Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
8° 50’ noord, 89° 7’ west
Maya magic Yucatán mag dan wel een van de meest toeristische stukjes van Mexico zijn, het heeft nog lang niet al zijn geheimen prijsgegeven. Het schiereiland is en blijft een magisch stukje aarde volop Mayaruïnes, dichte jungle en fabelachtige stranden. Niemand ontsnapt aan zijn betovering. Tekst Jurriaan Teulings Fotografie Beto Adame
058
059
Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
H
et is twee uur ’s nachts als we diep in de jungle van Calakmul de hoogste piramide van het Mayarijk beklimmen. Om ons heen mengt het amok van een groep slingerapen zich met een symfonie van krekels. Terwijl we de door de volle maan verlichte trappen bestijgen, worden we gegrepen door de magie van het moment. Een slordige vijftig kilometer en elf eeuwen van de moderne beschaving verwijderd, 55 meter de lucht in. Eenmaal boven is het uitzicht over de jungle in het zilveren maanlicht letterlijk adembenemend. Een oceaan van gebladerte strekt zich uit tot aan de sterren aan de horizon. In de boomtoppen tekent zich het silhouet af van een uitgestrekte spookstad, bedekt onder een groene deken van duizend jaar vergetelheid. Ik weet niet precies hoe lang ik met open mond heb zitten staren als de betovering wordt gebroken door Luis, een lifter die we in het binnenland van Yucatán hebben opgepikt. Hij wenkt mij en fotograaf Beto naar een stenen zuil aan de voet van de piramide. In het daglicht hadden we in het hevig geërodeerde oppervlak weinig herkenbaars kunnen bespeuren. Maar nu Luis het licht van zijn lantaarn schuin langs het reliëf schijnt, springen uit het spel van licht en schaduw ineens de contouren van een fiere Mayaheerser naar voren. De trots straalt van Luis, zelf onmiskenbaar een Maya, af. En terecht. Calakmul was samen met Tikal (100 kilometer zuidelijker, in hedendaags Guatemala) een van de grootste steden van de Maya’s. In de Klassieke Periode, tussen 300 en 900 na Christus, woonden er naar schatting tweehonderdduizend tot een miljoen mensen. Maar Luis’ trots gaat niet zo ver dat hij de moeite wil nemen om de oude taal van zijn volk te leren. Hij leert er liever Engels bij. ‘Tegenwoordig zijn de Maya’s in Yucatán voornamelijk simpele boeren die maïs, frijoles of chilipepers verbouwen. De meesten van ons spreken alleen Spaans – in mijn dorp zijn er alleen nog
060
‘De selectie van gasten wordt overgelaten aan een hindoegodin’ maar twee oude mensen die Maya spreken. Dat is jammer, maar je moet met de tijd mee, hè?’
Magisch dorp Niemand weet precies hoe en waarom het machtige Mayarijk viel. Was het overbevolking, een natuurramp, een mysterieuze epidemie? Toen de Spanjaarden in de zestiende eeuw Yucatán veroverden, was de Mayabevolking gedecimeerd. Maar de Maya’s die er nog waren, verzetten zich met hand en tand en het zou ruim anderhalve eeuw duren voordat de conquistadores al het Mayaland onder hun bestuur hadden. De Maya’s en hun bezetters leefden lange tijd ongemakkelijk naast elkaar. Dat zie je tegenwoordig nog af aan de kerken en stadjes die de Spanjaarden op of pal naast heilige Mayaplekken bouwden. Het plaatsje Izamal, zo’n 350 kilometer ten noorden van Calakmul, is daar een schoolvoorbeeld van – een groot kanariegeel klooster staat pontificaal naast de Mayapiramide Knch Kak Mo. Maar in tegenstelling tot Calakmul, is Izamal wél met zijn tijd mee gegaan. Dat wil zeggen: de stad is nooit verlaten en combineert op succesvolle wijze Mayacultuur met Spaanse tradities. Het merendeel van de bevolking is katholiek, maar spreekt Maya. De lokale ambachtslieden maken gebruik van oude productietechnieken die rechtstreeks voortkomen uit de Mayatraditie, maar verplaatsen zich in oude Spaanse koetsen. De grote piramide is niet zozeer een toeristentrekker als een publiek park, waar de
Vorige pagina’s TULUM Het strand voor de Uno Astro Lodge, een spirituele retraite, is een geliefde plek voor een meditatiesessie onder de sterren. Links TULUM Het strand van het kustplaatsje Tulum, niet zo heel lang geleden een plek waar alleen backpackers werden gezien, is tegenwoordig een eco chic vakantiebestemming die geliefd is onder een bont geschakeerd gezelschap, van Amerikaanse celebs en Mexicaanse muzikanten tot sikhs en Europese yogaliefhebbers.
