woord vooraf organisatie Secretariaat Geen wijsheid zonder kennis, maar ook geen kennis zonder wijsheid. Emanuel Kant

ORGANISATIE

woord vooraf

organisatie

“Geen wijsheid zonder kennis, maar ook geen kennis zonder wijsheid….” Emanuel Kant

dr. Korrie van Helvert Shirley Welten Renata van den Berg Jan Hijna

Secretariaat

Directeur Bureaumanager Bureaumedewerker Cursusbegeleider (cursus 3 en 17)

Postadres: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE TILBURG

Bezoekadres: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg, kamer P07 Warandelaan 2 5037 AB TILBURG

Telefoon: Fax: e-mail: Website:

013-4668119 013-4668124 [email protected] www.hovobrabant.nl

Ons kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met donderdag van 9.30 – 16.30 uur en vrijdag van 9.30 – 12.00 uur. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen. In de zomervakantie is ons kantoor gesloten van 18 juli tot en met 5 augustus. Van 24 oktober tot en met 28 oktober is ons kantoor gesloten in verband met de herfstvakantie.

“Een leven lang leren” wordt vaak geassocieerd met leren op latere leeftijd, maar eigenlijk verwijst het vooral naar een levenshouding, die men vaak al jong heeft ontwikkeld en blijft koesteren tot op hoge leeftijd. Het geluk dat je voelt wanneer je iets leert, iets beter begrijpt, verbanden ziet en letterlijk wijzer wordt. Wanneer leren je een goed gevoel geeft, wil je er mee doorgaan en kun je er geen genoeg van krijgen. Jong geleerd is oud gedaan is ook van toepassing op de behoefte iets te willen leren en begrijpen. Dit voorjaar is mevr. Sloet – van Cranenburgh op 92 jarige leeftijd plotseling overleden gedurende haar cursus Evolutionaire psychologie in Eindhoven. Zij zat vooraan en maakte met haar bijdragen indruk op de docent en haar mede-studenten. Zij is voor ons een inspiratie en voorbeeld dat er geen (leeftijd) grenzen zijn aan het willen en kunnen leren. In 2011 zetten we ons extra in om alle 50-plussers in Brabant te informeren over ons onderwijsaanbod. Te vaak hoor ik nog: “Oh wat leuk. Daar heb ik nog nooit van gehoord!” We doen dat met persberichten, advertenties en artikelen, maar de beste manier is om over ons te horen via tevreden cursusdeelnemers. Gunt u ook andere senioren het plezier van een leven lang leren? U kunt onze persoonlijke ambassadeur zijn! Tot slot hoop ik dat u uit deze brochure een keuze kunt maken voor een interessante cursus. Graag wens ik u dan ook een leerzaam najaar toe.

Korrie van Helvert Directeur HOVO Brabant Seniorenacademie

2

3

Inhoudsopgave & cursusoverzicht

Blz. 1 2 3 4 6 9 10 11

TILBURG 01 Kennismaking met de Koran Prof. dr. Karel Steenbrink 02 Het beste is, het raadsel te vergroten Drs. Thera Boon-Corthals 03 Tijdsein Prof.dr. Wim Couwenberg e.a. 04 Bestaat de vrije wil? En zo niet, hoe erg is dat? Dr. Miriam van Reijen 05 Moderniteit en secularisering Dr. Paul Juffermans 06 Leergang Architectuur deel IX Drs. Joris van Sleeuwen 07 Twee bewogen eeuwen: Duitsland 1815 - heden Dr. Jan van Oudheusden 08 Horatius, een Romeinse gentleman Dr. Stef Bugter 09 Mozart en zijn opera’s Drs. Leo den Oudsten 10 Oud Egyptische literatuur Huis van Horus 11 Inleiding Boeddhisme Drs. Antoon Kamp 12 Kijken naar Kunst en Cultuur Jana Waarts 13 Albert Einstein: zijn leven, zijn werk en de mens Drs. Heinz Wanders 14 Nederlandse Geschiedenis Drs. Feico Houweling 15 Ontmoetingen tussen beeld en woord Drs. Cora Westerink 16 Hoe ouder hoe unieker Prof. Piet Houben, Riet de Boer 17 Religie en politiek Diverse docenten 18 Franse schrijvers onder de loep Dr. Laetitia van den Heuvel 19 Capita selecta privaatrecht voor niet-juristen Em. prof. mr. drs. Henri Ophof 20 Taalpsychologie: hoe wij spreken en begrijpen Prof.dr. Leo Noordman 21 De Westerse Wereld II Ko van Dun (kerndocent) e.a. 22 Wijsgerige antropologie van de 20ste eeuw Dr. Jan Briels 23 De wereld van de Bachcantates Dr. Arjan van Baest

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

’s-hertogenbosch

tilburg

Leeswijzer Organisatie Woord vooraf Inhoudsopgave Algemene informatie Colofon Sed Vitae / Studiefonds Leergangen

eindhoven

EINDHOVEN 29 Geschiedenis van de Informatica 30 Italiaanse fresco’s 31 Gustav Mahler 1860-1911 II 32 Muziekgeschiedenis Blok C 33 Wat is filosofie? 34 Klassieke Afrikaanse kunst: schoonheid en symboliek 35 Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden I 36 Thora, Evangelie en Koran 37 Europa na de economische crisis. Een testament. 38 Corruptie? Ja, ook in Nederland 39 Slavoj Zizek: een fan van Robespierre? 40 Tetsugaku-no-michi: het Filosofenpad

Blz.

Dr.ir. Kees Hemerik Drs. Ernest Kurpershoek Anton van Kalmthout Anton van Kalmthout Drs. Harry Willemsen

43 44 45 46 47

Harrie Leyten, M.Litt. Drs. Jenneke Lambert Prof. dr. Anton Wessels Drs. Harrie Geboers Dr. Michel van Hulten Drs. Nelleke Canters Drs. Angeline van Doveren-Kersten MA

48 49 50 51 52 53 54

’s-Hertogenbosch 41 42 43 44

Spiritualiteit en het dagelijks leven Oscar Wilde: de persoon en zijn werk De schoonheid van kunst Vergeten Europese oorlogen in politiek-militair perspectief

Dr. Suzette van IJssel 55 Maike van Gorp MA 56 Drs. Lisette le Blanc 57 Dr. Jan Schulten 58

Opening Academisch Jaar 59 Praktische informatie bij inschrijving 60 Zomeracademie 62 Aanvraagformulieren 63 Inschrijfformulieren 65

b r e da

BREDA 24 25 26 27 28

4

De ziel als fossiel: evolutionaire psychologie en het ontstaan van de mens Vulkanisme Over Europa en zijn Christenen Kijken naar Kunst en Cultuur Wijsgerig denken en het beschouwen van kunst

Dr. Pouwel Slurink Marcel van Schoor Prof. dr. Jacques Claes Jana Waarts Drs. Tonny Lansdaal

38 39 40 41 42

5

algemene informatie

WIE ZIJN WIJ? De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant: Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Tilburg University, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om “een leven lang leren” op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema’s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van dagcursussen en intensieve winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch en Breda. Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit: • mw. drs. M.M.J. Kamsma, MBA / MBI, Lid College van Bestuur Avans Hogeschool (voorzitter); • mw. drs. W. de Koning, Lid College van Bestuur Fontys Hogescholen (penningmeester); • F.A.J.M. van den Broek, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van HOVO Brabant Seniorenacademie); • prof. dr. ir. C.J. van Duijn, Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven; • prof. dr. P. Eijlander, Rector Magnificus Tilburg University.

KWALITEITSZORG Via twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt. Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onderwijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema’s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur). Deze Programmaraad bestaat uit: • Prof. dr. G.L. van Heck, Tilburg University (voorzitter); • Prof. dr. P.M.E. de Bra, Technische Universiteit Eindhoven; • C.M.L.M. Creemers, Fontys Hogescholen; • Dr. O.J.A.M. Severijnen, Fontys Hogescholen; • Ir. I.P. Verduin, Avans Hogeschool; • Prof. dr. H. Lintsen, Technische Universiteit Eindhoven; • Prof. dr. W.J.C. Weren, Tilburg University en • J.C.M. van Wijk, Avans Hogeschool. Daarnaast worden alle cursussen geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en de betreffende docenten.

De Resultaten over 2010: Responsepercentage Voldeed de cursus aan de verwachtingen? Deskundigheid van de docent? Collegepresentatie door de docent? Waardering cursusruimte/leslocatie? Totaalwaardering van de cursus?

VOOR WIE IS HOVO BESTEMD? HOVO richt zich vooral op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. De meeste deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond. Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld. WAT BIEDEN WIJ? De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen. De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten.

6

Zomer 83% 8,4 8,8 8,4 8,1 7,9

Najaar 56% 7,9 8,5 8,0 7,5 7,9

Antwoorden op een schaal van 1 - 10

Tijdens de bestuursvergaderingen vervangt Mr.drs. B.C.Donders de rector van de TU/e. HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen ruim 1900 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ongeveer 250 een intensieve zomer- of wintercursus volgden.

Voorjaar 70% 8,1 9,1 8,3 7,2 7,8

TYPE CURSUSSEN Een cursus omvat ten minste 4 en maximaal 11 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten college en 15 minuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen 10.00 en 17.00 uur. Voor mensen die liever kort maar krachtig in enkele dagen veel willen leren, bieden wij in de zomer en winter intensieve meerdaagse cursussen aan.

De zomercursussen, met of zonder excursie, vinden plaats in de maanden juni, juli en augustus. Zomercursussen worden speciaal ontwikkeld en passen wat betreft opzet en thematiek bij de belangstelling van HOVO-deelnemers. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers over meerdere dagen intensief en actief samen met een onderwerp bezig zijn.



De wintercursussen, dit zijn meerdaagse intensieve cursussen in de 2e en 3e week van januari met eenzelfde opzet als de zomercursussen.

LESPLAATSEN EN LOKALEN HOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: UvT, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de instellingen zeer drukke tijden en periodes. Alle leslocaties bieden parkeergelegenheid (zij het soms via betaald parkeren) en zijn goed per openbaar vervoer bereikbaar.

7

De lokalen zijn in de regel toegankelijk ook voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving even contact met ons op. Niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk. Hebt u problemen met horen of een beperkte mobiliteit, dan adviseren wij u dringend vooraf even contact met ons op te nemen (013 – 466 8119). Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u na inschrijving nadere informatie, uiterlijk één week voor aanvang van de cursus.

HOVO NEDERLAND HOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland. HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. HOVO is een beschermde aanduiding uitsluitend voorbehouden aan instellingen die lid zijn van HOVO Nederland.

Op de lesplaatsen zijn wij verantwoordelijk voor een goede organisatie van de cursussen (lokalen en audiovisuele middelen). Wij kunnen geen verantwoordelijkheid nemen voor de nabijheid en kwaliteit van algemene voorzieningen zoals een kopieerapparaat, koffie of thee. In de regel zijn deze voorzieningen (zeer) goed voorzien, maar helaas niet altijd en overal.

WILT U CONTACTPERSOON ZIJN? Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij ondersteunt de docent in praktische zin, stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daarvan ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie.

AANSCHAF LITERATUUR Bij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor de reader of syllabus zijn niet inbegrepen bij de cursusprijs en worden apart aan u doorberekend.

EXCURSIES EN STUDIEREIZEN Enkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de lesbanken ook een college op locatie, bezoek aan een museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven. Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent of aan een erkende reisorganisatie. Dit neemt niet weg dat dergelijke activiteiten een heel boeiende en zinvolle aanvulling kunnen zijn op de aangeboden cursus, wat de reden is dat wij deze activiteiten wel in de brochure vermelden. Uw inschrijving voor een cursus staat echter geheel los van het al dan niet deelnemen aan een dergelijke studiereis of excursie.

Contact HOVO Nederland Voor algemene vragen kunt u contact opnemen met dhr. Hilbrand Noordhof, secretaris van HOVO Nederland. Hij is bereikbaar op maandag, woensdag en donderdag tussen 9.30 en 12.00 uur. Telefoon: 071 5275203 Bezoekadres: Rapenburg 67 2311 GJ Leiden Postadres: Postbus 1061 2302 BB Leiden Mail: [email protected] Website: www.hovo-nederland.org

COLOFON Uitgave HOVO Brabant Seniorenacademie Ontwerp Attak, www.attakweb.com Druk Drukkerij Damen, Werkendam Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Seniorenacademie verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online). © copyright 2011 HOVO Brabant Seniorenacademie

8

9

LEERGANGEN

De vereniging Sed Vitae vrienden seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoordigd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen. De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto “Wij leren niet voor de school, maar voor het leven” inhoud. Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld. Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meldt u zich dan aan bij onze ledenadministratie. mw. M. Biezen Beeklaan 119 telefoon: 013-4680820 5032AD Tilburg e-mail: [email protected] Stichting Studiefonds Sed Vitae Door de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studiekosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder € 1.250,00 per maand en in Noord–Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds. Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per e-mail bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt. De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toegekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk. Hoe aanvragen? Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, e-mailadres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; en bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. copie aanslag IB) naar: Stichting Studiefonds Sed Vitae Mw. W. Breedveld Liefkenshoekstraat 11 telefoon: 013 – 5710225 5045XC Tilburg e-mail: [email protected]

10

Een leergang is een samenhangend geheel van cursussen die over verschillende semesters heen gegeven worden. Zo’n leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en worden de cursussen steeds in dezelfde lesplaats aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze. Een uitgebreidere omschrijving van de inhoud en opbouw van iedere leergang kunt u vinden op www.hovobrabant.nl LET OP! Tijdelijke voorrang bij inschrijving Door de grote belangstelling komt het voor dat een cursus snel vol raakt en we de inschrijving moeten stoppen. Deelnemers die in het voorafgaande seizoen aan een cursus uit de leergang hebben meegedaan krijgen tot 25 juni voorrang op nieuwe deelnemers, zodat ze hun leergang zeker kunnen voortzetten. Voorkom teleurstelling en schrijf u tijdig in. Nieuwe deelnemers aan een leergang krijgen na 25 juni zo snel mogelijk bericht over hun plaatsing in de leergang. Overzicht van leergangen en cursussen in najaar 2011: Leven en werk van G. Mahler De leergang betreft naast de 10 symfonieën van Mahler, ook al zijn andere werk (met name de liederencycli) én geeft uitvoerige informatie over het leven van de componist en zijn plaats in de geschiedenis (Fin de siècle). Docent: Cursus:

Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. 31. Gustav Mahler 1860-1911 II

Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden NIEUW! In deze leergang staat de kunstenaar centraal. Per cursus worden steeds een of enkele kunstenaars uitgelicht en besproken. Uiteraard kunnen deze kunstenaars niet losgezien worden van hun tijd en culturele context. Vandaar dat deze leergang per cursus steeds ook een bepaalde periode uit de kunstgeschiedenis centraal staat. Docent: Cursus

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum. 35. Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden I

11

Boeddhisme In deze leergang wordt het Boeddhisme zowel in de breedte als in de diepte verkend en bestudeerd. Het ontstaan, de verspreiding en ontwikkeling onder invloed van culturen, tijdsperioden en de actuele ontwikkeling in het westen. De filosofische, psychologische en ethische aspecten worden in aparte cursussen verder uitgediept. Een bijzondere vorm, het Tantra Boeddhisme, wordt als een afzonderlijke cursus aangeboden, alsmede een cursus die het boeddhistisch perspectief over sterven en de dood uitwerkt. Docent: Cursus:

Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent Boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie. Hij geeft regelmatig cursussen voor verschillende HOVO’s. 11. Inleiding Boeddhisme

Levenskunst beoefenen NIEUW! In de huidige moderniseringsfase zijn mensen de eerst aangewezenen om adequaat om te gaan met levensvragen. Elk levensverhaal bevat een unieke set levensthema’s en die uniciteit neemt toe naarmate mensen ouder worden. Leren van het leven en het ontwikkelen van inspirerende levensthema’s stimuleren het genieten van de eigen levenskunst. Daarover in dialoog gaan bevordert de kwaliteit van samen leven vooral als onomkeerbare verliezen op je pad komen. Docenten: Prof. dr. Piet Houben, emeritus toegepaste sociale gerontologie VU Amsterdam, geeft korte inleidingen rond de wetenschappelijke achtergronden (de ‘vensters’) en mw. Riet de Boer, gestalttrai ner, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van de methodiek (het ‘gereedschap’). Cursus: 16. Hoe ouder hoe unieker Muziekgeschiedenis De docent wandelt met u al sprekend en luisterend door de geschiedenis van de muziek in 7 perioden: A.Middeleeuwen en eerste meerstemmigheid; B.Verdere ontwikkeling van de polyfonie en de renaissance; C. Barok; D. Klassieken; E. Romantiek; F. Moderne tijd I, en G. Moderne tijd II. Docent: Cursus:

Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. 32. Muziekgeschiedenis Blok C

Psychologie In deze leergang komen zeer uiteenlopende onderwerpen binnen het brede wetenschapsgebied van de Psychologie aan bod. Soms inleidend, soms meer verdiepend maar altijd actueel en van hoog niveau. Docent: Wisselend Cursus: 20. Taalpsychologie: hoe wij spreken en begrijpen 24. De ziel als fossiel.

12

Internationale politiek Periodiek wordt een cursus aangeboden over recente ontwikkelingen in de internationale politiek bij de VN, Europa, de VS, Rusland en het Midden-Oosten, waarbij bij toerbeurt ook aandacht wordt besteed aan een werelddeel of regio. Voorts worden cursussen gegeven over actuele kwesties in de internationale politiek en de internationale betrekkingen. Cursusbegeleider: Jan Hijna heeft tot 1995 als officier bij de Koninklijke Marechaussee gewerkt enstudeerde in het kader van zijn carrière internationaal recht, staatsrecht en strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is sinds 1996 aan HOVO Brabant verbonden en ontwerpt en begeleidt cursussen voor de leergang internationale politiek en voor de vakgebieden geschiedenis en rechten. Cursus: 17. Religie en politiek Filosofie Doel is mensen in te leiden in diverse belangrijke onderdelen van de filosofie aan de hand van de bespreking van (teksten van) grote filosofen en hun positie onder de vraag wat deze ons nog te zeggen hebben. Kortom leren nadenken vanuit zowel een historisch als systematisch perspectief. Met betrekking tot diverse actuele thema’s worden filosofen, stromingen en richtingen verkend en worden oorspronkelijke teksten gelezen. Al met al krijgt de deelnemer een groeiend inzicht in de boeiende wereld die filosofie heet… Docent: Cursus:

Drs. Harry Willemsen studeerde filsofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie, Voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van CentreErasme, een centrum voor o.a. filosofie cursussen in Zuid Frankrijk. 33. Wat is filosofie?

Cultuurgeschiedenis De multidisciplinaire leergang ‘De westerse wereld’ heeft als doel de belangrijkste ontwikkelingen, gebeurtenissen en namen van de westerse cultuurgeschiedenis in kaart te brengen, vanaf 1300 tot nu. Waar mogelijk en wenselijk worden vanuit de afzonderlijke disciplines dwarsverbanden gelegd tussen kunst, filosofie, muziek en geschiedenis, met medewerking van docenten uit verschillende disciplines. Docenten: Ko van Dun, drs. Constance van der Putten, drs, Wim Fiévez, dr. Peter van Nunen en Jan Ezendam. Cursus: 21. De Westerse Wereld II

Kijken naar Kunst en Cultuur Kunst en cultuur worden vanuit een historisch, cultureel en multidisciplinair perspectief benaderd en besproken, waarbij iedere bijeenkomst een bepaalde kunstenaar centraal staat. In deze leergang weet de docent op een natuurlijke en samenhangende wijze de beeldende kunst, muziek en literatuur in de “tijdgeest” te plaatsen, waarbij de kunstenaars ook als personen tot leven komen. Docent: Cursus:

Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. 12. Kijken naar Kunst en Cultuur (Tilburg) 27. Kijken naar Kunst en Cultuur (Breda)

13

Docent: Cursus:

Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en in 2002 voltooide ze de studie Taal en Cultuurwetenschappen (cum laude) aan de Universiteit van Tilburg. Sindsdien werkt zij naast haar kunstenaarschap als freelance docente kunst- en cultuurgeschiedenis aan verschillende HBO-instellingen. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. (www.corawesterink.eu) 15. Ontmoetingen tussen beeld en woord

Architectuur In deze leergang worden ontwikkelingen in de architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Naast culturele invloeden vanuit de overige kunsten in een bepaalde periode spelen in de architectuur ook (her)ontdekte technieken en nieuwe materialen een rol. Dit maakt een reis door de architectuurgeschiedenis tot een boeiende aangelegenheid. Docent: Cursus:

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen. 06. Leergang Architectuur deel IX

Nederlandse Geschiedenis De ontwikkeling van de Lage Landen wordt in deze leergang belicht, met vooral aandacht voor de grote lijnen en de verbanden. Begonnen wordt met de stammen en rijken en de bindende rol van de kerk in het eerste millennium. Daarna wordt de opkomst van middeleeuwse graafschappen en steden belicht, met name de economie en cultuur. De Opstand en de vorming van de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden wordt in Europese context onderzocht. Tenslotte wordt gekeken hoe in de negentiende en twintigste eeuw de huidige Nederlandse samenleving vorm heeft gekregen. Docent: Cursus:

Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een ge combineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl) 14. Nederlandse Geschiedenis

01

Religiewetenschappen

Prof. dr. Karel Steenbrink

tilburg

Ontmoetingen tussen beeld en woord In de cursussen in deze leergang zullen steeds twee verschillende culturele uitingen tegenover elkaar worden geplaatst zoals bijvoorbeeld: Schilderkunst en Poëzie, Literatuur en Film, Schilderkunst en Literatuur. De werken worden in de historische context besproken alsook hun onderlinge relatie en de achterliggende levensvisie van de betreffende kunstenaars. Door stil te staan bij de betekenis van een kunstwerk en een literair werk verdiepen we ons inzicht in de kunstwerken en hun relatie met de wereld en dus met onszelf.

