Workshop Finse leiderschapslessen!
Inhoud
§ Leiderschap: een veranderende context § Finse paradoxen, passend in ‘onze’ onderwijstraditie? § Rijnlands denken, de Rijnlandse school § Uw organisatie een ZBO? Kernwaarde ‘vertrouwen’ § Leiderschapsprofielen; gedeeld leiderschap § Pasi-tips voor Nederland
Leiderschap in Nederland verandert …. Binnen tien jaar met pensioen: • leraren -> circa 28% PO en 37% VO • schoolleiders -> circa 32% PO en 38% VO
Feminisering van het onderwijs (2011): onderwijzend personeel =
86%
directie =
43,1%
www.stamos.nl
Meerscholen directeuren -> gedeeld leiderschap
Nieuwe leiderschapsprofielen? Elf kernwaarden -> vijf domeinen: a. visie gestuurd werken b. in relatie staan tot omgeving c. vormgeven aan organisatiekenmerken vanuit een onderwijskundige gerichtheid d. hanteren van strategieën t.b.v. samenwerking, leren en onderzoeken op alle niveaus e. hogere orde denken
Acht competenties, drie profielen per competentie: uitvoerend, vormgevend, strategisch
Zeventien specifieke competenties, drieëndertig criteria
Leiderschap in Nederland verandert …. § Leerbehoe!es van de leerlingen veranderen (21st CS) § Leerverwachtingen van de ouders veranderen -> maatschappelijke status § Afrekencultuur: opbrengsten – opbrengsten – opbrengsten! § Bezuinigingen; meer doen met minder middelen
Leerbehoe!es van de leerlingen
Leerverwachtingen ouders 20% e f f e c t
80%
school/leraar
maximaal
§ aanleg (erfelijke factoren) § thuissituatie § omgevingsfactoren
Opbrengsten, opbrengsten, opbrengsten
Traditie en culturele identiteit als waardevolle ankers Finland blij" trouw aan zijn traditie en culturele identiteit: Gelijke onderwijskansen, respecteren en benutten van diversiteit als basis voor leren, maatschappelijk vertrouwen in de professional Wat zijn de Nederlandse verworvenheden van het onderwijs? • Artikel 23 van de grondwet: Vrijheid van Onderwijs • Nederlandse kinderen zijn de gelukkigste kinderen van de wereld -> veel aandacht voor pedagogisch klimaat • Het bevoegd gezag benoemt haar personeel -> hoge eisen vakbekwaamheid • Nederland hee! van oudsher een open, democratische samenleving • Context: Anglo-Amerikaans of Rijnlands?
Anglo-Amerikaans
Rijnlands
1. Wie de baas is mag het zeggen
Wie het weet mag het zeggen
2. Mensbeeld: individualisme
Mensbeeld: solidariteit
3. Doelstelling is vertrekpunt
‘Hier en nu’ als vertrekpunt
4. Organisatie als geldmachine
Organisatie is werkgemeenschap
5. Zelf willen schitteren
Samen schitteren: team play
6. Regelgedreven
Principegedreven
7. Regels zijn regels
Contextgevoelig
8. Functiesplitsing als norm
Vakmanschap als basis
9. Coördinatie van bovenaf
Coördinatie vanaf de werkvloer
10. Staf(aan)gestuurd
Primair proces centraal
11. Standaardisering
Maatwerk
12. Weten is meten
Meten is weten
Anglo-Amerikaans
Rijnlands
1.
Wie het weet mag het zeggen
Wie de baas is mag het zeggen
Mensbeeld: individualisme
2.
Mensbeeld: solidariteit
3.
Doelstelling is vertrekpunt
‘Hier en nu’ als vertrekpunt
4.
Organisatie als geldmachine
Organisatie is werkgemeenschap
5.
Zelf willen schitteren
Samen schitteren: team play
6.
Regelgedreven
Principegedreven
7.
Regels zijn regels
Contextgevoelig
8.
Functiesplitsing als norm
Vakmanschap als basis
9.
Coördinatie van bovenaf
Coördinatie vanaf de werkvloer
10. Staf(aan)gestuurd
Primair proces centraal
11. Standaardisering
Maatwerk
12. Weten is meten
Meten is weten
• • • • •
Predicaat excellente school CITO Eindtoets publiceren Prestatiebox School Aan Zet! Opbrengsten
etc.
