam Noord. Het was erg spannend in

tijd behandelen. Denk maar aan geneeskunde, recht,

die tijd of het concept ook daar aan zou slaan. Je hebt

journalistiek, sterrenkunde, ondernemen, film. Vooraf

toch met andere bevolkingsgroepen te maken – meer

spreken we met gastdocenten de aanpak goed door.’

19 Armoede Magazine 2010

WE E K E NDSC H OOL

Hashim ging voorheen van school naar huis om daar

school zei het een keer erg treffend: ‘Op de Week-

alleen maar televisie te kijken. Buiten spelen mocht niet

endschool leer je echte dingen’. ‘Dat is ook zo. Sociale

van zijn moeder. Met klasgenootjes afspreken, lukte

vaardigheden zijn minstens zo belangrijk. Onze drie

bijna nooit. De Weekendschool was een soort ontsnap-

peilers zijn verbreden van perspectief, vergroten van

ping voor hem uit het saaie dagritme van de zondag.

het zelfvertrouwen en versterking van de verbintenis

Van een bijna depressieve jongen veranderde hij in een

met de samenleving. Dat zit in meer dan alleen kennis.

ondernemende puber.

Dit zorgt ervoor dat kinderen een duidelijker toekomstperspectief hebben. Dat ze volhardend worden in het

Stage

bereiken van hun ideaal. Wij krijgen ze binnen vanaf

Advocaat Carolien Pentinga heeft een paar jaar meege-

10 jaar. Als ze nog volop nieuwsgierig zijn en voor heel

draaid als gastdocent. Zij werkt bij Plasman Advocaten

veel openstaan. Het is bekend dat die natuurlijke drang

en kwam dus ook samen met Peter Plasman les geven

afneemt naarmate kinderen ouder worden. Juist tot die

over strafrecht. ‘Ik vind het een prachtig initiatief’, zegt

14 jaar kunnen we ze veel extra’s bieden, zoals com-

ze. ‘Het idee dat kinderen geïnspireerd raken en blijven

promissen sluiten, onderhandelen, het eigen standpunt

geloven in hun dromen. Je leert ze echt iets en ze raken

verdedigen. Dat is allemaal erg waardevol. Krijgen ze dit

geïnteresseerd. Ik zag dat ook aan het enthousiasme

soort impulsen niet, dan ligt uitzichtloosheid veel meer

van de kinderen. We hebben te maken gehad met

op de loer.’

kinderen die zonder meer talent hadden om te pleiten. Peter zei naderhand: je bent bij deze over tien jaar

Jair was volgens zijn basisschool een lastige dominante

aangenomen op ons kantoor.’

jongen. Het eerste jaar op de Weekendschool had hij het moeilijk. In het tweede jaar leek het ook die kant

Deelname aan de school is gratis. De kosten

op te gaan toen hij weer een voorzittersrol opeiste. Zijn

worden opgebracht door

groepje wilde alleen een ander onderwerp voor een film

IMC en zo’n zestig andere

kiezen dan hij had voorgesteld. Hij legde zich daarbij

sponsoren. Giften zijn er

neer zonder boos te worden en werkte net zo hard als

ook. Job Cohen heeft bij

alle anderen mee om de film tot een succes te maken.

zijn afscheid als burge-

Ouders

meester van Amsterdam besloten alle giften ten

Een teer punt in het geheel is de thuisbasis. Die is lang

goede te laten komen

niet altijd ideaal. Tot dit jaar heeft de IMC Weekend-

aan de IMC Weekend-

school zich vooral gericht op de kinderen, omdat hun

school. Sinds kort is er

motivatie belangrijk is voor deelname. ‘Het klopt dat we

wat overheidsgeld mee

ouders op een bepaalde manier links hebben laten lig-

gemoeid. Gemeenten zijn

gen. We zien wel het belang van ouders en de thuissitu-

meer bereid om financieel

atie. Het is voor de leerlingen fijn als ze thuis het een en

hun steentje bij te dragen

ander kunnen vertellen, dat hun ouders geïnteresseerd

en de organisatie bekijkt

zijn en naar de diploma-uitreiking komen. Dat is alleen

welke vorm hiervoor

niet voor iedereen weggelegd. Dit jaar zijn we begon-

wordt gevonden.