Kennismaking met de Koran

De Koran is een veelbesproken tekst. Al 14 eeuwen is het de basistekst van de Islam, de religieuze beweging die na het christendom wereldwijd de meeste aanhangers heeft. Voor buitenstaanders is het niet meteen een toegankelijke tekst. De Koran volgt geen chronologische lijn. Er zit per se geen verhaal in. Het is eerder een collage van gebeden, vermaningen, overwegingen en preken. Wel in een sterk suggestieve en poëtische stijl. Daarom komen er ook veel herhalingen en versterkingen in voor.

Locatie: Tilburg

Er staan geen verklarende teksten voor een lezer. Eigenlijk is de Koran helemaal geen leestekst. Koran betekent: voorlezing, de tekst is dus een luistertekst, vaak ook wel een commentaar op actuele gebeurtenissen die je dan maar uit de tekst zelf moet opmaken, of een beschouwing naar aanleiding van een verhaal uit het joodschristelijke gedachtegoed. Niet voor niets heet het nieuwste boek van de toonaangevende Duitse Korangeleerde Angelika Neuwirth: Der Koran als Texte der Spätantike. De Koran dus als een voltooiende afsluiting van de antieke tijd, die begon met het Grieks-Romeins Hellenisme, maar steeds meer een christelijke tijd werd.

Cursusdata: 26-09, 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11 en 21-11 (28-11 reservedatum inhaalcollege)

In deze cursus is gekozen voor het langste van de 114 hoofdstukken of soera van de Koran. Deze tekst toont de veelzijdigheid van de Koran in al zijn rijkdom: verhalen over de vroegere profeten: Adam, over Abraham, Mozes, David, Jezus, maar ook gebeden, polemiek met joden, christenen en aanhangers van de oude Arabische religie, voorschriften voor het verrichten van het gebed, mooie ethische aansporingen en gebeden. Deze tekst wordt in de cursus van een commentaar voorzien zoals ook een Bijbelcommentaar gegeven wordt: met historische en taalkundige toelichting en een overzicht van verschillende interpretaties. Tevens worden bescheiden toepassingen gegeven van moderne moslims wereldwijd. Immers, deze oude tekst blijft in de moderne tijd ook de aandacht vragen.

Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur

Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur Sterk aanbevolen: Gé Speelman en Karel Steenbrink, Een Kleine Koran. Hulp bij het zelfstandig lezen van de Koran aan de hand van de tweede Soera. (Gorinchem: Narratio, 2011) € 17,50; Aanbevolen om te lezen: Karel Steenbrink, De Jezusverzen in de Koran (Zoetermeer: Meinema, 2006)

Emeritus hoogleraar Karel Steenbrink studeerde christelijke en islamitische theologie aan de RU Nijmegen en het Darussalam College in Gontor (Indonesië). Van 1981-1988 was hij docent op de Staatsacademie voor Islamwetenschappen te Jakarta en Yogyakarta. Vanaf 1989 was hij werkzaam bij de Theologische faculteit Universiteit Utrecht als directeur Centrum IIMO en hoogleraar Interculturele Theologie.

14

15

Taal en letteren

Drs. Thera Boon-Corthals

Het beste is, het raadsel te vergroten

Locatie: Tilburg

De eigenzinnigheid van de hedendaagse roman

Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur

“Het beste is, het raadsel te vergroten” is een uitspraak van Mulisch in zijn boek Voer voor psychologen (1961) . Volgens Mulisch verheldert het kunstwerk (= roman) het menselijk bestaan, niet doordat het verhaal dit verklaart, maar doordat het ’t onnoembare mysterie in verhevigde vorm voelbaar maakt. Een groot aantal hedendaagse schrijvers van romans lijkt de visie van Mulisch te onderschrijven: in een roman levensproblemen, verschijnselen niet verklaren, maar tonen. Van alle literaire genres wordt de roman het meest gelezen; het is een steeds veranderend en zichzelf vernieuwend genre. In 2008 verscheen het eerste deel van een reeks Over de roman, geschreven door A.F.Th. van der Heijden. Aan een aantal spraakmakende schrijvers is gevraagd of zij hun visie willen geven over de nieuwe plaatsbepaling van de roman (vanaf 2000). De huidige roman heeft namelijk te maken met verleidelijke concurrenten: een spektakelmaatschappij en een fantastische beeldcultuur. De schrijvers, vertellers zijn vertegenwoordigers van hun tijd. Het begin van de 21ste eeuw wordt gekenmerkt door globalisering, economische problemen (de crisis) en veranderingen, angst voor terrorisme, angst voor de Islam (fundamentalisme), de invloed van de media, toename moderne elektronische communicatiemiddelen. Hoe beïnvloedt dit de schrijvers in hun verhalen, in hun verbeelding? We lezen vijf romans: • S. Lenz Een minuut stilte (novelle onmogelijke liefde, Noord-Duitsland kust) • M. de Moor De schilder en het meisje (psychologische historische roman, Amsterdam) • D. Mitchell De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet (Japan en de V.O.C) • K. v. Beijnum Een soort familie (familieroman, Noord-Holland) • D. de Vigan Ondergrondse uren(problematiek van de grote stad, Parijs) Bij het lezen zijn allereerst de persoonlijke ervaring, beleving en leesplezier van belang. We schenken hier aandacht aan, maar we beschouwen de roman tevens als kunstvorm. De introductie van de schrijver en de informatie over zijn werk gebeurt met behulp van audiovisuele middelen. Mag ik u uitnodigen, samen met mij op ontdekkingsreis te gaan in de Wereld van de verbeelding?

Cursusdata: 26-09, 10-10, 31-10, 14-11 en 28-11 (12-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 132,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoor- en werkcollege Tijdens het eerste college wordt de novelle Een minuut stilte van S.Lenz besproken. De deelnemers lezen deze roman dus vóórdat de cursus begint.

Literatuur: De volgende boeken worden behandeld: S.Lenz Een minuut stilte M.de Moor De schilder en het meisje D. Mitchell De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet K. van Beijnum Een soort familie D. de Vigan Ondergrondse uren Daarnaast stelt de docent per college materiaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

03

Mens en maatschappij

Prof.dr. Wim Couwenberg e.a.

tilburg

tilburg

02

Tijdsein

Als gevolg van de digitalisering van economische, politieke en culturele (in het bijzonder wetenschappelijke) ontwikkelingsprocessen voltrekt zich in deze tijd – de periode na de Koude Oorlog - een nieuwe aanzienlijke versnelling van de geschiedenis van de moderniteit met nieuwe grote veranderingsprocessen in internationaal en nationaal verband. Het doel van deze cursus is dat alles heel globaal en in onderlinge samenhang in kaart te brengen evenals de meest relevante ontwikkelingsproblematiek van deze tijd. De cursus wordt ingeleid door een korte terugblik op de historische achtergrond van deze tijd, de tweede helft van de 20e eeuw (1945-1989) en de belangrijkste veranderingsprocessen die daarin plaatsvinden. De inleiding wordt afgesloten met een genuanceerde terugblik op de 20e eeuw en de globalisering van moderniteit in liberale zin als westers-liberale opdracht. Vervolgens komt de identiteit van deze tijd aan de orde met een nadere uitwerking van de belangrijkste veranderingsprocessen in de internationale betrekkingen, in nationaal verband en op het grensgebied van nationale en internationale betrekkingen. Dat de moderniteit in liberale zin, althans in de westerse wereld, de ideologische machtsstrijd gewonnen lijkt te hebben, is een opvallende uitkomst in het licht van alle daaraan voorafgaande doemscenario’s over haar toekomst. Niet alleen de triomf van het westers-liberale beschavingstype en de versterkte ambitie dit concept wereldwijd te verbreiden als het nieuwe algemeen menselijke patroon van beschaving is kenmerkend voor deze tijd, maar niet minder een aantal cruciale problemen die deze universele pretenties ondergraven en maken dat dit beschavingstype zeker geen rustig bezit is.

Locatie: Tilburg Cursusbegeleider: dhr. Jan Hijna. Dag en tijd: Maandagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11 en 28-11 (5-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In deze cursus wordt dat nader uitgewerkt. Ook krijgt het westers-liberale beschavingstype in deze tijd op mondiaal niveau te maken met hernieuwde vormen van modern autoritarisme op godsdienstige en seculiere grondslag als antiliberale tegenkracht. De colleges worden gegeven door prof. Wim Couwenberg (emeritus hoogleraar staats- en bedstuursrecht EUR), drs. Leon Wecke (polemoloog en senior-docent CICAM) en mr.drs. Kees Homan (adviseur conflict en veilgheid Clingendael). Literatuur: S.W. Couwenberg, Tijdsein. Peiling en perspectief van deze tijd, Civis Mundi Jaarboek 2011, Uitgever: Klement, Zoetermeer, prijs Euro 22,95. Wordt collectief aangeschaft en aan de cursisten bij het eerste college uitgereikt. Voor informatie over de docenten wordt verwezen naar de cursusomschrijving.

Drs. Thera Boon-Corthals heeft Nederlandse taal- en letterkunde gestudeerd aan de RUNijmegen. Haar afstudeerrichting is historische letterkunde, in het bijzonder de achttiende-eeuwse literatuur. Zij heeft letterkunde en communicatie gedoceerd aan de Fontys hogeschool. Ze heeft voor Breda de literaire wandeling geschreven en literaire cahiers over diverse onderwerpen, uitgegeven. Daarnaast begeleidt ze leesclubs, en was betrokken bij de oprichting van de stichting ’Letteren’ en ’Café Livre’ in Breda.

D. de Vigan

16

17

Filosofie

Dr. Miriam van Reijen

Bestaat de vrije wil? En zo niet, hoe erg is dat?

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 26-09, 3-10, 10-10, 17-10, 21-11, 28-11, 5-12 en 12-12 (19-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Al tweeduizend jaar is de filosofie als moeder van alle wetenschappen terrein kwijtgeraakt aan diezelfde wetenschap. Dat gebeurde telkens wanneer nieuwe technieken het speculeren konden vervangen door waarnemen, meten en weten. Door de eeuwen heen zijn er allerlei filosofische opvattingen over ziel, geest, wil en bewustzijn en over hun werking verkondigd. Spinoza schreef echter 350 jaar geleden al dat ‘…niemand tot dusver heeft uitgemaakt wat het lichaam wel vermag…’ en dat …’diegenen, die beweren dat deze of gene handeling van het lichaam voortspruit uit de geest, die heerschappij over het lichaam zou hebben, niet weten wat zij zeggen en niets anders doen dan met schoonschijnende woorden toegeven dat zij de ware oorzaak van die handeling niet kennen…’(Ethica, III, st. 2) Worden die ware oorzaken nu door de (neuro) wetenschappen blootgelegd? En welke consequenties heeft dat voor het denken over onszelf? Getuige een aantal recente publicaties lijkt het belangrijkste obstakel voor het accepteren van neurowetenschappelijke onderzoeksresultaten door niet-wetenschappers het geloof in de vrije wil te zijn. Of trekken de neurowetenschappers soms te snel conclusies? In deze cursus wordt vooral gekeken naar de ingrijpende alledaagse en praktische consequenties van de aanname van een vrije wil versus van het verwerpen van een vrije wil. Ook de recente serie in het dagblad Trouw over de ‘veronderstelde dood van de vrije wil’ wordt hierbij gebruikt. Als de vrije wil niet bestaat, wat zijn dan de gevolgen voor ons dagelijkse leven, voor de psychiatrie, voor de rechtspraak, voor religie, voor de samenleving, voor de ethiek en voor de filosofie zelf? Een belangrijk onderdeel van deze cursus is het lezen en bespreken van korte, maar zeer sprekende teksten van filosofen zelf: Aristoteles, Epictetus, Augustinus, Erasmus, Descartes, Spinoza, Hume, Diderot, Schopenhauer en Sartre. Zijn hebben allen expliciet het bestaan van een vrije wil verdedigd of ontkend. Want ‘…omdat elkeen zich beelden vormt naar gelang de toestand van zijn eigen lichaam…is het ook niet te verwonderen dat er onder de wijsgeren…zoveel verschillen van mening zijn gerezen.’. (Spinoza, Ethica, II, st. 40).

05

Filosofie

Dr. Paul Juffermans

tilburg

tilburg

04

Moderniteit en secularisering

Met het begrip moderniteit wordt een aantal ontwikkelingen in de Europese cultuur aangeduid die zich globaal vanaf het begin van de zeventiende eeuw hebben voltrokken en die zijn uitgemond in onze hedendaagse moderne cultuur. Voorafgaand aan de moderniteit (de premoderniteit) vertoonde de Europese cultuur, met name de Middeleeuwen en de klassieke Oudheid, een in veel opzichten wezenlijk andere gestalte. Een van de opvallendste karakteristieken van de moderniteit is het proces van secularisering. Onze moderne tijd is een seculiere tijd in die zin dat het religieus perspectief niet meer als overkoepelend perspectief in onze cultuur wordt beschouwd en ervaren. Veeleer is het religieus perspectief één van de mogelijke perspectieven naast bijvoorbeeld dat van het humanisme, atheïsme, de wetenschap enzovoort. Bovendien is het proces van secularisering een heel complex gebeuren dat raakpunten heeft met tal van andere ontwikkelingen in de Europese cultuur, zoals bijvoorbeeld de opkomst van de moderne natuurwetenschap, de Verlichting, de industrialisering en verstedelijking, enzovoort. Dit hele proces van secularisering en modernisering is op een rijke en fascinerende wijze uiteengezet in het boek van één van de belangrijkste hedendaagse filosofen, de Canadese filosoof Charles Taylor, A Secular Age (in het Nederlands vertaald onder de titel Een seculiere tijd). Dit boek zal ons als handleiding dienen om in deze cursus enkele belangrijke verschijnselen van de moderniteit en de secularisering te verkennen. We zullen dan merken hoe wij mensen in onze gefragmenteerde tijd bloot staan aan tal van uiteenlopende en soms tegenstrijdige invloeden en hoe wij niettemin onder deze omstandigheden onze eigen weg kunnen zoeken om ons leven zin en betekenis te geven.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, 29-11 en 6-12 (13-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege

Literatuur: Charles Taylor, Een seculiere tijd, Lemniscaat, 2010, ISBN 13 9789047701569

Daarna komen Nederlandse spraakmakende wetenschappers en neurofilosofen over de vrije wil aan het woord: Dries van Dantzig, Peter Hagoort, Victor Lamme, Dick Swaab. En steeds staat het debat zoals dat in Trouw is gevoerd centraal, zodat de cursisten na kennis te hebben genomen van de verschillende opvattingen en de consequenties voor hun eigen dagelijkse leven daarvan, een eigen standpunt kunnen innemen. Literatuur: Een tekstbundel met korte teksten van de genoemde filosofen en wetenschappers. Het dagblad Trouw – dossier over het al of niet bestaan van de vrije wil. Dr. Miriam van Reijen is filosoof en socioloog. Zij was jarenlang wetenschappelijk medewerker filosofie aan de Universiteit Nijmegen en tot voor kort docent filosofie en ethiek aan de Academie voor Sociale Studies van Avans Hogeschool, Breda.

Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder.

Erasmus

18

Charles Taylor

19

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Joris van Sleeuwen

Leergang Architectuur deel IX

07

Geschiedenis

Dr. Jan van Oudheusden

tilburg

tilburg

06

Twee bewogen eeuwen: Duitsland 1815 - heden

Hedendaagse architectuur

Locatie: Tilburg

Het afgelopen decennium mag de architectuur zich verheugen in een grote belangstelling. Het ene na het andere spectaculaire project wordt besproken in kranten, tijdschriften en vakbladen en gepresenteerd met fraaie foto’s. Het is opvallend dat de namen van bepaalde architecten veel opduiken in de analyses en bij de nominaties voor prestigieuze architectuurprijzen. Deze zogenaamde “star”architecten zijn het onderwerp van deze cursus.

Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, 29-11 en 6-12 (13-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang Architectuur, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Samen vertegenwoordigen zij uiteenlopende visies op de architectuur van tegenwoordig en van de nabije toekomst. Richard Meier (V.S.) ontwikkelt het idioom van het modernisme verder. Zijn aandacht gaat vooral uit naar licht en transparantie (Stadhuis in Den Haag) Rem Koolhaas (NL) interesseert zich voor de grote stad, de cultuur van de metropool en de invloed daarvan op de architectuur (Nederlandse ambassade in Berlijn). Tadao Ando (Japan) reageert op de kunstmatigheid van de consumptiemaatschappij door de nadruk op de relatie architectuur-natuur in besloten enclaves in de stad of door subtiele ingrepen in het landschap (Kerk van het Licht). Frank O. Gehry (Canada) incorporeert juist de drukte en de chaos van de metropool in zijn assemblageachtige gebouwen met gefragmenteerde vormen (Guggenheimmuseum Bilbao). Renzo Piano (Italië) combineert oud (monumentaliteit) en nieuw (techniek) tot een poëtisch geheel (Menil Collection Houston). Karakteristiek voor het werk van Daniël Libeskind (Polen) zijn de hellende vlakken en de kantelende volumes (deconstructivisme), die een gevoel van instabiliteit oproepen (Joods museum Berlijn). Norman Foster (GB) vertaalt de nieuwste technologische ontwikkelingen naar een toepassing in de architectuur. Zijn gebouwen ogen daardoor technisch en futuristisch (bankgebouw in Hong Kong). Santiago Calatrava (Spanje) is vooral bekend door zijn biomorfe constructies (bruggen en stations) en een nadruk op de dynamiek van de constructie (TGVstation bij Lyon). Voor Mario Botta (Zwitserland) is het karakter van de locatie (regionalisme) een belangrijke factor. Hij gebruikt robuuste muren van beton en baksteen naast delicate en heldere vormen van glas en staal (kathedraal van Evry). In zijn theorie van het neorationalisme vraagt Aldo Rossi (Italië) aandacht voor de basis van de vormentaal en voor de geschiedenis van de stad (Bonnefantenmuseum Maastricht). Literatuur: Reader. Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

20

De cursus geeft een overzicht van de belangrijkste historische ontwikkelingen van de afgelopen twee eeuwen in Duitsland. Welke politieke, economische en culturele factoren hebben het moderne Duitsland gevormd? De landkaart van midden-Europa liet tot 1871 nog een bont mozaïek van Duitse staten en staatjes zien. De uitroeping van het tweede Duitse keizerrijk in dat jaar zorgde voor een ommekeer in de Europese machtsverhoudingen en ontketende dynamiek en nieuwe spanningen. Na twee wereldoorlogen met onnoemelijk menselijk leed verrezen twee rivaliserende Duitse staten uit de as. Na 1990 creëerde de Duitse eenwording nieuwe problemen en uitdagingen. Een rode draad door de colleges heen wordt gevormd door de worsteling van de Duitsers met de democratie. De these van de Sonderweg (Duitsland zou een ontwikkeling hebben doorgemaakt die fundamenteel afwijkt van vergelijkbare Europese landen) wordt bij herhaling kritisch aan te orde gesteld. De voordracht geschiedt met behulp van een powerpointpresentatie. Chronologische schema’s ondersteunen het betoog. In de colleges worden momenten van reflectie ingebouwd, aan de hand van een aantal zorgvuldig geselecteerde tekstbronnen. De indeling van de acht colleges is globaal als volgt: 1. 1815-1848: ontluikend liberaal nationalisme onder Duitsers 2. 1848-1871: mislukt liberaal eenheidsexperiment; conservatief Pruisen neemt de leiding en forceert de eenwording 3. 1871-1918: Het Duitse keizerrijk: groei, triomfalisme, ineenstorting 4. 1919-1933: Weimar-periode: ‘Republiek zonder republikeinen’ 5. 1933-1945: het Derde Rijk en de Vergangenheitsbewältigung nadien 6. 1945-1949: De Duitse kwestie als springstof in de Koude Oorlog 7. 1949-1989: BRD (de ‘Duitse Feniks’) naast DDR; de tweede Duitse eenwor ding van 1989-90. 8. 1989-heden: het nieuwe Duitsland, een reus op kousenvoeten?

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11 en 22-11 (29-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur: Frits Boterman, Moderne geschiedenis van Duitsland 1800 – heden (De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen 2005 (2e druk), isbn 90-295-6245-5, 734 blz., prijs € 25,-. Per college deelt de docent een hand-out uit met chronologische schema’s en verdiepingsteksten. Dr. Jan van Oudheusden (1949) werd na zijn geschiedenisstudie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen docent aan het dr.Mollercollege te Waalwijk. In 1990 promoveerde hij op Brabantia Nostra. Hij was lange tijd hoofdredacteur van het geschiedenisvakblad Kleio. Tussen 2000 en 2008 publiceerde hij in de reeks Notendop-boeken (van uitgeverij Prometheus/Bert Bakker) een vijftal historische overzichtswerken: over de wereldgeschiedenis; de geschiedenis van de VS; die van het Midden-Oosten; de Eerste Wereldoorlog; en de geschiedenis van China.