De Anglo-Amerikaanse school
De Rijnlandse school
1. Gericht op leerstof
Gericht op kwaliteiten en talenten
2. Leerstofopbouw->makkelijk naar moeilijk Interesse en talent sturen het leren 3. Leerstof centraal
Kinderlijke ontwikkeling centraal
4. Standaardisering
Pluriformiteit
5. Toets is er voor de leraar
Toets voor de leerling
6. Eerst theorie, dan praktijk
Praktijk en theorie gaan samen
7. Leren voor later
Leren voor nu
8. Zinvol
Betekenisvol
9. Alleen leren
Samen leren
10. Leerkracht als uitvoerder 11. Leerkracht stuurt het proces 12. Directie als beheerder
Leerkracht als vakman Zelfsturing/verantwoordelijkheid leerling Directie als onderwijskundig leider
Global Education Reform Movement(GERM) GERM
FERM (= Finnish Way)
Standaardisatie van het leren en lesgeven (voorgeschreven)
‘Op maat’ leren en lesgeven (flexibel nationaal curriculum)
Focus op taal- en rekenvaardigheid Focus op creatief leren Werken met een voorgeschreven curriculum
Aanmoedigen van risico’s nemen
Lenen van hervormingsideeën uit het bedrijfsleven
Eigenaar blijven van de eigen innovatietraditie (good practice!)
Verantwoording op basis van toetsen en controle
Gedeelde verantwoordelijkheid en vertrouwen (ondersteuning geven)
Anglo-Amerikaans
Rijnlands
Nederland Polderen
Ruilverkaveling
Onze Nederlandse traditie
Paradoxen met het Finse onderwijs • • • • • • • •
Leerlingen gaan met zeven jaar naar de basisschool Minder budget naar onderwijs Minder lesuren po en vo Leraren staan minder uren voor de klas; meer tijd voor andere zaken Minder (geen gestandaardiseerde) toetsen Nauwelijks onderwijsinspectie Professionele dialoog (wij- land, geen eiland) Erkenning professionaliteit van de leraar (publiek vertrouwen)
Paradoxen met het Finse onderwijs • • • • • • •
Universitaire opleiding van de leraar en de schoolleider Onderwijs onafhankelijk zittingsduur kabinet Sterke maatschappelijke betrokkenheid (lokaal) Geen doublures, wel parttime SBO Schoolleiders moeten lesbevoegd zijn Schoolontwikkeling: ‘bottum-up’ Meer zakelijke onderwijsstructuur
Nederland: het land van leuk en aardig, van ruilverkaveling en ruilhandel Nodig: Erkenning van de professionaliteit van de leraar! * beroepsethos: “Het is een intensief en prachtig vak” * scherpe, professionele dialoog: in en tussen scholen * sturen op pedagogiek en didactiek, fors investeren in vakmanschap en professioneel leren in en tussen scholen VERTROUWEN! TOEGANKELIJKHEID! SAMENWERKING!
Schoolleider: cirkel van invloed • Studenten en invallers ‘strenger beoordelen -> zwarte lijst, in samenwerking met de PABO • Onvoldoende, incompetente leraren beoordelen -> werken met een competentiecyclus • Lokale samenwerking met gemeente, pedagogische partners en collega- scholen uitbouwen • Expertise van het S(B)O veel meer benutten -> parttime SBO op de eigen school creëren • Minder toetsen – minimum toetsprogramma opstellen: meten of weten? • Essenties van leerstof bepalen -> keuzes (durven) maken binnen bestaande methodes
Schoolleider: cirkel van invloed • Focus op de collegiale dialoog -> vergadercultuur en – structuur aanpassen • Meer draagvlak door het stimuleren van bottum-up initiatieven (good practice) • Veranderingsprocessen screenen op Niveau 1 (verbeteren) of Niveau 2 (veranderen) • Blijven lesgeven • Studeren van teamleden en jezelf uit de taboesfeer halen/ houden: kennis delen • Positief over je vak praten -> vertrouwen!
Zeer Betrouwbare Organisaties (ZBO) Kenmerken: • Duidelijke doelen, constant toezicht op het realiseren hiervan • Helder inzicht in de noodzakelijke voorwaarden waaronder deze doelen worden verwezenlijkt • Onmiddellijk corrigerend optreden als de doelen niet worden gehaald (Bellamy, Crawford, Marshall, Coulter)
Energiebedrijven, kerncentrales, luchtverkeersleiding, onderwijs?
Zeer Betrouwbare Organisaties (ZBO) Onderwijs: • scholen/ leraren/ schoolleiders • schoolbesturen • schoolorganisaties • Ministerie van OC en W • Inspectie van het onderwijs • Vakbonden, samenwerkingsverbanden, pers, e.d.
