Witch Jaargang 18. nr 4, juni 2015
Bordspellen
Rollenspel van Hollandse bodem
HET PERFECTE SPEL?
Steel Wolves De Poorters van Nieuwstad Onderzeebotenspel met diepte 22 December 2011 mailt 999 Games: ‘Bestaat het perfecte spel?’. 22 Maart 2013 wordt het spel gepresenteerd dat hieruit ontstaan is. Wat speelde er in die Marco vijf kwartalen? PoloEn, belangrijker, is dit nu een perfect spel? Reis vol variatie
SPEL! 37
2 SPEL!
Algemeen
Bordspellen
Algemeen
3 Voorwoord 4 Op bezoek bij... Phalanx PL 24 Vers Bloed: HulstGames
38
Linkeballen 29 Ducosim Lexicon: Bordspellen 38 Mijn ideale spellendag Arold van Duppen 39 Bevriende Winkels / Colofon
Beurzenspecial 35 Zuiderspel 2015
35
Rollenspellen
12 Night Witches 21 RPG-overzicht 32 Witch
RPG van Hollandse bodem
Ducosimpagina’s 20 Brief van de voorzitter 20 Contributie 2015-2016 21 Ducosims vriendenboekje: Wyverns Keep 21 Nominaties Nederlandse Spellenprijs
16
Bordwargames
8 The Invasion of Russia 27 Kingdom of Heaven 30 Warfighter 36 Steel Wolves
Miniaturenwargaming
10 Batman Miniature Game 13 Wargames Factory:
18
6
Thema’s en Trends Voetbal als schaakspel 9 Cacao 11 Roborama 11 Parfum 14 Sheriff of Nottingham 14 El Gaucho 14 Deus 18 Wordt Vervolgd... 26 Arkwright 28 Die Staufer 28 Patchwork 33 Sushi Go 37 In de voetsporen van Marco Polo
Verzamelspellen
23 Mage Wars
Toveren in de arena 34 Dragons of Tarkir
Woodlands Indians
16 InfiNity 3 17 It’s Easy Being Green 25 Oldhammer 31 MiniGamer
Voorwoord Samenwerking Zoals vorige keer reeds aangekondigd, besteden we in dit nummer aandacht aan Zuiderspel. Dat er op deze beurs vele uitgevers, klein en groot, distributeurs en winkels aanwezig waren om nieuwe spellen te demonstreren, zal uit het verslag wel duidelijk worden. Daarmee zien we ons als redactie natuurlijk geconfronteerd met een luxe-probleem. Welke spellen willen we voorstellen, en welke laten we links liggen? Met al die nieuwe spellen moeten er wel keuzes gemaakt worden. Als kwartaalblad kunnen we niet concurreren met media op internet als het gaat om de snelheid waarmee nieuwe titels besproken worden. Dit levert uiteraard een nadeel op, maar dankzij onze nationale voetbalfilosoof weten we dat het ook een voordeel moet hebben. En dat is er ook. Juist doordat we niet in de frontlinie opereren, kunnen we het ons ook permitteren om wat meer tijd aan een spel te besteden. Op deze manier proeven we niet alleen, maar zijn we ook bewuster van de nasmaak.
Uiteraard willen we nog steeds wel actueel zijn. Als we nog even in het thema voetbal blijven (wat ook het onderwerp van de huidige Thema’s en Trends is), dan heb ik het gevoel dat het ons vaak lukt om kort op de bal te spelen. We presenteren regelmatig spellen die vers van de pers zijn. Een paar willekeurige voorbeelden uit deze editie zijn Night Witches, Woodland Indians, en bij de bordspellen Cacao, Parfum en In de voetsporen van Marco Polo. Dit lukt alleen dankzij goede contacten met uitgevers en distributeurs, en gelukkig hebben we die. Op Zuiderspel heb ik vele leuke gesprekken gevoerd tussen het spelen door (of was het toch andersom?). We mogen heel blij zijn met de betrokkenheid die we steeds ervaren, en die het ons mogelijk maakt om zo actueel te zijn. Dus vanaf deze plaats een welgemeend ‘dank jullie wel’!
Niek Ederveen Hoofdredacteur
SPEL! 3
Algemeen
Op bezoek bij...
Phalanx PL
In 2001 werd onder de vleugels van 999 Games een nieuwe uitgeverij opgericht onder de naam Phalanx. Aanvankelijk mikkend op wargames, later op wat complexere bordspellen, ging het weer later nog meer de breedte in. Maar in de moderne markt kon Phalanx het niet bolwerken. We hebben er dan ook al lang niets van gehoord. Althans, van de Nederlandse en Duitse takken van Phalanx, want de Poolse tak is wel nog zeer actief. Tijd om daar eens een kijkje te gaan nemen.
Omdat de firma gevestigd is in Opole, niet naast de deur dus, bestaat het kijkje uit de website (http://www.phalanxgames.pl/), een interview tijdens Spiel met Phalanx-bazen Waldek Gumienny en Jaro Andruszkiewicz, en nog wat napraten per email. Hier de highlights…
VOOR VADERLAND OF VICTORIE?
The Magnates De 16e eeuw. De Gouden Eeuw van het Poolse volk. In een Gemenebest met Litouwen wordt een gebied gecontroleerd dat zich uitstrekt van de Oostzee tot de Zwarte Zee. In de opvolgende eeuwen zal het alleen nog maar bergaf gaan door opdringerige buren. In werkelijkheid zou Polen eind 18e eeuw als staat verdwijnen, in stukjes gehakt en verdeeld onder Pruisen, Oostenrijk en Rusland. Eens kijken of we in dit spel zo’n euvel lot kunnen vermijden. Probleem is dat we niet te maken hebben met een coöperatief spel. We controleren ieder een invloedrijke familie, en proberen zoveel mogelijk rijkdom te vergaren, voornamelijk in de vorm van landerijen. Het Gemenebest beschermen tegen invasies is een nobel streven, maar als zo’n invasie de tegenspelers zwaarder zal treffen, dan moeten we nog maar eens overwegen hoe hard we willen helpen …
Het spel Hans: Phalanx was ooit een samenwerking van Nederland, Duitsland en Polen. Hoe werkte dat precies en hoe is het eigenlijk afgelopen? Waldek: Op een bepaald moment in 2008 had Phalanx Games, toen puur Nederlands, een visie voor een nieuwe marketingstrategie, met het doel om een soort Phalanxfamilie te vormen van lokale uitgevers, verenigd onder het merk Phalanx. Zo ontstond een familie die de drie genoemde landen omvatte. Indertijd hadden we al een eigen merk, Diablos Polacos, en we bleven beide merken ontwikkelen. Interessant genoeg stopte het oorspronkelijke Phalanx Games NL er kort daarna mee, gevolgd door de Duitse partner. Sindsdien zijn wij de enige drager van het merk. Vorig jaar heben we besloten om ons oude merk te laten vallen en geheel te rebranden naar het merk Phalanx, gevolgd door het creëren van ons nieuwe merkimage. In jullie huidige portfolio zie ik ook een stel samenwerkingsprojecten. Op wat voor balans mikken jullie tussen eigen ontwerpen en gezamenlijke producten? En wat is de rol van Phalanx in het geval van gezamenlijke producten? Jaro: Phalanx is zowel een uitgever als een ontwerpstudio. We hebben samenwerkingsverbanden van verschillende typen. Aan de ene kant van de schaal hebben we Treefrog en Kosmos, waar we verantwoordelijk zijn voor marketing en/of uitgave van Poolse versies van de spellen. Soms hoeven we die alleen te vertalen (Discworld), maar in andere gevallen passen we zelfs het thema aan (P.I.). Aan de andere kant werken we samen met partners met interessante licenties, bijvoorbeeld de Poolse Nationale Televisie (TVP): wij ontwerpen en ontwikkelen spellen, waarvoor zij de licentie leveren, zoals het spel Days of Honor bij een tv-serie van TVP. Iets anders dat me opvalt in jullie portfolio is dat veel spellen gekoppeld zijn aan historische gebeurtenissen. Is dit een persoonlijke voorkeur of liggen
4 SPEL!
Op het speelbord vinden we het Gemenebest, opgedeeld in vijf provincies, alsmede vakken voor allerlei spelgerelateerde zaken. Het basismechanisme is resource-verdeling over verschillende doelen. Elk van de vier beurten krijgen we dertien kaarten, met kracht twee tot veertien. Die gaan
deze onderwerpen juist goed in de Poolse markt (ik heb de indruk dat Polen erg betrokken zijn bij hun geschiedenis)? Of is er nog een andere reden? Jaro: Als je naar de betekenissen van “geschiedenis” kijkt dan zit daar ook gewoon “verhaal” tussen. En wij denken dat het leven de beste verhalen voortbrengt. In bijvoorbeeld Game of Thrones zijn de meeste verhalen in de serie gebaseerd op echte gebeurtenissen. Er is niet zozeer een enkele periode waarin ze gebeurd zijn, maar veel is herkenbaar: The Wall is de Muur van Hadrianus en de oorlog is de Rozenoorlog. Het klopt dat we in Polen meer tijd besteden aan geschiedenislessen, misschien omdat onze maatschappij sterk gelooft dat we de geschiedenis moeten kennen om dezelfde fouten niet opnieuw te maken. Dus ja, de Polen zijn doordrongen van de geschiedenis, maar het is overdreven om te zeggen dat geschiedenis populair is in Polen in het algemeen. Het is dus meer zo dat wij zelf van geschiedenis houden. We lezen veel historisch getinte boeken, kijken films, en proberen iets over de geschiedenis te leren van alle plekken die we bezoeken. Maar dat maakt ons niet heel anders dan anderen. Als je goed oplet, dan zie je dat veel succesvolle spellen historische roots hebben, zoals bijvoorbeeld Carcassonne, Goa, en Twilight Struggle. En dat we blij mogen zijn dat er bij Phalanx zo’n interesse heerst, zal blijken uit de bijgaande beschrijving van twee uitstekende, door Waldek en Jaro ontworpen, geschiedenisgebaseerde spellen. We wensen Phalanx nog een goede toekomst om veelvuldig terug te kunnen kijken op het verleden. Tekst HANS VAN HALTEREN
we allemaal inzetten. De eerste drie leggen we (dicht) bij drie van de vier beschikbare staatsfuncties, die ieder een ander voordeel geven in de rest van de beurt. Hoogste bieder krijgt de functie. Daarna worden er vijf actiekaarten opengedraaid (om onze familierijkdom te ontwikkelen en/of de anderen dwars te zitten). Bij elk leggen we weer een dichte kaart; dan voert de hoogste bieder bij elke kaart de gewonnen actie onmiddellijk uit. De laatste vijf kaarten gebruiken we om vijf aanvallen vanuit de buurgebieden af te slaan, één op elke provincie. Ieder legt één kaart bij elke aanval. Is de som van de kaartwaarden minstens gelijk aan het getal op de aanvalskaart (hoger naarmate het aantal spelers toeneemt), dan winnen we. Degene die het meeste bijdraagt krijgt iets, meestal landerijen. Halen we de waarde niet, dan verliezen alle landeigenaren in de provincie iets. Ook blijft de huidige aanvalskaart lig-
gen: de provincie is bezet. Zijn er ooit drie provincies bezet, dan is het Gemenebest verloren, en verliest iedereen het spel. Redden we het tot het eind, dan wint de rijkste familie.
Conclusie Het is geen verrassing dat The Magnates in Polen best een grote hit is geworden. Het geeft een goede blik op de Poolse geschiedenis, vooral ook door alle detailinformatie op het materiaal. En het toont waarschijnlijk ook de hoofdreden dat het rijk geen stand heeft weten te houden; namelijk dat er vaak meer moeite wordt gestopt in eigen vermogen dan in het Gemenebest. Ook voor buitenlanders zeker interessant. En The Magnates is ook als spel niet te versmaden. De kaarttoewijzing, met zijn afwegingen tussen verschillende belangen plus de mogelijkheid om te bluffen (en onderhandelen trouwens), is uiterst boeiend. Het enige probleem is het omgaan
SAMEN WINNEN, MAAR IK EEN BEETJE MEER!
1944: Race to the Rhine In deze kruising tussen bordwargame en Eurogame is het eind augustus 1944. De geallieerden rukken gestaag op in Frankrijk. Nu nog even snel de klus afmaken en liefst thuis zijn voor Kerstmis. De volgende mijlpaal hierin is de Rijn. En nu wordt het interessant, want binnen de geallieerde gelederen vinden we een paar stevige ego’s, met name Montgomery en Patton. Bij deze heren moet je je afvragen wat belangrijker is, het verslaan van de vijand of de eigen superioriteit bewijzen … In dit spel gaat het dan ook niet over geallieerden tegen Duitsers, maar over de onderlinge strijd tussen de generaals. Wie zal als eerste de Rijn oversteken? Of, als dat niet lukt, wie zal het meeste roem vergaren? Om het spel wat meer in balans te brengen, en voor drie spelers geschikt te maken, mag ook Omar Bradley meedoen. Hij rukt op door het centrum, terwijl Patton de Oostelijke flank voor zijn rekening neemt, en Monty langs de kust optrekt. Op de kaart heeft iedere speler zijn eigen stukje Frankrijk, met alleen wat overlap waar de stukken elkaar raken.
Het spel Nu hoop ik dat de bordspelers nog niet zijn afgehaakt, want dit is zeker geen wargame in de
normale zin van het woord. Hoewel het thema oorlogsvoering is, lijken de mechanismen meer op een Eurogame. Deze Eurowargames zien we steeds vaker verschijnen, best vaak vanuit Polen trouwens. In Race to the Rhine heeft iedere speler drie of vier korpsen. Die kunnen niet verslagen worden, maar wel vertraagd. Bij gevechten, want die zijn er wel degelijk, win je automatisch, zolang je maar de aangegeven resources inlevert. En die resources zijn de kern van het spel. Om op te rukken heb je drie dingen nodig. Natuurlijk munitie voor gevechten en benzine om vooruit te komen. Maar ook voedsel voor je soldaten: af en toe komt er een supply check langs, en korpsen die dan zonder voedsel zitten, doen niets meer tot ze weer te eten krijgen. Als speler ben je dan ook vooral bezig om resources naar het front te bewegen, gehinderd door het beperkte aantal vrachtwagens, vollopende wegen en, o ja, irritant terugaanvallende Duitsers, langsgestuurd door je tegenstanders. Daarnaast kom je bij je opmars nog van alles tegen (lees: je trekt kanskaarten van jouw exemplaar van de drie vrijwel identieke kaartstapels), zoals hulp van de Resistance of hongerige Fransen die je eten kunt geven (hoeft niet, maar levert wel winstpunten). Winstpunten zijn verder te verdienen met het bevrijden van steden en verslaan van grotere Duitse eenheden. Maar … winstpunten tellen alleen voor
met verlies. Elke rechtgeaarde Pool zal het niet over zijn hart kunnen verkrijgen om het Gemenebest te laten opdelen, ook al zal hij persoonlijk dan verliezen; bij buitenlanders zie ik al eerder gebeuren dat ze dan maar kiezen voor collectief verlies.
The Magnates Waardering: Auteurs: Jaro Andruszkiewicz en Waldek Gumienny Uitgever: Phalanx Aantal spelers: 2 - 5 Speelduur: 90 min. Prijs: ca. € 45,BGG-score: 7,4 (161) Pluspunten: Historisch interessant, origineel mechanisme Minpunt: Achterlopers kunnen voor collectief verlies kiezen
winst als niemand de Rijn haalt; de Rijn oversteken betekent onmiddellijke winst. Voor het laatste sprongetje kun je zelfs Airborne-landingen initiëren, tegen betaling van winstpunten, in de hoop dat dit gokje je de winst brengt.
Conclusie Race to the Rhine is een uiterst boeiend spel, voor zowel wargamers als bordspelers. Met drie generaals, ieder met eigen speciale vaardigheden, verschillende mogelijke strategieën, en willekeurige gebeurtenissen, is er ook op langere termijn genoeg plezier uit te halen. Wel is er een probleem met de winstcondities. Het blijkt heel lastig om de Rijn ook echt te halen (historisch correct dus), zodat spelers het soms niet eens proberen en maar gewoon voor de winstpunten gaan, waarna het spel wat aan charme inboet. Toch denk ik dat het spel voor beide spelersgroepen de moeite waard is, en voor spelers met dubbele interesse zelfs een musthave.