nen met huisbezoeken om een beter beeld van de leerlingen te krijgen. Soms helpt dat om een kind beter Het meest treffend vindt ze nog altijd de motivatie. ‘Ga

te ondersteunen. Als ouders beter weten wat hun kind

er maar aanstaan om op 10-jarige leeftijd de moed op

doet, kunnen zij er op hun beurt ook meer voor hem of

te brengen om er elke zondag weer te zijn. Dat vergt

haar zijn.’

nogal wat van je! Motivatie die je vooral uit jezelf moet

Inmiddels is een groep oud-leerlingen ook gevraagd

halen. Er waren ook kinderen die het thuis moeilijk had-

naar de ervaringen en de manier waarop ze de kennis

den. Het hoort niet uniek bij deze doelgroep, maar het

nog gebruiken of toepassen. ‘Het blijkt dat ze voor een

komt wel voor. Die kinderen moet je ook ruimte kunnen

groot deel wel een duidelijker beeld van hun toekomst

bieden. Of kinderen die eerst teruggetrokken waren,

hebben. We zouden over tien jaar weer eens moeten

maar naderhand toch uit hun schulp kropen. Het gaat

onderzoeken hoe zij er dan voor staan. Ze kunnen dan

eigenlijk om meer dan het vak ‘recht’ alleen. Ze moeten

zelf ook beter de waarde van de tijd bij ons onder woor-

ook leren voor een groep te gaan staan, de pleiten en te

den brengen.’

argumenteren. Daar heb je altijd wat aan.’

20 Armoede Magazine 2010

Het is het aspect waarop ook Natalie van Gelder hamert:

Met dank aan Impuls, uitgave van Stimulansz

kinderen leren niet alleen vakken. Een jongetje op

Kijk ook op www.imcweekendschool.nl

O UD E R E N Tekst: Rietje Krijnen

Ouderen en armoede

Je ziet het niet, maar het is er wel Gepensioneerden die nauwelijks de eindjes aan elkaar kunnen knopen. 65-plussers zonder pensioen die niet weten hoe ze het einde van de maand moeten halen. Armoede treft ook duidelijk ouderen. Meer bekendheid geven aan bestaande regels zou ouderen wel kunnen helpen. Pia gaat elke dag naar het café op de hoek. Niet om er een borreltje te halen, maar om lang voor openingstijd de boel schoon te maken. Ze doet dit werk nu ruim vier jaar en het bevalt haar wel, omdat ze alles op haar eigen tempo kan doen. Pia is namelijk niet meer zo snel met haar 69 jaar. ‘Het is niet het meest fantastische werk, maar ik hoef in elk geval niet steeds de eindjes aan elkaar te knopen. Met alleen AOW kwam ik er niet’, zegt ze. Er zijn meer mensen als Pia: een leven lang gewerkt,

vaak de mogelijkheid om kwijtschelding van bijvoor-

gescheiden, geen recht op pensioen. Pia kent iemand

beeld afvalheffing of gemeentelijke belastingen te

die bijna dertig jaar in België heeft gewoond in een

krijgen. Mensen met een onvolledige AOW kunnen via

enorme villa. De beste man dacht het gemakkelijk tot

de Sociale Verzekeringsbank (SVB) hun AOW én een

zijn dood uit te zingen met zijn kapitaal, maar liep tegen

aanvulling (WWB 65+) krijgen als het inkomen beneden

een louche zakenpartner aan. Pensioen? Had hij niet

het sociaal minimum ligt. Wie zich erin verdiept, vindt

geregeld. ‘Die doet nu met zijn 72 jaar de administratie

tal van mogelijkheden om het basisinkomen toch iets

van een paar kleine bedrijfjes, zodat hij toch wat bijver-

op te krikken.

dient. Het punt is dat hij een onvolledige AOW heeft, waardoor hij wel zal moeten.’