21

Taal en letteren

Dr. Stef Bugter

Horatius, een Romeinse gentleman

Locatie: Tilburg

Never a dull moment. Quintus Horatius Flaccus (65-8 v. Chr.) was al bij leven een beroemdheid en dat bleef hij als een van de meest gelezen, vertaalde en geciteerde dichters uit de oudheid. In zijn sterk autobiografische poëzie blijkt Horatius een verfijnd, erudiet en wijs mens, een gentleman die iedereen wel als vriend zou willen hebben.

Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 27-9, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, 29-11, 6-12 en 13-12 (20-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

We gaan op zoek naar deze vriend en lezen het werk van een lyrisch dichter, satiricus en moralist, een leermeester in de poëzie en literair theoreticus: een fascinerend avontuur dat uitnodigt tot steeds meer verdieping. Al lezend zien we hem door de ogen van zijn tijdgenoten en volgen we het spoor van zijn lezers door de eeuwen heen. Zo ontstaat het portret van een eenvoudige jongen uit Apulië, het zuiden van Italië, die in Rome een beroemdheid werd en persoonlijk vriend van Keizer Augustus en veel grote tijdgenoten. En een “klassiek” voorbeeld voor schrijvers en dichters in 2000 jaar Europese literatuur. Zijn onderwerpen? Horatius schrijft over het goede leven, over standvastigheid in een wisselvallig bestaan en over de gulden middenweg. Scherp, nooit kwetsend, hekelt hij de tijdgeest en het gedrag van zijn tijdgenoten. Liefdevol tekent hij vrienden en geliefden in charmante, soms erotische verzen. Trots op eigen kunnen voorspelt hij zijn eigen onsterfelijkheid. In versvorm schrijft hij een verhandeling over de poëzie die eeuwenlang leidraad was voor beoefenaars van de letterkunde. Zijn taal is perfect van vorm en stijl; zijn formuleringen lijken moeiteloos tot stand gekomen. Rake typeringen getuigen van een scherp waarnemingsvermogen. Door zijn werk zijn we al eeuwen vertrouwd met Horatiaanse uitdrukkingen en gevleugelde woorden als “Carpe diem: pluk de dag” of “Het nuttige met het aangename verenigen”. In tien bijeenkomsten lezen we (vertaalde) verzen van deze literaire gentleman. Zijn poëzie bespreken betekent: Horatius plaatsen in het oordeel van de eeuwen en zoeken naar zijn invloed op de Europese literatuur en kunst. Maar vóór alles: genieten van mooie taal en rijke inhoud. Om deze cursus goed te kunnen volgen is kennis van het Latijn niet nodig. Literatuur: Horatius, Verzamelde Gedichten, Historische Uitgeverij, 2003. Uitgegeven en vertaald door Piet Schrijvers, em. hgl. Latijn RU Leiden. Syllabus.

09

Muziek(geschiedenis)

Drs. Leo den Oudsten

tilburg

tilburg

08

Mozart en zijn opera’s

‘Opera is mijn metier’ scheef Mozart eens in een van zijn vele brieven. Mozart voelde zich in de eerste plaats operacomponist. Zijn mooiste muziek en zijn beste invallen bewaarde hij voor zijn opera’s. Hij was een echte theatervakman, muziekdramaturg en operahervormer. Zijn muziek bevat alle aspecten van de muzikale traditie en die van de toekomstige muziek. Bij hem zijn de muziekregels uit de barok periode nog van kracht en tegelijkertijd kondigt in zijn muziek het tijdperk van de Romantiek zich aan; het loslaten van de regels. Als bij Beethoven de gevoelsmuziek uiteindelijk zal losbarsten, zijn deze al onderhuids bij Mozart aanwezig. Vooral in zijn later opera’s (o.a. de Da Ponte-opera’s) zijn de voorboden van de Romantiek al te merken. Mozart is geen componist van de zogenoemde ‘bekentenismuziek’. Het was nooit zijn bedoeling om de onderliggende emoties in klank om te zetten. Toch speelt de menselijke factor in zijn muziek een belangrijke rol. Het lijkt of hij zijn muziek achteloos uit zijn mouw schudde, maar hij was zich terdege bewust van het dramatische effect ervan. Mozart schreef drieëntwintig opera’s. Niet al deze vocale werken noemde hij opera, maar bijvoorbeeld: intermedium, singspiel, festa teatrale, dramma per musica, opera seria en opera buffa. Voor Mozarts tijd was er een strikte scheiding tussen de opera seria en de opera buffa. Mozart heeft deze twee genres weer bij elkaar gebracht. Hij zag kans om het komische en het dramatische element in één opera op te nemen. In een juiste verhouding versterkt het ene element het andere.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 8-11, 15-11, 22-11, 29-11, 6-12 en 13-12 (20-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 151,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 17 oktober.

In deze cursus zijn de schijnwerpers vooral gericht op de vernieuwingen en hervormingen in Mozarts opera’s. Er wordt een beeld geschetst van Mozart als vernieuwend operacomponist, maar ook het persoon daarachter zal worden belicht. Dit met behulp van veel geluid- en beeldfragmenten. Literatuur: Bij aanvang van de cursus zal een levensbeschrijving van Mozart beschikbaar worden gesteld. Aanbevolen literatuur: Hildesheimer ‘Mozart’; William Mann ‘The Operas of Mozart’; Charles Osborne ‘The Complete Operas of Mozart’; Mary Hunter ‘Mozart’s Operas’.

Drs. Leo den Oudsten is als musicoloog gespecialiseerd in opera. Hij houdt regelmatig lezingen en hij begeleidt muziekreizen.

Dr. Stef Bugter (1939) is classicus en doceerde in het gymnasiaal onderwijs. Studeerde in Nijmegen en promoveerde (1980) in Leiden met een dissertatie over 17e eeuwse klassieke filologie. Fellow van het NIAS in Wassenaar 1978-1979. Sinds 1968 reist hij enkele keren per jaar naar Rome en andere steden in Italië, eerst als begeleider van leerlingen, nu als gids voor volwassenen. Hij gaf cursussen Italiaans en lezingen over Rome en cultuurhistorische onderwerpen. Bereisde Rome met alle vervoermiddelen, inclusief fiets en “pedes apostolorum”.

Horatius

22

Mozart

23

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Huis van Horus

Oud Egyptische literatuur

Locatie: Tilburg

We zullen in deze cursus gaan kijken naar alle facetten van de Oud-Egyptische literatuur. Niet alleen de literaire teksten komen aan de orde maar ook speciale genres zoals brieven aan overledenen, wijsheidsteksten en (auto-) biografieën zullen aandacht krijgen. Spannende verhalen over de strijd tussen de god Horus en zijn kwade oom Seth, veldslagen van Ramses maar ook prachtige verhalen van ‘de schipbreukeling’, ‘de zinloze tocht van Wennamon’ of ‘het verhaal van de welsprekende boer’.

Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11 en 22-11 (29-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Er is een mogelijkheid voor een excursie naar het Rijks Museum van Oudheden in Leiden de week na de cursus, deze is facultatief en niet bij de cursusprijs inbegrepen

Deze vertellingen geven ons een heel levendig en gevarieerd beeld van hoe de Egyptenaren leefden en dachten. Niet alleen dringen we hun denkwereld binnen via verhalen. Ook kunnen we elementen uit verhalen gebruiken om archeologische vondsten te verduidelijken. Hiermee manoeuvreren we ons tussen verschillende disciplines om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de Egyptische cultuur. Archeologie, taalkunde en kunst- en cultuurgeschiedenis komen zo allemaal aan bod in deze cursus. De eerste bijeenkomst is een introductie in de Egyptische literatuur. We nemen hierin het Egyptische schrijversambt onder de loep. De meeste mensen in Egypte waren natuurlijk ongeletterd maar hoe werkte de mensen die wel konden lezen en schrijven? Waar schreven ze op en waar schreven ze mee? We zullen gaan kijken naar de z.g. ‘schrijverssatire’, een lofdicht op het ambt van schrijver. De twee colleges daarna gaan over literaire teksten en vertellingen. Verhalen die de Egyptenaren voor hun plezier lazen gingen, net als bij ons, over verre reizen, intriges bij het hof, overspel en verraad, en moord. Vervolgens komen andere genres van literatuur aan bod zoals: speciale Egyptische brieven aan de doden; verslagen van veldslagen, religieuze literatuur en liefdes poëzie. Ook een speciaal genre in de Egyptologie zal de revue passeren: Wijsheidsteksten. De teksten zullen we lezen in Nederlandse vertalingen. Tijdens de bijeenkomsten worden uitstapjes gemaakt naar de originele teksten maar voorkennis van het hiëroglyfenschrift is niet nodig. Verder is het wel noodzakelijk om, afgezien van les 1, steeds de betreffende vertalingen van de tekst te lezen voor aanvang van de les. Literatuur: De literatuur (Nederlandse tekst) wordt door de docent steeds een college van tevoren ter beschikking gesteld en dient steeds vooraf gelezen te worden. Ieder college wordt een samenvatting van het vorige college uitgedeeld. Stichting Huis van Horus is een team van bevriende Egyptologen, afkomstig van de Universiteit Leiden, goed bekend in Egypte en deels ook in de Egyptologie gepromoveerd. Nico Staring MA en Janko Duinker BA treden in deze cursus op als docent. (www.huisvanhorus.nl)

24

11

Religiewetenschappen

Drs. Antoon Kamp

tilburg

tilburg

10

Inleiding Boeddhisme

Het Boeddhisme mag zich in een toenemende belangstelling verheugen. Niet alleen omdat het Boeddhisme relatief de snelst groeiende religie in Nederland is, maar ook omdat steeds meer mensen er een levensfilosofie in vinden, die aansluit bij moderne wetenschappelijke, maatschappelijke en individuele invalshoeken. Ook de praktische aspecten van het Boeddhisme, zoals meditatie, worden meer en meer toegepast in verschillende werkvelden, zoals psychosociale hulpverlening, psychotherapie, stervensbegeleiding en stresspreventie. In het eerste college ontwikkelt u inzicht in het Indisch denken van vóór en tijdens het ontstaan van het Boeddhisme. In college twee leert u hoe de Boeddha een deel van zijn denken uit deze context haalt, maar ook een geheel nieuwe wending geeft aan het dan heersende gedachtegoed. In dat kader bespreken we de verschillende versies van het levensverhaal van de Boeddha. College drie en vier biedt u een overzicht van de belangrijkste kernbegrippen van de leer: de vier edele waarheden, het achtvoudig pad en de leer van karma, wedergeboorte en verlossing. Vervolgens maakt u kennis met het ontstaan en de ontwikkeling van kloostergemeenschappen in relatie tot de levenswijze van leken en yogi’s. In een diapresentatie ziet u de belangrijkste devotionele activiteiten in relatie tot belangrijke historische en heilige boeddhistische pelgrimsplaatsen in India en Nepal. In de volgende drie colleges leert u de belangrijkste boeddhistische stromingen kennen die zijn ontstaan in Azië, samen met hun kenmerkende voorstellingen en praktijken: het Theravada Boeddhisme; Zen Boeddhisme, Zuivere Land Boeddhisme en Tibetaans (Tantra) Boeddhisme. Het laatste college biedt u inzicht in de aantrekkingskracht, de rol en de betekenis van het Boeddhisme in het westen, met name die van de meditatietraditie. Er is de mogelijkheid om vanaf college 6, onder leiding van de docent, in de middag, deel te nemen aan vijf meditatiebijeenkomsten van 1,5 uur (incl. pauze) in het Stiltecentrum vlakbij de collegezaal. U kunt daarbij kennismaken met de praktische kant (meditatiebeoefening) van het Boeddhisme. U kunt zich hier vooraf voor aanmelden, maar ook na het begin van de collegeserie (mits er nog plaatsen zijn). Deze meditatiebijeenkomsten gaan door bij minimaal 12 deelnemers. U wordt toegelaten op volgorde van aanmelding. Literatuur: Tijdens de colleges worden losse artikelen uitgedeeld en een overzicht van de Powerpointpresentaties. Aanbevolen literatuur: Peter Harvey, An Introduction to Buddhism, Teachings, history and practices, Cambridge University Press, 1990 (of latere druk). ISBN nr. 0521 313 33 3.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Meditatiebijeenkomst 13.30 – 15.00 uur (vanaf 9-11) Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11 en 7-12 (14-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: Cursus 11A: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, zonder meditatie bijeenkomsten) Cursus 11B: € 282,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief 5 meditatiebijeenkomsten) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Boeddhisme, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent Boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie. Hij geeft regelmatig cursussen voor verschillende HOVO’s.

25

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

13

Jana Waarts

Multidisciplinair

Drs. Heinz Wanders

tilburg

tilburg

12

Albert Einstein: zijn leven, zijn werk en de mens

Kijken naar Kunst en Cultuur Onvergetelijke hoogtepunten van de Middeleeuwen

Locatie: Tilburg

Op het hoogtepunt van de Middeleeuwen ontstond de stijl van de gotiek. Het was een tijdperk van bloei en zelfvertrouwen, waarin het christendom begon aan een nieuwe en dominante fase in zijn geschiedenis. Het werd de eeuw van schitterende kathedralen, zoals die in de Noordfranse steden Chartres, Reims en Amiens, maar ook in Engeland en Duitsland kreeg dit zijn neerslag.

Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11, 7-12 en 14-12 (21-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Tilburg, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

In de schilderkunst werd de overgang naar een nieuwe stijl ongeveer een eeuw na de bouw van de eerste kathedralen merkbaar. De kunst werd hier vooral gekenmerkt door een groter realisme. Dit stijlkenmerk werd voor het eerst in het werk van de Italiaanse schilders uit de 13de en 14de eeuw zichtbaar en zal uiteindelijke de gehele Europese schilderkunst gaan overheersen. We ontmoeten hier de schilders van de Siënese school, onder andere Lorenzetti, maar vooral Giotto, als hoogtepunt, ook wel genoemd de Vader van de Westerse schilderkunst. We kijken zowel naar de Italiaanse beeldhouwkunst van onder andere de familie Pisano, als de aparte variant van de Bourgondische beeldhouwkunst die ontstond aan het einde van de 14de eeuw in Bourgondië en die werd gekenmerkt door zware vormen en een groter realisme. De belangrijkste beeldhouwer was hier Claus Sluter. Ook in de literatuur betekende deze tijd een hoogtepunt: we ontmoeten Geoffrey Chaucer en zijn Canterbury Tales, Dante en zijn meesterwerk de Divina Commedia, Petrarca, hét voorbeeld van een ‘homo litteratus’, maar ook Giovanni Boccaccio heeft zijn Decamerone in deze tijd geschreven. In de muziek ontstond de zogenaamde Ars Nova met als keerpunt de School van de Notre Dame. De muziek werd in het algemeen meer versierd, kunstiger en vrijer en het componeren van de madrigalen kwam tot steeds grotere ontplooiing. In deze cursus wordt extra gekeken naar de betekenis van het beeld. Dat wat we zien, is immers niet altijd dat, wat het voorstelt. Vaak verwijst een voorstelling naar toenmalige normen en waarden, die wij tegenwoordig nog maar nauwelijks begrijpen. Er wordt dan ook uitgebreid ingegaan op de beeldtaal van het Christendom, de manier van denken en de context waarin de kunstwerken in de betreffende perioden zijn ontstaan. Literatuur: Er worden per college samenvattingen uitgedeeld. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

26

Iedereen kent zijn naam, iedereen kent zijn beroemde formule E = MC². Maar wie was Einstein nu eigenlijk? Hij werd in 1879 geboren, enkele jaren na het einde van de FransDuitse oorlog en het begin van de Duitse eenheidsstaat, die in zijn geboortejaar nog lang niet “af” was. Zijn wieg stond in Ulm, in Baden-Württemberg. In Ulm wonen Schwaben, een Duitse bevolkingsgroep, die een geheel eigen Duits spreekt en een unieke volksaard bezit. Hij bezocht de middelbare school in München en in Zwitserland, waar hij ook studeerde. Hij kreeg een bescheiden baantje op het octrooibureau in Bern, maar in zijn vrije tijd werkte hij aan problemen van de theoretische natuurkunde. Het jaar 1905 is de geschiedenis ingegaan als het “annus mirabilis”, het wonderjaar van Albert Einstein. In dat jaar publiceert hij in het prestigieuze vakblad “Annalen der Physik” vijf artikelen die elk voor zich een Nobelprijs waard waren. Hij was op slag beroemd en met 26 jaar een toonaangevende wetenschapper. Na professoraten in Zürich en Praag volgde in 1913 een benoeming in Berlijn. Hij nam tijdens de Eerste Wereldoorlog openlijk stelling tegen die oorlog en riep op tot dienstweigering, waarbij zijn Zwitsers staatsburgerschap hem voor consequenties beschermde. In 1916 volgde de publicatie van zijn algemene relativiteitstheorie, die een geheel nieuwe opvatting over zwaartekracht formuleerde. In 1918 scheidde hij van zijn eerste vrouw. De manier waarop dat ging laat een kant van de mens Einstein zien, die geen bewondering verdient.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11 en 16-11 (23-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 169,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In 1933 komt Hitler aan de macht en Einstein vertrekt met zijn tweede echtgenote naar de USA, waar hij een aanstelling krijgt bij het Institute for advanced studies in Princeton. Hier schrijft hij twee brieven naar President Roosevelt, waarin hij zijn zorg uit over een Duitse atoombom. Einstein werkt binnen het Manhattan project mee aan de bouw van een Amerikaans nucleair wapen. Zijn politieke invloed blijft ook na de oorlog groot. Hij werd zelfs uitgenodigd om de eerste president van de nieuwe staat Israël worden. Na 1916 staat zijn wetenschappelijke carrière in het teken van twee “gevechten”. Hij weigert de inzichten van de deeltjesfysica te accepteren en is in een continue strijd gewikkeld met de quantumfysici en vooral met Niels Bohr. Dat is merkwaardig omdat hij in 1921 de Nobelprijs ontvangt voor zijn verklaring van het foto-elektrisch effect: een quantumtheoretisch onderwerp. Het tweede gevecht levert hij met zichzelf. Tot aan zijn dood heeft Einstein zonder resultaat gewerkt aan een theorie van alles: het vinden van elementaire, fundamentele natuurwetten, waaruit de kosmos kan worden afgeleid door pure deductie. Kortom: Albert Einstein is een nadere kennismaking meer dan waard. Literatuur: Syllabus. Drs. Heinz Wanders studeerde wiskunde, natuurkunde en electronica aan de KMA in Breda. Na afsluiting van zijn opleiding vervulde hij diverse functies in binnen- en buitenland bij de Koninklijke Luchtmacht. In 1971 slaagde hij in Leiden voor de onderwijsakte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Hij verliet de luchtmacht in 1998 en is thans consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien.

Einstein

27

Geschiedenis

Drs. Feico Houweling

15

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Cora Westerink

Nederlandse Geschiedenis

Ontmoetingen tussen beeld en woord

Opkomst en ondergang van de Republiek (1477-1795)

Vindplaatsen van levensbeschouwing in poëzie en beeldende kunst

Locatie: Tilburg

Wanneer eind 15e eeuw het Bourgondisch bewind wordt vervangen door dat van de Habsburgers, ontstaat er in de Lage Landen al iets van een saamhorigheidsgevoel, dat door Karel V verder wordt versterkt. In de Pragmatieke Sanctie van 1549 smeedt hij het gebied tot een eenheid. De verlating van Filips II is dan een unieke politieke daad in de westerse geschiedenis, die gezien kan worden in het licht van het calvinistische denken en die ook later nog doorwerkt in andere landen.

Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11 en 7-12 (14-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Nederlandse Geschiedenis, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Het humanisme en de reformatie hebben grote invloed op de Lage Landen, mede omdat er al een vruchtbare basis is gelegd door de ‘Moderne Devotie’ en het Erasmiaanse denken. Vanuit Engeland en Emden verspreidt het calvinisme zich halverwege de zestiende eeuw aanvankelijk vooral in Vlaanderen, maar na de val van Antwerpen verschuift het zwaartepunt naar de noordelijke provincies. Hier komt het calvinisme in conflict met de vrijzinnige Erasmiaanse traditie, waardoor ten tijde van het Twaalfjarig Bestand een felle godsdienststrijd ontstaat. In korte tijd ontwikkelt de jonge Republiek zich tot een wereldmacht, maar die bloeiperiode gaat even snel weer voorbij als zij kwam. Bij gebrek aan een hechte politieke structuur kunnen kooplieden/regenten de macht naar zich toe trekken, waardoor stadhouders geen gelegenheid krijgen om een permanent centraal gezag te vestigen. Maar als dan halverwege de achttiende eeuw de denkbeelden van de Verlichting doorbreken, wankelt de Republiek op haar grondvesten en gaat uiteindelijk door toedoen van de Fransen ten onder. Literatuur: Mulder, L.; Doedens, A.; Kortlever, Y., Geschiedenis van Nederland van prehistorie tot heden, HBUitgevers, Baarn 2008, ISBN 9789055746262, (hoofdstukken 6 t/m 9). Aanbevolen literatuur: Jonathan, I. Israel, De Republiek 1477-1806, uitg. Van Wijnen, Franeker, 6e druk 2008 of nieuwer, ISBN: 9789051943375.

Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl)

28

In deze nieuw opgezette cursus onderzoeken we het grensgebied tussen poëzie en beeldende kunst. Hij is opgebouwd volgens de methode van het comparatisme. Dit is een onderdeel van de literatuurstudie dat onderling in tijd, stroming en politieke context zeer uiteenlopende literaire teksten en andere kunsten en geestesuitingen met elkaar in verband brengt om ze beter te beschrijven en begrijpen. U leert dat als u een chronologische indeling loslaat, u nieuwe inzichten over beeldende kunst en literatuur verwerft. In deze reeks van acht bijeenkomsten verdiepen we ons in het werk van beeldend kunstenaars en dichters. De geschiedenis heeft een aantal dichters en beeldend kunstenaars voortgebracht wier werk in de hedendaagse samenleving een aanknopingspunt vormt in onze vraag naar wie we zelf geworden zijn. Wat verwachten we (nog) van het leven en hoe willen we omgaan met elkaar, in vreugde en in verdriet? In elke bijeenkomst verdiepen we ons in het werk van twee kunstenaars, respectievelijk een dichter(es) en een schilder(es). In deze nieuwe reeks komen onder andere aan bod Heinrich Heine, Théodore Gericault, Gerard Manley Hopkins, Dante Gabriel Rossetti, Paul van Ostaijen, Marcel Duchamp, Henrik Marsman, Carel Willink, Neeltje Maria Min, Cindy Sherman, Anneke Brassinga, Frida Kahlo en anderen. We bespreken de werken, hun onderlinge relatie en de achterliggende levensvisie van de betreffende kunstenaars. Ze zijn geplaatst in een breed spectrum van oudere naar moderne expressievormen. We ontmoeten zowel generatiegenoten als collega kunstenaars die temporeel van elkaar verwijderd zijn. Door stil te staan bij de betekenis van een schilderij en een literair werk verdiepen we ons inzicht in de kunstwerken en hun relatie met de wereld en met onszelf. Onze beschouwing van het leven wordt er mede door beïnvloed.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Ontmoetingen tussen beeld en woord, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Literatuur: Reader. Power-point-presentaties van de colleges worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunst- en cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het hbo. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. (www.corawesterink.eu)

29

tilburg

tilburg

14

Mens en maatschappij

Prof. dr. Piet Houben Riet de Boer

Hoe ouder hoe unieker

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagmiddag 12.45 – 16.30 uur LET OP! Afwijkende lestijden. Cursusdata: 29-9, 13-10, 3-11, 17-11 en 1-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 250,- (5 colleges van 4 x 45 minuten met pauze) Werkvorm: Werkcollege met interactie en samenwerking Deze cursus is een van de twee cursussen van de leergang ‘Levenskunst beoefenen’. In het voorjaar van 2012 gaat de tweede cursus ‘Inspirerende levensthema’s’ van start.

Er zijn niveaus in het karakteriseren van mensen. Allereerst is er het niveau van het benoemen van iemands persoonlijkheidstrekken. Op het tweede niveau gaat het er om wat iemand inhoudelijk bezighoudt ofwel om zijn/haar levensthema’s. Het derde niveau gaat over het levensverhaal. Het is een innerlijke biografie, waarin mensen proberen zin te geven aan alles wat ze beleefd hebben en nog steeds meemaken. Uit de nieuwste wetenschappelijke inzichten blijkt dat het zichzelf kunnen ontplooien tot op hoge leeftijd door kan gaan. In deze cursus reflecteren deelnemers op hun eigen levensverhaal en de daarin te onderkennen ontwikkelingsweg. Vragen die daarbij aan de orde komen zijn: Hoe sta ik in het leven? Heb ik een positieve of negatieve kijk? Is er voldoende vermogen me aan te passen aan onvermijdelijke verlies ervaringen? Ben ik in staat te kiezen voor duurzaam geluk? Studies hebben uitgewezen dat ouderen meer gelukkig, geestelijk gezond en sociaal vaardig zijn dan jongeren. Deze nieuwe inzichten geven een andere kijk op de opgedane ervaringen. Het is bij het vertellen van je levensweg tegelijkertijd een ‘op verhaal komen’ en dat verhaal plaatsen in de maatschappelijke context van deze tijd. Het eigen uniek zijn is van essentieel belang om de positieve gevoelens te genereren die nodig zijn om met verschillen te kunnen omgaan en verliezen te kunnen dragen. De ondersteuning van een sociaal netwerk is daarbij onontbeerlijk.

Mens en maatschappij

De cursus begint met een beschouwing over de veranderende rol en functie van religie in de moderne samenleving, vergeleken met die in de pre-moderne culturen en een analyse van opkomend religieus geweld in de Derde Wereld. Vervolgens gaan we terug naar de Oudheid en wordt bezien wat Bijbel en Koran over Palestina zeggen en hoe joden, christenen en moslims dat verstaan. Hoe relevant is e.e.a. voor het huidige Midden-Oostenconflict? Dit wordt geïllustreerd aan de hand van de behandeling van de ‘drie’ kruistochtperioden, de historische periode (12de en 13de eeuw), de tijd van het kolonialisme en de hedendaagse tijd. Kunnen de kruistochten licht werpen op de hedendaagse conflicten in die regio? Kan het westers optreden in Noord-Afrika verstaan worden als een vierde kruistochtperiode of gaat die vergelijking mank? Vervolgens wordt gekeken naar India en Pakistan, verschuivingen tussen hindoes en moslims in de macht. Pakistan een islamitische staat, India enigszins seculier. Welke rol speelt de religie in de machtspolitiek van beide landen? Aansluitend worden religie en politiek in het moderne Indonesië belicht. Geen moslimstaat, geen seculiere staat, maar een staat waar ieder geacht wordt Moslim, Hindoe, Boeddhist, Protestant of Katholiek te zijn, met alle spanningen van dien. Tenslotte de hedendaagse tijd. Beschouwingen over het islamitisch fundamentalisme bij de recente revoluties in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, waaronder een analyse van het discours van Al Qaeda. Speciale aandacht voor Marokko. Dit land kent zijn eigen stille veranderingen, maar de vraag is of het vrij blijft van het revolutionaire elan.

Uitwisseling in kleine groepjes stimuleert het ontwikkelingsproces en geeft vaak antwoorden op oude vragen. Het gevoel dat daarbij ontstaat geeft vreugde als vorm van ware zelfontdekking en dat onderstreept weer hoe uniek elk mens is.

Tijdens de colleges zal steeds worden nagegaan hoe groot de invloed van religies op de (internationale) politiek en politici is. In het laatste college komt de vraag aan de orde of de idealen van religies niet door verwereldlijking en bemoeienis met politiek en economie in het vergeetboekje raken. Moeten religies zich verre houden van politiek of moeten zij zich juist politiek engageren? Wat vinden de gelovigen daarvan, waar hebben zij het meeste baat bij?

Literatuur: Handboek: Piet Houben, Interactief Levensloopbeleid, Amsterdam: SWP, 2009 Handouts o.a. van de powerpointpresentaties Aanbevolen literatuur: Joep Dohmen, Het leven als kunstwerk, Lemniscaat, 2008, Jan Auke Walburg, Jong van geest, Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2010. Prof. dr. Piet Houben, emeritus toegepaste sociale gerontologie VU Amsterdam, geeft korte inleidingen rond de wetenschappelijke achtergronden (de ‘vensters’) en mw. Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van de methodiek (het ‘gereedschap’).

Diverse docenten

Religie en politiek

In deze cursus maken deelnemers kennis met ‘vensters’ en ‘gereedschappen’. De vensters geven inzicht in relevante ontwikkelingsgerontologische en sociaal psychologische bevindingen en de gereedschappen zijn behulpzaam bij een praktische vertaling daarvan tijdens het workshopgedeelte. Beide onderdelen worden door een docent resp. een trainer begeleid.

In deze cursus gaat de zelfreflectie gepaard met beeldende en verhalende creativiteit. Het is aan te bevelen tekenpapier op A 3 formaat en tekenpotloden/viltstiften e.d. mee te nemen als mede een logboek waarin o.a. stukken levensverhaal, ervaringen bij de oefeningen en inzichten van de besproken stof kunnen worden genoteerd. Van de deelnemers wordt een open en actieve inbreng verwacht in een vertrouwelijke sfeer.

30

17

tilburg

tilburg

16

Locatie: Tilburg Cursusbegeleider: dhr. Jan Hijna. Dag en tijd: Donderdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Internationale politiek, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

De colleges worden gegeven door prof.dr. Henk Tieleman (hoogleraar religiewetenschap, Universiteit Utrecht), prof.dr. Anton Wessels (em. hoogleraar godsdienstwetenschap, Vrije Universiteit), prof.dr. Karel Steenbrink (em. hoogleraar interculturele theologie, Universiteit Utrecht) en dr. Jan Jaap de Ruiter (Arabische taal en Islam, Tilburg University). Literatuur: Bij de colleges worden door de docenten teksten uitgereikt. Voor informatie over de docenten wordt verwezen naar de cursusomschrijving.

31

Taal en letteren

Dr. Laetitia van den Heuvel

Franse schrijvers onder de loep

19

Recht – Economie

Em. prof. mr. drs. Henri Ophof

tilburg

tilburg

18

CAPITA SELECTA PRIVAATRECHT VOOR NIET-JURISTEN

Kanalengravers en bruggenbouwers

Locatie: Tilburg

In een mensenleven doen zich allerlei soorten gebeurtenissen voor. Ze vormen een palet van alledaagse dingen, van indrukwekkende, aangrijpende en zelfs traumatische ervaringen. De manier, waarop individuen op de hele range aan ups en downs reageren, kent ontelbare nuanceringen.

Dag en tijd: Donderdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie U hoeft niet vloeiend Frans te kunnen spreken, wel wordt voorondersteld, dat u belangstelling heeft voor de hedendaagse literatuur en een goede leesvaardigheid Frans heeft. In overleg met de cursisten zal de docent Frans en/of Nederlands spreken. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 26 september.

Dany Laferrière

32

In grote lijnen kun je constateren, dat een enkeling, een kanalengraver, bij zichzelf het gevoel ontwikkelt en daarin berust, door het leven in diepe geulen te zijn gemanoeuvreerd, waaruit een weg omhoog onbereikbaar lijkt. Even zovele andere persoonlijkheden zijn er, die voldoende veerkracht hebben om de beproevingen die op hun pad komen te overstijgen. Zij zijn de bruggenbouwers, die met succes nieuwe horizonten exploreren. Belangrijke hedendaagse auteurs uit het Francofone taalgebied brengen in hun werk onder woorden, hoe het spanningsveld tussen berusting en veerkracht de balans van een leven kan bepalen. Zij laten dat zien, al naargelang de centrale figuren in hun werk als kanalengravers of als bruggenbouwers aan het woord komen. Hun romans bieden de lezer een grote diversiteit aan interessante genres en doorwrochte thema’s. In de cursus wordt werk van de volgende auteurs besproken: Gwenaëlle Aubry, Personne (college 1-2); Jean Rouaud, La femme promise (college 3-4); Dany Laferrière, L’énigme du retour (college 5-6); Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (college 7-8). De romans worden integraal bestudeerd vanuit de volgende vragen: • Thematisch: hebben de hoofdfiguren hun leven op de rails gekregen, of zijn hun inspanningen op niets uitgelopen? • Literair-historisch: wat is het belang van de behandelde genres? • Literair-technisch: welk literair instrumentarium is in de geselecteerde romans toegepast en met welk effect op de lezer? U hoeft niet eerder aan een cursus over ‘Franse schrijvers onder de loep’ te hebben deelgenomen om deze editie te kunnen volgen. De cursus staat los van eerdere cursussen. Literatuur: Syllabus. Gwenaëlle Aubry, Personne (Ed. Mercure de France). Jean Rouaud, La femme promise (Ed. Gallimard). Dany Laferrière, L’énigme du retour (Ed. Grasset). Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (Ed. Gallimard). Pocketuitgaven zijn goed. De bedoeling is, dat de cursisten de romans voor het betreffende college gelezen hebben. Dr. Laetitia van den Heuvel studeerde Kunstgeschiedenis en Romaanse talen (KUN). Zij promoveerde als literatuursocioloog aan de Universiteit van Tilburg. Haar terrein is het grensgebied tussen beeldende kunst en literatuur. Zij doceert literatuur- en cultuurbeschouwing, waaronder de hedendaagse Franse en Nederlandse romankunst en daarnaast diverse thema’s uit de beeldende kunst.

Zonder ons dit te realiseren verrichten wij geregeld “rechtshandelingen” en soms ook “onrechtmatige daden”. Wie een brood koopt sluit een koopovereenkomst, wie met het openbaar vervoer gaat sluit een vervoersovereenkomst, wie een auto huurt sluit een huurovereenkomst enz. Wie met zijn auto door zijn schuld tegen een andere auto botst pleegt jegens die ander een onrechtmatige daad, waardoor hij schadeplichtig wordt.

Locatie: Tilburg

Het recht, in dit geval het burgerlijk recht ofwel privaatrecht dan wel civiel recht genaamd, speelt dus een rol in ons dagelijks leven, zonder dat wij daarbij stilstaan. Toch is het interessant daarover wat meer te weten.

Cursusdata: 7-10, 14-10, 21-10, 4-11 en 11-11 (18-11 reservedatum inhaalcollege)

Behandeld zullen worden: rechtshandeling (overeenkomst, besluit), verbintenis; eigendom en wijzen van eigendomsverkrijging; bezit en houderschap en het verschil met eigendom; wijzen van bezitsoverdracht en bestuurdersaansprakelijkheid bij verenigingen en stichtingen. Aan de hand van een serie voorbeelden, zullen deze onderdelen van het privaatrecht de revue passeren: • Van het huis van mijn buurman en het mijne waaien dakpannen af. De buurman bestelt voor zichzelf nieuwe dakpannen. Deze worden in zijn tuin afgeleverd. ’s Nachts plaats ik die dakpannen op mijn dak. Wie is nu de eigenaar van de dakpannen? Stel dat de leverancier van de dakpannen deze ook nog niet had betaald: van wie zijn ze dan? De buurman wil zijn dakpannen natuurlijk terug. Mag hij ze zelf van mijn dak halen? Inmiddels ben ik failliet; moet mijn curator de dakpannen teruggeven? • Een bedrijf verhuurt machines, die in de hal van een ander bedrijf (de huurder) worden geplaatst. De huurder gaat failliet. Kan de verhuurder zijn machines terugvorderen? De fiscus legt bodem beslag. Mag de fiscus deze machines in beslag nemen? • Kan en mag ik de “Brienenoordbrug” verkopen? • Ik ben penningmeester van onze omvangrijke tennisclub, samen met nog vier bestuurders. De baanvegers worden contant uit de kas betaald. Er wordt geen loonbelasting afgedragen. De fiscus vordert alsnog met een navorderingsaanslag met boete een fors bedrag. Vervolgens blijkt de administrateur gefraudeerd te hebben. De club kan de navorderingsaanslag daardoor niet meer betalen. Kunnen de bestuurders persoonlijk hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld? Door wie en onder welke voorwaarden? Wat houdt hoofdelijke aansprakelijkheid in?

Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.45 – 12.30 uur

Prijs: € 132,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur: De docent deelt per college samenvattingen uit. De colleges omvatten powerpoint-presentaties, deze worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. Emeritus prof. mr. drs. Henri Ophof studeerde bedrijfseconomie en rechten aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, was advocaat/partner NautaDutilh en (deeltijd) hoogleraar burgerlijk recht en handelsrecht aan de economische faculteit EUR.

33

Mens en maatschappij

Prof.dr. Leo Noordman

Taalpsychologie: hoe wij spreken en begrijpen

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Geïnteresseerden kunnen deelnemen aan een bezoek aan het laboratorium aan de Universiteit van Tilburg waar taalpsychologische experimenten gedaan worden en zelf deelnemen aan een experiment. De docent maakt nadere bijzonderheden daarover bekend tijdens de cursus. Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Taalpsychologie houdt zich bezig met het produceren en begrijpen van taal, taalontwikkeling en taalstoornissen. Deze cursus beoogt inzicht te geven in de complexe mentale processen die ten grondslag liggen aan menselijk taalgedrag en daarmee aan mondelinge en schriftelijke communicatie. Het accent ligt op het begrijpen van taal. De onderwerpen van de acht colleges zijn: 1. Inleiding en overzicht van taalgedrag. Spreken en begrijpen worden gezien als psychologische processen die bestaan uit complexe deelprocessen die zich afspelen in de tijd. Organisatie van die deelprocessen (top-down vs. bottom-up; modulair vs. interactief). Bij die deelprocessen spelen verschillende bronnen van informatie, zowel talige als niet-talige. 2. Processen bij mondelinge en schriftelijke woordherkenning. Modellen van woordherkenning. Woordherkenning als toegang tot het mentale lexicon. Structuur van het mentale lexicon. Dyslexie. 3. Zinsbegrip. Voorbeelden van zinnen waar de lezer/luisteraar aanvankelijk de mist in gaat. Eigenschappen van de zin en eigenschappen van het menselijke informatieverwerkingssysteem die daarvoor verantwoordelijk zijn. Theorieën over syntactische analyse (late closure, minimal attachment). 4. Begrijpen van tekst kunnen we zien als het construeren van verschillende soorten representatie: een representatie van de letterlijke tekst, van de betekenis van de tekst en van de wijdere context met wereldkennis. Deze representaties worden opgebouwd in het verloop van de tijd. 5. Bij het begrijpen van tekst wordt gebruik gemaakt onder meer van syntactische, semantische, pragmatische kennis en wereldkennis. Zijn deze processen autonoom of kunnen zij op elkaar inwerken? Geïllustreerd aan de hand van metingen van oogbewegingen en hersenpotentialen bij lezen. 6. Taal en kennis. Wij begrijpen meer dan wat er in de tekst staat: op basis van onze wereldkennis maken we inferenties bij het begrijpen van tekst. Bij het begrijpen spelen ook cognitieve categorieën een rol, met name oorzaak-gevolg relaties. 7. Taalproductie. Wat zeggen versprekingen over het spreekproces? Model van de spreker: plannen en formuleren als deelprocesssen. Interactie tussen spreker en luisteraar. Taalstoornissen: afasie. 8. Taalontwikkeling. Ontwikkeling van kindertaal: de belangrijkste feiten. Wat zijn de drijvende factoren bij taalontwikkeling: discussie over aangeboren tegenover aangeleerd. Literatuur: De colleges omvatten powerpoint-presentaties, deze worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. De docent deelt per college literatuur uit. Prof. dr. Leo Noordman (1940) is taalpsycholoog. Hij studerde filosofie in Leuven en experimentele psychologie in Groningen. Hij heeft gewerkt aan de Universiteiten van Groningen, Nijmegen, Berkeley en Carnegie-Mellon (U.S.A.) en was van 1984 tot 2005 hoogleraar Tekstwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. Hij is thans als gast verbonden aan het Donders Instituut voor Hersenen, Cognitie en Gedrag te Nijmegen. Zijn onderzoeksinteresse gaat uit naar cognitieve processen bij het begrijpen van taal.

34

21

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Ko van Dun (kerndocent) e.a.

tilburg

tilburg

20

De Westerse Wereld II

Van oudsher worden het humanisme en de renaissance gezien als de eerste fase van de westerse cultuurgeschiedenis. Tegen de achtergrond van een wereld die getekend wordt door radicale hervormingen en heftige strijd, treden we binnen in een geestesleven waarin de mens de maat der dingen is geworden. Wat in de 14e eeuw in Italië begon als een literaire stroming heeft zich rond 1500 ontwikkeld tot een brede Europese beweging die zich op alle terreinen van kunst en wetenschap manifesteert. Vanaf nu kennen we elke schrijver, kunstenaar, componist en wetenschapper bij naam en kunnen we hem in principe herkennen aan zijn eigen stijl en visie. Meer nog dan door de ontwikkelingen in de kunsten wordt de overgang naar de Nieuwe Tijd gemarkeerd door belangrijke doorbraken op technisch en wetenschappelijk vlak. De introductie van de boekdrukkunst in het midden van de 15e eeuw staat aan het begin van een kennisrevolutie die in de loop van de eeuwen die volgen telkens weer nieuwe mijlpalen zal voortbrengen. Nadat in de vroege 16e eeuw Erasmus, Macchiavelli en Luther de bakens verzetten, staat de publicatie in 1543 van De revolutionibus van Nicolaus Copernicus – achteraf gezien – voor niets minder dan de geboorte van de moderne wetenschap. In de kunsten blijft Italië nog lange tijd toonaangevend. Grootmeesters als Leonardo, Michelangelo, Rafaël en Titiaan definiëren een nieuwe canon en zullen eeuwenlang hun invloed laten gelden. Ook elders vindt de nieuwe stijl nu ingang. Dürer, Holbein en Breughel maken gebruik van de nieuwe beeldmiddelen maar staan tegelijkertijd voor de continuïteit van de noordelijke kunst. De geschiedenis van de muziek levert een vergelijkbaar beeld op: na de grote doorbraak rond 1500 heeft de nieuwe kunst in de tweede helft van de zestiende eeuw overal in Europa wortel geschoten. Naast de sacrale muziek doen nu ook de wereldlijke genres hun intrede.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagmiddag 14.45 – 16.45 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12, 9-12 en 16-12 (23-2 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 231,- (11 colleges van 2 uur inclusief pauze) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Cultuurgeschiedenis: de Westerse Wereld, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Literatuur: Reader, CD en overzichtskaart (kosten € 25,-)

Ko van Dun (kerndocent) studeerde aan de kunstacademie Tilburg en is docent beeldende vorming. Hij verzorgt cursussen kunstgeschiedenis voor o.a. HOVO Limburg en verder lezingen en kunstreizen. De overige docenten zijn: Drs. Constance van der Putten (algemene geschiedenis); Drs. Wim Fiévez (filosofie); Dr. Peter van Nunen (literatuur) en Jan Ezendam (muziek).