1944: Race to the Rhine Waardering: Auteurs: Jaro Andruszkiewicz en Waldek Gumienny Uitgever: Phalanx Aantal spelers: 1 - 3 Speelduur: 90 minuten Prijs: ca. € 55,BGG-score: 7,7 (418) Pluspunt: Boeiend voor wargamers en bordspelers Minpunt: Primaire winstconditie misschien wel te lastig
SPEL! SPEL! 5
Bordspellen
VOETBAL ALS SCHAAKSPEL
Thema’s en Trends Behalve handel, oorlog en politiek biedt natuurlijk ook sport een mooie kapstok om er bordspellen aan op te hangen. En niets is dan beter geschikt, vooral voor tweepersoonsspellen, dan volkssport nummer één van grote delen van de wereld: voetbal! Maar als je een voetbalwedstrijd wilt naspelen in een bordspel, waar mik je dan op, de spellenfanaat die uitgedaagd wil worden of de gemiddelde voetballiefhebber? In het voetbalspeltype dat het meest voorkomt tussen de paar honderd voetbalspellen die op BoardGameGeek geïnventariseerd zijn, heb je een bord, meestal met een ruitjespatroon, waar een aantal gewone pionnen op staan (je spelers) en één speciale pion (de bal). Aan de beurt mag je één of meer dobbelstenen gooien en op basis van de worp spelers en/of bal verplaatsen, waarbij de exacte vertaling van worp naar beweging afhangt van het spel. Nederland heeft ook goed bijgedragen aan dit genre. Vooral vermeldingswaardig zijn Street Soccer (Cwali), nog steeds één van de betere spellen hier, en zijn volle-veld-variant Champions 2020, alsmede het recentere Hitm! en Hitm!sal (SpurGames). Dit speltype spreekt breed aan, en tactiek speelt zeker een rol, maar de dobbelstenen hebben wel erg veel invloed.
Voetbal met Kaarten en Tegels Ook de andere standaard materiaaltypen ontbreken niet. Zo is er het kaartspel Kick-Off (MB), waar je met kaartjes een bal over een bord naar de goal van de tegenstander moet bewegen. En vorig jaar verscheen zelfs een tegellegspel met een voetbalthema, HexaFútbol (Abanze Games). Het bord begint met een tegel met een bal erop. Om de beurt trek je een tegel met daarop verbindingslijnen en een paar keer een goal, legt hem aan het bord en plaatst er eventueel een speler op. Je scoort een punt als er een route is van bal naar goal met de juiste eigen spelers op dezelfde route. Een prachtig idee, maar het spel is niet erg positief ontvangen, en je moet je ook afvragen in hoeverre dit echt een voetbalspel is.
Meer simulerend van aard is Euromecz (Poolse spelling van Euromatch) van Janusz Piskarz, dat 6 SPEL!
voor de Pools-Oekraïense Europese kampioenschappen in 2012 is uitgebracht door Koncept Design (
[email protected]). Het simuleert een voetbalwedstrijd op een tamelijk strategisch niveau. Het bord bestaat uit vijf zones, drie door het midden en één aan elke flank, elk met drie velden voor elke speler. 11 beurten lang trek je een kaart van jouw stapel van 15, en legt die open op een veld; alleen de voorlaatste kaart blijft dicht voor wat extra bluf. Op de kaarten (die de spelers voorstellen) kun je zien hoeveel punten de betreffende speler oplevert op elk veld. Zo is je spits 3 punten waard in de aanval en op het middenveld, maar slechts 1 op de vleugels en in de verdediging. Als alle kaarten liggen, bepaal je de meerderheid in elke zone. Elke meerderheid (behalve in de verdediging) levert een punt op. Mocht het gelijkspel worden, na twee wedstrijden, dan is er een verlenging waar je drie van je vier resterende kaarten één-op-één dicht tegen elkaar uitspeelt. En is dat ook nog gelijk, dan komen er penalties: de doelmanpositie van je laatste kaart wordt geconfronteerd met de penaltykracht van vijf willekeurige kaarten. EuroMecz is een leuke filler van 5-10 minuten, waarin in principe een wedstrijd ook best aardig wordt gesimuleerd. Maar het is toch met name een meerderhedenspel, en de voetballiefhebber zal er misschien minder snel een voetbalwedstrijd in herkennen.
De dobbelstenen zet je op een bord met zeven zones: in aanval/verdediging een doelgebied en twee vleugelgebieden, en bij de middellijn één zone links en één rechts. In elke zone mogen maar vier spelers, waarbij de doelman niet meetelt. Dan is er nog een bal, die op het middenveld begint, in het bezit van één team. Het team met de bal krijgt de rol van aanvaller, het andere die van verdediger. Elke beurt worden alle dobbelstenen gerold in de zone waar de bal is. Als de aanvaller meer passsymbolen heeft
De zeszijdige speler
dan de verdediger afstopsymbolen, dan mag hij de bal naar een aangrenzende zone spelen, bij een verschil van meer dan één zelfs twee zones verder. Heeft hij er niet meer, dan onderschept de verdediger de bal; de bal blijft in dezelfde zone en de spelers wisselen van rol.
Een andere manier om je verschillende spelers te onderscheiden vinden we bij DaBol (Diset). Elke speler wordt weergegeven met een dobbelsteen met op de zes zijden symbolen voor beweging, afstoppen, passen en schieten op doel. Vanzelfsprekend is de verdeling per speler anders. Zo heeft een spits meer schoten op doel en een middenvelder meer beweging. Maar je hebt ook keuze, want in totaal zijn er 16 verschillende dobbelstenen om je team uit samen te stellen; en je mag zelfs drie keer per wedstrijd wisselen!
Maar voordat de bal gespeeld wordt, mogen alle spelers lopen. Tenminste, die spelers in de balzone met een bewegingssymbool, plus nog één naar keuze. De aanvaller beweegt eerst. De verdediger kan vervolgens reageren met zijn beweging, maar weet natuurlijk nog niet waar de bal heen zal gaan. Komt de bal eenmaal bij de goal van de verdediger, dan tellen niet meer de passsymbolen, maar de doelpogingsymbolen. Die tellen dubbel en moeten dan het aantal
de verdediger ook net als de aanvaller een speler verplaatsen op zijn gekozen flank. Maar bij de bewegingen mag de speler met de bal niet verplaatst worden. Mislukt de actie, dan gaat de bal naar de tegenstander. De manier waarop spelers en bal bewogen moeten worden, lijkt misschien niet direct op de werkelijkheid, maar leidt wel tot een spelverloop dat overeenkomt met dat in een echte wedstrijd, inclusief de effecten van sterspelers op bepaalde posities.
afstopsymbolen van de verdediger overtreffen. Lukt dat, dan is er gescoord en wordt er opnieuw afgetrapt. Zo niet, dan wordt de bal onderschept en moet er uitverdedigd worden. DaBol levert een goede simulatie van een voetbalwedstrijd. Het spel ebt heen en weer, en af en toe lukt het zelfs om een goal te maken. De voetballiefhebber zal het spel herkennen, en de regels zijn eenvoudig genoeg om een breed publiek te bereiken. De spellenfanaat heeft genoeg mogelijkheden om zijn spelvaardigheid te tonen. Je kunt je kansen verhogen met goed positiespel (en een beetje bluf) om de bal en de juiste spelers op de juiste plek te krijgen. Probleem is wel dat de dobbelstenen mee moeten werken, want om te doen wat je wilt, zelfs bewegen, moeten toch de juiste symbolen boven komen. Een ander probleem is om het spel te pakken te krijgen. Het is namelijk een Spaanse uitgave uit 1994, maar omdat het gepresenteerd is als “het spel van Johan Cruyff”, is het ook in Nederland ruim aanwezig. Zoek ernaar op Marktplaats, Ebay of je plaatselijke rommelmarkt.
Kaarten in een bordlayout
Mijn favoriet in het rijtje is het tijdens Spiel 2014 gepresenteerde Hat-Trick (Unplugged; www.htspiel.de) van Patryk Kowalski. Hier is elke voetballer gerepresenteerd door een kaart met aanvals- en verdedigingskracht. Elke kaart heeft een vast positienummer, maar is wel tweezijdig; de ene kant is een normale speler, de andere een sterspeler. Er wordt een tabel bijgeleverd waar je de landenteams van de wereldkampioenschappen in 2014 op kunt aflezen, maar je kunt op de website bijgewerkte versies opzoeken en natuurlijk ook je eigen team samenstellen. Aan het begin van het
spel leg je de veldspelers in een layout van vier breed en zes diep, elk op zijn eigen positie. De hoekposities worden nog even opengelaten, met ertussen twee verdedigers. Op alle andere linies vinden we zowel links als rechts een voetballer van elk team. Eén team krijgt de bal bij de middenstip en begint als aanvaller. Dan heb je nog ieder een stapel actiekaarten van je eigen stapel, waarvan je er tijdens het veldspel altijd drie van op hand hebt. Er zijn drie typen acties, dribbelen, een korte pass geven of een lange pass geven. Ook staat er óf links óf rechts een aantal ballen dat de kracht van de actie aangeeft. Elke beurt speel je allebei dicht een kaart. Na opendraaien probeert de aanvaller zijn actie af te maken. Dat lukt als de totale aanvalskracht groter is dan de verdedigingskracht. Die kracht wordt bepaald door de actiekracht plus de kracht van de betrokken spelers. Welke spelers dat zijn, hangt af van de actie: balbezitter en, mits aanwezig, zijn directe tegenspeler (dribbelen), alle spelers op lijn met de bal (korte pass) of alle spelers in de linie waar de bal heengaat (lange pass). Maar vóór het uitvoeren van de actie is er nog wat tactisch geschuif. Eerst mag de aanvaller één van zijn spelers, op de flank waar de ballen op de actiekaart staan, een linie naar voren of achteren zetten. Als daar al een kaart ligt, eventueel dus ook één van de tegenstander, dan gaat die naar de opengevallen plek. Vervolgens moet de speler met de bal die naar de dichtstbijzijnde medespeler in dezelfde linie afspelen. En dan mag
Ooit zal de bal zo de voorste rij bereiken, en dan gaan we over op een doelpoging. Weer zijn er bewegingen, maar nu mag de verdediger ook de speler met de bal verplaatsen. De acties veranderen ook wat en blijven beperkt tot de linies in de buurt van het doel. Na de actie mag de aanvaller besluiten tot een schot op doel. Aanvaller en verdediger kiezen met een aparte kaartset nog voor een hoek of het midden. De schotkracht is samengesteld uit de aard en de aanvalskracht van de laatste actie. De doelman trekt kaarten van de stapel om het schot te stoppen. Hoe slechter de positie van de schutter, hoe meer kaarten dat zijn, zodat in positie komen erg belangrijk is. Valt er een goal dan gaan we verder met een nieuwe aftrap; pakt de doelman de bal, dan schiet hij de bal uit; en bij gelijkspel gaat de bal naar de speler met het laagste nummer en spelen we gewoon verder. Tijdens de doelpoging worden er trouwens geen kaarten meer bijgetrokken, dus de aanvaller moet binnen drie acties afronden. Doet hij dat niet, dan gaat het spel op de normale manier verder. Ook bij de doelpogingen is het verloop weer herkenbaar als dat in een echte wedstrijd. Pak er nog wat regels bij voor overtredingen en zelfs gele en rode kaarten, en het zal duidelijk zijn dat het wel even kost voor je het spel echt goed onder de knie hebt. Het lijkt dan ook niet gericht op de doorsnee voetballiefhebber. Met zijn overwogen schuifspel om spelers en bal op de goede plek te krijgen is Hat-Trick echt een spel voor de spellenfijnproever die uitgedaagd wil worden. En die liefhebber moet er ook op voorbereid zijn om geen puntensalade voorgeschoteld te krijgen, maar te wachten op dat zeldzame winnende doelpunt. Tekst HANS VAN HALTEREN
SPEL!
7
Bordwargames
The Invasion of Russia (1812) De speelkaarten (Random Event Cards), die met de Advanced Rules worden gebruikt, zijn simpel uitgevoerd. Deze stapel kaarten wordt in tweeën verdeeld en respectievelijk in beurt 1-8 en beurt 9-16 gebruikt. De kaarten bevatten een tekstdeel voor de Russen en de Fransen. De speler die de kaart trekt, kan deze voor zijn tekstdeel direct uitspelen of wachten tot de volgende beurt. Sommige kaarten hebben een algemeen stuk tekst en deze moet direct worden toegepast.
Regelboek
Zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog opnieuw bleek, is het bevoorraden van diep Rusland intrekkende legers niet eenvoudig. Napoleon dacht dat zijn cavalerie wel “van het land” kon leven. Helaas was óf de oogst nog niet rijp, óf werd, als deze wel rijp was, het land verwoest door zeer hevige regenval of grote hitte. Wegen werden onbegaanbaar, paarden stierven en de bevoorrading stokte. Voeg hier nog aan toe dat de Russen niet te beroerd waren om hun land te verwoesten, zodat deze niet door de Fransen kon worden gebruikt, en je ziet het probleem. En toen kwam ook nog de winter …
Het regelboek is van zwaar papier en op zich goed uitgevoerd. De regels voor de Basic Game beslaan twaalf pagina’s, gevolgd door vierenhalve pagina aan Advanced Rules. Daarnaast is er nog een voorbeeld van hoe gevechten verlopen, een stuk historie en ontwerp-informatie over het spel zelf. Deze twee laatste items zijn zeker de moeite van het lezen waard. Hier en daar vond ik de regels niet helemaal duidelijk. De informatie over hoe het spel opgezet moet worden, is wat karig. Maar de regels volgen de Sequence of Play, waardoor het handig is om tijdens het spelen eerst het betreffende deel van de regels te lezen en dan uit te spelen. Tijdens het spelen viel mij op dat er markers zijn met de tekst ‘Previous Combat [CF/2]’, maar dat deze markers in de regels niet worden genoemd. Het effect staat wel in één van de regels vermeld, maar het was handiger geweest om het gebruik van deze counters daar te benoemen.
Het spel
Op campagne
Dit is de eerste titel uit de nieuwe serie Campaigns of the Napoleonic Wars, die door Europa Simulazioni uit Italië op de markt wordt gebracht. Het komende tweede deel zal over de campagne van 1813 gaan. Het spel komt niet in een doos, maar in een map. Het bevat een mooie kaart op stevig papier (17”x23”), een regelboek van 24 pagina’s, twee dubbelzijdige player aid kaarten, 35 speelkaarten die gebruikt worden met de Advanced Rules en 216 counters van 5/8” (voor eenheden, leiders, supply trains en supply depots). Op de ene player aid staat aan de ene kant de Game Turn Track voor de historische campagne en op de andere zijde de Game Turn Track voor een What if?-campagne. Wat was er gebeurd als Napoleon zijn opmars naar Moskou had uitgesteld, in winterkwartier was gegaan en in het voorjaar 1813 zijn opmars had hervat? De andere player aid geeft de Sequence of Play voor het spel, de stappen voor combat met alle modifiers en een tabel te gebruiken bij Strategic Movement. De kaart moet je wel onder een stuk plexiglas leggen of geruime tijd plat laten liggen met wat gewicht erop. Hij blijft namelijk wat bol staan en dat geeft problemen als er counters op liggen. Het is een strategisch spel met counters op divisie-niveau en de leiders op Corps-niveau. De counters zijn blauw voor de Fransen, groen voor de Russen, wit voor de Oostenrijkers en geel voor de Zweden. Daarnaast zijn er natuurlijk verschillende markers. De eenheden zijn verdeeld in infanterie, cavalerie en artillerie. Maar daarbinnen is er weer onderscheid gemaakt in Conscripts, Line en Veterans.
Het is duidelijk dat de bevoorrading in dit strategische spel essentieel is. Voor de bevoorrading zijn er Supply Depots en Supply Trains. De depots bevoorraden de legers, en de Supply Trains zorgen er voor dat eenheden kunnen herstellen en bewegen. De depots moeten een keten vormen die voor de Fransen tot de westkant van de kaart loopt, en voor de Russen uiteraard tot de oostkant. Een depot kan alleen in een stad worden gevestigd en moet op dat moment ook verbonden zijn met de andere depots. Een depot ontstaat uit een Supply Train marker, die op een stad geplaatst wordt en vervolgens wordt omgedraaid. Een tabel geeft aan hoeveel van dit soort markers iedere speler per beurt heeft. Voor de Fransen is dit uiteraard een aflopende zaak. Depots mogen maar vijf hexes uit elkaar liggen. In de winter mag deze afstand maar drie hexes zijn. Als Franse speler zul je dus zeer goed moeten plannen en vooruit moeten denken. Vanaf beurt drie komen er Forage markers in het spel. Deze worden geplaatst op Franse eenheden zonder Supply Train. Vervolgens wordt met een dobbelsteenworp bepaald of de eenheden bevoorraad zijn of niet. Zijn zij niet bevoorraad, dan raken ze Disrupted. Waren ze al Disrupted, dan worden ze vernietigd. Eenheden die Disrupted zijn hebben natuurlijk allerlei beperkingen. Zoals gezegd: bevoorrading is essentieel in dit spel! In tegenstelling tot de meeste spellen hebben de counters van de divisies geen aanvals- en verdedigingssterkte, en geen bewegingsfactor. Iedere eenheid heeft een gevechtssterkte van 1 en daarnaast een Occupancy Factor (OF). Dit vertegenwoordigt de samenstelling, discipline en vaardigheid van
Napoleons invasie van Rusland is vooral bekend van de slag bij Borodino en het oversteken van de Berezina tijdens de terugtocht. Dat Napoleon eigenlijk zonder echt strijdplan zijn invasie begon, is minder bekend. Dat zijn leger al flinke verliezen had geleden alvorens er echt gevochten werd ook.