Niet-gebruik ‘Een belangrijk speerpunt van de ANBO is dat we niet-

Gaatjes dichten

gebruik willen tegengaan’, zegt Bouman. ‘Het blijkt dat

Het zijn geen uitzonderlijke situaties. Een deel van de

veel ouderen te weinig de mogelijkheden kennen om

Nederlanders heeft géén aanvullend pensioen of een

kwijtschelding te krijgen of toeslagen aan te vragen. Dat

onvolledige AOW. Leven van alléén een AOW is al inge-

kan mensen behoorlijk in de problemen brengen. Soms

wikkeld. Wie de gemiddelde kosten voor wonen, zorg

zie je ook een te grote trots om die aanvragen in te die-

en dagelijks levensonderhoud bij elkaar optelt, komt al

nen. Alsof mensen dan toegeven dat ze het financieel

snel boven de 1000 euro per maand uit. Het jaarlijkse

slechter hebben. Wij laten mensen zien dat het daar niet

vakantiegeld wordt meestal gebruikt om de gaatjes te

om draait. Dat het belangrijker is om genoeg te eten te

dichten.

hebben, maar dat is niet altijd gemakkelijk.’

Volgens de ouderenbond ANBO is het belangrijk dat deze situaties meer bespreekbaar worden gemaakt.

21 Armoede Magazine 2010

Cliëntenraden

Woordvoerder Juanita Bouman: ‘Veel ouderen hangen

Cliëntenraden van de SVB zijn bijvoorbeeld in staat om

het niet aan de grote klok dat ze te weinig geld heb-

via informatie vanuit de SVB te hameren op mogelijkhe-

ben om van te leven. Daardoor is een deel van deze

den om toeslagen of kwijtschelding aan te vragen.

armoede verborgen en blijft zo onzichtbaar voor de

De ANBO: ‘Mensen willen soms niet zichtbaar worden.

buitenwereld. Je ziet dat mensen steeds minder gaan

Dan moet je wel zorgen dat ze de juiste informatie

uitgeven aan eerste levensbehoeftes als eten. Anders

krijgen. Dat proberen wij te doen en wij proberen ook

redden ze het niet.’

de positie van ouderen via de politiek goed onder de

Wie zo slecht de eindjes aan elkaar kan knopen, heeft

aandacht te brengen. Mogelijk dat er dan iets verandert.’

STE DE NE STA F E TTE Tekst: Rietje Krijnen

Stichting CLIP:

Alleen door samenwerking is armoede tegen te gaan Een van de onderdelen van de aanpak in Nederland in het

'Vrijwilligers gaan op een andere manier om

kader van het Europees Jaar van de bestrijding van armoede

met geven van tijd en aandacht aan mensen.

en sociale uitsluiting is de Stedenestafette. De bedoeling is

werk gaan. Terwijl je elkaar keihard nodig

dat in verschillende plaatsen ervaring wordt opgedaan met

Dat kan haaks staan op hoe professionals te hebt. Je bent er bijvoorbeeld niet met schuld-

armoedebestrijding én dat daarna die ervaring weer wordt

hulpverlening alléén. Dat kan een prachtig uit-

doorgegeven aan een andere gemeente. Een mooi initiatief,

te halen, maar in de praktijk wil het nogal

maar werkt het ook?

gangspunt zijn om mensen uit de problemen eens mis gaan. Dan gaan mensen opnieuw schulden aan omdat de wasmachine kapot gaat. Als je zorgt voor goede begeleiding van

Het idee is eenvoudig en zou doeltreffend

De ervaring van Wilma Kuiper van de Stichting

deze mensen en een goed contact met een

kunnen zijn: gemeenten die zich aanmelden

CLIP, door de organisatie van regionale werk-

kerkelijke organisaties of humanitas dan kan

voor de Stedenestafette houden een manifes-

bijeenkomsten van de Sociale Alliantie betrok-

dat probleem misschien worden opgevangen.’

tatie over armoede en sociale uitsluiting. Een

ken bij dit project, is toch een iets andere.

van de dragers van het project, het Verweij-

‘Wij zijn ook in verschillende deelnemende

Jonker Instituut, voert in elke deelnemende

gemeenten geweest, maar daar moet nog

Wilma Kuipers verhaal is eigenlijk: zorg voor

gemeente een onderzoek uit naar de stand

veel gebeuren’, zegt zij.

een goed gemeentelijk kader, maar rust tege-

van zaken van het armoedebeleid. Het onderzoek mét aanbevelingen moet gemeenten

lijkertijd ook vrijwilligersorganisaties toe om

Keihard nodig

verder helpen het lokale beleid te verbeteren.