061
Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
‘Yoga, al of niet bloot, is een vast ochtendritueel’
oud Mayaliedje voor ons dat hem tot tranen roert. Het is een oud welkomstlied voor bezoekers van een magische cenote. Hij had nauwelijks een toepasselijker lied kunnen kiezen, want de cenotes van Yucatán zijn een vast onderdeel van het landschap en een must voor elke bezoeker.
Maagdenoffers TULUM De kust nabij Tulum, waar een dozijn yogaresorts zijn neergestreken, wordt ook wel gekscherend de Costa Yoga genoemd. Rechts AKUMAL De Rio Místico, een ondergrondse rivier, verbindt verschillende sprookjesachtige, met jungle overgroeide cenotes met elkaar. Deze waterpoelen, waar Maya’s in vroegere tijden mensenoffers aan hun regengod brachten, bieden verkoeling in het vaak broeierige Yucatán.
062
lokale bevolking komt om te tortelduiven en te picknicken. Het is de bonte mix die de stad de status van pueblo mágico, magisch dorp, heeft opgeleverd – een eervolle classificatie die het slechts met een handjevol andere Mexicaanse dorpen deelt. Een van de trotste uitdragers van de Mayacultuur in het dorp is kunstenaar Esteban Abán Montejo, die samen met zijn zoon sieraden fabriceert uit natuurlijke materialen uit de omgeving, zoals henequen (een soort agave) en cocoyol (minikokosnoot). ‘Ik werk volgens duurzame technieken die al door mijn voorouders werden toegepast’, vertelt hij ons. ‘Zo probeer ik mijn erfgoed in stand te houden, terwijl ik ook met de tijd meega en mijn eigen technieken ontwikkel. Maar één ding zal ik nooit kunnen doen, en dat is massaproductie, zoals de Chinezen!’ Om zijn betuiging van Mayatrots kracht bij te zetten zingt Esteban een
Dat zit zo. Het schiereiland Yucatán is een geologisch buitenbeentje: het poreuze kalksteen waaruit het bestaat, functioneert als een gigantische spons. Duizenden met water gevulde putten en grotten, de zogeheten cenotes, bieden toegang tot een enorm onderaards afwateringssysteem. Soms zijn ze tientallen meters in diameter, met duizelingwekkend steile wanden. Het merendeel is echter niet meer dan een klein helder poeltje van een paar meter doorsnee. De Maya’s bouwden een groot deel van hun beschaving rondom deze waardevolle waterbronnen, die ze als de poorten naar de onderwereld zagen. Dat laatste betekent dat er veel waardevolle offers van goud – en hier en daar een maagd – in de cenotes zijn verdwenen, in het bijzonder om de humeurige weergod Chaac te sussen. Die vervolgens in de afgelopen eeuw allemaal weer zijn opgedoken door archeologen en schatzoekers. Het dieet van Chaac bestaat nu vooral uit
063
Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
avontuurlijke toeristen. Na stranden en koraalriffen zijn de cenotes de grootste natuurlijke trekpleisters van Yucatán. Het is een sport om er eentje te ontdekken die je helemaal voor jezelf hebt. Met een beetje doorvragen en de bereidheid om wat kilometers te maken over hobbelige zandweggetjes, lukt dat best. Luis, een Mayagids, brengt ons naar de Rio Místico, een recent geopende, ondergrondse rivier die verschillende cenotes aan de Caribische zuidkust met elkaar verbindt. Op het eerste gezicht ziet het er ook niet erg groots uit – de eerste cenote is niet meer dan een onooglijk gat in de grond. Maar als we erin afdalen, staan we ineens op een eilandje in een ondergrondse rivier, in een grot ter grootte van een kathedraal. We springen in het koude water en dobberen via een donker gangenstelsel naar een aantal sprookjesachtige, met jungle overgroeide cenotes, die we helemaal voor onszelf hebben. Alleen wordt dit walhalla bestierd door onberekenbare goden, en we moeten Chaac in het verkeerde keelgat zijn geschoten. In de nacht die volgt op ons verblijf in de natte spelonken van de onderwereld breekt er een ongenadige storm los. Een huilende wind rukt aan de wanden van onze tent in het natuurreservaat Sian Ka’an, waar we nou juist heen waren getrokken
064
‘Het is een sport om een cenote te ontdekken die je helemaal voor jezelf hebt’ voor de rust. Ik zie ons bezoek aan het reservaat in het water vallen, maar de toorn beperkt zich tot de nacht. Bij het ochtendgloren gaat de wind liggen als een kind dat is uitgeput door zijn eigen driftbui. We beklimmen een kleine uitkijktoren die zicht biedt op onze paradijselijke locatie: een landengte ten zuiden van Tulum tussen zee en lagune, met wuivende palmen en schitterend water zo ver het oog reikt. Prehistorische silhouetten van pelikanen deinen in de wind boven de horizon, die nu eens echt het einde van de wereld lijkt te markeren. Het is alsof de storm nooit heeft plaatsgevonden.