8
SPEL!
NAPOLEON’S GREATEST GAMBLE
de eenheid om als een geheel te opereren. Maximaal kunnen er 6 OF’s in een hex aanwezig zijn. Leiders hebben geen OF, maar wel een Command Rating (CR), wat een rol speelt bij het berekenen van de sterkte van de bij een gevecht betrokken eenheden. In de Advanced Rules worden de capaciteiten en specialiteiten van de leiders nog verder uitgewerkt, hetgeen het spel een verdere verdieping geeft.
Gevechten Aan het begin van de beurt krijgen spelers een aantal Combat Commands (CC), die zij mogen gebruiken tijdens een gevecht. Je kunt een vijandelijke hex willen aanvallen, maar dit houdt nog niet in dat dit ook lukt. Of dit lukt, wordt bepaald door een dobbelsteenworp. Hierbij tel je de toegekende CC’s op en de CR van de aanwezige leider. Het resultaat moet groter of gelijk zijn aan 7. Daarna is er nog de mogelijkheid om aangrenzende hexes als ondersteuning voor de aanval in te schakelen. Hiervoor volg je een vergelijkbare procedure. De verdedigers hebben overigens ook de mogelijkheid om ondersteuning in te zetten. Gevechten worden vervolgens uitgevoerd door het berekenen van de Final Attack Value (FAV) van de aanvaller en de Final Defence Value (FDV) van de verdediger. Deze worden bepaald door de Combat Factors van de deelnemende eenheden en hun samenstelling. Hier komt dus de samenwerking van de verschillende legeronderdelen (infanterie, cavalerie en artillerie) om de hoek kijken. Zijn deze alle drie aanwezig dan is het resultaat bijvoorbeeld +4. Uiteraard speelt terrein ook een rol. Als je een gefortificeerde stad aanvalt, is het natuurlijk handig om artillerie erbij te hebben. Steek je een rivier over dan is dit natuurlijk in het voordeel van de verdediger.
Cacao
Uiteindelijk wordt er gekeken wie er de hoogste FAV/FDV heeft. Omdat ieder gevecht de nodige berekeningen van de spelers vraagt, blijven beide partijen bij het spel betrokken.
Conclusie The Invasion of Russia (1812) is een erg goed spel. Het geeft beide spelers genoeg opties en mogelijkheden om strategieën uit te proberen. Een moment van overwinning kan gemakkelijk gevolgd worden door een militaire ramp. Een aanrader! Tip: Het boek 1812 van Adam Zamoyski is een must read als je dit spel en deze periode interessant vindt. Tekst HANS KORTING
The Invasion of Russia (1812) Waardering: Auteur: Stephen Pole (met advies van Kevin Zucker) Uitgever: Europa Simulazioni Aantal spelers: 1 – 2 Speelduur: 60+ min. Prijs: € 36,- BGG-score: 7,8 (22) Pluspunten: toegankelijk, hoge herspeelbaarheid Minpunt: regelboek zou hier en daar duidelijker kunnen
Bordspellen
VASTGEPLAKTE WERKERS
Na worker placement met meeples biedt Cacao ons nu worker placement via tegeltjes. Het thema zorgt vooral voor aansprekend materiaal, maar het spel zelf spreekt ook breder aan. Tijdens het spel bouw je met tegels een soort schaakbord bij elkaar, met op de witte vlakken actietegels die iets opleveren, en op de zwarte vlakken werkertegels. In je beurt leg je één werkertegel aan, gekozen uit een hand van drie. Als daardoor actieplekken ontstaan met twee werkertegels ernaast, dan vul je die ook, met een keuze uit twee openliggende actietegels.
Scoren Al je werkertegels hebben vier werkers, maar verschillend verdeeld: 1-1-1-1, 2-1-0-1, 3-1-0-0 en 3-0-0-1. Na het leggen activeer je in zelfgekozen volgorde je tegelzijden, bij bijvoorbeeld twee
werkers dus twee keer de actie op de aanliggende tegel. De andere spelers met werkertegels naast nieuw aangelegde actietegels mogen die ook activeren. De acties zijn cacao oogsten en toevoegen aan je voorraad (max 5), cacao verkopen voor de aangegeven marktprijs, goudstukken pakken, water halen, een claim leggen op een tempel, en een incamunt pakken voor je voorraad (max 3). Met het water ga je vooruit op een spoor dat in 8 stappen van -10 naar 16 punten loopt. Bij de tempels krijgen op het eind de meerderheidshouder en de tweede 6 en 3 punten. En met de incamuntjes mag je, zodra de actietegels op zijn, eigen werkertegels overbouwen en daar opnieuw acties uitvoeren, vaak de sleutel tot de overwinning. Cacao heeft aardig wat voordelen: het is makkelijk uit te leggen en speelbaar op elk spelersniveau (je moet wel kunnen tellen), ziet er leuk uit, en biedt ver-
schillende routes naar de winst en voortdurend keuzes. Maar al kunnen ook de doordenkers zich er wel mee vermaken, toch ontbreekt er op dat niveau een kick die het spel telkens terugbrengt op tafel. Vooral goed dus voor het spelen met wat minder denkverslaafde groepen. Tekst HANS VAN HALTEREN
Cacao Waardering: Auteur: Phil Walker-Harding Uitgever: Abacus Aantal spelers: 2 – 4 Speelduur: 30 – 45 minuten Prijs: ca. € 20,- BGG-score: 7,3 (125) Pluspunt: Breed speelbaar Minpunt: Kick voor doordenker ontbreekt SPEL!
9
Miniaturenwargaming
SPELEN MET BATMAN POPPETJES!
Batman The Miniatures Game Misschien keek je, net als ik, vroeger vol fascinatie naar de Tim Burton Batman-films. Je las comics en recentelijk was je niet achter je Playstation vandaan te slaan vanwege de ontzettend gave ‘Arkham’-games. Misschien ben je ook, net als ik, op een gegeven moment met plastic poppetjes gaan spelen. En heel misschien is dan ook bij jou de vraag opgekomen: “waarom kan ik niet met Batman-poppetjes spelen?”
Tactisch
Het spel is een echte skirmish game, met slechts enkele figuren per kant. De regels houden rekening met de ‘menselijkheid’ van het Batman-universum: Batman is een mens en zijn tegenstanders zijn dat, op een paar fantasierijke uitzonderingen na, ook. Batman en zijn tegenpolen ontlenen hun look in dit spel in eerste instantie aan de Arkham City video game. Intussen hebben naast personages uit de films van Christopher Nolan ook een flink aantal comic personages hun opwachting gemaakt. (Liam Neeson als Ra’s al Ghul? Yes, please!)
De ontwerpers hebben flink hun best gedaan om alle bekende personages uit het Batmanuniversum goed uit de verf te laten komen. Zo kan Batman over de tafel heen schieten met zijn Batclaw en heeft Joker een hoop nare, doch toepasselijk hilarische trucjes. Penguin is vooral rijk en dat betekent veel vuurwapens op tafel (hij heeft meer dollars om uit te geven), terwijl Two-Face bij bepalende beslissingen een muntje moet gooien! Zo heeft elk personage zijn eigen regels. Het spel neemt zichzelf, met dat soort ‘shenanigans’, niet te serieus. Tegelijkertijd is het wel perfect in balans en voel je dat je beslissingen van belang zijn: “ga ik nu klappen uitdelen, of ga ik voor een objective?” De scenario’s hebben veel wisselende elementen; dat houdt het spel fris. Het bouwen van een gang blijft leuk, want met de free agents kun je je tactiek weer over een hele andere boeg gooien. Of je Killer Croc of Deathstroke inzet heeft wel degelijk veel invloed op je speelwijze.
Het spel
De modellen
Allereerst stel je je bendes samen met een puntensysteem: elk model kost reputation en dollars. Met name modellen met vuurwapens lopen in de papieren wat betreft de dollars. Elk bende heeft een leader, een sidekick, henchmen en free agents (die laatste categorie omvat ambivalente personages zoals Catwoman en Poison Ivy, die nog wel eens van kant wisselen). Het spel speel je op een 90x90cm speelbord (het kan ook prima op 60x60cm) en werkt met centimeters. Als je net als ik inches gewend bent, is het grappig om te merken hoe vaak je er naast zit met je inschattingen. Het goede nieuws is dat vooraf meten is toegestaan. Erg leuk detail is dat het spel zich in het donker afspeelt. Elk model heeft slechts 30cm zicht: je AK-47 kan dan misschien de hele tafel over schieten, je moet je doel wel kunnen zien! De duisternis zorgt ervoor dat je sneak attacks en andere ninja-achtige ongein uit kunt halen. Heel erg Batman en een uniek spelelement. Een beurt bestaat uit twee fasen: plannen en activeren. Op basis van wie initiatief heeft (je trekt gekleurde dobbelstenen á la Bolt Action) plant eerst één speler zijn beurt. Elk figuur heeft een stat-kaart (wordt netjes geleverd met de modellen, maar is ook gratis te downloaden vanaf de website) met een aantal action counters. Met die action counters kun je lopen, aanvallen en speciale acties uitvoeren. Vervolgens activeren de spelers om en om een figuur. Alle acties die een figuur onderneemt, worden direct uitgevoerd: als je een vijandelijk model uitschakelt vóórdat deze is geactiveerd, dan blijft die activatie dus ook uit. Opletten dus.
Zoals gezegd zijn de 35mm modellen van Knight Models om van te watertanden. De DC Comics-licentie is niet goedkoop en dat zie je dan ook terug in de prijs: verkoopprijs voor een figuur is zo’n 18 Euro (veel winkeliers matsen ons hier en daar: 15 Euro lijkt de standaard te zijn). De henchmen zijn wat goedkoper, grotere modellen (Killer Croc!) duurder. Gelukkig kun je met zo’n vijf modellen per kant al een heel redelijke pot spelen.
Dan heb ik goed nieuws voor je: vanaf nu kun je officieel als volwassen man (of vrouw) weer met Batman-poppetjes aan de gang. Dankzij de Batman Miniature Game van Knight Models! Knight Models is vooral bekend vanwege hun prachtige 35mm modellen voor superhelden, Star Wars en Lord of the Rings.
Arkham City
10 SPEL!
Kortom: een zeer vermakelijk spel voor alle Batman-verslaafden! Tekst HENRIK BECKER
Batman Miniature Game Waardering: Auteur: Gustavo Adolpho Cuadrado Egea Uitgever: Knight Models Aantal spelers: 2 Speelduur: ca. 1,5 uur Prijs: variabel BGG-score: 8,1 (8) Pluspunten: Unieke en karakteristieke regels, kern van het spel simpel en snel te leren Minpunten: Veel speciale regels voor bepaalde modellen, die je even onder de knie moet krijgen
Bordspellen
Roborama
HALMA 2.0
Een privéleger met robots is best gaaf, maar hun missie is niet zo spannend; ze hoeven alleen maar de overkant van het bord te bereiken. Dat lijkt eenvoudig, maar je zult tactisch sterk moeten spelen om deze missie te voltooien. De crux van het spel zit hem in hóé ze de overkant van het bord moeten bereiken. Elke speler heeft kaarten met daarop de getallen één tot en met vijf en een resetkaart. Om een robot te verplaatsen, kies je een kaart en verplaats je je robot zoveel stappen als op de kaart staat. Je kunt een gebruikte kaart echter pas opnieuw gebruiken wanneer één van je andere robots op een vakje met dat getal of een vraagteken landt, of wanneer je de resetkaart speelt.
Spoedcursus programmeren Je moet goed plannen en zorgen dat je niet vast komt te zitten. Het is belangrijker om zoveel mogelijk kaarten actief te houden dan om als een robot zonder chip naar de overkant te rollen. Als je op een gegeven moment niet meer kunt zetten,
verlies je zelfs onmiddellijk en worden al jouw robots van het bord gehaald. Het spel biedt voor gevorderden extra uitdaging door middel van speciale acties die je per kaart één keer uit mag voeren. Zo kun je in plaats van drie stappen rechtuit een paardensprong uitvoeren en in plaats van één stap vooruit mag je nu diagonaal (waardoor je net zo ver bent als met twee normale rechte stappen). Nog een extra uitdaging vormt de toevoeging van de neutrale Chaosbot die je kunt gebruiken om je tegenstanders te dwarsbomen. Met zijn laser schakelt hij bijvoorbeeld tijdelijk andere robots uit.
Droge humor Het basisspel is vrij droog, maar de toevoeging van de Chaosbot zorgt voor een rauw randje humor,
Parfum
Het spel In Parfum gaat het om geld verdienen. Elke spelronde bestaat uit drie fasen: ‘opstaan’, ‘parfums creëren’ en ‘parfums verkopen’. Degene met het minste geld mag als eerste kiezen wanneer hij opstaat; vroeg betekent: overal eerste keus, maar snel vermoeid en dus weinig acties. Mogelijke acties zijn: aanvullen van geurnoten, pakken van bronfiches of van essencedobbelstenen. Er zijn vijf essences: die uit de inleiding, en van elk zijn drie dobbelstenen beschikbaar. De gekozen dobbelstenen worden geworpen (uitkomst: fles of vlieg) en elke fles is een geslaagde distillatie. Vliegen kun je, door inlevering van bronfiches, overgooien of omzetten in flessen. Je distillaten kun je vervolgens samenstellen tot geurnoten, mits die open-
Waardering:
(basisspel) (met Chaosbot)
Auteurs: Dennis Kirps, Gérard Pierson & Patrick Zuidhof Uitgever: PLAYthisONE Aantal spelers: 2 – 4 Speelduur: 45 minuten Prijs: € 30,BGG-score: 6,4 (69) Pluspunt: Chaosbot! Minpunt: Basisspel erg droog wat het spel goed kan gebruiken. Ik heb erg gelachen om de wanorde die door de Chaosbot werd veroorzaakt. Tekst DAVE FRANKEN
EEN BEETJE GELUK…
In de vele parfumfabrieken in het Zuid-Franse Grasse worden geurige essences gedistilleerd van o.a. viooltjes, bergamot, rozen, vanille en lavendel, bestemd voor exquise parfums. Vanaf nu kun je ook aan de speltafel parfums samenstellen. Met Parfum, het nieuwe spel van het auteursduo dat ons eerder verblijdde met Fresco.
Roborama
liggen - dat levert al meteen geld op. Geurnoten zijn er in drie categorieën (basis, hart en top), en door basis en top, eventueel aangevuld met hart, te combineren creëer je twee dan wel drie flesjes parfum. Maar voor je die geurnoten bij elkaar hebt, gaan er wel een paar beurten voorbij. In de verkoopfase mag je twee flesjes parfum verkopen: voor veel geld aan beschikbare klanten (mits je parfum de juiste essences bevat) en/of voor weinig aan ‘de markt’. Een volledig verkocht parfum levert extra bronfiches op, waarvan je er aan het eind van de beurt nog 4 mag overhouden. Tegen de tijd dat de klanten bijna op zijn, eindigt het spel, mag je nog vier bronfiches in geld omwisselen. Meeste geld wint.
Commentaar Het fraai uitgevoerde Parfum speelt eenvoudig en is origineel bedacht. Wel is het in alle fasen nogal geluksafhankelijk. Bovendien verloopt
het spel nogal lineair. Daardoor haalt het niet de kwaliteit van Fresco. Tekst HAN HEIDEMA
Parfum Waardering: Auteur: Marcel Süßelbeck en Marco Ruskowski Uitgever: Queen Games Aantal spelers: 2 – 4 Speelduur: 1 uur Prijs: ca. € 45,- BGG-score: 7,8 (12) Pluspunten: Origineel, lage instap Minpunten: Zeer geluksafhankelijk, gebrek aan climax SPEL! 11
Rollenspellen
STORYTELLING AAN HET OOSTFRONT VAN TOP-AUTEUR JASON MORNINGSTAR
Night Witches Al een aantal jaar is er een nieuw genre binnen de RPGscene dat steeds populairder wordt: Storytelling games. Deze spellen worden vaak zonder spelleider (GM) gespeeld. Als er wel een GM aanwezig is, dan hebben de spelers een grote invloed op het verloop en het plot van het verhaal. Het verhaal staat centraal, niet de ontwikkeling van een karakter, of hoeveel buit er te scoren valt. Bekende titels in het genre zijn: A Penny for my Thoughts (zie Spel! 14.4) en Fiasco (Spel! 15.2). Van de auteur van dit laatste spel is het interessante spel Night Witches.