Het is haar vooral opgevallen dat de samen-

Dat zou de verwachting scheppen dat het hier

werking tussen professionals en vrijwilligers

om gemeenten gaat waarin het slecht gesteld

moeizaam verloopt. ‘En je zult het toch met

is met het minimabeleid, maar niets is minder

z’n allen moeten doen. Ik heb wel gezien dat

waar. Uit de informatie die het Verwey-Jonker

mensen zich dat realiseren. Iedereen

Instituut verstrekt blijkt het te gaan om

roept ook dat een goede samenwer-

koplopers op het gebied van bestrijding van

king tot stand moet komen, maar

armoede en sociale uitsluiting.

de praktijk is gewoon anders.'

22 Armoede Magazine 2010

Vangnet

brede steun te kunnen bieden.

‘Je ziet dat gemeenten het helemaal niet zo

Ze moeten kunnen inspringen als regelingen

Geleen is ook een voorbeeld waar lokale

slecht doen als het gaat om armoedebeleid

tekort schieten. Dat betekent dat je elkaar

organisaties een betere onderlinge samen-

via de sociale zekerheid en Wet maatschap-

moet kennen en samen moet optrekken.’

werking hebben afgedwongen. ‘Daar waren

pelijk ondersteuning (Wmo). Cliëntenraden

Vrijwilligers en professionals lukt dat niet

verschillende maatschappelijke organisaties

zitten daar, als het goed is, ook bovenop. Het

zo goed, ziet ze. Terwijl het wél kan. ‘De

ontevreden over de armoedemanifestatie die

probleem zit ‘m veel meer in de organisaties

gemeenten moeten zien dat zij het overleg,

er is gehouden. De gemeente heeft dat goed

die als het ware het vangnet vormen. Hun

de samenwerking, moeten faciliteren. Zij

opgepikt en is met de organisaties om de

subsidies dreigen in de komende jaren afge-

moeten de bindende factor zijn, anders blijven

tafel gegaan. Je ziet dat in Geleen een betere

bouwd te worden, terwijl ik vaak het gevoel

er te veel mogelijkheden onbenut. Tja en dat

samenwerking op poten wordt gezet.’

heb dat zij echt de basis vormen onder het

kost een gemeente geld, maar het levert ook

armoedebeleid.’

weer veel op!’

Bezuinigingen

Ze noemt het de dubbele hedendaagse boodschap. Aan alle kanten wordt geroepen dat

Maar wordt het ‘stokje’ ook doorgegeven aan

Ne9en padenplan

andere gemeenten? Wilma Kuiper vindt dat

mensen mee moeten doen. Ze moeten met

Wilma Kuiper neemt Zwolle als voorbeeld.

het te weinig is gebeurd. Uit de cijfers van

drang en dwang aan de slag om te participe-

‘Daar is een aparte stichting opgericht die

begin november blijkt dat ze daar gelijk in

ren in de samenleving. ‘En tegelijkertijd zie je

wij hebben ondersteund. Die stichting is

heeft. Bij de start van het ‘armoedejaar’ en

dat allerlei faciliteiten worden teruggebracht.

er in 2009 gekomen. In 2010 konden de

de stedenestafette lieten dertig gemeenten

Er wordt steeds wat vanaf gesnoept, zodat het

participerende organisaties aan de slag. We

weten in dit kader activiteiten te willen ont-

uiteindelijk moeilijker wordt om echt mee te

hebben daar gewerkt met het idee van lange

plooien om armoede te bestrijden. De stand

doen.’

termijnvisies en korte klappen. Als je dat

begin november was niet echt hoopgevend.

De term is bekend: civil society. We moe-

stappenplan bekijkt (zie hieronder), ziet het er

De helft van deze dertig gemeenten heeft tot

ten meer voor elkaar doen om zo verder te

gewoon goed uit. We hebben als vertrekpunt

dusver actie ondernomen.

komen. Burenhulp, heette dat vroeger. Op

de mensen zelf. Zij worden aan het woord

Movisie, landelijke projectleider van de

zich niet eens een verkeerd onderdeel van

gelaten. Armoede kan je niet aanpakken

Stedenestafette laat als reactie hierop weten:

het armoedebeleid. ‘Als mensen bij elkaar zijn

zonder de inbreng van de mensen waarover

‘Sommige gemeenten zien door bezuinigingen

betrokken, is er al een grote stap gemaakt.