Blote yoga We besluiten een dagje door de lagune te varen, een netwerk van riviertjes die door mangrovebossen slingeren. Ooit waren dit handelsroutes van de
TULUM Het perfecte Caribische plaatje, dat alleen bij tijd en wijle wordt verstoord door een orkaan (vooral in augustus en begin september) of een hevige regenbui. Links AKUMAL De weg naar de cenotes van de Rio Místico. Daal af en je staat ineens op een eilandje in een ondergrondse rivier, in een grot ter grootte van een kathedraal.
065
Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
‘De Maya’s offerden hier vroeger goud en maagden’ CALAKMUL Maya gids Luis knielt in de afgelegen ruïnes van Calakmul, een van de grootste en belangrijkste steden in de Klassieke Mayaperiode, neer voor een basreliëf van een machtige krijger. Rechtsboven SIAN KA’AN Ochtendgloren in de lagune en mangroven van het biosfeerreservaat Sian Ka’an. Rechts CALAKMUL Een bultkrokodil houdt de fotograaf nauwlettend in de gaten. Maya’s bouwden vroeger kleine tempeltjes om de oerbeesten te eren.
066
Rechtsonder TULUM Rodrigo en Maya, een kunstenaarsstel uit de omgeving van Mexico-stad, komen elk jaar enkele maanden naar de Riviera Maya om bij te laden.
067
Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
TULUM Hoe zuidelijker en dichterbij je bij het natuurreservaat Sian Ka’an komt, hoe rustiger het strand wordt.
068
069
Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
‘Aan de kust is eco chic
het nieuwe mantra’
TULUM Aan de Riviera Maya is het gemiddeld 27 graden Celsius: perfect strandweer. Rechts SIAN KA’AN De vele kleine kanaaltjes in de uitgestrekte mangroven van dit natuurgebied zijn ideaal voor een frisse duik. En maak je geen zorgen — de krokodillen die hier vroeger de Maya’s de stuipen op het lijf joegen, zijn allang naar andere oorden vertrokken.
070
Maya’s, die vanuit het nabijgelegen Muyil een kanaal groeven om een verbinding met de lagune en oceaan te creëren. We stuiten op kleine tempeltjes gewijd aan de krokodillen waarlangs ze moesten navigeren. Luis, de bioloog die ons door het reservaat loodst, stelt ons gerust. Nee, de krokodillen zijn inmiddels verdwenen naar andere delen van het Sian Ka’an. Hij wijst naar de lucht alsof daar meer van te vrezen valt. ‘Wist je dat de overheid nog niet zo lang geleden een internationale luchthaven vlak naast het reservaat wilde bouwen? We hebben ons er met succes tegen verzet. Anders hadden er nu vliegtuigen in de lucht
boven ons gecirkeld. Het vliegveld komt nu op wat grotere afstand, dichter bij Tulum.’ Tulum krijgt zijn eigen internationale luchthaven. Als je het me acht jaar geleden – toen ik hier voor het eerst kwam – had verteld had ik me rot gelachen. Wat, voor die hippies in houten hutjes op het strand? Maar toen ik twee jaar geleden terug kwam was me meteen duidelijk hoe snel de zaken kunnen veranderen. Ineens stonken de hippies niet meer en was eco chic het nieuwe mantra. De backpackers waren verkast naar het onooglijke dorp in het binnenland. Nu telt dit fabelachtige stukje strand een dozijn yogaresorts waar al Amerikaanse celebs (Anne Hathaway, Drew Barrymore) zijn gesignaleerd in competitieve asana’s. En vind je er Aiko, een advertentieverkoper uit Colorado, in zijn blote bast in yogahouding warrior II. De blote yoga is zijn ochtendritueel in de Uno Astrolodge, een verzameling palapa’s (traditionele hutten) die zo zijn geplaatst dat ze volgens de Portugese eigenaar Umo een bijzondere energie opwekken. Umo gelooft dat Tulum een spirituele plek is. Op zijn eerste bezoek verbleef hij in Diamante K,
071
Yucatán Mexico
Mexico Yucatán
SIAN KA’AN Vanuit de hutjes die het educatieve centrum van dit natuurreservaat aan gasten beschikbaar stelt, heb je zicht op zowel de Caribische zee als op een lagune en mangroven.