Die Nachthexen Night Witches speelt zich af tegen het historische achtergrond van de Tweede Wereldoorlog aan het Oostfront. Het gaat over het 588e squadron, dat bestond uit enkel vrouwen van de Stalinistische luchtmacht, en gevreesd was bij de Duitse soldaten. De Duitsers noemden deze vrouwelijke piloten “Die Nachthexen”, vandaar de naam van het spel. Het is dus een spel over vrouwen die echt bestaan hebben; sommigen leven nog. De moeite die Bully Pulpit Games heeft gestopt in de historische accuraatheid is opvallend. Het boek staat vol met citaten en feiten uit die tijd. Het spel is gefocust op de vrouwen zelf, en vooral op hun strijd tegen het seksisme en de discriminatie, wat normaal was in die tijd. Homoseksualiteit werd in die tijd beschouwd als een illegale afwijking. Voor veel lesbische vrouwen was het 588e squadron de eerste maal dat ze elkaar konden ontmoeten.
Dag en Nacht De basis voor Night Witches vormt het iets gemodificeerde Apocalypse World-systeem van D. Vincent Baker uit 2010. Wil je karakter iets doen, dan gooi je 2D6 en daar tel je eventueel nog iets bij op. Is het totaal ten minste tien, dan is de actie geslaagd. Van zeven tot negen slaagt de actie ook, maar dan zijn er consequenties of complicaties. Bij een zes of lager mislukt de actie, en ligt het lot in de handen van de GM. Voor elk karakter zijn er Playbooks. Elk karakter kiest er één, met daarin speciale mogelijkheden voor dat specifieke karakter. Deze speciale acties (Moves) kunnen zowel de uitkomst van de rol als het narratieve resultaat beïnvloeden. Er zijn ook Moves die voor alle karakters beschikbaar zijn. Zoals gewoonlijk beschrijft de GM de situaties en speelt de NPC’s, maar hij rolt geen dobbelstenen. De spelers rollen alle dobbelsteenworpen, de GM interpreteert alleen het resultaat en vertelt wat er gebeurt, gevolgd door het welbekende “En wat ga je doen?” Er zit een vrij overzichtelijke structuur in Night Witches. Het verhaal begint overdag. De karakters houden zich bezig met het repareren van hun vliegtuigen, het bij elkaar zoeken van voorraden en het aangaan en onder12 SPEL!
houden van sociale contacten. De successen die hiermee worden geboekt, worden verzameld in een Mission Pool: bonussen die later gebruikt kunnen worden. ’s Nachts verandert de situatie. Het karakter met de hoogste rang kiest een missie uit een lijst, informeert de andere piloten en de missie start. Hoewel de echte Night Witches meerdere missies per nacht vlogen, is het in het spel beperkt tot een enkele gevechtsmissie. De hoofdnavigator leidt de tweezits Polikarkov Po-2 dubbeldekkers naar het doel waar de missie plaatsvindt. Een geslaagde missie betekent een dreun voor de vijand, een veilige vlucht naar huis en misschien zelfs medailles of promoties. Een mislukking betekent schande, gesneuvelden of de aandacht van de geheime dienst. Tot slot is er een debriefing en begint er een nieuwe dag. Night Witches is voor drie tot vijf spelers en kan zowel als one-shot of als campagne worden gespeeld. Een one-shot concentreert zich op één duty station (standplaats) en een campagne speelt tijdens de gehele oorlog. Speel je de campagne, dan is er een leuke optie: Moving West. De speler die dit kiest, wordt de nieuwe spelleider. Zo kan iedereen een keer spelleider zijn, en heeft iedereen een karakter in het verhaal.
Evaluatie Op zoek naar een spel dat naar het beste en het slechtste in de mens kijkt? Geïnteresseerd in de rollen en de tegenslagen van de vrouwen van het 588e squadron, die niet alleen in de moeilijkste luchtgevechten moesten vechten, maar ook tegen het seksisme en de paranoia van hun moederland? Night Witches zal je karakter tot het uiterste brengen, en dwingen om moeilijke keuzes te maken. Misschien niet een spel voor iedereen, maar wel een spel dat je uit je comfortzone brengt. Tekst MAURICE STRUBEL
Night Witches Waardering: Auteur: Jason Morningstar Uitgever: Bully Pullpit Games Aantal spelers: 3 – 5 Systeem: Storytelling / Apocalypse World Prijs: $12 (pdf), $25 (print+pdf) RPGG-score: 8,7 (3) Pluspunten: Interessante setting, leuk systeem en absoluut niet clichématige karakters. Minpunten: Niet voor iedereen, en zeker niet voor een gezellig avondje roleplayen.
Miniaturenwargaming
OP OORLOGSPAD MET PLASTIC!
Wargames Factory: Woodland Indians Ik kan me nog goed herinneren dat ik voor het eerst de film The Last of the Mohicans zag, begin jaren ’90. De film is gebaseerd op de gelijknamige roman van de Amerikaanse schrijver James Fenimore Cooper uit 1826. Het verhaal gaat over de Frans-Indiaanse oorlog (1754 – 1763) waarin de grootmachten Frankrijk en Engeland, met aan beide zijden stammen indianen, vochten om de suprematie van het Noord Amerikaanse continent. De film brengt dit conflict echt tot leven. Ik was enorm onder de indruk van het landschap, maar ook van de indiaanse krijgers, die ik bewonderde en waar ik tegelijkertijd toch wel een beetje bang van werd. Waarom vertel ik dit? Wargames Factory (WGF) heeft weer een set toegevoegd aan hun plastic American War of Independence (AWI) assortiment. Je kunt deze set Woodland Indians voor een groot deel van de 18e eeuw en zelfs voor het begin van de 19e eeuw gebruiken.
De details zijn, zoals we inmiddels gewend zijn, erg scherp. Gezichten zien er erg goed uit, er zitten duidelijke plooien in de kleding, details op wapens zijn nadrukkelijk aanwezig, en qua anatomie zit het ook weer snor!
Foutje, bedankt! Genoeg opties Er zijn genoeg onderdelen om 24 indianen te maken. Dit aantal ligt dus lager dan de 30 modellen uit de voorgaande drie sets: Britse infanterie, Amerikaanse infanterie en Amerikaanse militie. De prijs is echter hetzelfde: $24,95. Dit heeft met twee zaken te maken. Er zijn per model meer opties. Dit betekent dat een sprue al snel vol komt te zitten met allerlei handige bits waar je veel kanten mee uit kunt. Per sprue krijg je acht lichamen. Hoofden, armen, wapens en andere accessoires zijn in principe goed uit te wisselen. Ik zeg “in principe”, want net als bij de voorgaande sets passen bepaalde armen alléén bij een specifiek lichaam. Niet problematisch, want het instructieblaadje laat zien welke combinaties je kunt maken. Maar dus wel enigszins beperkend. De lichamen hebben, zoals je van indianen mag verwachten, een actieve houding. Indianen vochten niet in strakke linies, maar in losse formaties. Dit maakt ze in wargames ideaal om te gebruiken als skirmishers of als warbandfiguren: flexibel qua beweging, maar waarschijnlijk kwetsbaar in het open veld. Zes van de lichamen staan rechtop en zijn avancerend uitgebeeld. De overige twee zitten op een knie. Deze kun je zo modelleren dat ze met een musket of boog schieten. De avancerende modellen kunnen ook een musket of boog dragen, maar zwaaien daarnaast met een bijl of dolk naar de tegenstander.
WGF zou WGF echter niet zijn als ze ook niet iets over het hoofd hebben gezien. Er zitten namelijk geen pijlenkokers in de set. Onbegrijpelijk! Als je modellen met bogen maakt dan zou dat één van de eerste dingen zijn waar je aan denkt om mee te leveren. Zonde! Een ander kritiekpunt – en dat is de tweede reden waarom er minder modellen in de set zitten dan normaal – is dat de acht bases onderdeel zijn van de drie sprues die je krijgt. Normaal gesproken levert WGF een losse sprue met bases. Jammer, want de bases nemen een hoop ruimte in. WGF had deze ruimte makkelijk kunnen opvullen met nog twee modellen. Toch is dit een zeer goede set met aantrekkelijke figuren. Je kunt veel combinaties maken, de details zijn erg mooi, en voor $1,- per model kun je eigenlijk niet echt klagen. Zelfs de doos heeft prachtig artwork voorop. Dit is tot nu toe mijn favoriete set uit deze AWI-reeks. Nu is het wachten op de laatste twee sets: Hessian Infantry en generieke artillerie.
Handige boeken: - Michael Johnson: American Woodland Indians. Osprey Publishing - Michael Johnson: Tribes of the Iroquois Confederacy. Osprey Publishing - Kevin F. Kiley en Bigby Smith: An Illustrated History of Uniforms from 1775 – 1783: The American Revolutionary War. Lorenz Books
Volle sprues De sprues zijn afgeladen met onderdelen om je modellen te personaliseren. Zo zijn er twaalf hoofdopties, waarvan de gezichten er veelal woest uitzien. Twee van de hoofden hebben haar, de rest niet. Er zitten genoeg onderdelen in om elk hoofd te voorzien van bijvoorbeeld een mohawk of verendos. WGF geeft aan dat je op deze manier stam-specifieke modellen kunt maken. Leuk voor de experts! Daarnaast zitten er veel tassen, kruithoorns, losse dolken en andere wapens in de set, die je op modellen kunt plakken. Je kunt als hobbyist dus je hart ophalen. De wapens zijn veelal onderdeel van de armen maar zoals gezegd komen er ook een aantal los. Qua wapens kun je kiezen uit musketten, bogen, ronde knotsen, tomahawks, dolken en enorme bijlen.
Tekst ARTHUR VAN DER STER
Wargames Factory: Woodland Indians Waardering: Auteur(s): Wargames Factory Prijs: $24,95 Pluspunten: veelzijdigheid, details, prijs Minpunten: geen pijlenkokers, relatief weinig modellen SPEL! 13
Bordspellen
LOSGEHEN MET LASSO’S
SCHRIK VAN DE KEUKENTAFEL
Sheriff of Nottingham “Geloof me maar, er zitten gewoon drie broden in het zakje”. Je schoonmoeder gelooft er niks van en dreigt het zakje open te maken. “Wacht, wacht! Als ik jou nou eens tien goudstukken geef, kun je dan voor deze ene keer een oogje toeknijpen?”
El Gaucho Gewapend met een lasso de pampa’s op, op zoek naar goed in het vet zittend vee waarmee u later een flinke hoeveelheid peso’s kunt verdienen op de plaatselijke veemarkt. Daar gaat het om in El Gaucho.
Dat is Sherrif of Nottingham in een notendop. Het basisprincipe van het spel is dat je sets van drie tot vijf kaarten probeert te maken, waar je geld mee kunt verdienen. Alleen is het verdraaid lastig om sets te maken, en ook niet zo rendabel. Zo kan het voorkomen dat er af en toe wat smokkelwaar tussen de kazen, broden, appels en kippen zit. De sets met of zonder smokkelwaar stop je in een afgesloten zak en geef je aan de sheriff.
GEVLEUGELDE ONTWIKKELING
Wie is de Sheriff? Om en om mogen de spelers de sheriff spelen en de zakjes met goederen van de andere spelers controleren. Als een speler de waarheid vertelt en hij heeft geen smokkelwaar, dan moet de sheriff een boete betalen als hij het zakje controleert. Als de sheriff een speler met smokkelwaar betrapt, moet die speler de sheriff betalen. Maar als je door de sheriff gecontroleerd dreigt te worden, is alles geoorloofd om een deal te sluiten, zodat hij jou toch niet controleert: omkoping, een deel van de buit afstaan, of een belofte die je in de toekomst toch niet nakomt.
door iedereen toch alle kansen heeft. Daarbij kun je door het onderhandelen met de sheriff een deal sluiten, en zo toch een deel van je smokkelwaar houden.
Dice Tower Sheriff of Nottingham is het eerste spel in de ‘Dice Tower Essentials’-reeks, genoemd naar de populaire website van spellenveteraan Tom Vasel. De reviews van Dice Tower zijn razend populair, meedogenloos, en invloedrijk. Dat juist dit spel is uitgekozen als eerste in een gesponsorde reeks, wil dus wel wat zeggen. Het is gewoon een erg leuk spel om met ervaren en minder ervaren spelers te doen. Het bijna verplichte bluffen en onderhandelen maakt het erg chaotisch, maar ook erg spannend.
Deus
Je landt op een eiland, bevolkt door barbaren. Terwijl jij je gebied na gebied verder ontwikkelt, zien deze barbaren lijdzaam toe hoe hun dorpen omsingeld en ingenomen worden. Maar zij staan dan ook niet op goede voet met de goden. Je medespelers daarentegen wel, oprukkend vanaf andere kanten en je de pas afsnijdend.
Tekst DAVE FRANKEN
Sheriff of Nottingham Waardering: Aan het eind van het spel wint de speler met het meeste geld. Omdat het verdraaid lastig is om te winnen door alleen maar eerlijk te zijn en legale sets te maken, word je gedwongen om te smokkelen en te bluffen. Dit zal de ene speler makkelijker afgaan dan de ander, maar niet elke sheriff heeft dat dan weer even goed in de gaten, waar14 SPEL!
Auteurs: Sérgio Halaban, Bryan Pope, Benjamin Pope & André Zatz Uitgever: Arcane Wonders Aantal spelers: 3 – 5 Speelduur: 60 min. Prijs: € 30,- BGG-score: 7,7 (3003) Pluspunt: Bluffen Minpunt: -
Een beschaving uit de grond stampen is kinderspel: je legt een kaart aan je ontwikkelingstableau, betaalt de bouwkosten en bouwt in een eigen of aangrenzend leeg gebied. Een kaart hoort bij een type gebouw (handelsschepen en legers zijn gemakshalve ook gebouwen), en leg je in de betreffende
De gaucho’s uit de titel, uw personeel, de ZuidAmerikaanse tegenhangers van de Noord-Amerikaanse cowboys, verschijnen hier onder de vorm van zeszijdige dobbelstenen, en hun dobbelresultaten bepalen waar en waarvoor u ze kunt inzetten. Ze trainen zichzelf – u leest het goed – op de plaatselijke dobbelsteenrodeo.
Bezigheden U focust zich uiteraard hoofdzakelijk op het verzamelen of reserveren van vee, liefst van dezelfde soort, en u moet erop toezien dat de waarde van de individuele koeien uit uw stapel van links naar rechts op- of afloopt. Maar u kunt ook op uw uitgebreide landgoed met uw gaucho’s aan de slag, op locaties die u meestal even buiten de lijntjes van de spelregels laten kleuren. In de stallen kunt u bijvoorbeeld de
op- en afloopregel van hierboven omzeilen. Bent u de Held van de Rodeo, mag u een imaginaire dobbelsteen aan uw voorraadje toevoegen, en in de rol van veedief kunt u zomaar wandelend vlees bij uw concurrenten gaan wegkapen. Verkopen moet u als u een koebeest niet reglementair aan een setje kunt toevoegen, of als u met een gaucho een onmiddellijke verkoop initieert op uw landgoed. U levert uw koetegels in en krijgt dan de waarde van de hoogste koe in het setje maal het aantal koeien in peso’s uitbetaald. U houdt uw banksaldo bij op een handig scorespoor. Uiteraard eindigt het spel als u de pampa’s helemaal van koeienfauna hebt ontdaan, waarna u moe en hopelijk erg voldaan op pensioen kunt.
Gemeen El Gaucho is een familiespel van de betere, maar – u houdt ervan of niet – ook wel van de gemenere soort. U kunt uw tegenspeler echt wel enerverend dwarszitten. Hebt u daar geen problemen mee bent u in voor een bescheiden traktatie. De dobbelrodeo, een dobbelveld op het speelbord
dat mooi is afgebiesd met een bordkartonnen afsluiting, geeft het spel een leuke visuele en uitnodigende aanblik, en de goed gestructureerde spelregels zorgen dat u zo aan de slag kunt. Ook mag El Gaucho dan wel tot het subsegment van het betere familiespel behoren, u moet echt wel goed plannen en anticiperen als u met een goedgevulde beurs uw pensioenleeftijd wil bereiken. Zoekt u een familiale uitdaging met gemene trekjes – die komen trouwens in elke familie wel eens voor – adviseer ik u toe te slaan. Tekst DOMINIQUE CORSTENS
El Gaucho Waardering: Auteurs: Arve D. Fühler Uitgever: Argentum Verlag (Nederlandse uitgave: The Game Master) Aantal spelers: 2-4 spelers Speelduur: 60 minuten Prijs: ca. € 30,- BGG-score: 6,9 (376) Pluspunten: Prima spelmateriaal, familievriendelijk, uitdagend Minpunt: Niet voor liefhebbers van vredelievende co-existentie
het einde veel winstpunten opleveren. De eerste kun je vanaf het begin bouwen, maar voor elke volgende moet je eerst alle gebouwensoorten een keertje extra hebben gebouwd. Tempelkaarten die je als bovenste kaart weglegt, gelden als joker.
tableau-kolom. Dan activeer je alle kaarten in die kolom, van oud naar zojuist gespeeld. Het is dus interessant als je met je eerder uitgespeelde schip grondstoffen kunt verwerven, die je met een volgend schip in begeerde overwinningspunten omzet.