het gaat! De samenleving moet erbij worden

of de installatie van een nieuw college af van

Maar je moet dat wel onderdeel maken van

betrokken, zodat mensen meetellen en kun-

deelname. Anderen zijn bang verwachtingen

het grotere geheel. Wat ons betreft – en dat

nen meedoen. Zo zijn diverse paden uitge-

te scheppen die ze in de praktijk niet waar

geldt voor alle organisaties die te maken heb-

werkt. Die werkwijze kan naadloos op elke

kunnen maken.’

ben met het armoedebeleid – moeten deze

gemeentelijke situatie worden geplakt. Maar

Wilma Kuiper: ‘Het streven van de Sociale

dan nogmaals: het is zaak dat professionals

Alliantie is om Nederland in 2020 armoedevrij

en vrijwilligers met elkaar optrekken.’

te hebben. We zouden hieraan met dit armoe-

In Zwolle is een sociale toekomstagenda

dejaar een impuls kunnen geven. Deels denk

opgesteld. Die kan ook overgenomen wor-

ik dat dat ook wel gelukt is. Toch blijft dat

organisaties ondersteunend zijn.

den door diverse gemeenten, zodat uiteindelijk de lokale samenwerking voor de minima wordt versterkt, vernieuwd en verbeterd.

23 Armoede Magazine 2010

streven erg afhankelijk van de manier waarop in heel Nederland naar armoedebeleid wordt gekeken. Blijft het iets van ons allemaal? Of wordt het een ‘zij’ tegen ‘wij’-verhaal?’

SCP: moeilijk om uit armoede omhoog te klimmen

Movisie: Stedenestafette heeft veel losgemaakt

Veel Nederlanders die onder de

Voor het rapport hield het SCP

Vanuit MOVISIE zijn zeven advi-

de armoedeproblematiek. Veel

armoedegrens leven, hebben

een steekproef onder honderd-

seurs betrokken bij de Steden-

organisaties hebben ons bena-

moeite om uit deze situatie te

duizenden huishoudens die in

estafette. Zij begeleiden de

derd met de vraag wat wij doen,

komen. Dat laat het Sociaal en

2004 onder deze grens leef-

deelnemende gemeenten zowel

of ze met ons mogen samenwer-

Cultureel Planbureau in septem-

den. Het vinden van werk of

op bestuurlijk als op ambte-

ken en hoe zij zelf een bijdrage

ber 2010 weten. Van de huis-

beter betaald werk is meestal

lijk niveau en adviseren bij de

kunnen leveren aan de doelstel-

houdens met een laag inkomen

erg belangrijk voor de vraag

ontwikkeling en uitvoering van

lingen van het project.’

zijn zes op de tien er drie jaar

of iemand arm is. Autochtone

de lokale manifestaties. Volgens

Christine Kuiper: 'De Stedenesta-

later financieel beter aan toe.

Nederlanders slagen er over het

twee adviseurs, Bora Avric en

fette tegen armoede en sociale

De andere veertig procent zat

algemeen veel sneller in om aan

Christine Kuiper, heeft de Ste-

uitsluiting kwam wat mij betreft

ook na drie jaar nog onder de

de slag te komen dan migran-

denestafette veel losgemaakt.

op het juiste moment. Nederland

armoedegrens.

ten. Dat is volgens het CPB dan

Bora Avric: ‘Ik heb gemerkt dat

gaat flink bezuinigen. Dit treft

Autochtone Nederlanders heb-

ook de reden dat het voor die

het project Stedenestafette

kwetsbare groepen, onder meer

ben vijfmaal zoveel kans om

laatste groep moeilijker is om de

heel veel heeft losgemaakt.

Wajongers en mensen die al

blijvend aan de armoede te

armoede achter zich te laten.