‘De wind gaat liggen als een kind dat is uitgeput door zijn eigen driftbui’ Linksboven SIAN KA’AN Zicht op de Caribische Zee vanuit Cesiak, het educatieve centrum van het natuurreservaat. Linksonder TULUM Tulums versie van de Albert: de mobiele groenteen fruitman Luis. BINNENLAND In het binnenland leiden talloze verharde en onverharde wegen (en lifters als deze Kun) naar verrassingen als kleine Mayaplaatsjes en cenotes. AKUMAL De mystieke grot waardoor de Rio Místico, een ondergrondse rivier, stroomt.
072
een resortje dat zou zijn gebouwd op de ceremoniële gronden van de oude Maya’s. ‘Ik heb toen iets in de lucht gezien. Ronddraaiende lichten.’ De selectie van zijn gasten laat Umo over aan een hindoegodin. ‘Vorig jaar heb ik een beeldje van Saraswati, godin van de kunst en muziek, mee genomen uit India. Geloof het of niet, maar twee minuten nadat ik het beeld bij de ingang had geplaatst, diende zich een sitarspeler aan.’ Onder de gasten van vandaag: een Amerikaanse healer, een groep circusartiesten uit Guadalajara, Braziliaanse muzikanten en een stel blanke sikhs met hagelwitte tulbanden uit de Amerikaanse staat New Mexico. Laatstgenoemden heten sinds de sixties allebei Pritpal. Ze geven allebei een cursus kundaliniyoga in een aanpalend resort, met als thema authentic relationships. ‘Ja, we zijn oude hippies’, lachen ze. Ik vraag of ze wat weten van het spirituele erfgoed van de Maya’s. Per slot van rekening hebben die ook een rijke spirituele traditie, waarvan het meest zichtbare overblijfsel de temascal is, een traditionele zweethut die centraal staat in zuiveringsceremonies. Er staat er nota
bene eentje midden in de Uno Astrolodge. Sorry, zeggen ze. Nooit van gehoord. Aiko wel. Die heeft zijn temascal-ervaring in het resort opgeluisterd met een beetje peyote, een cactus die gretig aftrek vindt als geestverruimend middel. Aiko’s interesse in de Mayacultuur richt zich vooral op het ophanden zijnde einde van de Mayakalender. ‘Volgens mij zullen we op 21 december 2012 een nieuw spiritueel tijdperk in gaan’, zegt hij hoopvol. Hij biedt wat wiet aan en overhandigt een kaartje van zijn blog, Spacebook 2012: Home of the 2012 Revolution and Planetary Culture of Peace. Ik ben vooralsnog geen moderne Maya tegengekomen die de 2012-voorspellingen serieus neemt. Mensen zijn hier meer bezig met de vraag of het morgen zal regenen of niet. Vertel ze over de vijfsterrenresorts aan de ‘Riviera Maya’, waar Mayasjamanen als culturele showpony’s worden opgevoerd om rituele spabehandelingen te begeleiden, en ze staan te klapperen met hun oren. Ze hebben gelijk. De Mayamagie vindt jou wel, of het nu in een mystieke cenote is of in een afgelegen spookstad. Daar heb je geen sjamaan voor nodig.
Met dank aan Marco A. Lazcano-Barrero, Roberto Hernandez, Claudia Hurtado Valenzuela, Liria Xec, Ximena Vega en Beatriz Vázquez.
073