35

Filosofie

Dr. Jan Briels

Wijsgerige antropologie van de 20ste eeuw

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12, 9-12 en 16-12 (23-2 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 231,- (11 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege

In de loop van de 19e eeuw komt aan de dominantie van de klassieke metafysica - de discipline die zich bezighoudt met het denken over het zijn der dingen - definitief een einde. Zij kon de toets der ervaring niet langer meer doorstaan. Hierdoor kwam de concrete existentie van de mens in het centrum van de belangstelling te staan, wat het ontstaan van een nieuwe wijsgerige discipline betekende, de wijsgerige Antropologie, waarvan Max Scheler (1874-1928) als de inaugurator wordt beschouwd. Aan deze filosoof en zijn directe navolgers, Helmut Plessner (1892-1985) en Arnold Gehlen (1904-1976) gaat allereerst onze aandacht uit. Daarna staan we stil bij de Existentiefilosofie. Deze stroming zou vanaf de jaren ’30 gedurende enkele decennia het wijsgerig denken over de mens en zijn verhouding tot de wereld ingrijpend beïnvloeden. Het existentialisme is een humanisme, zo vatte Sartre zijn gedachten samen. De klassieke teksten, die deze filosofie haar specifieke karakter en uitzicht gaven, zijn Sein und Zeit (1927) van Heidegger, de driedelige Philosophie (1932) van Jaspers, l’Etre et le Néant (1943) van Sartre en Phénoménologie de la perception (1945) van Merleau-Ponty. We zullen uitvoerig bij deze werken stilstaan. Daarnaast zal ook met een zekere regelmaat aan specifieke aspecten van het ideeëngoed van Kierkegaard, Nietzsche, Dilthey en Husserl worden gerefereerd, die bij de totstandkoming van het Existentialisme een essentiële rol speelden. Achtereenvolgens komen ter sprake het atheïstisch georiënteerd Existentialisme van Jean Paul Sartre (1905-1980) en Maurice Merleau-Ponty (1908-1961); het theïstisch Existentialisme van Martin Heidegger (1889-1973) en Karl Jaspers (1883-1969) en het christelijk Existentialisme van Emmanuel Mounier (1905-1950) en Gabriël Marcel (1889-1973). Daarna besteden we aandacht aan de filosofie van het Structuralisme, die hier wordt vertegenwoordigd door Michel Foucault (1926-1984). Diens studies Les Mots et les choses (1966) en l’Archéologie du savoir (1969) hebben het Structuralisme inhoudelijk min of meer bepaald. Hierin staat niet meer het subject centraal, maar de structuur waarbinnen het subject functioneert. We sluiten onze beschouwingen af met een globale bespreking van het Postmodernisme, welk tijdsbegrip in eerste instantie door de publicatie van La condition postmoderne (1979) van Jean-François Lyotard (1924-1998) in de filosofie werd geïntroduceerd en van een specifieke inhoud voorzien. Literatuur: Syllabus, met excerpten uit de primaire bronnen. (Om deze dikwijls gecompliceerde teksten met vrucht te kunnen analyseren, is globale kennis van de Franse en Duitse taal gewenst) Aanbevolen literatuur: H.J. Störig, Geschiedenis van de filosofie (recente editie). J. Sperna Weiland, De mens in de filosofie van de twintigste eeuw, Amsterdam 2002. J. Bor, Op de grens van het denken, Amsterdam 2005. L. Heyde, Het gewicht van de eindigheid, Meppel 1995. M. Suhr, Sartre, Rotterdam 2005. R. Safranski, Heidegger en zijn tijd, Amsterdam 2006. M. Inwood, Heidegger, Rotterdam 2003. Dr. Jan Briels is werkzaam geweest aan de Faculteit der Letteren van de Universiteit Utrecht. Heeft onderwijs gegeven in de Cultuur- en Kunstgeschiedenis en de Cultuurfilosofie. Bereidt momenteel een studie voor over de ontwikkeling van de Geesteswetenschappen van Middeleeuwen tot einde 19de eeuw.

Max Scheler

36

23

Muziek(geschiedenis)

Dr. Arjan van Baest

De wereld van de Bachcantates

Deze cursus omvat een serie van 5 inleidingen op enkele kerkelijke cantates van Johann Sebastian Bach. Er wordt niet alleen gekeken naar de tekst en de muziek van deze cantates, maar ook naar de context waarin de cantates ontstonden en functioneerden. De cantates van Bach gunnen ons zo tevens een kijkje in de wereld van het 18e-eeuwse Duitsland.

Locatie: Tilburg

De cantates die tijdens de colleges worden besproken, worden de zondag erna uitgevoerd in de Heikese Kerk in Tilburg door Stichting Bachcantates Tilburg o.l.v. Arjan van Baest. Deze uitvoeringen zijn gratis toegankelijk en beginnen telkens om 16.30 uur.

Cursusdata: 30-9-11, 25-11-11, 3-2-12, 30-3-12, 8-6-12

Deze cursus biedt een optimale combinatie van analyse en achtergronden en het pure genieten van de muziek tijdens de uitvoeringen.

Prijs: € 132,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Op het programma staan de volgende cantates: 30 september 2011 BWV 55 Ich armer mensch, ich Sündenknecht / BWV 96 Herr Christ, der einige Gottessohn (uitvoering: 2 oktober 2011) 25 november 2011 BWV 60 O Ewigkeit, du Donnerwort / BWV 139 Wohl dem, der sich auf seinen Gott (uitvoering: 27 november 2011) 3 februari 2012 BWV 81 Jesus schläft, was soll ich hoffen? / BWV 125 Mit Fried und Freud ich fahr dahin (uitvoering: 5 februari 2012) 30 maart 2012 BWV 182 Himmelskönig, sei willkommen / BWV 4 Christ lag in Todesbanden (uitvoering: 1 april 2012 (Palmzondag)) deze datum is nog onder voorbehoud 8 juni 2012 BWV 176 Es ist ein trotzig und verzagt Ding / BWV 75 Die Elenden sollen essen (uitvoering: 10 juni 2012)

Dag en tijd: Vrijdagmiddag 14.45 – 16.30 uur

Werkvorm: Hoorcollege Deze serie inleidingen loopt door in het voorjaarssemester 2012. U kunt voor de gehele serie inschrijven.

Literatuur: Dürr, Alfred. Johann Sebastian Bach. Die Kantaten. Kassel, 1999. Aanbevolen literatuur: Wolff, Christoph (red.). De wereld van de Bach-cantates.Abcoude, 2003.

Dr. Arjan van Baest (1969) promoveerde aan de Universiteit van Tilburg op een proefschrift over muziek, tekst en betekenis. Aan het Fontys conservatorium studeerde hij compositie en koor- en orkestdirectie. Arjan is dirigent van verschillende koren en is als docent onderzoeksvaardigheden verbonden aan de conservatoria van Tilburg en Maastricht. Per september 2010 is hij benoemd tot artistiek leider van Stichting Bachcantates Tilburg.

37

tilburg

tilburg

22

24

Mens en maatschappij

Dr. Pouwel Slurink

De ziel als fossiel

Locatie: Breda

Cursusdata: 26-9, 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11, 28-11 en 5-12 (12-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Literatuur: Syllabus en powerpoint presentaties. Niet verplichte, aanbevolen literatuur: Steven J.C. Gaulin & Donald H. McBurney, Evolutionary psychology, second edition, Pearson Education, 2004, ISBN 0 13 111529 4. Bram Buunk, Oerdriften op de werkvloer. Bert Bakker, 2010. ISBN 978 90 351 3381 5. Dr. Pouwel Slurink is een filosoof die al uitgebreid schreef en doceerde over de implicaties van de evolutiebiologie voor de filosofie. Zijn proefschrift uit 2002 heette “Why some apes became humans”.

38

Natuurwetenschappen

Marcel van Schoor

Vulkanisme

Een uitbarsting van een vulkaan boezemt ontzag in en laat een diepe indruk achter. Alle zintuigen worden beproefd: bij het zien van klodders gloeiende lava of enorme hoeveelheden as die met grote snelheid de lucht in worden geslingerd en de dag in nacht veranderen, bij het horen van de dreunende explosies en het luide gesis van ontsnappende gassen, bij het voelen van de luchtdrukgolven, de sterke luchtstromen, het schudden van de grond en bij het ruiken van de onaangename geuren die bij een eruptie vrijkomen. Bij zulk natuurgeweld voelt de mens zich slechts toeschouwer, nietig en kwetsbaar. Vulkanen zijn in staat op grote schaal vernietiging aan te richten. Het is vooral hun onvoorspelbare aard die voor menselijke slachtoffers zorgt. De grootste rampen ontstonden door een onderschatting van het dreigende gevaar. Daar staat tegenover dat vulkanische landschappen tot de mooiste op aarde behoren. Veel vulkaangebieden zijn toeristische trekpleisters waar mensen kunnen genieten van het landschap en van vulkanische bijverschijnselen als heetwaterbronnen en warme modderbaden. Geothermaal water wordt op een aantal plaatsen gebruikt voor verwarming en energieopwekking. Daarnaast zijn belangrijke minerale grondstoffen verbonden aan vulkanische activiteit. In veel culturen werden goddelijke krachten aan vulkanen toegekend of werden ze als verblijfplaats van goede of kwade goden beschouwd, een overtuiging die op veel plaatsen nog niet is uitgestorven. De moderne vulkanologie laat zien dat vulkanen een sleutelrol spelen in de aardse dynamiek. De verwijdering van warmte uit de aarde is de drijvende kracht van het vulkanisme en de oorsprong van vulkanen ligt dan ook in de processen die zich afspelen in de aardkorst en, nog dieper, in de aardmantel. Zo vormt een vulkaan een venster naar het inwendige van de aarde. Aan de orde komen de volgende thema’s: • Geschiedenis van de vulkanologie. • Plaattektoniek en het inwendige van de aarde. • De hete brei: magma en magmatische gesteenten. • Vulkanen, erupties en eruptieproducten. • Wonen ‘onder de vulkaan’; gevaren en profijt. • Vulkanen en vulkaangebieden.

Locatie: Breda Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 8-11, 15-11, 22-11, 29-11, 6-12 en 13-12 (20-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 151,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 17 oktober.

Literatuur: Syllabus. Aanbevolen literatuur: Schmincke, H.U., Vulkanismus. Primus Verlag, 3. Auflage 2010, ISBN 978-3896786906 Marcel van Schoor studeerde vier jaar geologie aan de Universiteit van Amsterdam en heeft als reisleider voor de reisorganisatie SNP gewerkt en daarbij veel bestemmingen met vulkanen bezocht. Op dit moment is hij werkzaam als landmeter/maatvoerder bij een ingenieursbureau. Daarnaast geeft hij regelmatig cursussen en lezingen over geologische onderwerpen, heeft hij een bestuursfunctie bij een afdeling van de Nederlandse Geologische Vereniging en organiseert hij geologische excursies.

39

breda

breda

Dag en tijd: Maandagmiddag 13.50 – 15.35 uur

Hoe komt het dat mannen dikwijls verliefd worden op jongere vrouwen, terwijl vrouwen eerder verliefd worden op rijpere mannen? Waarom streven sommige mensen naar excessief veel geld of macht? Waarom zijn er zoveel verschillende karakters? Hoe komt het dat mensen soms monnik of non worden, homoseksueel zijn of zelfmoord plegen? Hoe komt het eigenlijk dat mensen zich zo totaal anders gedragen dan de soorten met wie ze volgens biologen toch het meest verwant zijn? Dat zijn een aantal vragen die opkomen als je de mens in een evolutionair perspectief plaatst. Binnen de evolutionaire psychologie zijn de menselijke drijfveren en emoties geen vanzelfsprekendheden, maar producten van een lange voorgeschiedenis. Omdat onze drijfveren ouder zijn d an het type samenleving waarin we nu leven, verwijzen ze deels nog naar het “moederland”, de omgeving waarin we zijn geëvolueerd. Het begrijpen van onszelf wordt dan een begrijpen van onze geschiedenis. De evolutionaire psychologie werpt licht op o.a. verliefdheid, liefde, jaloezie, ambitie, xenofobie, hulpvaardigheid, agressie, depressie, moraal, religie, en vele andere zaken. Het is een benadering die eenheid schept in de verschillende benaderingen binnen de psychologie en zo bijdraagt aan de reflectie over haar fundamenten. Evolutionaire psychologie roept tegelijkertijd de vraag op hoe de menselijke evolutie nu echt is verlopen: wat was nu echt ons ‘moederland’ en wat onze ontstaansgeschiedenis? Om vat te krijgen op deze complexe problematiek moeten we dus kijken naar de evolutietheorie, de ethologie - de studie van diergedrag -, de psychologie en de paleoantropologie, de studie van de menselijke evolutie. Achtereenvolgens behandelen we de volgende onderwerpen: 1. Waarom leven we? Waarom leven we samen? Sociobiologie. 2. Onze geest als gereedschapskist: evolutionaire psychologie. 3. Waarom beleven we? Het nut van leren, emoties en bewustzijn. 4. Totaal hormonaal: waarom seksen verschillen. 5. Onder cultuur zitten ambities en behoeften. 6. Waarom iedereen uniek is: karakterverschillen. 7. Op zoek naar de oerfamilie: innerlijke echo’s uit de oertijd. 8. Hoe ontstond het beest met de meeste geest? 9. Hoe ontstonden taal, moraal, kunst en goden? 10.De zieke ziel en de samenleving als doolhof.

25

26

Cultuurgeschiedenis

Prof. dr. Jacques Claes

Over Europa en zijn Christenen

27

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Jana Waarts

Kijken naar Kunst en Cultuur Onvergetelijke hoogtepunten van de Middeleeuwen

Locatie: Breda

Het verhaal dat men over God houdt (of verzwijgt) geeft mede vorm aan een beschaving. Over God spreken (of niet spreken of op een bepaalde manier spreken) sticht cultuur. Het is Joden, Moslims en christenen aan te zien.

Cursusdata: 9-11, 16-11, 23-11, 30-11 en 7-12 (14-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 132,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus van professor Claes heeft het karakter van een serie lezingen waarin de docent op geheel eigen en boeiende wijze zijn visie geeft op het probleem van de verhouding tussen beschaving en religie.

Men kan het dan hebben over de talloze Bijbelse woorden en uitdrukkingen die zich in Europese talen genesteld hebben. Of over de christelijke inspiratie die te zien is of te horen in bouwkunde, schilderkunst en muziek. Dieper kan men zich echter de vraag stellen of en in hoeverre het christendom mede aanleiding geweest is tot bloei en ontwikkeling van wetenschap, in hoge mate kenmerkend voor Europa. Een wereld waarvan men aanneemt dat zij als ontwerp aangeboden is en wordt door een God die liefdevolle Persoon is, leent zich en nodigt tot studie en onderzoek. Waar heeft het Westen de omwentelingszucht gehaald, hogelijk kenmerkend voor dit continent? Waar liggen de bronnen voor het stage verlangen de wereld alom beter, vrijer, waarom niet ‘paradijselijker’, te maken? Het Joods-christelijk gedachtegoed heeft de wereldcultuur een nieuwe, omwentelende tijdsopvatting geschonken, gericht op verbetering en bevrijding. De hoog-Middeleeuwse kathedraal als zinnebeeld, als icoon voor een ruimte van ontmoeting tussen twee soorten van licht: het licht van de rede en het licht van de geopenbaarde droom. Literatuur: De docent reikt een samenvatting uit van zijn lezingen. U kunt eventueel aanschaf fen: Prof. dr.J. Claes, ‘Over Europa en zijn Christenen’ Davidsfonds, Leuven, 2009. ISBN 9789058266279, € 22,50, maar dat is niet noodzakelijk.

Locatie: Breda

In de schilderkunst werd de overgang naar een nieuwe stijl ongeveer een eeuw na de bouw van de eerste kathedralen merkbaar. De kunst werd hier vooral gekenmerkt door een groter realisme. Dit stijlkenmerk werd voor het eerst in het werk van de Italiaanse schilders uit de 13de en 14de eeuw zichtbaar en zal uiteindelijke de gehele Europese schilderkunst gaan overheersen. We ontmoeten hier de schilders van de Siënese school, onder andere Lorenzetti, maar vooral Giotto, het hoogtepunt, ook wel genoemd de Vader van de Westerse schilderkunst.

Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege)

We kijken zowel naar de Italiaanse beeldhouwkunst van onder andere de familie Pisano, als de aparte variant van de Bourgondische beeldhouwkunst die ontstond aan het einde van de 14de eeuw in Bourgondië en die werd gekenmerkt door zware vormen en een groter realisme. De belangrijkste beeldhouwer was hier Claus Sluter. Ook in de literatuur betekende deze tijd een hoogtepunt: we ontmoeten Geoffrey Chaucer en zijn Canterbury Tales, Dante en zijn meesterwerk de Divina Commedia, Petrarca, hét voorbeeld van een ‘homo litteratus’, maar ook Giovanni Boccaccio heeft zijn Decamerone in deze tijd geschreven. In de muziek ontstond de zogenaamde Ars Nova met als keerpunt de School van de Notre Dame. De muziek werd in het algemeen meer versierd, kunstiger en vrijer en het componeren van de madrigalen kwam tot steeds grotere ontplooiing.

Dag en tijd: Donderdagochtend 10.20 – 12.05 uur

Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met beperkte interactie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Breda, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden

In deze cursus wordt extra gekeken naar de betekenis van het beeld. Dat wat we zien, is immers niet altijd dat, wat het voorstelt. Vaak verwijst een voorstelling naar toenmalige normen en waarden, die wij tegenwoordig nog maar nauwelijks begrijpen. Er wordt dan ook uitgebreid ingegaan op de beeldtaal van het Christendom, de manier van denken en de context waarin de kunstwerken in de betreffende perioden zijn ontstaan.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 17 oktober.

Literatuur: Er worden per college samenvattingen uitgedeeld. Prof. dr. emeritus Jacques Claes is classicus, filosoof en psycholoog. Hij promoveerde in Leiden tot doctor in sociale wetenschappen en was hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Antwerpen.

40

Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

41

breda

breda

Dag en tijd: Woensdagmiddag 13.50 – 15.35 uur

Op het hoogtepunt van de Middeleeuwen ontstond de stijl van de gotiek. Het was een tijdperk van bloei en zelfvertrouwen, waarin het christendom begon aan een nieuwe en dominante fase in zijn geschiedenis. Het werd de eeuw van schitterende kathedralen, zoals die in de Noordfranse steden Chartres, Reims en Amiens, maar ook in Engeland en Duitsland kreeg dit zijn neerslag.

28

Filosofie

Drs. Tonny Lansdaal

Wijsgerig denken en het beschouwen van kunst

Locatie: Breda

breda

Dag en tijd: Vrijdagmiddag 14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 4-11, 1111, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Dr.ir. Kees Hemerik

Geschiedenis van de Informatica

In deze cursus onderzoeken we de begrippen ‘schoonheid’ en ‘waarneming’. Esthetica is een ander woord voor schoonheid. Zij is een deelgebeid van de filosofie dat als ‘leer van de schoonheid’ pas sinds de achttiende eeuw deze speciale betekenis draagt. Esthetica wordt dan de term voor een manier van waarnemen in relatie met schoonheid. Het Griekse aisthèsis als esthetische gewaarwording had niet speciaal iets met schoonheid te maken, het had de algemene betekenis van ‘zintuiglijke gewaarwording’ of ‘waarneming’. In deze cursus komen beide betekenissen van esthetica aan de orde. Zowel op de vraag naar wat schoonheid is als op de vraag naar wat waarnemen is zullen we antwoorden zien te krijgen. Het beschouwen van kunst zal ook onderdeel van de lessen zijn. Sommige filosofen verwijzen in hun theorie expliciet naar bepaalde kunst- of kunstwerken. • In de eerste les onderzoeken en analyseren wij het begrip esthetica en waarne ming. Wanneer nemen we eigenlijk iets waar en op welke manier? (o.a. de Venus van Milo en de groep Laocoön.) • De filosoof Plato had met poëzie een haat - liefde verhouding. Toch is hij zelf soms een poëet; we lezen een deel van een dialoog van hem uit Politeia. • Aristoteles benoemt bij de waarneming het genot als iets wat bijkomstig is, niet essentieel. Dit komt tot uitdrukking in zijn beschouwing van de tragedie, in zijn Poëtica. • Volgens de filosoof David Hume ontvangen wij in dát wat wij waarnemen bundels van eigenschappen: a stream of conciousness. Maar hoe? • Immanuel Kant ontwikkelt in zijn Kritik der Urteilskraft een theorie over het schone en het sublieme. Beide begrippen worden uitgewerkt. • Friedrich Nietzsche heeft op esthetica een andere visie dan Kant. Die visie geeft hij in Die Geburt der Tragödie. Daarin komt de hybridische situatie van een mens aan de orde: het gevoel en het verstand die (vaak) op gespannen voet met elkaar staan. In de beeldende kunst vinden we voorbeelden van zijn theorie o.a. bij Goya en Ensor. • Maurice Merleau Ponty zoekt naar de expressie van het lichaam, naar de gewaarwording van het lichaam in de ruimte en de uitdrukking van het bewustzijn in taal. Wat is eigenlijk zien en wat is kenmerkend in het waarnemen van kunst? • Bij Jean-Francois Lyotard vragen we ons af wat postmodernisme in de filosofie eigenlijk is en hoe dat zich verhoudt tot het postmodernisme in de beeldende kunst. Waar raakt het concept, het idee in de beeldende kunst, aan de filosofie? We zien o.a. een video van Bill Viola.

Informatica, dat is toch iets met computers, internet, smartphones, enzovoort? Echt iets van heden en toekomst, maar geschiedenis?

Literatuur: Reader.