Niet alleen bij de deelnemende

langdurig in een bijstandssituatie

ontsnappen dan niet-westerse

Bijna de helft van de armen

gemeenten maar ook bij veel

verkeren. Ik vind het belangrijk

migranten. Voor de vraag of

heeft in de 3,5 jaar voorafgaand

andere gemeenten en instanties

dat we aandacht hebben voor

iemand in armoede leeft, ging

aan het onderzoek niet naar

die zich bezighouden met

deze groepen en samen met

het Planbureau uit van de zoge-

werk gezocht. Daarvan zegt

deze groepen kijken wat er

noemde lage-inkomensgrens.

weer de helft dat hun slechte

nodig is om hun situatie minder

Die was in 2007 tijdens het

gezondheid de reden is om niet

kwetsbaar te maken.’

onderzoek 900 euro per maand

de solliciteren.

voor een alleenstaande.

Onderzoeksrapport ‘Armoede in Nederland 2010’

Manifest Sociale Alliantie: Nederland in 2020 Armoedevrij!

De zorg- en beschermingstaak

de overheid zorg voor te dragen.

van de overheid schiet tekort.

Waar mensen vallen, daar die-

Dat is de meest schrijnende

nen zij opgevangen te worden.

conclusie die blijkt uit het breed

En het net dat daarvoor nodig

kerkelijke onderzoek ‘Armoede

is, dient te worden opgehouden

Juist nu het economisch slechter

leven van allen en de eigen

in Nederland 2010’. Dat stuit de

door de overheid. Pas wanneer

gaat, juist nu alle politieke

bestaanszekerheid van een ieder.

kerken tegen de borst. Grote

die zorg tekort schiet, wanneer

partijen zoeken naar bezuinigin-

Met solidariteit en eigen kracht

groepen burgers zijn langdurig

het recht niet functioneert, of

gen om het doorschieten van de

lukt het om armoede uit te ban-

afhankelijk geworden van dia-

wanneer er meer nodig is dan

geldeconomie te repareren, juist

nen en weg te houden uit onze

conale hulp door kerken.

recht doen, pas dan komt de

nu roept de Sociale Alliantie de

samenleving.’

De kerken dringen er om die

kerk in beeld.’

Nederlandse samenleving op

De samenleving moet op zoek

reden bij hun lokale diaconale

Uit het onderzoek blijkt dat het

zichzelf een doel te stellen dat

naar werkelijk nieuwe wegen

organisaties op aan dat zij de

vooral alleenstaande ouders

past bij een welvarend land: zorg

om de bestaanszekerheid van

uitkomsten van het armoede-

(51,8%) en mensen zonder

dat binnen 10 jaar geen armoede

iedereen te garanderen. Tijdens

onderzoek als een belangrijk

betaald werk (48%) zijn die hulp

meer voorkomt in Nederland.

die zoektocht naar nieuwe

signaal inbrengen bij hun lokale

ontvangen. Andere veelvoor-

Met deze doelstelling pleit

regelingen moeten de bestaande

overheden en pleiten voor een

komende groepen zijn oude-

de Sociale Alliantie voor een

sociale regelingen zo veel

duurzaam sociaal armoedebeleid

ren, asielzoekers en mensen

samenleving waarin alle burgers

mogelijk in stand en op peil

en betere uitvoering van de soci-

met psychische beperkingen.

respect ervaren, waarin de

worden gehouden. Want alleen

ale zekerheid. Ds. Peter Verhoeff,

Verder blijkt dat de oorzaken

bestaanszekerheid voor allen en

burgers die verzekerd zijn van

preses van de generale synode

van armoede vooral voortkomen

de zorg voor elkaar zijn gegaran-

bestaanszekerheid zijn in staat

van de Protestantse Kerk, noemt

uit schuldenproblematiek, door

deerd. Armoede kan overwon-

om volwaardig mee te doen aan

het ‘een kwestie van fatsoen dat

langdurig moeten rondkomen

nen en voorkómen worden als

het maatschappelijke debat over

de overheid verantwoordelijkheid

van een laag inkomen en ook

goede collectieve voorzieningen

de toekomst van onze samen-

draagt voor wie dat zelf niet kan’.

door onbekendheid met regel-

mensen in staat stellen om naar

leving en deel te nemen aan de

Ds. Peter Verhoeff: ‘Gerechtig-

geving en de bureaucratie.

vermogen eigen bijdragen te

zoektocht naar de vernieuwing

heid is recht, en daar behoort

leveren aan het goede samen-

van de sociale zekerheid.

in een beschaafde samenleving

24 Armoede Magazine 2010