Op het eiland zitten redelijk wat barbarendorpen. Is zo’n dorp helemaal omsingeld, krijgt de speler met de meeste legers eromheen overwinningspunten. Het spel eindigt als alle dorpen geplunderd of alle tempels gebouwd zijn. Er volgt nog een laatste ronde en de overwinningspunten worden geteld.
schikbare tempels kan deze speler opbouwend doorspelen, terwijl de rest steeds rekening houdt met de laatste ronde. Jammer dat het hierdoor veel aan charme verliest. Tekst NIEK EDERVEEN
Mensenwerk Overigens kun je niet onbeperkt een kolom uitbreiden. Je hebt namelijk maar vijf gebouwen per soort, die je ook nog naar je tableau moet brengen. In plaats van te bouwen, kun je ook offeren; kaarten wegleggen. De bovenste kaart bepaalt dan welk gebouw je naar je tableau brengt en welke bonus je voor elke weggelegde kaart ontvangt (zoals grondstoffen, geld of punten). Je hand vul je weer aan.
Tempels De tempelkaarten in de stapel leveren geen voordelen tijdens het spel op, maar kunnen aan
Waar Deus fantastisch begint, en al snel een bruggenhoofdstrijd oplevert, ontspoort het daarna toch. Kaartengeluk speelt namelijk een behoorlijke rol; zonder legerkaarten red je het niet. Hiermee kun je barbarendorpen plunderen, en regelmatig over tegenstanders heen springen. Ook handelsschepen zijn soms essentieel, want water beslaat een derde van het gebied. Een variant brengt wat verbetering. Het eindspel ontspoort helemaal als een speler de sleutel in handen heeft: de laatste plek naast het laatste barbarendorp. Met voldoende be-
Deus Waardering: Auteurs: Sébastien Dujardin Uitgever: Pearl Games Aantal spelers: 2 – 4 Speelduur: 60 – 120 minuten Prijs: ca. € 43,- BGG-score: 7,6 (1643) Pluspunten: Erg leuk opbouwmechanisme, bord-interactie Minpunten: Kan ‘eindeloos’ doorgaan, kaartengeluk speelt grote rol SPEL! 15
Miniaturenwargaming
InfiNity 3
SNELLE CYBERPUNK IN EEN NIEUW JASJE!
Infinity Third Edition, ook wel N3 genoemd, kwam begin dit jaar uit. Nu het stof van de editiewisseling langzaam neerdaalt, wordt het eens tijd om nader te kijken naar N3. Infinity is een 28mm tactische skirmish, gezet in een cyberpunk wereld, ontwikkeld door Corvus Belli. Naast robots, ruimtepiraten, motorgangs, weerwolven, ninja’s komen ook hackers aan bod! Infinity maakt geen gebruik van I go, you go waardoor de potjes snel zijn, en een kleine inschattingsfout fataal kan aflopen. Beide spelers reageren constant op elkaars handelingen. Infinity staat bekend als een complex spel met een steile leercurve. De warrige vertaling van de tweede editie hielp zeker niet. Er werd zelfs een wiki opgezet om de FAQ toegankelijk te maken, die overigens zeer goed werkt en de regelboeken bijna verving door de efficiënte zoekfunctie. Volgens de makers is N3 ontwikkeld om Infinity toegankelijker te maken. Dat is ze gelukt. N3 is een totale herziening van het basisboek om het DNA van het spel soepeler te maken. Ditmaal is er gelet op een logischere timing, soepelere interactie van regels en minder uitzonderingen. Daarnaast wordt heel veel uitgelegd aan de hand van overzichtelijke tabellen, infographics en voorbeelden. Ook zijn verschillende loopholes gedicht, die in de loop der jaren naar boven kwamen. Het gebruik van kleur, plaatjes en veel uitleg maakt de abstractere regels minder intimiderend, en de opbouw van het regelboek is geweldig voor de beginnende Infinity-speler.
Het boek In het eerste hoofdstuk wordt de basis uitgelegd: het lezen van profielen, de order mechanic, meten van afstanden, Line of Sight en de opbouw van een spelronde. Daarna komen de basis combat mechanics aan bod; close combat, ranged combat. Hier kan een beginnende speler al wel een middagje mee gaan oefenen. Vervolgens gaan we door naar wat Infinity groot maakt; de skills en characteristics, en de wapens en ammunitietypen! In tegenstelling tot veel andere wargames maakt Infinity gebruik van een core-set aan vaardigheden/wapens, die in verschillende combinaties door heel het spel worden aangetroffen. Geen uitzonderingen op regels, of regels die alleen te vinden zijn in boek A of B. Dit maakt het spel erg overzichtelijk en stelt beide spelers (met enige ervaring) in staat om heel snel de gevaren en de kansen in te schatten. Alle vaardigheden hebben verschillende counters, de ene effectiever dan de andere, waardoor ieder leger wel op een of andere manier tactieken kan tegenwerken. Het is aan jou om uit te vogelen hoe je dat het beste kunt doen! Hierna komen de Advanced Rules; hacken. Hacken is in N3 zeer belangrijk geworden. Het voelt een beetje als de cyberpunkversie van magie; je kunt bepaalde soldaatjes een boost geven, met andere programma’s kun je aanvallen uitvoeren. Van het upgraden van je robots, 16 SPEL!
het onklaar maken van uitrusting of gewoon het brein van je tegenstander kortsluiten, het kan allemaal. Verschillende hacking devices komen aan bod, waarop diverse programma’s kunnen draaien. Het is een complexe toevoeging aan het spel. Wel volgt het de basis mechanics nauw, wat een verbetering is op de vorige editie. N3 bevat ook een viertal scenario’s, waarmee de nieuwe speler zijn eerste stappen in het spel kan zetten. Persoonlijk vind ik ze erg leuk en uitdagend, en het laat goed zien hoe het officiële toernooisysteem in elkaar zit, en waar je zoal op moet letten. Infinity werkt het beste met objective georiënteerde missies, aangezien het de tactische laag in het
www.data-sphere.net spel het meest tot uiting brengt. Ook zit er een fictie-boek in de dustcover. Deze bouwt de geweldige wereld van Infinity op, toont de facties, legers en de redenen voor conflicten. Deze is alleen te bemachtigen als je het boek koopt en zeker de moeite waard! De regels zelf zijn gratis te downloaden. De fictie van Infinity is heel open. Zij bestaat voornamelijk uit een verzameling van artikelen door in-universe versies van Times Magazine, CNN, MTV of classified gelekte militaire rapporten. Hierdoor krijg je vanuit verschillende invalshoeken een zeer gekleurd beeld over de wereld, zonder dat duidelijk wordt wat waarheid is en wat niet. Neem de Keizerlijke politie van de panAziatische fractie: de een ziet ze als beschermers van de burgers, de andere ziet Gestapo-terreur. Of de legers van de HaqqIslamitische handelsvloten; vrome beveiliging van de handelswaren, of piraten met een kapersbrief op zak? En die A.I. die ineens een leger blijkt te hebben, is dat om ons te besturen? Of zijn die er om ons te beschermen? Het is maar net welke kant je zelf het leukst vindt om te spelen!
Perfect? Nee, helaas is N3 niet perfect. Infinity’s 3e editie vervangt het core boek van de 2e editie, en integreert de latere uitbreidingen Human Sphere en Campaign Paradiso nauwelijks. Dit levert op dit moment een ietwat warrige periode op, waarbij de oude regels soms wat raar op de nieuwe regels inwerken. Vooral de eerste uitbreiding (HS) veranderde het spel compleet door de toegevoegde opties. Veel van deze regels blijven buiten beschouwing in N3. Een vier pagina tellende FAQ is uitgekomen om de grootste gaten te dichten, al voelt dit als een tijdelijke stoplap. Waarschijnlijk zullen we binnenkort een duidelijkere regelset zien van Human Sphere en Campaign Paradiso in hun N3 format. Nu de nieuwe editie uit is, wordt er al aan een FAQ geschreven en wordt er door de community hard gewerkt aan een nieuwe wiki voor N3. Op de forums wordt dit goed bijgehouden dus als je vragen hebt, laat het weten.
Is N3 de moeite waard? Ja! Infinity is een van de complexere wargames die ik gezien heb, met meer nadruk op tactisch spel dan strategie. Die nadruk maakt het ook een van de meest belonende spellen die ik ken. Het zijn echt je eigen inbreng en vaardigheden die getest worden, en geen enkele opzet van je team is waardeloos. Ook ligt er veel nadruk op terrein, dus voor de knutselaars onder ons; leef je uit! Op de forums zie je de mooiste tafels langskomen, en ze kunnen een echte inspiratie bieden voor de terreinbouwers onder ons. De nieuwe
editie zorgt ervoor dat nu het perfecte moment is om in te stappen. Zelfs de veteranen moeten weer opnieuw beginnen met het spel te leren. Voor de beginnende speler is N3 een perfecte instap, zodat je jezelf de kneepjes van het spel goed meester kunt maken. Lijkt het je leuk om te proberen? De regels zijn gratis te downloaden op de website! Daarnaast zijn de modellen van Corvus Belli het afgelopen jaar zwaar in de prijzen gevallen vanwege hun kwaliteit, detail en schilderkunsten. Zoek je prachtige 28mm sci-fi modellen? Kijk dan zeker even in de range van Infinity.
Hoe te beginnen?
InfiNity N3 Waardering:
Infinity is kleinschalig, en met tien poppetjes per zijde kun je toch zeker een flink aantal potjes spelen. Aangezien het spel tactisch is, kan variatie zeker de moeite waard zijn, dus speel daar wat mee en experimenteer een beetje. Afgelopen jaar is de Starter Set Operation Icestorm uitgekomen. Dit geeft de spelers twee legers van elk zeven manschappen en papercraft terrein, dat makkelijk in elkaar te vouwen is. Daarnaast bevinden zich in de doos nog alle verdere benodigdheden om de eerste stappen in de cyberpunkwereld van Infinity te zetten, inclusief een starter-regelboek met fictie, art en een korte campaign. Waar wacht je nog op?! Zoek contact met je lokale Warcor (de Corvus Belli representative) voor demo’s, tips en speellocaties. Thijs is de Nederlandse Warcor Scorch, en beheert het internationale Infinity blog www.data-sphere.net. Tekst THIJS VAN TIENEN
It’s Easy Being Green EEN BLIK OP VERSCHILLENDE SOORTEN GROEN
Voor het basen van miniaturen bestaat tegenwoordig een ruim assortiment aan tufts (graspollen). Er zijn inmiddels meer producenten met elk een eigen aanbod en prijs. Hoog tijd om er eens enkele onder de loep te nemen. MiniNatur / Silflor maakt al lange tijd plantjes en heeft een bijzonder ruim assortiment tufts in allerlei kleuren en lengtes, verschillende bloemen zoals lupines, rijen aangeplante gewassen, en andere planten. Ze hebben per pakje wisselende vormen en grootte. De kwaliteit is uitstekend. Ze zijn vastgelijmd met een soort lijm die enige flexibiliteit behoudt. Dit maakt ze erg prettig om mee te werken. De plantjes worden verkocht in small packs en normal packs, met respectievelijk een vel van 4 x 30 cm voor ca. € 4 en een vel van 42 x 15 cm voor rond de € 15. Ook Army Painter verkoopt sinds ruime tijd eigen tufts. Deze zijn te koop via hun eigen webshop en ook in diverse miniaturenwinkels. Ze
Auteurs: Alberto Abal Couceiro, Gutier Lusquiños Rodriguez, Fernando Liste Azpeitia, Carlos Torres Rodriguez Uitgever: Corvus Belli (www.infinitythegame.com) Aantal Spelers: 2 BGG-Score: 8,1 (350) Speelduur: 1,5 uur in toernooi format (inclusief opbouw/afbouw) Prijs: Boek € 60,-. Starterset € 99. Miniatuurtjes € 9,- € 45,- p.st. Pluspunten: It’s always your turn! Tactisch. Speelt als een RPG. Ninja’s, grote robots en ruimtepiraten; voor ieder wat wils! Prachtige metalen modellen. Minpunten: Editieovergang is wat warrig. Complex systeem met steile leercurve. Zoek contact op met een lokale Warcor voor demo’s en tips!
hebben momenteel negen soorten plantjes, waaronder verschillende grassen, gifsumak (poison ivy), en veldbloemen in wit/geel. Elk vel is ongeveer 4 x 13 cm. De gifsumak is 4,5 x 8 cm. Een blister met groen kost € 5,50. Ook de tufts van Army Painter zijn erg mooi en prettig om te gebruiken. Gamers Grass was begin 2015 een nieuwkomer op de markt. Ze hebben inmiddels een assortiment van vijftien soorten graspollen, variërend in kleur en lengte van 2 – 12mm. De lijm waarmee de pollen zijn gemaakt, is erg hard. Ook het gras is stug. Dit maakt ze lastig te gebruiken op bases die niet vlak zijn, en in hoeken van scenery. Gamers Grass levert het groen op een vel van ongeveer 5 x 15 cm voor rond de € 3. Deze vellen zijn verkrijgbaar in meerdere varianten. Je kunt kiezen voor een vel met enkel kleine, normale of grote graspollen. Ook is er een vel met een mix, en eentje met pollen met een gevarieerd formaat, genaamd ‘wild’. Vanaf zeven vellen is de verzending gratis. Tekst RENÉ RAAP SPEL! 17
Bordspellen
Wordt Vervolgd... Spellenuitgevers kapitaliseren graag op succesvolle uitgaven door het uitbrengen van aanvul- en uitbreidingssets. Het voordeel is natuurlijk dat veel fans van een spel graag alles wat verschijnt willen hebben, een nadeel dat je nooit meer kopers krijgt dan van het origineel. Bij onze jaarlijkse selectie vinden we een opvallend aantal spellen/uitbreidingen van Japanse oorsprong. Daar beginnen we dus ook maar mee. Een jaar geleden bespraken we hier het deck-building bordspel Trains van Hisashi Hayashi, althans de tweede editie ervan, die uitgegeven is door de Alderac Entertainment Groep (AEG). Deck-building: dat schreeuwt om nieuwe kaartjes! Een treinenspel: dat schreeuwt om nieuwe spelborden! AEG heeft beide schreeuwen goed begrepen en derhalve een aantal nieuwe producten uitgebracht. Het ook zonder basisspel speelbare Trains: Rising Sun is hiervan het vlaggenschip. Laten we eerst het spelverloop van Trains nog even samenvatten. Het spel kent kaarten in zes types: treinen (je geld!), stations, spoorbouw, acties, winstpunten en ‘Waste’. Elke kaart heeft drie kenmerken: geldwaarde, prijs en effect. Je speelt het spel met acht ‘vaste’ setjes kaarten en acht variabele – steeds van tien kaarten; een spel verloopt dus elke keer anders. De spelers krijgen een vast beginsetje (zeven standaardtreinen, twee railbouw en een station). Net als in Dominion pak je elke beurt de bovenste vijf kaarten van je speelstapel. Met de totale geldwaarde van die kaarten koop je nieuwe kaarten, terwijl je met actiekaarten de aangegeven acties uitvoert. Bij veel acties moet je ook een volstrekt nutteloze Waste-kaart pakken, die je met sommige acties gelukkig weer kunt opruimen. Twee types kaarten gebruik je voor de bouw van sporen en stations. Sporen om steden en wijken met elkaar te verbinden, stations om punten te scoren. Andere spelers kunnen tegen meerkosten hun netwerk uitbreiden naar gebieden waar jij al aanwezig bent en meeprofiteren van door jou gebouwde stations. Doel is om met twintig eigen spoor- en een beperkt aantal algemene stationsblokjes zo veel mogelijk punten te scoren. Rising Sun verloopt vrijwel geheel analoog. Er zijn weer acht vaste setjes kaarten voor op tafel, waarvan vier nieuwe. Je beginsetje is onveranderd, dus zijn er zo’n dertig nieuwe setjes om het spel mee te variëren. Door het invoeren van aanvals- en reactiekaarten is de set wat agressiever dan die van het moederspel. Rising Sun is ook goed te combineren met de ‘oude’ doos – ze verhouden zich dus tot elkaar als Dominion tot Dominion Intrige. Maar gelukkig biedt de doos nog wel een paar extra’s. Allereerst zijn daar de nieuwe borden, die alle weer in Japan spelen. Twee daarvan zijn voor twee spelers: kleinere borden en kortere stapels. Dat houdt de snelheid erin! Maar het leukste zijn de routekaarten, zoals je die ook bij Ticket to Ride vindt. Per speler is er een routekaart met bonuspunten en de eerste speler die zo’n route heeft gebouwd, krijgt het kaartje. Als extra service zijn de routekaartjes voor de borden van Trains en van de inmiddels uitgekomen Trains Map Pack 1 (Duitsland en Verenigde Staten) ook bijgevoegd. (HH) 18 SPEL!