Literatuur: De colleges omvatten presentaties in powerpoint of PDF formaat en aanvullend materiaal van de docent. Deze worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Tonny Lansdaal studeerde af aan de Academie voor Beeldende Kunst St. Joost te Breda (1974) en had gedurende 25 jaar een praktijk als beeldend kunstenaar. Zij studeerde filosofie aan de Universiteit van Tilburg en behaalde in 2007 haar doctoraal o.l.v. Ger Groot (Erasmus Universiteit). Sinds 2007 geeft zij als freelancer cursussen filosofie en filosofie in combinatie met kunst. Daarnaast leidt zij een filosofisch café binnen de Vereniging Van Vrouwen met een Academische Opleiding (VVAO).

42

Natuurwetenschappen

Inderdaad, informatieverwerking door middel van computers, chips en internet dringt op steeds meer manieren ons leven binnen en biedt ons schier onbegrensde mogelijkheden om te rekenen, gegevens op te slaan en op te zoeken, te automatiseren en te communiceren. Informatica is de wetenschap die de daaraan ten grondslag liggende theorieën, methoden en gereedschappen levert. Een snel groeiende en dynamische wetenschap, maar ook een waarvan de wortels veel dieper en vroeger liggen dan velen vermoeden. In deze cursus gaan we op zoek naar die wortels en het ontstaan van de informatica. We beginnen onze zoektocht bij de oude Egyptenaren, Babyloniërs, Grieken en de vroege islamitische wereld. We zien onder meer de geavanceerde rekenmethoden en gegevensopslag van de Babyloniërs en de manier waarop Euclides en Al-Khwarizmi (aan wiens naam het woord algoritme ontleend is) zich bezig hielden met berekeningen en hun correctheid. We bespreken vroegere rekenhulpmiddelen zols de abacus, logaritme, rekenliniaal en mechanische rekenmachines (o.a. van Pascal en Leibniz). Via de visionaire maar ongerealiseerde Analytical Engine van Charles Babbage ten tijde van de Industriële Revolutie en de geautomatiseerde volkstellingen van Herman Hollerith, komen we terecht bij de echte computerpioniers van de 20ste eeuw, in de Verenigde Staten (ENIAC, Eckert & Mauchly, Von Neumann), Duitsland (Konrad Zuse) en Groot-Britannie (o.a. Turing, Wilkes en de “Manchester Baby”). Ook de Nederlandse computerbouwers van het eerste uur komen aan bod. Maar informatica gaat niet alleen over computers. We beschouwen ook de evolutie van software en programmeertalen en het tot stand komen van de theoretische grondslagen van het vak, waarbij fundamentele vragen zoals de grenzen van de berekenbaarheid aan bod komen.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Maandagochtend 10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 26-9, 3-10, 10-10, 17-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11, 28-11 en 5-12 (12-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Bij voldoende belangstelling zal een excursie georganiseerd worden naar het Heinz Nixdorf Computermuseum in Paderborn: www.hnf.de. De docent informeert u hierover nader. De kosten hiervan dienen apart te worden voldaan.

De cursus vereist geen speciale wiskundige voorkennis. Enige bekendheid met computers kan wel van pas komen.

Dr. ir. Kees Hemerik studeerde in 1976 af als wiskundig ingenieur aan de THDelft en promoveerde in 1984 aan de TU/e. Sinds 1977 is hij aan deze instelling verbonden, onder andere als universitair hoofddocent en als opleidingsdirecteur van de opleiding Technische Informatica. Naast onderwijs in zijn vakgebied programmeertalen en programmeermethoden verzorgde hij voor deze opleiding ook een aantal jaren colleges Geschiedenis van de Informatica.

43

eindhoven

Bij voldoende belangstelling kan er aansluitend een excursie georganiseerd worden naar museum de Pont in Tilburg waar een speciale rondleiding wordt gegeven over het onderwerp van de cursus. De docent informeert u nader hierover, de kosten zullen afhankelijk zijn van het aantal deelnemers.

29

30

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Ernest Kurpershoek

Italiaanse fresco’s

31

Muziek(geschiedenis)

Anton van Kalmthout

Gustav Mahler 1860-1911 II Leven en werk

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Maandagmiddag 13.00 – 16.30 uur LET OP afwijkende lestijd Cursusdata: 31-10, 7-11, 14-11 en 21-11 (28-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (4 colleges van 3 x 60 minuten met 2 x 15 minuten pauze)

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 10 oktober.

Uit de periode 1300-1800 zijn duizenden fresco’s bewaard gebleven. Ze geven een homogeen en rijk geschakeerd beeld van een kunstvorm die zich volgens bepaalde, nauw omschreven criteria heeft ontwikkeld. Voor het merendeel zijn de fresco’s nog in hun oorspronkelijke entourage aanwezig. De huidige bezoeker kan zich daarom moeiteloos in de tijd verplaatsen waarin ze zijn ontstaan. Ook nu nog raken we onder de bekoring van Italiaanse frescokunst met zijn prachtige kleuren verkregen uit natuurlijke pigmenten, de ongelooflijke stilistische rijkdom, en de diepgang en originaliteit waarmee de aloude thema’s van de westerse cultuur in beeld zijn gebracht. De cursus biedt u een chronologisch en topografisch overzicht van de Italiaanse frescokunst, van vroege fresco’s in grotkerken en kerkjes langs de oude herdersroutes in de Abruzzen tot aan de wervelende fresco’s van Tiepolo in Venetië en omgeving. In de cursus worden verschillende thema’s en aspecten van de frescokunst uitgediept zoals werkwijze, stilistische criteria, doel en functie van fresco’s. Na afloop heeft u een compleet beeld van een van de belangrijkste kunsthistorische perioden en kunstvormen, en bent u in staat een willekeurig fresco min of meer nauwkeurig te plaatsen.

Mahlers symfonieën zijn voor velen een gesloten en soms duistere wereld.De lengte van zijn werken, de soms opgekropte emotionaliteit, de enorme contrasten tussen banaliteit en subtiele muziek, de woeste explosies naast intimiteit en vooral de muzikale inhoud maken zijn muziek niet gemakkelijk toegankelijk. Het begrijpen van Mahler’s muziek vereist een andere luisterhouding dan bij bv. De Weense Klassieken. Zijn symfonieën zijn te beluisteren als een doorlopende biographie. Mahler werkt en leeft bovendien op de grens van een tijdperk. Voor een stuk staan zijn composities in de romantiek, tegelijkertijd rijst telkens de vraag hoe zijn muziek zich zou hebben ontwikkeld als hij 10 jaar langer geleefd zou hebben. Dit is het tweede deel uit een leergang rond G. Mahler. In het eerste deel kwamen zijn jeugdwerken (o.a.das Klagende Lied en enkele liederencycli) en de eerste drie symfonieën aan de orde. In dit blok bestuderen we naast zijn biografie de symfonieën 4, 5, 6 en 7. De werken worden volledig geanalyseerd, de achtergronden belicht én beluisterd. De analyse geschiedt met behulp van diaprojecties (Power Point) die de werken overzichtelijk in “beeld brengen”. Als bijlagen verschijnen biografische gegevens van de componist en van elk symfonie een complete analyse. Literatuur: Eveline Nikkels, Gustav Mahler. Een leven in 10 symfonieèn. ISBN 97890 8975 1270 S. Vestdijk, Over Gustav Mahler. De Bezige Bij. ISBN 978 90 234 6294 1

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, 2-11 en 6-12 (13-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Leven en werk van G. Mahler, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Literatuur: Ernest Kurpershoek, Italiaanse fresco’s, Olive Press Amsterdam, 2011, € 15,-

Drs. Ernest Kurpershoek is afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en is gespecialiseerd in de Italiaanse kunstgeschiedenis, met name de Italiaanse frescokunst. Hij is werkzaam als docent, publicist en reisleider. Zijn meest recente boek is getiteld ‘’Italiaanse fresco’s’’ (Olive Press, 2011). Hij leidt reizen naar Italië en Spanje. Als docent is hij verbonden aan verschillende HOVO-instellingen en aan het Nationaal Restauratie Centrum.

44

Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis.

45

eindhoven

eindhoven

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Frescokunst, het schilderen met waterverf op een natte laag kalk, is eeuwenlang in Italië de meest bewonderde kunstvorm geweest. In het land dat zo uitmunt in kunstzin, valt de frescokunst in de topcategorie van de artistieke disciplines. Bijna alle grote kunstenaars hebben zich onderscheiden op het gebied van de muurschilderkunst. Giotto, Piero della Francesca, Rafael, Tiepolo en vele anderen hebben hun hoofdwerk in fresco gerealiseerd. Zelfs Leonardo da Vinci die zich zelden aan fresco waagde, en Michelangelo, van nature een beeldhouwer, danken hun roem aan respectievelijk het fresco van het Laatste Avondmaal en de beschildering van de Sixtijnse kapel.

32

Muziek(geschiedenis)

Anton van Kalmthout

Muziekgeschiedenis Blok C

33

Filosofie

Drs. Harry Willemsen

Wat is filosofie?

De Barok

Locatie: Eindhoven

Barok is een breed begrip in de muziekgeschiedenis: De stijlkenmerken van de vroege Italiaanse barok, voortgekomen uit de renaissance, maar ook de barok van Bach zijn onderwerp van bespreking. We ontdekken de betekenis van Italie als muziekcentrum in Europa, de expressie van de Barok vanuit de affectenleer, basso continuo als uitgangspunt voor componeren en natuurlijk het ontstaan van de opera en in relatie daarmee de Italiaanse madrigalen. De opera in deze tijd is het boeiende verhaal van muziek die zich afzet tegen de voorgaande polyfone periode, die de gunst zoekt van het publiek en waarin de componisten als Stradella, Scarlatti, Lully, Blow, Pergolesi, Rameau en Purcell hun eigen betekenis hebben.

Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, 29-11 en 6-12 (13-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Muziekgeschiedenis, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

De Barok is ook de tijd van de enorme ontwikkelingen in het instrumentale genre. En dan gaat het niet alleen over de technische ontwikkeling van het instrumentarium (orgel, viool, clavecimbel) , maar ook over de bijhorende vormen (ricercare, partita, canzone, toccata, sonate etc). Deze periode brengt grote namen voort: Vivaldi, Haendel, Rameau, Bach. Deze componisten brengen deels de voltooiing van een grootse periode, maar de toekomst is ook al in zicht. Maar te midden van dit alles speelt Bach zijn eigen rol! Muziekgeschiedenis is niet alleen een verhaal van woorden, de beschikbare tijd zal ruimschoots besteed worden aan het klinkende materiaal. Alleen daarmee kan de muziekgeschiedenis levend worden. Literatuur: Aanbevolen wordt Donald J. Grout: Geschiedenis van de Westerse muziek (Olympus) ISBN 90 25496784.

Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis.

Locatie: Eindhoven

In gesprek met grote filosofen uit de rijke geschiedenis van de filosofie gaan we op zoek naar een poging tot antwoord op de vragen: Wat is filosofie? Waar gaat het eigenlijk om in de filosofie? Wat is de betekenis, de waarde, de relevantie en – zo u wilt – het nut van de filosofie voor de hedendaagse mens, samenleving en cultuur? En: Wat is filosoferen en wat niet?

Dag en tijd: Dinsdagmiddag 13.00 – 14.45 uur

In deze inleiding wordt op reflexieve wijze de vraag : “Wat is filosofie?” gesteld maar ook in het bijzonder ingegaan op enkele hoogtepunten uit de traditie van de westerse filosofie en wel op de filosofie van de Antieken (met name die van grootmeesters als Plato en Aristoteles), maar ook die van de modernen zoals Descartes en Spinoza, Kant, Hegel en Nietzsche om tenslotte uitvoerig aandacht te besteden aan hedendaagse filosofen als Husserl en Heidegger, Merleau-Ponty en Levinas e.a. Deze cursus is bedoeld voor wie geïnteresseerd is in filosofie, maar ook voor hen die reeds menige inleiding:”achter de rug” hebben.(Verhoeven zou – cynisch - gezegd hebben: “gehad” hebben!). Zo wordt bij alle kennisoverdracht iets gerealiseerd van wat toch in het Griekse philosophia (liefde tot de wijsheid) reeds aanwezig is: Filosofische ontmoetingen die, zoals onder vrienden het geval is, hun zin in zichzelf hebben. Een dergelijke wijze van kennismaken houdt derhalve veel meer in dan geleerde kennisname, maar leert je tegelijkertijd anders (en echt kritisch) naar de werkelijkheid kijken én luisteren, hetgeen nu eenmaal niet kan zonder kennisname van de inzichten van grote filosofen. Indachtig Kants woorden : Geen wijsheid zonder kennis,maar ook geen kennis zonder wijsheid….

Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 1-11, 8-11, 15-11, 22-11, 29-11, 6-12, 13-12 (20-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Filosofie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. eindhoven

eindhoven

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In de kerkmuziek ontmoeten we de pracht en de praal van de uitlopers van de Venetiaanse school, maar ook de boeiende muzikale ontwikkelingen die de Reformatie meebracht, alsmede de Anglicaanse kerkmuziek.

Een poging tot inleiding en een weg naar filosoferen.

Literatuur: Anton Braeckman, Bart Raymaekers & en Gerd van Riel, Wijsbegeerte. Uitgeverij Lannoo Campus, Leuven 2010 (4de volledig herziene druk). ISBN 978 90 209 8864 2 Aanbevolen om te lezen: Pierre Hadot, Filosofie als een manier van leven. Uitgeverij Ambo, Amsterdam 2010 (zesde druk), Samuel IJsseling & Ann Van Sevenant, Wat zou de wereld zijn zonder filosofie? Klement/Pelckmans, Kampen/Kapellen 2007

Drs. Harry Willemsen studeerde filosofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van het tijdschrift Filosofie –vanaf jaargang 20 verschijnend bij uitgeverij Garant (Antwerpen/Apeldoorn) - , voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre Erasme, een centrum voor o.a. filosofiecursussen in Zuid-Frankrijk (www.centre-erasme.nl) en geniet er van her en der filosofie te doceren.

Descartes

46

47

34

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Harrie Leyten, M.Litt.

Klassieke Afrikaanse kunst: schoonheid en symboliek

35

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Jenneke Lambert

Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden I Van Goya tot en met Morisot, ca 1800-1895

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagmiddag 15.00 – 16.45 uur Cursusdata: 27-9, 4-10, 11-10, 18-10, 1-11, 8-11, 15-11 en 22-11 (29-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

In deze cursus gaat de aandacht uit naar deze twee aspecten van Afrikaanse kunst: de schoonheid van zijn vormentaal en de onderliggende symboliek. Kennismaken met dit laatste is voor veel Europeanen als een ontdekkingsreis in een onbekende wereld. De cursus bestaat uit acht hoorcolleges met powerpoint presentaties. De eerste twee colleges zoeken naar antwoorden op vragen als: Waarom noemen wij Afrikaanse kunst Kunst? en Kunnen wij spreken van een Afrikaanse kunstgeschiedenis? De volgende vier colleges tonen de diversiteit van Afrikaanse kunst en cultuur. Ieder college gaat dieper in op één cultuur: De Bamana van Mali, over leven in de Sahel; De Yoruba van Nigeria, een veelkleurige stadscultuur; De Fang en Kota van Gabon, Kameroen en Equitoriaal Guinea; De Fang en hun buurvolken van Angola, Congo en Zambia. Het volgende college bespreekt de stelling: “In Afrika bestaat geen toeval; alles is bedoeld”. Het laatste college gaat in op het verzamelen van Afrikaanse kunst. Literatuur: Tijdens het eerste college reikt de docent een syllabus uit. Frank Willett: African Art. An Introduction. Thames and Hudson. 2002 ca. € 19,-

Berthe Morisot is één van de Franse impressionistische schilders, de enige vrouw in dit gezelschap. Behalve in zelfportretten zien we haar ook terug in het werk van Edouard Manet, haar zwager want Morisot trouwt met Eugène Manet, de broer van ‘Manet’. Hun huis aan de rue de Villejust is een ontmoetingsplaats voor de impressionisten. Aan haar informele maar onderhoudende diners op de dinsdagavond zijn Renoir, Degas, Mallarmé en een enkele keer Rodin haar gasten. Met het werk van Morisot als uitgangspunt komen we ook bij de kunst van haar tijdgenoten terecht. In deze cursus komen onder andere aan bod: • Goya en de stad Madrid. • Inspiratie van buiten Europa: werk van Delacroix, Japanse prenten en het paradijs in Tahiti. • De romantiek: in beeld en geluid. • De beeldjes van Daumier en Degas. • De architect Pierre Cuypers. • Berthe Morisot en haar disgenoten. Deze cursus is het eerste deel van een nieuwe leergang over Kunstenaars vanaf de 19e eeuw tot nu. In plaats van de kunst te bestuderen vanuit een chronologisch overzicht aan de hand van de verschillende kunsthistorische stromingen en stijlen, benaderen we in deze cursus de kunst steeds via het leven en werk van één kunstenaar. Iedere cursus gaat over de kunst van een nieuw tijdvak, waarin steeds dezelfde thema’s terugkeren. De onderwerpen zijn: een stad, een architect, niet-westerse kunst, de relatie beeldende kunst-muziek, een vrouwelijke kunstenaar, een Nederlandse kunstenaar, een beeldhouwer en indien mogelijk een onderwerp van een actuele tentoonstelling.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11, 7-12 en 14-12 (reservedatum inhaalcollege 21-12) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang Kunstenaars vanaf de 19de eeuw tot heden, en vormt het eerste blok daarvan. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 26 september.

Bij iedere cursus wordt door de docent, bij voldoende belangstelling, in overleg met de cursisten een passende excursie georganiseerd. Literatuur: De colleges omvatten power-point-presentaties, deze worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Drs. Harrie Leyten M.Litt (Master of Literature) studeerde filosofie en theologie en was gedurende tien jaar als missionaris werkzaam in Ghana. Hij studeerde daarna sociale antropologie aan de Universiteit van Oxford, werd Afrika Conservator aan het Tropenmuseum in Amsterdam en docent Museologie aan de UvA. Momenteel werkt hij aan een proefschrift over ‘Objects with power in traditional African Religion’. Hij publiceerde boeken en artikelen over traditionele en Afrikaanse kunst.

48

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum.

49

eindhoven

eindhoven

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

De schoonheid van de Klassieke Afrikaanse kunst wordt geroemd sinds zij begin vorige eeuw ‘ontdekt’ werd door Picasso en andere jonge avant-gardistische kunstenaars in Europa. Voor de Afrikanen die leefden in de cultuur waaruit deze kunst voortkwam, was het geen kwestie van esthetiek of een spel van vormen. Zij schiepen voorwerpen met een diepe symboliek, die een rol speelden bij hun opvattingen over leven en dood, Schepper en schepping, macht en onmacht, individu en groep, relaties tussen man en vrouw, koning en burger. Hoewel veel symboliek in grote gebieden van Afrika ten Zuiden van de Sahara vergelijkbaar is, heeft iedere cultuur zijn eigen vormen gekozen om de symbolen te visualiseren. In de symbiose van vormen en symboliek beleeft de groep zijn identiteit.

36

Religiewetenschappen

Prof. dr. Anton Wessels

Thora, Evangelie en Koran

37

Multidisciplinair

Drs. Harrie Geboers

Europa na de economische crisis Een testament

Locatie: Eindhoven

Als de Koran verboden zou moeten worden, waarom dan ook de Bijbel niet? Worden al deze ‘heilige’ boeken niet vaak gebruikt om geweld te verdedigen, kruistochten of heilige oorlogen te legitimeren? Christenen hebben het eerste deel van de Bijbel wel als oud in de zin van verouderd gezien en joden en christenen zien de Koran soms als plagiaat, zoals er moslims zijn die de Bijbel als vervalst en achterhaald beschouwen, en in ieder geval als definitief vervangen door de Koran. De docent staat een andere lezing voor. Mozes was immers geen ‘jood’, Jezus geen ‘christen’ en Mohammed geen ‘moslim’. Deze drie vallen niet samen met wat respectievelijk jodendom, christendom en islam ervan gemaakt hebben. Bijbel en Koran zijn bedoeld in samenhang gelezen, verstaan en uitgelegd te worden bij voorkeur door alle drie samen: jood, christen en moslim.

Dag en tijd: Woensdagmiddag 13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11 en 7-12 (14-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Literatuur: Anton Wessels, Thora, Evangelie en Koran. 3 Boeken. 2 steden. 1 verhaal. (Kok) Kampen 2011 (2de druk). ISBN 9789043516907. Het in bezit zijn van een Bijbel en Koran vertaling verdient aanbeveling. Prof. dr. Anton Wessels was van 1978 tot 2002 hoogleraar aan de Theologische Faculteit van de Vrije Universiteit van Amsterdam met als vakgebied godsdienstwetenschap in het bijzonder de Islam. Hij werkte vóór die tijd jarenlang in Egypte (Caïro 1965, 1966, 1968, 1969) en Libanon (Beirut 1971 - 1978). Hij publiceerde op het gebied van de verhouding tussen Islam en Christendom en de verhouding tussen Evangelie en cultuur.

50

Het was na de Eerste Wereldoorlog dat jongeren voor het laatst over de doelloosheid van het bestaan klaagden. De laatste decennia gebeurt dat weer. De huidige jongeren zijn bezorgd over de wereld, maar weten niet waar zij in kunnen geloven. Dat is een ironische omkering van de zekerheid van jongeren in de jaren zestig. Links toen, wilde afstand nemen van de status quo. Rechts toen, had een afkeer van overhaaste veranderingen. Nu lukt het noch links noch rechts om vaste grond te vinden onder de voeten. Het boek dat we als leidraad gebruiken, is voor jongeren geschreven aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Het gaat over de sociale dimensie. Voorstanders worden in de V.S. omschreven als ‘liberalen’, in Europa als sociaaldemocraten. In de V.S. ligt het accent op ruimte voor het individu, in Europa op fatsoenlijke maatschappij. Veel sociaal beleid in de V.S. komt overeen met wat er in Europa gebeurt. Het probleem is hoe we er over praten. Onze vrijheden kunnen goed voortbestaan, samen met het bestaan van een sterke overheid. Maar het maakt uit hoe we over de staat praten.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Donderdagochtend 10.30 -12.15 uur Cursusdata: 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 169,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met interactie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 10 oktober.