Criteria:
leerlingprestaties, welbevinden Noodzakelijke voorwaarde: vertrouwen, toegankelijkheid, samenwerking
Missie – visie - kernwaarden Kernwaarden: • geven betekenis aan de visie • draag je uit naar je omgeving • kun je gebruiken voor je marketing (profilering) Vervolgens kun je kernwaarden linken aan: • leerkrachtvaardigheden • leerlingvaardigheden • onderwijsconcept (o.a. Passend Onderwijs, inrichting gebouw, etc.)
Vertrouwen Bij ons op school vertrouwen wij elkaar en hebben wij vertrouwen in de toekomst. Daarbij: • gaan we uit van ieders goede, positieve intenties • vertrouwen we verantwoordelijkheid toe aan anderen • hebben wij vertrouwen in elkaars talenten • hee! iedereen altijd vertrouwen in een goede afloop
Vertrouwen Leerkrachtvaardigheden • Ik straal vertrouwen uit • Ik geef vertrouwen • Ik ga op vertrouwelijke wijze om met gegevens van leerlingen, ouders en collega’s • Ik ben trots op mijn vak en straal dat uit naar mijn omgeving • Meten of weten?
Vertrouwen: “Ik weet dat ik het kan!” Leerlingvaardigheden • Ik weet wanneer ik hulp mag vragen • Ik weet wanneer ik hulp mag geven • Ik weet wanneer ik hulp kan vragen • Ik voel me veilig
Vertrouwen Onderwijsconcept/ inrichting van de school • Leerlingen mogen samenwerken • Leerlingen zoeken zelf hun materialen • Ouders helpen actief mee in de school • Leerlingen mogen zelf bepalen aan wie ze uitleg vragen • Verantwoordelijkheden liggen zo laag mogelijk in het team
Vertrouwen Hoe zie je de kernwaarde ‘vertrouwen’ terug in jouw leiderschap?
21 essentiële leiderschapstaken 1. Bevestiging 2. Veranderaar 3. Persoonlijke waardering 4. Communicatie 5. Cultuur 6. Beschermen / bewaken 7. Flexibiliteit 8. Focus 9. Idealen / overtuigingen 10.Invloed geven
11. Intellectuele uitdaging 12. Betrokkenheid progr., did.aanpak, toetsing 13. Kennis van progr. & did.aanpak, toetsing 14. Monitoring/ evaluatie 15. Optimisme 16. Structuur 17. Woordvoerder 18. Relaties 19. Voorwaarden 20. Situationeel bewustzijn 21. Zichtbaarheid
Robert Marzano: Schoolleadership that works
Kenmerken niveau I en II: meerscholen-directeur Niveau I verbetering
Niveau II verandering
• Wordt ervaren als een logische stap in • Wordt ervaren als een breuk met het de ontwikkeling verleden • Past binnen de denkkaders
• Ligt buiten de bestaande kaders
• Sluit aan op bestaande normen en waarden
• Is in conflict met bestaande normen en waarden
• Voldoende beschikbare middelen en materialen
• Nodige middelen en materialen zijn nog niet beschikbaar
• Iedereen is het eens over de verbetering
• Slechts enkelen (met een brede kijk) steunen de verandering
Robert Marzano: Schoolleadership that works
Essentiële taken: Niveau I 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Monitoring/evaluatie Cultuur Idealen/overtuigingen Kennis van programma, didactische aanpak en toetsing Betrokkenheid bij programma, didactische aanpak en toetsing Focus Structuur
Accenten: • doelen stellen • samenwerken • studeren • ondersteunen • feedback geven
Robert Marzano: Schoolleadership that works
Essentiële taken: Niveau II 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Kennis van programma, didactische aanpak, toetsing Optimist Intellectuele uitdaging Veranderaar Monitoring/ evaluatie Flexibiliteit Idealen / overtuigingen
Onder druk: • cultuur • communicatie • structuur • invloed geven
Robert Marzano: Schoolleadership that works
Een plan voor goed werkend onderwijs Vijf actiestappen: 1. Niveau I of Niveau II? 2. Stel een Stuurteam/veranderteam samen 3. Verdeel een aantal essentiële taken onder de leden 4. Bepaal de juiste aan te pakken zaken 5. Stem de stijl van leiderschap af op de ingrijpendheid van de verandering
Finse lessen voor Nederland 1. Meer samenwerking – minder competitie 2. Meer verantwoordelijk, gebaseerd op vertrouwen minder afrekening door toetsen 3. Meer eigenaarschap bij het lesgeven - minder externe controle 4. Meer focus op gelijke kansen - minder op marktwerking 5. Meer beleid, gebaseerd op succeservaringen – minder experimenteren met mensen
Pasi Sahlberg: Masterclass, Nederland januari 2013
Welke stappen ga jij als leidinggevende vanuit je ‘cirkel van invloed’ nemen?