Van het kaart- en dobbelspel Machi Koro van Masao Suganuma (White Goblin Games) verscheen onlangs de uitbreiding De Haven. Wat voegt deze toe? Wel, de mogelijkheid om met vijf spelers te spelen, 58 nieuwe kaarten en twee extra bezienswaardigheden die je moet bouwen om het spel te winnen. Maar de belangrijkste toevoeging is een nieuwe regel dat er steeds maar tien verschillende soorten kaarten beschikbaar zijn. Als één kaartensoort op is, wordt deze vervangen dor een nieuw soort kaarten. Deze nieuwe regel kan ook met het basisspel gespeeld worden, maar komt pas echt tot zijn recht met de uitbreidingskaarten. Het spel wordt er veel tactischer van. Ik adviseer het basisspel in elk geval met deze nieuwe regel te spelen en de uitbreiding te kopen als je meer variatie wil. (TB) Het laatste Japanse nieuwtje is niet zozeer een uitbreiding als wel een verderontwikkeling. Je hebt één kaart, trekt er eentje bij en speelt er één uit. Klinkt bekend? Auteur Kanai van Love Letter heeft samen met Kisaragi hetzelfde principe uitgebreid in Lost Legacy: Das Sternenschiff & Der Fliegende Garten (Pegasus Spiele). Waar je in het origineel moest proberen het spel te eindigen met de hoogste kaart, moet je hier de kaart Lost Legacy lokaliseren, waarbij juist de laagste waarde aan het einde de eerste poging biedt. De Lost Legacy kan bij een speler zijn, maar er is nu ook een ruïne waar extra kaarten in kunnen verdwijnen. En uiteraard zijn er ook kaarten om hand en ruïne uit te ruilen. Het ruïne-idee is leuk. Naast zien te overleven, moet je ook nog pogen te snappen wat in de ruïne belandt. Helemaal bijzonder is dat de doos twee sets van zestien kaarten bevat. Je kunt voor een set kiezen, maar ook mixen of zelfs combineren – wat nodig is voor vijf of zes spelers. Das Sternenschiff leunt op elimineren; verschillende kaarten laten je de hand van een ander bekijken (wat bij één kaart meteen einde spel kan zijn), terwijl redelijk wat kaarten, als ze bekeken worden, een speler uitschakelen. Der Fliegende Garten richt zich meer op jouw aflegstapel. Zo stop je als je twee wonden hebt, maar voorkomt een heilige (de 1) in je aflegstapel je eliminatie. Er is zelfs een kaart om een aflegstapel weer terug in de stapel te schudden. Dit is niet mijn set, omdat het snelheid en spanning wat vermindert. De eerste past mij beter, waarbij het wel eens leuk is om wat kaarten te verwisselen. Persoonlijk vind ik Love Letter iets eleganter, maar velen zien toch wel een toegevoegde waarde in de ruïne. Wil je met vijf of zes spelen, of heb je Love Letter niet, is dit een aanrader. (NE)
Maar ook in het westen wordt er uitgebreid. Terra Mystica, van Helge Ostertag en Jens Drögemüller, kwam in 2012 uit en sloeg in als een bom. In 2013 had het een doorlopend abonnement op spellenprijzen; van de Nederlandse SpellenPrijs via de Deutscher Spiele Preis tot aan de International Gamers Award. Zoals we in Spel! 16.3 al meldden: ‘De rollen, bonuskaarten en zeker de veertien volkeren … zorgen ervoor dat elk spel anders verloopt’. Toch hoort bij zo’n bekroond spel gewoonweg een uitbreiding. Vaak komt die snel op de markt, om het vuur brandend te houden. Dat bij deze uitbreiding niet over één nacht ijs is gegaan, blijkt wel uit het feit dat tijdens Spellenspektakel 2013 al een zeer vergevorderd prototype uit te proberen was, maar het nog een jaar duurde voordat het op de markt verscheen. En nu is er dan Terra Mystica: Vuur & IJs (White Goblin Games). Deze uitbreiding breekt met het basisprincipe: sommige volkeren hebben geen of heel andere regels om land om te vormen. Zo dek je als Waterwandelaar zes terreintypes met priesters af, en kun je nooit omvormen. Wel nemen je mogelijkheden toe als je een priester ontvangt; je mag dan een priester naar je voorraad brengen, en kunt daarna dus op meer plaatsen bouwen (al moet dat wel altijd aan de rivier). Als Drakenmeester geef je macht af als je omvormt. En als Ingewijde betaal je met elementpunten. De Vuur- en IJsvolkeren vormen om naar vulkaan of ijs, en dat kan nooit verder (of terug) omgevormd worden. De volkeren komen uiteraard ook met nieuwe eigenschappen als je het fort bouwt. Zo gaat een Ingewijde daarna wat voorspoediger op de elementsporen vooruit. Aangezien bij het inleveren geen macht verloren gaat, maar bij het vooruitgaan wel (opnieuw) macht gewonnen kan worden, komen er nog meer timingvraagstukken in het spel. Met de zes nieuwe volkeren wordt dus een nieuwe horizon aan Terra Mystica toegevoegd. Als kers op de taart krijg je ook nog extra eindwaarderingen, zoals
Terra Mystica: Vuur & IJs is voor de liefhebber. De meeste nieuwe volkeren vergen een heel andere benadering dan de volkeren uit de basisset, waardoor je weer met andere ogen naar het spel gaat kijken. De ontwikkeltijd is goed besteed, want met een 8,7 op BGG scoort de uitbreiding ruim hoger dan Terra Mystica zelf (die wel de tweede plaats op de bordspellenlijst inneemt)! Toch blijkt bij zo’n complex spel voor een enkel volk toch een te sterke strategie te bestaan. De auteurs brengen met hulp van vele spelers op BoardGameGeek de Gedaanteverwisselaars wat meer in balans. Dat hier vanaf december aan gewerkt wordt, geeft aan hoe lastig het is. (NE) En dat ook de wonderen de wereld nog niet uit zijn, wordt ons duidelijk gemaakt met een nieuwe uitbreiding van 7 Wonders van Antoine Bauza (Repos Production) en wel 7 Wonders: Babel. De teller staat met alle uitbreidingen en promo’s inmiddels op vijftien wereldwonderen die je kunt bouwen. Daaraan voegt Babel helaas niets toe. Wel zien we de welbekende toren verschijnen, maar die moet je delen met al je tegenspelers en daarin zit nu precies het venijn van deze uitbreiding. Een korte uitleg voor wie het basisspel niet kent: Je bouwt een tableau van kaarten met in het midden jouw wereldwonder dat je speciale eigenschappen geeft. Je begint met zeven kaarten in je hand, kiest er één en geeft de rest door aan je buurman. Dit herhaal je totdat je één kaart over hebt en doe je drie rondes lang waarbij de kaarten elke ronde beter worden. Babel introduceert twee aparte uitbreidingen die je apart of samen kunt spelen. De eerste is de toren waarvoor iedere speler aan het begin drie tegels uitkiest. Op de tegels die aan de toren worden toegevoegd, staan regels die voor íedere speler gelden, bijvoorbeeld dat voor militaire gebouwen geen grondstoffen nodig zijn. Maar als de onderste laag van de toren vol is, wordt er over eerdere tegels heen gebouwd waardoor deze regels niet meer gelden. De tweede uitbreiding heet “Grote Projecten” en biedt de speler de mogelijkheid om zijn steentje bij te dragen aan prestigieuze gebouwen. Dit doe je door bij te betalen op het moment dat je een bepaalde kaart speelt. Zo kun je ervoor kiezen vijf goudstukken te betalen als je een blauwe puntenkaart speelt. Waarom zou je dat doen? Als het gebouw op tijd wordt opgeleverd, krijgt iedereen die daaraan heeft bijgedragen een beloning. Is het niet af, dan krijgen de wanbetalers een boete. Doordat je in Babel samen aan dezelfde gebouwen werkt en daardoor ook beïnvloed wordt, is het een stuk interactiever dan wanneer je alleen op je naaste buren hoeft te letten. Dit verhoogt voor mij de spelvreugde zeer. Ik adviseer wel om niet met te veel uitbreidingen tegelijk te spelen, dan wordt het al snel onoverzichtelijk. (DF)
wie in het verbonden gebied de grootste afstand tussen gebouwen of de meerderheid aan de rand heeft. Een extra tweezijdig speelbord (met één echt nieuwe en één iets aangepaste kaart), een extra bord om de totale beurtvolgorde op basis van passen bij te houden, en regels voor een volkerenveiling, completeren het geheel.
Tekst TAMARA BAKKER, NIEK EDERVEEN, DAVE FRANKEN, EN HAN HEIDEMA
SPEL! 19
Beste Ducosimleden, worden tijdens de ALV van 19 september.
Ik schrijf dit stuk om jullie op de hoogte te brengen van de status van de vereniging en een paar zaken die in de toekomst gaan spelen. Aan het begin van het huidige verenigingsjaar presenteerde het bestuur een beleidsplan. Dit plan is uitgebreid bediscussieerd tijdens de ALV van september 2014. De belangrijkste doelstellingen van het beleidsplan waren het financieel gezonder maken van de vereniging en een beter beleid voor de promotie van Ducosim opzetten. Eén van de uitkomsten van de discussie was dat er in het komende bestuursjaar maar drie spellenbeurzen zullen worden georganiseerd, iets wat de vereniging meer financiële ruimte zal geven. Of deze extra ruimte genoeg zal zijn, durf ik op dit moment nog niet te zeggen, dat zal duidelijker
Wat het beleid omtrent de promotie betreft is het slechter gesteld. We hadden gedacht om onze promotie voor een groot deel via de Bevriende Winkels te doen, middels posters en flyers om onze spellenbeurzen aan te kondigen. Hoewel de Bevriende Winkels allemaal welwillend waren om ons daarbij te helpen, heeft deze promotie maar weinig effect gehad. Althans, voor zover we afgaan op de hoeveelheid flyers (die ook als kortingsbon gebruikt kunnen worden), die we terugkrijgen op de beurzen. Ook zien we geen toename van de bezoekersaantallen van de spellenbeurzen. Ten tijde van het schrijven van dit stukje hebben we nog een spellenbeurs te gaan, dus misschien valt het mee, maar ik ben er eerlijk gezegd wat cynisch over. Hoewel onze Facebook pagina redelijk bezocht en geliked wordt, is onze naamsbekendheid niet erg groot. We moeten daarom een betere strategie bedenken om dat te verbeteren en op die manier meer leden en bezoekers van de spellenbeurzen te krijgen. Dit vinden we echter erg moeilijk. Wat we nodig hebben is iemand met verstand van deze zaken
Contributie 2015-2016 Het verenigingsjaar van Ducosim loopt van 1 juli t/m 30 juni. De contributie voor 2015-2016 is gelijk gebleven aan het huidige verenigingsjaar: € 32,00. Leden die een machtiging hebben afgegeven voor automatische incasso betalen € 29,00. Voor 20 SPEL!
gezinsleden is dit respectievelijk € 14,50 en € 13,00. De incasso van de contributie zal plaatsvinden in de eerste week van juli. De acceptgirokaarten zullen begin juni verstuurd worden.
en welwillendheid om de vereniging te helpen met het verbeteren van de promotie. Dat brengt mij tot het laatste punt van dit stukje. Zoals heel veel verenigingen kampt Ducosim ook met een groot gebrek aan actieve mensen. Er is een kleine groep mensen die meerdere dingen doet voor de vereniging, onder andere het demoteam, de mensen achter de Bring&Buy stand en de redactie van Spel!. Allemaal heel fijn dat zij zoveel tijd in de vereniging steken, maar het is helaas niet genoeg. Er is redelijk enthousiast gereageerd door de Bevriende Winkels op het aanbod om ons demoteam te gebruiken voor activiteiten in de winkels. Echter, met een klein demoteam is het moeilijk om dat waar te kunnen maken. Er is echter een groter probleem. Aan het einde van dit bestuursjaar stopt onze secretaris, en we hebben, ondanks herhaalde oproepen, nog geen vervanger voor hem gevonden. Dat stelt ons voor een flink probleem. Zeker nu ik besloten heb nog maar 1 jaar als voorzitter aan te blijven. Per 1 augustus 2016 zal ik mijn functie neerleggen. Eerlijk gezegd heb ik er een hard hoofd in dat er voor mij een vervanger wordt gevonden.
De grote vraag is dan ook: wat voor toekomst is er voor Ducosim als een paar van de belangrijkste functies van de vereniging niet ingevuld worden door haar leden. In 2013 hebben we deze discussie ook al min of meer gehad. Na het rondsturen van een brandbrief over de situatie is er een goed bezochte bijeenkomst georganiseerd om daarover te praten. Er boden zich veel mensen aan om te helpen in de vereniging, maar daar is helaas maar weinig daadwerkelijk van terecht gekomen. Dit probleem speelt dus al langer en dat stelt me allerminst gerust. Om dit stukje niet in mineur af te sluiten nog het volgende. In juni 2016 bestaat onze vereniging 40 jaar. Ik hoop van ganser harte dat er dan een enthousiast en actief bestuur is die de vereniging haar 41ste jaar en verder in zal leiden. Zoals altijd sta ik open voor commentaar en vragen en ik vraag iedereen met klem om naar de ALV van 19 september te komen om hier verder over te praten. Maurice Strubel Voorzitter Ducosim
[email protected] 0642131156
Geen winnaar prijsvraag De afgelopen twee nummers hebben wij een oproep gedaan een Ducovariant in te sturen en daarmee kans te maken op een prijs. Helaas hebben we helemaal geen inzendingen mogen ontvangen op deze prijsvraag. Jammer genoeg hebben we dus geen enkele prijswinnaar! We beraden ons nog op wat we met de ter beschikking gestelde prijzen gaan doen.
DUCOSIMS VRIENDENBOEKJE Zoals elke keer plaatsen we een Bevriende Winkel in de schijnwerpers. Ducosimleden krijgen hier een leuke korting bij hun aankopen. Omdat we dit enorm waarderen, willen we nader met ze kennismaken. Misschien ken je ze allemaal al, of misschien ben je er nog niet gaan shoppen. Door middel van ons vriendenboekje stellen wij ze graag aan je voor. Deze keer: Wyverns Keep.
Wyverns Keep in Delft Zeven vragen aan een Bevriende Winkel
In Delft zit tegenover het station, in de oude stadsmuur, op Westvest 139 de spellenwinkel van Charissa Prein en Yori Schell: Wyverns Keep. Aangezien ze heel snel Bevriende Winkel zijn geworden na oprichting in december 2014, zetten we ze graag in de schijnwerpers. Hoe zijn jullie tot deze naam gekomen? We hebben Wyverns Keep gekozen omdat we allebei dol zijn op mythische wezens en kastelen. Deze naam combineert beide en hierbij konden we ook een gaaf logo maken! Waarom een spellenwinkel? Het leek ons al heel lang tof om een eigen gameshop te hebben met digitale games. Toen
we eenmaal hadden besloten om het werkelijk te doen, is al snel het wargame-gedeelte erbij gekomen, omdat Yori zelf Warhammer speelt en ook andere wargames heel interessant vindt. Waar bestaat jullie assortiment uit en wat is jullie specialisatie? Ons assortiment bestaat uit digitale spellen, nieuw en tweedehands, wargames, hobbymaterialen, scenery, cardgames, RPG en LARP-producten. We zijn gespecialiseerd in wargames en toebehoren. Bovendien vinden we goede service heel belangrijk, dus we proberen altijd met de klant mee te denken. Als iemand iets zoekt wat we (nog) niet hebben, dan gaan we voor ze op zoek.
Wat is het leukste spel van de afgelopen tijd volgens jullie? Het leukste spel van de afgelopen tijd is Star Realms. Dit spel blijkt erg verslavend. Kunnen er bij jullie spellen gespeeld worden? Zo ja, wat/ wanneer? Ja, als we open zijn kan er gespeeld worden in onze winkel. Wij houden van gezelligheid in de winkel, dus je kunt bij ons spelen wat je wilt, zelfs al hebben we dat spel helemaal niet in het assortiment. Natuurlijk moedigen we vooral spellen aan die wij zelf ook verkopen. Vrijdagavond komen er vaak
mensen wargames spelen. Op zondagen komen er vooral mensen voor cardgames zoals Magic: The Gathering. Als ik Ducosim zeg, wat zeg jij dan? Spelen! Wat zijn jullie toekomstwensen voor de winkel? Onze toekomstwensen voor de winkel zijn om een nog breder assortiment te krijgen, zodat we voor elk soort gamer wat hebben! En natuurlijk om elke dag mensen te hebben spelen in onze winkel!
Nominaties Nederlandse Spellenprijs 2015 De Nederlandse Spellenprijs is de door Ducosim ondersteunde kwaliteitsprijs voor in het Nederlands gepubliceerde gezelschapsspellen. Voor de Nederlandse Spellenprijs 2015 zijn genomineerd: In de categorie familiespellen Camel Up, een bordspel voor 2-8 spelers over een vlotte kamelenrace met weddenschappen, ontworpen door Steffen Bogen, uitgegeven door 999 Games (zie ook Spel! 18.1).