Net als in 1914 beseffen we nauwelijks hoe onzeker onze tijd is. Te veel angst ondermijnt het vertrouwen dat de basis van een beschaafde samenleving vormt. Toenemend is men op de staat aangewezen, vanwege mogelijk terrorisme, verandering van het klimaat, behoefte aan veiligheid.

eindhoven

eindhoven

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

De opzet van de cursus is als volgt. Eerst wordt ingegaan op hoe Mohammeds roeping tot profeet is te verstaan in relatie tot die van andere Bijbelse profeten, waardoor de verbondenheid tussen de drie Boeken nader wordt aangetoond en uitgewerkt (1). Blijkbaar staat de mens van de schepping af voor de keuze: plaatsbekleder Gods op aarde te zijn, (kalief) of bedrijver van onrecht (2). Abraham, Mozes, Jezus en Mohammed roepen op tot de Exodus, de uittocht, de emigratie, hidjra: te breken met de stad van het onrecht en op weg gaan naar het beloofde land, de nieuwe stad, opdat daar recht en gerechtigheid zal worden gedaan (3). Wat komt er echter van dat ideaal terecht als het volk uitgeleid door de profeet, de doortocht door de woestijn maakt en gaat wonen in het beloofde land en in de beloofde stad? Wordt werkelijk recht en gerechtigheid gedaan? (4) Wat is het karakter van het goede dan wel onrechtvaardige koningschap blijkens het verhaal van de bezoekers aan de grote koning Salomo, Sulaymân, in het bijzonder dat van de koningin van Scheba, Bilqîs in Jeruzalem? (5). Hoe wordt omgegaan in de stad en de wereld met de vragen van geweld, vergelding, heilige oorlog en djihâd? (6). Waarom gaan onrechtvaardige en goddeloze steden zoals Sodom en Gomorra onder? Houdt dat verband met homoseksualiteit of gaat het om iets anders? (7). In de verhalen over de laatste dagen komt de laatste ernst van de dingen aan de orde: wat bedreigt tenslotte de stad? Figuren die tot legendes en symbolen zijn uitgegroeid komen ter sprake, zoals Gog, Yadjûdh en Magog, Madjûdj én ‘de man met de twee horens’, Alexander de Grote (8). Hoe is in de loop van de geschiedenis door christenen en moslims hun verhaal van twee steden uitgelegd en toegepast? (9) Hoe moet tenslotte “Een verhaal van twee steden volgens de Drie boeken” samen verstaan worden? Aan wie is in laatste instantie de overwinning? (10). Voorafgaande aan elk college wordt een samenvatting uitgereikt van het onderwerp met de betreffende tekstverwijzingen.

Wat ons rest van ons gevoel voor een collectieve zaak lijkt de jacht te zijn op materieel eigenbelang. We weten wat dingen kosten, maar we hebben geen idee wat ze waard zijn. Van een gerechtelijke uitspraak vragen we ons niet meer af of die bijdraagt aan een betere wereld. En de publieke sector wordt geminacht, terwijl de vrije markt wordt bewonderd. Mochten we na de crisis van 2008 op dezelfde manier voortgaan, dan kunnen we een veel grotere crisis verwachten.

Een gids voor de verbijsterden wil Tony Judt ons bieden met het boek dat wij behandelen. Het is letterlijk zijn testament. In 2010 overleed hij, 62 jaar jong. Aan zijn stijl is het even wennen, maar dan blijkt hoe mooi de spanning is tussen de grote lijn in de gedachtegang en de meer concrete opmerkingen – die we maar al te goed uit eigen ervaring kunnen bevestigen. Literatuur: Tony Judt: Het land is moe. Verhandeling over onze ontevredenheid. 2010, Uitgeverij Contact, Amsterdam/Antwerpen. ISBN 978 90 254 5909 3. Prijs 19.95 euro. Lees voor de 1ste bijeenkomst alvast Hoofdstuk 1 als voorbereiding. Drs. Harrie Geboers (cultureel en sociaal antropoloog) is meerdere jaren werkzaam in het Hoger Onderwijs bij Fontys en bij HOVO Brabant. Hij behandelt thema’s rond samenleving en identiteit vanuit meerdere invalshoeken (b.v. historisch, filosofisch en sociologisch).

51

38

Recht – Economie

Dr. Michel van Hulten

Corruptie? Ja, ook in Nederland

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Donderdagmiddag 13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11 en 1-12 (8-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 169,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Miljarden-contracten, in het bijzonder in de bouw- en vastgoedsector, de farmaceutische- en olie-industrie, in defensie en in noodhulp, blijken steeds weer zeer attractief te zijn voor omkoopbedragen in de orde van grootte van tientallen en honderden miljoenen euro’s of dollars. De kosten van de extra betalingen die voor omkoping nodig zijn, komen uiteindelijk altijd terecht bij de massa van de bevolking die als consument hogere prijzen betaalt, of als belastingbetaler opdraait voor de hogere kosten. Het onderzoeksprobleem van corruptie is dat zowel degene die betaalt als degene die ontvangt, de transactie geheim wil houden. Niemand houdt in het openbaar van corruptie. Toch denken grote delen van het bedrijfsleven dat zonder smeergelden te betalen, zaken doen niet goed mogelijk is. Ook al is herhaaldelijk aangetoond dat smeergeld alles behalve een goed smeermiddel is en dat bedrijven die zonder smeergeld hun klanten zoeken het beter doen. In de cursus komen een aantal smeergeldzaken aan de orde van Churchill en Prins Bernhard tot aan de groei van Schiphol en een oordeel over de Betuwelijn. De omvang van corruptie in de wereld en in Nederland komt cijfermatig aan de orde. Inclusief wat teruggehaald wordt bij veroordelingen. We doorlopen samen een aantal mogelijkheden om te leren zien waar van corruptie sprake is dan wel kan zijn, en wat je er tegen kunt doen. Literatuur: Michel van Hulten, CORRUPTIE, Handel in macht en invloed, Sdu Den Haag, ISBN 978 90 12 57323 8. Handboek bij de cursus en verschijnt juni 2011. Aanbevolen om te lezen: Joep Dohmen en Jos Verlaan, Kreukbaar Nederland, van bouwput tot beerput (2003), 372 blz., ISBN 90 446 0324 8, De deelnemers lezen en bespreken krantenartikelen over het onderwerp van de cursus. Dr. Michel van Hulten is sociograaf (UvA) en promoveerde (1962) op ‘de Collectivisatie van de landbouw in de Volksrepubliek Polen, 1944-1960’. Hij is oud-parlementariër en staatssecretaris en was van 1978 tot 2002 werkzaam in vele buitenlanden (Balkan, Afrika, Azië) voor de VN, Nederlandse regering en NGOs. Sinds 2007 is hij lector Governance aan de Academie Bestuur & Recht van SAXION Hogescholen, Enschede.

52

Filosofie

Drs. Nelleke Canters

Slavoj Zizek: een fan van Robespierre?

De uit Slovenië afkomstige filosoof Slavoj Zizek (1949) wordt wel omschreven als scherpschutter en cultuurcriticus, als Marxist en Hegeliaan, of als iemand die met de psychoanalytische theorieën van Lacan de oorlog van Irak analyseerde. Zijn polemische schrijfstijl en flamboyante persoonlijkheid zorgen ervoor dat hij ons met zijn filosofische opvattingen overrompelt en aan het denken zet. Ongetwijfeld geldt Zizek als felste criticus van het neoliberalisme en van het vertrouwen in de vrije markt. De afgelopen jaren is deze filosoof een zeer bekende persoon geworden, zowel in de filosofie, de kunst als in het filmwezen. Wat is er zo belangrijk aan deze filosoof? Heeft hij iets vernieuwend en diepzinnigs te zeggen dat aansluit op de tijdgeest? Beide, men ziet dat jonge intellectuelen die op zoek zijn naar een alternatief op het kapitalisme denken bij Zizek een radicaal en bevrijdend antwoord te vinden. Maar is dat zo? De titels en inhouden van Zizek’s werken spreken boekdelen. Een greep uit zijn oeuvre: What does the joker want?, Berlusconi in Tehran, Leave the screen empty, Did somebody say totalitarianism? Five essays in the mis(use) of a notion, The fright of real tears, etcetera. En zijn autobiografie draagt de titel: Zizek! The Movie. We kunnen stellen dat de filosofie van Zizek is geïnspireerd door drie voorgangers: Hegel, Marx en Lacan. Maar de Marx van Zizek staat symbool voor de politieke filosofie van een vals-economisch bewustzijn dat ook in een ‘post-wall tijdperk’ een links politiek alternatief in petto zou hebben. Hegel is voor hem niet de dialectische systeemdenker van de waarheid als wereldgeest die these en anti-these steeds op een hoger plan tilt, maar wel de denker van de anti-these. Lacan is voor Zizek een verlichtingsfilosoof, een goochelende grootmeester die ons uitdaagt te luisteren ‘naar de orkestbak van het onbewuste. Zizek een radicale post-modernist? Zizek tekent zelf uitdrukkelijk verzet aan tegen dit soort uitgevlakte postmodernisme. Er is in zijn ogen wel degelijk nog onderscheid te maken tussen waar en onwaar.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

eindhoven

eindhoven

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In onze perceptie heeft zich vastgezet het idee dat de grote corruptelingen huizen in ‘het zuiden’. Presidenten in Afrika scoren dan hoog. Tien jaar geleden vonden wij dat president Abacha in Nigeria een van de kampioenen was, later waren het Mubarak in Egypte en Ben Ali in Tunis. In deze cursus gaat u leren zien wat er bij ons in Nederland, en afgeleid in Europa, bestaat aan belangenverstrengeling die ervoor zorgt dat publieke macht die op enigerlei wijze verkregen is door verkiezing of benoeming, ten eigen bate wordt aangewend, in plaats van die te gebruiken voor het verbeteren van het leven van allen.

39

In War on terrorism levert Zizek dan ook een vlijmscherpe bijdrage aan het politiekfilosofisch debat over de nieuwe wereldorde. Hoe die nieuwe wereldorde eruit zal zien, daarvoor in deze cursus alle aandacht. Maar natuurlijk ook voor de kritieken die men heeft aangaande deze ‘turbulente anders’ denker!!! Literatuur: Het boek wordt in de eerste bijeenkomst bekend gemaakt. Drs. Nelleke Canters is hogeschooldocent filosofie aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven. Lid van de kenniskring rondom het lectoraat Filosofie & Ethiek van Fontys Hogescholen. Onderzoeker aan het Nietzsche Kolleg te Weimar en bestuurslid van de Wijsgerige Kring Eindhoven. Daarnaast is ze directeur van het Centrum voor Filosofie & Kunst te Budel en verzorgt ieder jaar een denkvakantie in samenwerking met diverse buitenlandse universiteiten.

Slavoj Zizek

53

40

Filosofie

Drs. Angeline van Doveren-Kersten MA

Tetsugaku-no-michi: het Filosofenpad

41

Multidisciplinair

Dr. Suzette van IJssel

Spiritualiteit en het dagelijks leven Tussen denken en voelen naar handelen

Locatie: Eindhoven

Wanneer Japan in 1868, na enkele eeuwen van zelfverkozen isolement, gedwongen haar poorten voor de wereld open stelt, leidt dit tot een diepgaande beweging van modernisering en verwesterlijking op het gebied van wetenschap en technologie, economie en kunst. In het licht van deze veranderingen wordt de vraag naar de eigen, Japanse identiteit bijzonder actueel.

Dag en tijd: Vrijdagmiddag 13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 202,- (9 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

eindhoven

Werkvorm: Hoor- en werkcollege Deze cursus is een verdieping op de eerder gegeven cursus “Zen in drie perspectieven”. Cursisten die dit niet hebben gevolgd, kunnen echter zonder bezwaren deelnemen.

Tetsugaku-no-michi, het beroemde Filosofenpad in Kyoto, place to be in de kersenbloesemtijd, dankt zijn naam aan de filosoof Kitaro Nishida (1870-1945) , die als de grondlegger van de Kyoto School geldt en regelmatig over dit pad wandelde. Dat de naam van dit pad ook verwijst naar de Philosophenweg in de Duitse universiteitsstad Heidelberg, is veelzeggend. De filosofen van de Kyoto School zetten zich immers uitvoerig uiteen met westerse filosofen. Daarbij bleven zij zoeken naar de kern van de Japanse identiteit. De traditie van het zenboeddhisme speelt om deze zoektocht een fundamentele rol. In deze cursus volgen we het pad van de Japanse filosoof en zenboeddhist Shin’ichi Hisamatsu (1889-1980). Hij was een leerling van Nishida, en wordt gerekend tot de tweede generatie van de Kyoto School. We besteden aandacht aan Hisamatsu’s leermeester, en aan zijn leerling Masao Abe (1915-2006). We volgen Hisamatsu naar het westen, waar hij in de jaren vijftig enkele voor die tijd spraakmakende denkers ontmoet, zoals de theoloog Paul Tillich, bekend van het boek De moed om te zijn, en Carl Gustav Jung, grondlegger van de analytische psychologie. We gaan in op Hisamatsu’s denken over kunst en zijn schoonheidsleer, een esthetiek van zen. We verdiepen ons ook in Hisamatsu als zenleraar, aan de hand van zijn zenboeddhistische leerredes. De dialogen van Hisamatsu met Tillich en Jung, enkele van Hisamatsu’s essays, en een aantal leerredes zijn centrale tekstbronnen in deze cursus. Als gastdocenten zullen uitgenodigd worden: Prof. dr. Ton Lathouwers (onder voorbehoud) is zenmeester en grondlegger van de Maha Karuna Ch’an groep. Hij publiceerde onder meer over Shin’ichi Hisamatsu. Voorts had hij enkele persoonlijke ontmoetingen met Masao Abe. Harry van Doveren werkt samen met Angeline van Doveren aan een vertaling van teksten van Shin’ichi Hisamatsu. Onder meer deze vertalingen zijn opgenomen in de reader die in deze cursus gebruikt wordt. Literatuur: Reader met onder meer in het Nederlands vertaalde tekstfragmenten van Kitaro Nishida, Shin’ichi Hisamatsu, en Masao Abe.

54

De term spiritualiteit heeft de laatste decennia gestaag aan populariteit gewonnen, vooral omdat het minder dan de term religieus, met religies en godsdiensten wordt geassocieerd. Spiritualiteit is een als het ware ‘vrije term’ die verwijst naar existentiële menselijke verlangens en drijfveren die tot uitdrukking kunnen komen in alle mogelijke facetten van het menselijke leven. Spiritualiteit wordt in deze cursus opgevat als een dieptedimensie in het (menselijke) bestaan die zowel spontaan kan worden ervaren als bewust kan worden opgezocht. Zo staat spiritualiteit enerzijds voor iets wat een mens overkomt en anderzijds heeft spiritualiteit ook te maken met actieve keuzes en engagement. In deze cursus wordt gekeken naar wat ontvankelijkheid voor de spirituele dieptedimensie inhoudt en waar de mogelijkheden liggen om deze dieptedimensie een - actieve, scheppende, transformerende - rol te laten spelen in het dagelijkse leven. In de eerste vijf bijeenkomsten wordt het verschijnsel spiritualiteit wetenschappelijk verkend vanuit vijf complementaire perspectieven en onderzoeken we spiritualiteit in de hedendaagse westerse samenleving. Daarbij zal getracht worden de link met het eigen leven te leggen.

Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Maandagmiddag 13.50 – 16.10 uur LET OP afwijkende lestijd. Cursusdata: 26-9, 3-10, 10-10, 31-10, 7-11, 14-11, 21-11, 28-11, 5-12 en 12-12 (19-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 289,- (10 colleges van 2 x 60 minuten met 20 minuten pauze) Werkvorm: Hoor- en werkcollege

In de vijf bijeenkomsten daarna komt spiritualiteit meer thematisch aan bod. Er wordt onder andere gekeken naar wat spiritualiteit voor rol kan spelen in persoonlijke relaties, bij het willen helpen van anderen, in wetenschapsbeoefening, bij politieke - en sociale betrokkenheid, ecologie en kunst.

Dr. Suzette van IJssel studeerde vrouwenstudies aan de Universiteit Utrecht en promoveerde in 2007 aan de Universiteit voor Humanistiek op een theoretisch en empirisch onderzoek naar spiritualiteit, humanisme en humanistisch geestelijk raadswerk. Op dit moment werkt zij als freelance docent, wetenschappelijk onderzoeker en geestelijk begeleider.

’s-hertogenbosch

Drs. Angeline van Doveren MA is filosoof, religiewetenschapper en musicoloog. Ze verzorgde eerder bij de HOVO een leergang muziekgeschiedenis, cursussen over muziek en spiritualiteit en recentelijk over zenboeddhisme. Voor stichting no footsteps leidt Angeline leesgroepen, waarin boeddhistische literatuur wordt gelezen, en werkt ze samen met Harry van Doveren aan vertalingen van teksten van Shin’ichi Hisamatsu. Zij werkt als freelance journalist voor boeddhistisch tijdschrift Vorm en Leegte. Angeline is als ethicus en geestelijk verzorger werkzaam in de gezondheidszorg. Ze beoefent zenmeditatie en reist regelmatig naar Kyoto, Japan.

Hebt ge een lichaam? Schuil dan niet! Ga naar buiten en loop in de regen! Kabir

55

42

Taal en letteren

Maike van Gorp, MA

Oscar Wilde: de persoon en zijn werk

Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Woensdagochtend 10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 9-11, 16-11 en 23-11 (30-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 169,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoor- en werkcollege

De cursus begint met een introductie over Oscar Wilde en de beginperiode van zijn literaire carrière. In de 2 bijeenkomsten die hierop volgen zal zijn bekendste roman The Picture of Dorian Gray besproken worden. Daarna, tijdens college 4, wordt de Victoriaanse samenleving waarin Wilde leefde onder de loep genomen. Hierna volgt een college over zijn komische toneelstuk, The Importance of Being Earnest, dat nog steeds vaak wordt opgevoerd. Het erop volgende college zal meer informatie geven over de velen rechtszaken die een rol speelden in het leven van Wilde. Zijn gedicht The Ballad of Reading Gaol, geschreven tijdens zijn gevangenschap, zal tijdens de laatste les worden behandeld. Tijdens de colleges is ruimte voor discussiepunten en/of het behandelen van vragen in kleine groepjes of met de hele groep. De auteur en zijn positie in de samenleving, de behandelde werken en enkele thema’s worden besproken. Verder vormen fragmenten uit verfilmingen van de romans een kleine rol in de bespreking van de verhalen. College 1 Oscar Wilde: introductie jeugd en beginperiode carrière College 2 Roman: The Picture of Dorian Gray 1890 College 3 Roman: The Picture of Dorian Gray 1890 College 4 De Victoriaanse samenleving van Wilde College 5 Toneel: The Importance of Being Earnest 1895 College 6 Oscar Wilde: rechtzaken en verdere leven College 7 Gedicht: The Ballad of Reading Gaol 1897

Maike van Gorp, MA (Master of Arts), heeft Engelse Taal en Cultuur gestudeerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen. In haar scriptie “The Neo-Victorian Novel: Trend or Tradition?” heeft zij drie Neo-Victoriaanse boeken onderzocht op ‘narrative strategies’ en de rol die literatuur speelt. Daarna heeft zij de post-doctorale lerarenopleiding in Nijmegen succesvol afgerond. Sinds januari 2007 werkt zij als docente Engels aan de Universiteit van Tilburg. Vakspecifieke interesses zijn onder andere het Victoriaanse tijdperk, Britse literatuur, Shakespeare en de geschiedenis van het Britse rijk. Oscar Wilde

56

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Lisette le Blanc

De schoonheid van kunst

In deze cursus krijgt u een overzicht van de kunstgeschiedenis van de oudheid tot en met stromingen in de 20ste eeuw. We beginnen bij de Grieken, Etrusken en Romeinen en de Vroeg Christelijke kunst en haar symboliek in de catacomben. Pas na het Edict van Milaan in 312 konden christenen in het openbaar hun godsdienst belijden. Hierdoor ontstonden onder andere kloosters , die het begin vormden van de ontwikkeling van de Middeleeuwse samenleving. Tijdens een visuele pelgrimstocht maakt u kennis met prachtige Middeleeuwse bouwwerken, manuscripten, beeldhouwwerken en schilderkunst. Vervolgens behandelen we de Renaissance vanaf het ontstaan tot de laatste fase van het Manierisme, waarin werd afgeweken van de regels en normen van de Renaissance. We zullen de fresco’s bekijken van Giotto en de volgende generatie kunstenaars zoals Botticelli, Michelangelo, Rafael en Leonardo da Vinci. Niet alleen deze Italiaanse meesters komen aan bod, maar ook de Nederlandse werken. In de Barok komt het accent vooral te liggen op de Gouden Eeuw met zijn talrijke genres zoals portretten, bloemstillevens, dierentaferelen, de prenten ter lering en vermaak, gevolgd door de Rococo waarbij we ook aandacht besteden aan de geneugten van het leven en ondeugende taferelen. In de 19e eeuw veranderde veel door de Industriele Revolutie en de opkomst van het nationale bewustzijn. Als reactie op de Industriele Revolutie trokken de kunstenaars de natuur in en wilden de eigen tijd en omgeving weergeven. Dit leidde tot het ontstaan van realisme en impressionisme. Aan het einde van deze eeuw werd de basis gelegd voor stromingen in de twintigste eeuw. Meesters als Van Gogh, Gauguin en Cezanne waren op zoek naar nieuwe vormen in de kunst. Lijn , vorm en kleur zullen zich ontwikkelen tot autonome beeldelementen, een inspiratiebron voor de Expressionisten in Duitsland , Frankrijk en andere Europese landen en voor de Cubisten. De twintigste eeuw is een tijdperk van experiment. Stromingen volgen elkaar op , onder andere expressionisme en Cubisme, Futurisme, De Stijl, Surrealisme, Popart en Opart

Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Woensdagmiddag 13.50 – 16.10 uur LET OP! Afwijkende lestijd. Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 16-11, 23-11, 30-11, 7-12 en 14-12 (21-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 289,- (10 colleges van 2 x 60 minuten met 20 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Er kan bij voldoende belangstelling na afloop van de cursus een excursie georganiseerd worden door de docent in overleg met de cursisten.