Splendor, een kaartspel voor 2-4 spelers over het zo voordelig mogelijk verzamelen van edelstenen, ontworpen door Marc André, uitgegeven door Space Cowboys (distributie: Selecta Spel & Hobby) (zie ook Spel! 18.1). Sushi Go, een kaartspel voor 2-5 spelers over het verzamelen van Japanse lekkernijen uit een rondgaande kaartenvoorraad, ontworpen door Phil Walker-Harding, uitgegeven door White Goblin Games (zie ook deze Spel!). In de categorie expertspellen Concordia, een bordspel voor 2-5 spelers over de ontwikkeling van
een Romeins handelsimperium, ontworpen door Mac Gerdts, uitgegeven door 999 Games (zie ook Spel! 18.1). The Golden Ages, een bordspel voor 2-4 spelers over de opkomst en groei van beschavingen, ontworpen door Luigi Ferrini, uitgegeven door Quined Games (zie ook Spel! 18.3). Istanbul, een bordspel voor 2-5 spelers over handel en logistiek op de bazaar, ontworpen door Rüdiger Dorn, uitgegeven door White Goblin Games (zie ook Spel! 18.1). Bij het ter perse gaan van dit nummer waren de winnaars nog niet bekend. Op het Spellenspektakel zullen de prijzen worden uitgereikt.
SPEL! 21
Rollenspellen
JANUARI, FEBRUARI EN MAART 2015
RPG-overzicht
Spel: Deus Vult Systeem: Legend Uitgever: Mongoose Publishing ‘The Order’ is een geheime groepering binnen de Rooms-Katholieke Kerk aan het einde van de 12e eeuw die de Christelijke wereld moet beschermen tegen bovennatuurlijk kwaad. Haar leden nemen het op tegen ghouls, weerwolven of boosaardige culten en gaan op zoek naar krachtige relikwieën. Hierbij concurreren zij regelmatig met heksenjagers en een vroege vorm van de Inquisitie. De Legend-regels moeten afzonderlijk worden aangeschaft (print £10, pdf $1). Ervaren Gamemasters zullen zich ook kunnen redden met nauw verwante systemen als BRP, OpenQuest of RuneQuest. De Game Master’s Story Guide (zwart-wit, 168 pagina’s, softcover, £10) bevat alle informatie voor de spelleider. Spelers vinden in de Sacerdos Custos Training Guide (zwart-wit, 68 pagina’s, softcover, £7) de nodige aanwijzingen voor het maken en spelen van karakters. Shadow Societies (zwart-wit, 104 pagina’s, softcover, £10) beschrijft enkele vijandige organisaties en groeperingen. Spel: Colonial Gothic Systeem: 12° Uitgever: Rogue Games Roanoke Island (zwart-wit, 88 pagina’s, softcover, $15) – De kolonie Roanoke werd gesticht in 1585, maar faalde, vermoedelijk ten gevolge van voedselschaarste en conflicten met lokale indianen. In 1587 werd een tweede poging ondernomen. In 1590 werd de nederzetting wederom verlaten aangetroffen. Het boek onthult het mysterie van de onfortuinlijke kolonisten in twee scenario’s die zich afspelen in 1588 en 1776. Een plotlijn verbindt de scenario’s met elkaar, maar ze worden gespeeld met verschillende karakters. Spel: Achtung! Cthulhu Uitgever: Modiphius Entertainment Systeem: BRP-variant (Call of Cthulhu) & Savage Worlds Drie nieuwe supplementen voor Achtung! Cthulhu completeren deze met pulp-elementen doorspekte Lovecraftiaanse Tweede Wereldoorlog-setting. Van het Kickstarter-materiaal resten nu nog twee campaigns en enkele cross-overs met andere rollenspellen. • Guide to the Eastern Front (kleur, 128 pagina’s, softcover, $29) – gaat dieper in op de situatie aan het Oostfront, met onder andere informatie over de Russische strijdkrachten, occupations voor Russische spelerskarakters, tanks en nieuwe Mythos-monsters. • Guide to North Africa (kleur, 144 pagina’s, softcover, $29) – doet hetzelfde met Noord-Afrika en bevat onder meer toepasselijke nieuwe occupations, geheime wapens en artefacten, woestijnvoertuigen en uiteraard meer Mythos-monsters. • Terrors of the Secret War (kleur, 128 pagina’s, softcover, $29) – Mythosbestiarium met meer dan 25 goden, hun onderdanen, hun taktieken en zwakke plekken, nieuwe vereenvoudigde regels voor grootschalige gevechten met Mythos-entiteiten en nieuwe artefacten, spreuken en wapens. 22 SPEL!
Op rpgbericht.blogspot.nl plaatst Erik de Graaf bijna wekelijks een beknopt overzicht van nieuw verschenen rpg-boeken. Twitter: @RPGbericht. Spel: Silent Legions Uitgever: Sine Nomine Publishing Systeem: OSR-compatible, grotendeels systeem-neutraal Silent Legions (zwart-wit, 186 pagina’s, POD softcover / hardcover, $35 / $40) – Uitgebreide toolkit waarmee je zelf een hedendaagse, door Lovecraft geïnspireerde horror-sandboxsetting samen kunt stellen. Diverse tabellen stellen je in staat je eigen unieke culten, verboden manuscripten, vervloekte artefacten, buitenaardse godheden en entiteiten te creëren en dienen als hulpmiddel voor het verzinnen van scenario’s. Hoewel het boek een eenvoudige set old school-regels bevat, is het gros van de gereedschappen systeem-neutraal en dus bruikbaar met vrijwel elk ander spel. Spel: The Mutant Epoch Systeem: Outland System Uitgever: Outland Arts Mutant Bestiary One (zwart-wit, 148 pagina’s, POD softcover / hardcover, $23 / $30) – Auteur en illustrator Will McAusland heeft zich met het gebruikelijke aanstekelijke enthousiasme uitgeleefd op dit zeer uitgebreide en inspirerende post-apocalyptische bestiarium: 173 gemuteerde creaturen, 167 illustraties en een veelheid aan tabellen voor random encounters en mutaties. Laat de freakshow beginnen! Spel: Mutant: Year Zero Uitgever: Modiphius Entertainment Indrukwekkend vormgegeven vertaling van het Zweedse post-apocalyptische rollenspel Mutant: År Noll. De spelerskarakters maken deel uit van een gemeenschap van mutanten die gevestigd is in een geïmproviseerde thuisbasis genaamd The Ark. Omstandigheden die het voortbestaan van The Ark bedreigen drijven de PCs ertoe de vijandige buitenwereld in te trekken in de hoop daar een oplossing voor de problemen te vinden. Het spel draait zowel om het verkennen van en overleven in de post-apocalyptische woestenij als om het verbeteren van de levensomstandigheden in The Ark. Het systeem is betrekkelijk eenvoudig. Het maakt gebruik van dicepools van zeszijdige dobbelstenen. Het fraaie Mutant: Year Zero CoreBook (kleur, 272 pagina’s, hardcover, £35) bevat alle nodige informatie en regels. Voor de liefhebbers zijn er bijpassende Mutant: Year Zero Dice (Vijftien zeszijdige dobbelstenen in drie kleuren, voorzien van icoontjes, €21), een Mutant: Year Zero Card Deck (100 kaarten, €21) en een Mutant: Year Zero Double Sided Zone Map (€14), maar deze zijn niet noodzakelijk om het spel te kunnen spelen. Spel: Breachworld Systeem: Mini Six (Open D6) Uitgever: Jason Richards Publishing Nadat onvoorziene defecten aan een wereldwijd teleportatie-netwerk tot een apocalyptische chaos hebben geleid, waarbij allerlei buitenaardse en bovennatuurlijke levensvormen, technologie en artefacten oncontroleerbaar onze wereld binnen konden ‘lekken’, is de aarde onherkenbaar veranderd: Breachworld is een gevaarlijke, gevarieerde setting vol aanknopingspunten voor avontuur. Het basisboek Breachworld (kleur, 212 pagina’s, POD softcover / hardcover, $30 / $35) bevat de regels en de setting. De Breachworld Player’s Guide (kleur, 148 pagina’s, POD softcover / hardcover, $22 / $27) is bestemd voor wie alleen de regels nodig heeft. Diverse supplementjes zijn in pdfformaat te downloaden voor een vrijwillige bijdrage (pay-what-you-want). Tekst ERIK DE GRAAF
Verzamelspellen Bordspellen
TOVEREN IN DE ARENA
Mage Wars Mage Wars is een combinatie van kaart- en bordspel, uitgegeven door Arcane Wonders (2012). Het heeft een bord, dobbelstenen en fiches, maar ook veel kaarten. Je neemt het tegen elkaar op in de arena, en de laatste die overblijft wint.
De doos De basisdoos bevat vier tovenaars: de Wizard (Seeker of Voltari), de Priestess of Asyra, de Beastmaster of Straywood en de Warlock of the Arraxian Crown. Elke tovenaar heeft een eigen stijl met sterktes en zwakheden en speciale regels die zorgen voor variatie. Van elke tovenaar is een kaart met regels en een kaart die de magiër zelf voorstelt, die zich in de arena moet zien te redden. Iedere tovenaar heeft ook een Spellbook; een stevig mapje gevuld met allerlei kaarten. Je hebt wat Equipment (spullen), Creatures (wezens), en diverse spreuken die de stijl van je tovenaar versterken. De Wizard heeft vooral sterke schadespreuken en weinig wezens, terwijl de Beastmaster veel dieren heeft en spreuken die vooral zijn dieren versterken. De Warlock doet meer met demonen en enge dingen, terwijl de Priestess het heilige boontje uithangt. De doos bevat ook een stevige kartonnen arena, verdeeld in negen zones. Spelers beginnen in tegenoverliggende Zones, en je rekent afstanden ook in zones. Je loopt ook altijd in rechte lijnen, nooit diagonaal. Verder zijn er twee Mage Status Boards, waarop je je Mana, Channeling en Wounds bijhoudt. Channeling is de Mana die je, afhankelijk van je tovenaar, per beurt krijgt. Je totale Mana is wat je aan punten hebt om uit te geven aan allerlei nuttige dingen uit je Spellbook. Wounds geven aan hoe erg je tovenaar gewond is. Als laatste heb je nog een lading fiches, acht speciale dobbelstenen, een twaalfzijdige dobbelsteen en gekleurde staafjes om acties mee aan te geven.
Het aardige van Mage Wars is dat je zelf je Spellbook kunt samenstellen, zolang je de regels daarvoor volgt. Je mag bijvoorbeeld niet meer dan zes dezelfde kaarten hebben van niveau één, en vier dezelfde van een hoger niveau. Op je Mage-kaart staat hoeveel niveaus aan spreuken je in totaal per tovernaar per boek mag gebruiken (voorbeeld: 120 voor de Wizard).
Training Onder het kopje Training zie je welke elementen de tovenaar het beste beheerst. Je mag gerust spreuken van andere elementen gebruiken, maar de niveaus daarvan tellen dubbel, zowel bij het selecteren als bij het uitspelen; je hebt dan dus minder spreuken om mee te werken. Dit is een nadeel: gebruikte spreuken worden afgelegd, net als dode wezens, zodat je boekje tijdens het spel steeds leger wordt. Je moet dus goed opletten wanneer je je spreuken gebruikt, en hoe. Als je maar enkele exemplaren van een spreuk hebt, wil je er wel iets nuttigs mee doen, dus wordt het nog een stuk tactischer dan je zou denken. Dat sommige Mages minder sterk zijn dan anderen, is een van de mindere punten. Zo heeft de alternatieve Beastmaster een eigenschap die alleen op Non-Mage Creatures werkt, waardoor het nut ervan beperkt is. Tegen bijvoorbeeld de Forcemage, die solo werkt, is die dus nutteloos. En het thema achter deze Mage is leuk, maar de regels zijn tegenstrijdig en dat werkt dus niet echt goed. Een ander (klein) minpuntje is het gezoek naar de juiste fiches voor diverse effecten. Je hebt er een heleboel, ze zijn dubbelzijdig en bij elke uitbreiding komt er weer een vel met nieuwe soorten bij. Zo ben je geregeld bezig met zoeken naar het juiste fiche, waardoor het spel even stil kan komen te liggen. Al met al vind ik het een erg leuk spel, zeker met vier spelers.
Het spel Nadat je het bord hebt opgesteld, bepaal je wie als eerste het Initiative-fiche krijgt. In de Ready Phase draai je alle markers om, naar de zonnige zijde. Je voegt de Channeling-waarde van je tovenaar aan je Mana-voorraad toe en je kiest twee spreuken uit je boek om in deze ronde te gebruiken. In de Action Phase begin je met een eventuele Quick Cast-actie, waarbij je de zwarte marker omdraait. Dit mag een ‘Quick attack’ zijn, of een spreuk die het QC-symbool heeft. Dan activeer je om en om een wezen, totdat ze allemaal gebruikt zijn. Gebruik eventueel je Quick Cast als je dat nog kan. Dan is de ronde voorbij en begin je weer van voren af aan, waarbij het Initiative-fiche overgaat naar de ander. Zo ga je verder totdat een tovenaar zwaarder gewond is dan zijn maximum aantal Wounds, en dus verliest.
Tekst MARCEL VAN RAVENSBERG
Mage Wars Waardering: Uitgever: Bryan Pope Uitgever: Arcane Wonders Aantal spelers: 2 – 4 Speelduur: 90 minuten Prijs: Core set € 40,-, expansions € 30-40,BGG-score: 8,8 (4383) Pluspunten: Vrij gemakkelijk te leren, aanpasbaar/uitbreidbaar Minpunten: Prijzige uitbreidingen, veel verwarrende fiches SPEL! 23
Algemeen
r Hulst
Hans, Barry en Ron van de
Vers
(HulstGames)
deel 6
In 1967 bedacht Enschedeër Hans van der Hulst een wielrenspel van meerdere etappes, gebaseerd op de Tour de France. In dit Linkeballen waren het winnen van de Gele Trui of ploegenklassement belangrijke doelen. Een linkeballende wielrenner probeert bij een groepsontsnapping zo veel mogelijk van de anderen te profiteren, bijvoorbeeld door geen kopwerk te doen. Die eerste versie bestond uit getekende speelborden, handgeschreven kanskaarten en viltstiftdoppen als wielrenners. In familie- en vriendenkring werd dit spel enthousiast gespeeld. Eind jaren ’80 zijn Hans’ zonen Barry en Ron gaan meespelen en meedenken, resulterend in diverse uitbreidingen en aanpassingen op de spelregels. Een paar jaar geleden overwogen vader en zonen Van der Hulst hun petekind op professionele wijze uit te geven. Zij huurden een vormgever in, wat leidde tot fraaie spelborden en verbeterd spelmateriaal. Uiteindelijk resulteerde dit in een preproductie van enkele exemplaren. Sindsdien wordt het spel met
enthousiasme op spellenbeurzen als Spellenspektakel en Zuiderspel gedemonstreerd.
Financiering Een spel uitgeven is een nogal dure en onzekere aangelegenheid en dus probeert HulstGames ook op andere wijze meer bekendheid te zoeken. In 2013 wordt contact gezocht met de redactie van het RTL7-programma RTL Tour du Jour om tijdens die programma’s op de achtergrond het spel te laten spelen door oud-wielrenners als Gert Jacobs. Het idee vond men goed, maar paste niet meer in het format. In 2014 werd het contact
’T HAD BEST EEN ONSJE MEER MOGEN ZIJN …
Linkeballen In Linkeballen zijn de spelers ploegleiders van een wielerploeg die hun renners zo goed mogelijk een Touretappe moeten laten rijden, waarbij je kunt kiezen tussen een vlakke en een bergetappe. Ook een individuele of een ploegentijdrit zijn desgewenst mogelijk. Voor je drie renners krijg je vijftien secondekaarten op de hand met waarden één tot twaalf. In elke ronde rijd je met elke renner door zo’n kaart uit te spelen en evenveel vakjes op het bord vooruit te gaan als het getal op de gespeelde kaart. Kom je daarbij uit in het kielzog van een andere renner, dan mag je nog een extra vakje vooruit. Na vijf ronden zijn je kaarten op en krijg je een nieuwe set van vijftien. Op het bord zijn vakjes waarop je drie kaarten moet omwisselen, en kansvakjes waar je een kanskaart moet trekken; meestal moet je dan een paar vakjes voor- of achteruit gaan. Waar de weg smaller is, kunnen gemakkelijk valpartijen ontstaan, waarna de getroffen renners een beurt moeten overslaan. De parcoursen zijn 90+ secondevakjes lang en wie in een ronde het verst over de finish komt, wint. Er wordt zowel in tijden als in punten gerekend: tijden voor de Gele Trui, punten voor het Ploegenklassement. Tussensprints geven bonuspunten en/of bonificatieseconden. Voor het bijhouden van de klassementen is een app voor je smartphone beschikbaar. Dit is – heel in het kort – hoe het spel verloopt.