De cursus geeft inzicht in de hoogtepunten van verschillende perioden en laat verschillende invloeden zien door de eeuwen heen. Zo zijn bijvoorbeeld. klassieke bouwwerken niet alleen een grote inspiratiebron geweest voor de Renaissance, maar ook voor de Barok. Na de ontdekking van Pompeii en Herculaneum in de 18e eeuw kwamen de Romeinse resten weer in de belangstelling. En werd een Grand Tour gemaakt om de resten te bewonderen. Ook zal de strijd van de schilders van de tekenkunst en de schilders van de kleur in verschillende tijden ter sprake komen. Kortom, allerlei disciplines komen aan de orde: beelden, schilderijen, architectuur en zullen geplaatst worden tegen maatschappelijk achtergronden. Literatuur: E. H. Gombrich, Eeuwige Schoonheid, een inleiding tot de kunstgeschiedenis. ISBN 90 228 4005 0

’s-hertogenbosch

’s-hertogenbosch

Literatuur: Aanvullend materiaal wordt per college uitgedeeld. De documenten/powerpoints gebuikt in de les worden steeds achteraf via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. Boeken: Wilde, Oscar. The Ballad of Reading Gaol (1897) Dover Publications Inc. (USA) ISBN: 9780486270722 Prijs: 3,44 Euro Wilde, Oscar. The Importance of Being Earnest Dover Publications Inc. (USA) (1895) ISBN: 9780486264783 Prijs: 2,35 Euro Wilde, Oscar. The Picture of Dorian Gray. Penguin Books Ltd. (UK) (1890) ISBN: 9780140620337 Prijs: 2,49 Euro TIP: Kijk op www.play.com

43

Drs. Lisette le Blanc is kunsthistorica. In de periode van 1985-2010 was zij werkzaam als conservator / directeur in Museum Dorestad te Wijk bij Duurstede. Sinds 1986 is zij werkzaam als docente aan diverse culturele instellingen. Tevens organiseert zij cultuurhistorische reizen.

57

44

Geschiedenis

Dr. Jan Schulten

Vergeten Europese oorlogen in politiek-militair perspectief

UITNODIGING tot het bijwonen van de

OPENING ACADEMISCH JAAR 2011/2012 Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11 en 25-11 (2-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie.

In deze cursus worden verschillende oorlogen uit de 19de en 20ste eeuw geanalyseerd met het doel meer inzicht te krijgen in het nationalisme en imperialisme zoals zich dat in die eeuwen ontwikkeld heeft. Ook wordt aandacht besteed aan de machtspolitieke factoren en het spanningsveld dat tussen politiek en oorlogvoering bestond en nog steeds bestaat. De oorlogen die in beschouwing worden genomen zijn de Krimoorlog (1854 – 1856), de Frans-Duitse Oorlog (1870 – 1871), de Balkanoorlogen (1912 – 1913), de deelname van Italië aan de Eerste Wereldoorlog als voltooiing van de Italiaanse eenheid (Risorgimento), de Pools-Russische Oorlog (1920) en de Grieks-Turkse Oorlog (1920 – 1923). De opvatting van de Pruisische generaal Carl von Clausewitz (1780 – 1831) dat oorlog een voortzetting van de buitenlandse politiek met andere middelen is, was algemeen aanvaard. De consequentie daarvan was dat een land over een sterke krijgsmacht moest beschikken en zo mogelijk met andere landen bondgenootschappen moest aangaan om de potentiële tegenstanders buiten de deur te houden. Oorlogen waren volgens de toenmalige opvattingen een legitiem middel van de buitenlandse politiek. Daarbij werd overigens steeds geprobeerd de tegenstander de schuld van het uitbreken van de oorlog in de schoenen te schuiven. In de cursus gaat het niet om een gedetailleerde reconstructie van de bovengenoemde oorlogen maar om de invloed die zij op de Europese samenleving hebben uitgeoefend. Zo was bijvoorbeeld de Krimoorlog de eerste oorlog waarbij de publieke opinie door de betere communicatiemiddelen (telegrafie) een belangrijke rol begon te spelen. De machtspolitiek van de Duitse kanselier Bismarck beleefde zijn apotheose met de FransDuitse Oorlog. Italië deed pas in 1915 aan de kant van Frankrijk en Engeland mee. Volgens velen pas nadat duidelijk was geworden wie er zou gaan winnen. Meer inzicht leidt tot een genuanceerder oordeel en vermindering van een mogelijk vooroordeel ten aanzien van de Italiaanse samenleving. Zonder enige kennis van de Grieks-Turkse oorlog is het moeilijk iets van de huidige Grieks-Turkse tegenstellingen te begrijpen. Tijdens de cursus wordt ook de geschiedschrijving van de bovengenoemde oorlogen behandeld omdat daardoor het verwerkingsproces van de betrokken landen van die oorlogen duidelijk wordt.

Voor aanvang van de najaarscursussen vindt traditioneel onze jaarlijkse opening van het academisch jaar plaats. Alle medewerkers, docenten en cursisten van HOVO Brabant en andere belangstellenden zijn van harte welkom om deze bijeenkomst bij te wonen De toegang is gratis.

DATUM:

Vrijdag 23 september 2011

TIJD:

Inloop 13.30 – start 14.00 – einde 16.15

PLAATS:

Universiteit van Tilburg, Warandelaan 2, 5037 AB Tilburg De zaal zal via www.hovobrabant.nl bekend worden gemaakt.

PROGRAMMA: Deel 1

Openingslezing ‘Nederland in de wereld: tussen recht en politiek, koopman en pastoor’ door prof. dr. Willem van Genugten1

Deel 2

Een muzikale culturele verrassing door muziekdocent Anton van Kalmthout

’s-hertogenbosch

Literatuur: Syllabus. Per college wordt een power point presentatie beschikbaar gesteld via de website www.hovobrabant.nl Aanbevolen literatuur om te lezen: Orlando Figes, De Krimoorlog, Amsterdam, 2010; H.L. Wesseling, Frankrijk in oorlog, 1870 – 1962, Amsterdam, 2006; Mark Thomson, De witte oorlog. Het Italiaanse front 1915 – 1919, Amsterdam, 2008; Patrick Dassen en Petra Groen red., Van de barricaden naar de loopgraven. Oorlog en samenleving in Europa, 1789 – 1918, Amsterdam, 2008.

NOTEER 23 SEPTEMBER VAST IN UW AGENDA! Vooraf aanmelden is niet noodzakelijk.

Dr. Jan Schulten werd aan de KMA Breda tot officier opgeleid. Hij studeerde geschiedenis aan de RU-Utrecht en promoveerde aan de RU-Leiden. Hij publiceert regelmatig over militair-historische onderwerpen en is actief in de beoefening van de regionale geschiedschrijving in Brabant.

58

59

1. hoogleraar internationaal recht aan de Rechtenfaculteit Tilburg University.

ANNULERINGSREGELING Wanneer u zich heeft ingeschreven voor een of meer cursussen en u wilt of kunt deze cursus(sen) niet volgen, dan kunt u annuleren. Annuleren kan uitsluitend schriftelijk gebeuren per post: HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via e-mail: [email protected].

Praktische informatie bij inschrijving najaar 2011 Lees vóór inschrijving de volgende informatie nauwkeurig door. U kunt inschrijven voor één of meer cursussen door het inschrijfformulier ingevuld en ondertekend op te sturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of te faxen naar 013-4668124. U kunt het formulier na ondertekening ook inscannen en via de mail versturen naar info@ hovobrabant.nl. Met het versturen van uw inschrijfformulier (via de website, mail, fax of post) gaat u een financiële verplichting aan voor de cursuskosten en voor eventuele bijkomende kosten zoals inschrijfgeld, administratiekosten en lesmateriaal. U vindt het inschrijfformulier in tweevoud achter in deze brochure. INSCHRIJVING GESCHIEDT OP VOLGORDE VAN BINNENKOMST. Voor deelnemers aan een lopende leergang geldt een beperkte periode van voorrang tot 25 juni. Nieuwe deelnemers aan een lopende leergang worden na deze datum ingeschreven op volgorde van binnenkomst. In verband met de grote belangstelling raden wij u aan om na het maken van uw keuze, niet te lang te wachten met uw inschrijving. Indien de inschrijving op een cursus het maximum aantal deelnemers overschrijdt, wordt er een wachtlijst aangelegd. Als er geen plaats meer is, wordt u hiervan per email of telefonisch op de hoogte gesteld en krijgt u alsnog de gelegenheid een keuze te maken uit de cursussen waar op dat moment nog plaats is. Mocht u na het insturen van uw inschrijving niet in staat zijn de cursus te volgen, dan bestaat de mogelijkheid tot annulering (zie ook de annuleringsregeling). U krijgt na ontvangst van uw inschrijving van ons een email ter bevestiging van uw inschrijving. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner ons bericht als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. PRIVACY BESCHERMING Wanneer u zich inschrijft, gaat u er mee akkoord dat uw naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres worden opgenomen in een deelnemerslijst die wordt verspreid onder de deelnemers van de cursus en de docent. Wanneer u hiertegen bezwaar heeft, verzoeken we u dit via uw inschrijfformulier aan te geven. UITERSTE INSCHRIJFDATUM Voor het najaar van 2011 geldt 4 september als uiterste inschrijfdatum tenzij anders vermeld. Bij inschrijving ná de uiterste inschrijfdatum van uw cursus, worden € 5,- administratiekosten in rekening gebracht. Nieuwe deelnemers zijn hiervan vrijgesteld. VOORZIENINGEN De lokalen zijn in de regel toegankelijk ook voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving even contact met ons op. Niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk. Ook waneer u problemen heeft met horen, adviseren wij u dringend vooraf even contact met ons op te nemen (013-4668119). KOSTEN Als u zich voor het eerst inschrijft bij HOVO Brabant Seniorenacademie, berekenen wij eenmalig € 10,- inschrijfgeld. Wie moet rondkomen van een minimum inkomen en in Noord-Brabant woont, wijzen wij op het bestaan van de reductieregeling van Stichting Studiefonds Sed Vitae. Kosten voor aanvullend lesmateriaal, readers of syllabi zijn niet bij de cursusprijs inbegrepen en worden apart in rekening gebracht. BETALING U kunt uw betaling op 2 manieren doen: • via een éénmalige automatische incasso • via overmaking o.v.v. een betalingskenmerk U kunt uw voorkeur kenbaar maken op het inschrijfformulier.

60

Aan annuleren zijn de volgende voorwaarden verbonden: • € 20,- bij annulering vóór de uiterste inschrijfdatum. • € 35,- bij annulering tussen de uiterste inschrijfdatum en 2 werkweken vóór aanvang van de cursus. • Vanaf 2 werkweken voor aanvang van de cursus is annuleren niet meer mogelijk en bent u de volledige cursusprijs en eventuele readerkosten verschuldigd. Op dat moment zijn immers alle kosten die aan uw deelname verbonden zijn vastgelegd. In uitzonderlijke gevallen van overmacht, zoals ernstige ziekte of overlijden van de cursusdeelnemer bij aanvang van de cursus, kan een schriftelijk verzoek om de betalingsverplichting gedeeltelijk teniet te doen, danwel het reeds betaalde cursusgeld gedeeltelijk te restitueren, per post worden ingediend t.a.v. mevr. K. van Helvert, HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via e-mail: [email protected] t.a.v. mevr. K. van Helvert. Of er sprake is van overmacht is ter beoordeling van HOVO Brabant. U ontvangt schriftelijk uitsluitsel over dit besluit. In alle gevallen bent u tenminste € 35,- administratiekosten verschuldigd. In geen enkel geval bestaat er recht op gedeeltelijke restitutie van cursusgeld. Het is ons helaas niet mogelijk om u voor cursussen een annuleringsverzekering aan te bieden. WANNEER EEN CURSUS NIET DOORGAAT Een cursus kan alleen doorgaan bij voldoende deelnemers. Wanneer er op de uiterste inschrijfdatum onvoldoende inschrijvingen zijn om de cursus door te kunnen laten gaan, ontvangt u daarvan zo spoedig mogelijk bericht. U wordt dan zo mogelijk nog ingeschreven in een andere cursus naar keuze zonder extra kosten en mits daar nog plaats is. In dit geval wordt het cursusgeld uiteraard niet van uw rekening afgeschreven of z.s.m. geretourneerd. Bij ziekte van een docent is het mogelijk dat vervanging plaatsvindt. EENMALIG COLLEGE-UITVAL DOOR OVERMACHT Voor het geval een docent door overmacht (ziekte, stakingen, files) eenmalig een college niet kan verzorgen, wordt dit college automatisch verplaatst naar de aangegeven inhaaldatum. We gaan ervan uit dat u de aangegeven dag en tijd hiervoor vrijhoudt. In geval van plotselinge uitval van een college wegens overmacht doen wij onze uiterste best u zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief in kennis te stellen. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen. Het aan ons doorgeven van uw mobiele nummer kan in dergelijke gevallen handig zijn. OVERMACHT, WIJZIGING EN ANNULERING DOOR HOVO BRABANT In het geval van onvoorziene omstandigheden, waaronder onvoldoende deelname voor een cursus, ziekte van een docent en omstandigheden die zich voordoen met betrekking tot personen en/of materialen welke voor een behoorlijke uitvoering door HOVO Brabant noodzakelijk zijn, daartoe aanleiding geven, dat uitsluitend ter beoordeling van HOVO Brabant, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van overmacht aan de kant van HOVO Brabant, waaronder in deze algemene voorwaarden wordt verstaan naast wat dat betreft in de wet en jurisprudentie wordt begrepen, alle van buiten komende oorzaken, voorzien of niet voorzien, waardoor HOVO Brabant niet in staat is haar verplichtingen na te komen, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van wijziging in de cursusdata door HOVO Brabant, zal de cursist zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief in kennis te stellen. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen. DISCLAIMER Ondanks de zorg en aandacht die HOVO Brabant Seniorenacademie aan de brochures besteedt, is het mogelijk dat de informatie onvolledig of onjuist is. HOVO Brabant Seniorenacademie is niet aansprakelijk voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die hieruit voortvloeit

61

Voor iedereen die deze zomer naast veel zon, ook veel kennis wil opdoen, organiseert HOVO Brabant acht zeer uiteenlopende zomercursussen.

aanvraagformulier Verzoek om toezending van de cursusbrochure najaar 2011 NAJAARSbrochure 2011 In het najaar (september - december) biedt HOVO Brabant een aantal cursussen aan in Tilburg, Eindhoven, Breda en ’s-Hertogenbosch. Deze brochure biedt een duidelijk overzicht daarvan.

Mr. Hans van Tartwijk Drs. Fred Greve Dr. Paul Overmeer 9 en 10 juni

Drs. Joris van Sleeuwen 4 en 5 juli

Prof. dr. Jos Swanenberg Prof. dr. A.J. Bijsterveld Eric Kolen 6, 7 en 8 juli

aanvraagformulier Verzoek om toezending van de zomerbrochure 2011 ZOMERACADEMIE 2011 In de zomer biedt HOVO Brabant u een aantal intensieve zomercursussen aan. In deze meerdaagse cursussen gaat u samen met de docent en medecursisten op een mentale reis die uw geest en zinnen zal prikkelen. Half maart verscheen de brochure en wordt alleen op aanvraag toegezonden. Mr. dr. Hendrik Gommer5, Prof.dr. Ad Vingerhoets 11 en 12 juli Prof.dr. Marcel Zeelenberg Dr. Niels van de Ven (o.v.) Dr. Joris Lammers 16 en 17 augustus

Drs. Evert Jan Ouweneel 24 augustus

Dr. Hans Dooremalen Dr. Herman de Regt 25 en 26 augustus

Voor volledige informatie over de zomeracademie kunt u terecht op www.hovobrabant.nl. Ook kunt u de zomerbrochure aanvragen met de bon in deze brochure. 62

aanvraagformulier

Ontv.

..........................................

NAS

..........................................

Alt.

..........................................

inschrijfformulier NAJAAR 2011

Verzoek om toezending van een cursusbrochure najaar 2011 Naam en voorletters:

Ondergetekende

Straat:

Dhr. / Mevr

Postcode en Woonplaats: Graag ontvang ik van u

stuks

Voorletters:

Naam:

Straat: Voldoende gefrankeerd in een envelop zenden aan: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg

Postcode:

Plaats:

E-mail:

Of e-mail deze gegevens naar: [email protected].

Telefoonnummer:

Mobiel:

Geboortedatum:

Was u al eerder cursist? Zo nee? We brengen éénmalig € 10 inschrijfgeld in rekening Zo ja? Bent u beschikbaar als contactpersoon (zie blz. 8)

aanvraagformulier

Schrijft zich in voor de cursus(sen)

Verzoek om toezending van de brochure zomeracademie 2011

NR:

TiteL:

NR:

Titel:

NR:

Titel:

Naam en voorletters: Straat:

Ja / Nee

LET OP: als bovenstaande cursus(sen) niet doorgaan1, kies ik voor:

Postcode en Woonplaats: Graag ontvang ik van u

Ja / Nee

stuks

Voldoende gefrankeerd in een envelop zenden aan: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg Of e-mail deze gegevens naar: [email protected].

NR:

TiteL:

NR:

Titel:

1

Er wordt altijd eerst even contact met u opgenomen over uw alternatieve keuze

Zie ommezijde voor vervolg inschrijfformulier en ondertekening

vervolg inschrijfformulier NAJAAR 2011

Ontv.

..........................................

NAS

..........................................

Alt.

..........................................

inschrijfformulier NAJAAR 2011

Ondergetekende Wijze van betaling



Dhr. / Mevr

Hierbij verklaar ik dat ik akkoord ga met een éénmalige machtiging tot incasso van het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele administratie- en readerkosten. Dit bedrag wordt afgeschreven rond de aanvangsdatum van de cursus. Wanneer een cursus niet doorgaat wordt het bedrag vanzelfsprekend niet van mijn rekening afgeschreven of zo spoedig mogelijk teruggestort.

Mijn rekeningnummer is:

Voorletters:

Naam:

Straat: Postcode:

Plaats:

Op naam van:

Ik kies niet voor de éénmalige machtiging en betaal na ontvangst van de betalingsinstructie o.v.v. het betalingskenmerk het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele administratie- en readerkosten.

E-mail:

Telefoonnummer: Ik ga akkoord met de voorwaarden voor inschrijving, betaling en annulering zoals in deze brochure zijn opgenomen op pagina 60 en 61 of op onze website: www.hovobrabant.nl.

Datum:

Mobiel:

Geboortedatum:

Was u al eerder cursist? Zo nee? We brengen éénmalig € 10 inschrijfgeld in rekening Zo ja? Bent u beschikbaar als contactpersoon (zie blz. 8)

Ja / Nee Ja / Nee

Handtekening: Schrijft zich in voor de cursus(sen)

Dit formulier volledig ingevuld en ondertekend opsturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg of faxen naar: 013 - 466 81 24 of inscannen en e-mailen naar [email protected]

NR:

TiteL:

NR:

Titel:

NR:

Titel:

LET OP: als bovenstaande cursus(sen) niet doorgaan1, kies ik voor: NR:

TiteL:

NR:

Titel:

1

Er wordt altijd eerst even contact met u opgenomen over uw alternatieve keuze

Zie ommezijde voor vervolg inschrijfformulier en ondertekening

vervolg inschrijfformulier NAJAAR 2011

Wijze van betaling



Hierbij verklaar ik dat ik akkoord ga met een éénmalige machtiging tot incasso van het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele administratie- en readerkosten. Dit bedrag wordt afgeschreven rond de aanvangsdatum van de cursus. Wanneer een cursus niet doorgaat wordt het bedrag vanzelfsprekend niet van mijn rekening afgeschreven of zo spoedig mogelijk teruggestort.

Mijn rekeningnummer is:

Op naam van:

Ik kies niet voor de éénmalige machtiging en betaal na ontvangst van de betalingsinstructie o.v.v. het betalingskenmerk het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele administratie- en readerkosten.

Ik ga akkoord met de voorwaarden voor inschrijving, betaling en annulering zoals in deze brochure zijn opgenomen op pagina 60 en 61 of op onze website: www.hovobrabant.nl.

Datum:

Handtekening:

Dit formulier volledig ingevuld en ondertekend opsturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg of faxen naar: 013 - 466 81 24 of inscannen en e-mailen naar [email protected]