Commentaar en analyse Er is enige tactiek mogelijk door de volgorde waarin je je kaarten uitspeelt, door gebruik te maken van de slipstream van andere renners of door het veroorzaken van valpartijen. Wellicht voldoende voor een familiespel, ook getuige de waardering van Joost Posthuma en Filemon Wesselink, maar 24 SPEL!
hernieuwd, maar kort voor een afspraak met RTL Licensing werd die geannuleerd: RTL had inmiddels besloten om samen met een grote producent een eigen wielrenspel uit te geven (waarvan niets meer is vernomen). HulstGames heeft uiteindelijk besloten om op eigen kosten 1000 exemplaren van het basisspel en van de uitbreidingen Ploegen en Demarrage te laten vervaardigen. Naar verwachting zal Linkeballen aan het begin van de zomer op voorraad zijn. Voor meer informatie: zie www.HulstGames.nl. Tekst HAN HEIDEMA
HulstGames Mission Statement Hebben we als HulstGames een hogere doelstelling? Aanvankelijk zeker niet. Maar tijdens al die jaren dat we in familie- en vriendenkring Linkeballen van vader Hans hebben gespeeld, kregen we vaak opmerkingen als ‘Daar zou je iets mee moeten doen. Breng dat spel toch op de markt’. Zoons Barry en Ron hebben daarop enkele jaren geleden de voorbereidingen gestart om het spel in productie te brengen. Er werd een grafisch-ontwerpbureau ingeschakeld en gezamenlijk werd het spel doorontwikkeld tot wat er nu ligt. Toch een doelstelling dan maar: Meer mensen laten genieten van de uitdagingen die het spel biedt. Niet met het idee om er rijk van te worden; de beginoplage van 1000 stuks biedt daartoe trouwens geen mogelijkheid. Wél in de hoop dat we veel spelliefhebbers hier vele avonden spelplezier kunnen bezorgen. Tekst HANS VAN DER HULST
voor veelspelers gebeurt er helaas te weinig om lang te kunnen boeien. Mogelijk bieden de geplande uitbreidingen, die het spel volgens HulstGames tactischer maken, hier uitkomst. De productie oogt verzorgd. De spelregels krijgen op advies van Ducosim t.z.t. een nieuwe redactieslag. Linkeballen lijkt me te veel ontwikkeld in een geïsoleerde, zij het goedwillende omgeving. Een effectieve terugkoppeling vanuit de spellenwereld, zoals contacten met een spellenuitgever, of testspellen door ervaren spelers buiten de eigen groep, hadden dit spel ten goede kunnen komen. Tekst HAN HEIDEMA
Miniaturenwargaming
VROEGER WAS ALLES BETER...
Oldhammer en het vintage miniatures circuit “We leven nu in de Gouden Eeuw van de miniature wargaming”, hoor ik regelmatig. Honderden producenten maken figuren voor honderden regelsets; de grootste producenten zijn beursgenoteerde ondernemingen en er is nog nooit zoveel keus geweest. Elke maand verschijnen er nieuwe figuren, nieuwe regels of uitbreidingen daarvan, van plastic worden figuren goedkoper en van resin worden ze mooier: wat willen we nog meer? Nostalgie Maar velen denken bij Gouden Eeuw aan een andere tijd. Omgeven door het gouden waas van flatteuze herinneringen die we hebben aan de tijd dat de hobby begon aan haar grootste groei ooit. Toen nieuwe bedrijfjes in de eerste helft van de jaren tachtig van de vorige eeuw tinnen figuurtjes gingen maken voor de roleplaying wereld en hun eerste stapjes zetten richting de wereld van de wargames. De Wargames Research Group was al een tijdje regels aan het maken en mannen als Don Featherstone en Charles Grant hadden al leuke boeken geschreven over het (historische) oorlogsspelletje, maar Ral Partha en Games Workshop (GW) zetten de eerste stevige stappen richting Fantasy en SF-genres. GW was de eerste die er een echt succesvolle mainstream regelset voor schreef en publiceerde: Warhammer Fantasy Battles. En de rest is geschiedenis. Er kwamen supplementen, plastic (!) figuren, nieuwe edities, nog meer nieuwe edities, er kwamen SF-regels en nog heel veel meer. Er verscheen lang niet zo veel en lang niet zo snel als nu, maar zo leek het wel. En alles wat verscheen was glanzend en fris-ruikend nieuw! Het gevoel van de eerste keer dat ik een doos plastic Space Marines in mijn handen had (de beroemde “Beakies”) zal ik niet snel vergeten. En geen enkele aankoop voelde daarna ooit meer zo. De herinneringen zetten veel spelers aan tot nostalgie. Die figuren waren niet zo mooi, maar ze waren wel uniek! En wat is dat nog tegenwoordig? En eigenlijk zijn die eerste edities toch veel leuker dan al die commerciële zooi die daarna kwam? Is die tijd voor altijd voorbij? Nou, nee. Begrippen als “Old school wargaming” en “Oldhammer” werden geboren en op het platform van het internet is inmiddels een complete scene ontstaan die zich alleen maar bezig houdt met het spelen en verzamelen van oude regels en figuren.
waarmee je op Ebay en Facebook kunt gaan rondvragen. Er zijn drie routes die je kunt volgen. Is geld geen probleem, ga dan naar Ebay. Alles wat je zoekt duikt daar wel een keer op en als je geduld hebt krijg je het uiteindelijk vaak ook wel voor een redelijke prijs. En vaak ook niet, want decennia oude tinnen figuurtjes brengen soms verbijsterende bedragen op. De tweede route zijn de “trading” sites. Dit zijn internetsites en (de laatste tijd vooral) Facebookpagina’s waarop figuren voor (vaak redelijker prijzen) worden verkocht. De prijzen pakken vaak lager uit omdat de meeste trading sites geen verkoop bij opbod toestaan. Je moet dus een vraagprijs neerleggen en die wordt wel of niet geaccepteerd. Er is dan ook een levendige discussie over de hoogte die redelijke prijzen zouden mogen hebben en of en hoe je Ebay zou kunnen gebruiken om die te bepalen. De “sold listings” op Ebay geven in ieder geval de prijzen aan die mensen hebben willen betalen voor daadwerkelijk verkochte spullen, waarbij het ook goed is om je te realiseren dat Ebay een commissie opstrijkt van 10-20% die de verkoper op een trading site natuurlijk ook niet hoeft af te dragen. De derde route is – simpelweg – ruilen. Ook dit kan via de trading sites en clubs. Dit kost je alleen de figuren die je ruilt (maar dus toch niet meer nodig hebt) en de porto om ze op te sturen. Er staat nu een Necromunda Van Saar Gang in de rij om geschilderd te worden die ik ruilde voor een groep Necromunda Eschers met een Londenaar.
Aanbod En allemachtig, wat zijn er veel van die figuren in omloop! Met een combinatie van geld en geduld is vrijwel ieder figuur uit de oude collecties wel te vinden. Beaky Space Marines, de legendarische Squats, Epic Titans, Unseen Battlemechs, vormeloze Minifig Lord of the Rings figuren; ze duiken allemaal wel een keer op. De site Stuff of Legends heeft complete catalogi online waarin je de serienummers uit de 80ies kunt opzoeken en
Conclusie Dus als je terugverlangt naar de tijd van Rogue Trader, Zoats, Epic, Necromunda en 1st edition Battletech, ga dan op zoek naar FB The Oldhammer Community, FB The Necromunda Trading, FB Dutch Miniatures wargaming, Lead Adventure Forum Bazaar of Obscurities of de 6mm FB Trading community en haal herinneringen op. Voor je het weet staat je eerste Necromunda gang weer in de grondverf of vechten Marines en Orks opnieuw om Rynn’s World! Tekst JAN-WILLEM VAN DER PIJL
SPEL! 25
Bordspellen
ONDERNEMEN IN DE ACHTTIENDE EEUW
Arkwright
De Engelse uitvinder/ondernemer Richard Arkwright leefde in het midden van de 18e eeuw, tijdens het begin van de Industriële Revolutie. Zijn bekendste uitvindingen betreffen de katoenindustrie: hij was betrokken bij de uitvinding van de Spinning Jenny en (later) van de Water Frame. Spinning Jenny en Water Frame zijn tevens de namen van de twee scenario’s die het bordspel Arkwright bevat. De spelers investeren in vier industrietakken (voeding, kleding, bestek en lampen) en proberen zoveel mogelijk geld te verdienen om dat om te zetten in waardevolle aandelen. De speler met de hoogste aandelenwaarde aan het einde van het spel, is de winnaar. Een beurt in Arkwright bestaat uit tien speljaren. Begonnen wordt in 1760 met een opbouwronde, waarna drie (Spinning Jenny, 1770-1790) of vijf (Water Frame, 1770-1810) ‘echte’ spelbeurten volgen.
Spinning Jenny Spinning Jenny, bedoeld om de diverse mechanismes te leren, is al een behoorlijk pittig economisch spel. In de opbouwronde wordt het spelbord in gereedheid gebracht en krijgen de spelers hun speelstukken, een beetje geld en tien aandelen in hun persoonlijke firma. Een deel van die aandelen moet meteen worden omgezet in geld om je startpositie te kunnen kopen: twee verschillende fabrieken met voldoende personeel om twee van de drie productielijnen te bemannen. Ook moeten prijs en kwaliteit van de te produceren goederen worden vastgelegd. Die bepalen samen de attractiviteit van de geproduceerde goederen: hoe lager de prijs en hoe hoger de kwaliteit, des te hoger de attractiviteit van de geproduceerde goederen. En hoe hoger de attractiviteit, des te meer je ervan kunt verkopen, dus hoe hoger je winst en hoe beter je aandelen renderen. Veel van de keuzes die je bij de opbouw moet maken, zijn voor beginnende Arkwright-spelers lastig genoeg. Als alternatief kun je gebruikmaken van een voorgeschreven startopstelling, die overigens heel goed werkt.
De spelronde Elke ronde begint met een conjunctuurfase. Hierin wordt onder andere bepaald hoeveel arbeidskrachten deze ronde beschikbaar zijn en wat hun salaris zal zijn (hoe minder beschikbaar, des te hoger het salaris). Vervolgens vinden vier actiebeurten plaats, één voor elke industrietak. Om beurten spelen de spelers een actiefiche uit. Dat kost geld, en de hoeveelheid geld die men 26 SPEL!
Frame. Dat wijkt op diverse punten af van Spinning Jenny, met als belangrijkste drie:
bereid is te betalen, bepaalt in sommige gevallen de kracht van een actie: als men fabriekspersoneel deels door machines wil vervangen, bepaalt de hoogte van de investering of men een, twee, of drie machines kan aanschaffen. Onder de andere acties vindt men fabrieken verbeteren (hogere kwaliteit!), investeren in een nieuwe industrietak, extra personeel aanschaffen, geld omwisselen voor aandelen, of de kwaliteit van je producten permanent dan wel tijdelijk verbeteren. In plaats van een nieuw actiefiche uitspelen, mag je ook een reeds gespeeld fiche, tegen een kleine toeslag, hergebruiken. Gespeelde actiefiches leveren ook een bonus op: het verkrijgen van een neutraal actiefiche of het aanpassen van de prijs van een product. Dat laatste is van groot belang: als de attractiviteit van dat product groot genoeg is, is het zaak er een zo goed mogelijke prijs voor te vragen. Vervolgens produceren alle fabrieken in de industrietak die aan de beurt is, en kunnen de producten worden verkocht via een uiterst slim mechanisme, waarin producten met de hoogste attractiviteit het eerst aan de beurt zijn. In het geval van overproductie kunnen producten met een te lage attractiviteit naar keuze worden bewaard of gedumpt. Je verkoopresultaat bepaalt de koersverandering van je aandelen. Na de laatste ronde mag men nog eenmaal geld in aandelen omwisselen; zoals eerder gezegd: hoogste aandelenwaarde wint.
Water Frame Als je Spinning Jenny voldoende in de vingers hebt, wordt het tijd voor het hoofdspel Water
1. Vijf speldecades. Fabrieken kunnen verder worden uitgebouwd, en investeren in extra industrietakken is nu een optie. 2. Er is een overzeese markt, waardoor schepen in het spel komen en extra afzetmogelijkheden (pun not intended) ontstaan. De nieuwe mogelijkheden brengen meer risico’s met zich mee, maar kunnen ook tot hogere winsten leiden. 3. Er komen gebeurtenisfiches in het spel die ervoor zorgen dat de spelers onderscheidende strategieën gaan volgen. Met deze aanpassingen wordt Arkwright nog complexer, maar ook rijker.
Commentaar Er is door uitgever Spielworxx buitengewone aandacht besteed aan de productie van Arkrwight. Het is letterlijk een gewichtig spel: veel borden, fiches en houten spelmateriaal, daarnaast regelboeken voor de twee scenario’s en een zeer informatief spelershandboek – alle in Duits en (tamelijk slecht) Engels. Ook figuurlijk is het zwaar: een economische hersenkraker van de eerste orde. Maar als je er de tijd in stopt om alle subtiliteiten te ontdekken, word je voor je geduld beloond met spannende spelsessies en een helder inzicht in de economische principes van vraag en aanbod. Tekst HAN HEIDEMA
De Poorters van Nieuwstad Arkwright Waardering: Waardering: Auteur: Auteur:Stefan Ted Alspach Risthaus Uitgever: Uitgever:Spielworxx Lookout Games Aantal Aantalspelers: spelers:22-4 – 4 Prijs: ca.€ 80,Speelduur: Speelduur:3ca – 42uur uurBGG-score: 7,8 (248) Prijs: ca € 40,- BGG-score: 7,6 (1581) Pluspunt: Zeer fraai geconstrueerd spel Minpunten: Pluspunt: Logische Lange speelduur, spelopbouw zeer Minpunt:Engelse Weinig interactie complex, regels kunnen beter
Bordwargames
DE KRUISTOCHTEN 1097-1291
Kingdom of Heaven Mooi uitgevoerd Het spel is mooi uitgevoerd. De grote (1,6 cm) speelstukken zijn voorzien van afbeeldingen van de historische strijders en helmen voor de leiders. Het speelbord is op stevig karton en de speelkaarten zijn verfraaid met afbeeldingen uit die tijd. Het fraaie scenarioboek bevat tevens een beknopt overzicht van de geschiedenis van de Kruistochten.
Met We The People is een nieuw type spellen begonnen, de zogenaamde Card Driven Games (CDG’s). Een nieuw spel van uitgever MMP is Kingdom of Heaven, dat het verhaal vertelt van de verschillende kruistochten. De verhaallijnen die ontstaan, zijn rollenspelachtig.
Hoe het speelt Een beurt bestaat uit een aantal impulsen, en in elke impuls wordt meestal een kaart uitgespeeld. Er staat een waarde op van 1 tot 3. Met een 3-kaart kun je elke leider bewegen, met een 1-kaart alleen de allerbeste. Ook kun je een tot drie losse eenheden bewegen (meer als het allemaal cavalerie is). Tenslotte kan een 3-kaart een schip bewegen. Bewegen in vijandig gebied kan je eenheden kosten. Op de meeste kaarten staan twee gebeurtenissen; een gewone, en een belegeringsgebeurtenis. De gewone gebeurtenissen varieren van versterkingen, vloothulp, tot dubbele of drievoudige zetten. Aan de 60 standaardkaarten worden per scenario ongeveer 6 specifieke kaarten toegevoegd, zoals ‘Saladin wordt ziek’ en ‘Barbarossa verdrinkt’ (derde Kruistocht). Sommige kaarten zijn handig om de tegenstander dwars te zitten, zoals onenigheid in het vijandelijke kamp. Bij beide soorten gebeurtenissen zitten kaarten die je toestaan een nieuwe kaart te trekken. Geen plan is zeker in dit spel. Sterk uitgewerkt zijn de belegeringen. Het bord is bezaaid met kastelen en versterkte steden, en die kun je op verschillende manieren veroveren. Als je met genoeg troepen aankomt, kun je om overgave vragen. Lukt dat niet, dan kun je belegeren. Sleutel daarbij is de Resistance Factor (RF), die meestal twee tot vier is voor kastelen en vier tot zeven voor steden. Belegeren doe je door in een volgende impuls een of meer belegeringsgebeurtenissen uit te spelen, zoals Belegeringstorens, die de RF omlaag brengen. Maar de tegenstander kan daarop antwoorden, bijvoorbeeld met Grieks vuur om de torens te verbranden. Is de RF laag genoeg, dan kun je bestormen. Je kunt het garnizoen uithongeren, of krijgskansen (Fortunes of War) proberen. De bovenste kaart wordt dan van de stok genomen en de belegeringsgebeurtenis daarop wordt toegepast, óók als hij gunstig is voor de verdediger.
De scenario’s Het spel komt met negen scenario’s, en op BoardGameGeek staan er nog drie. Het eerste scenario, de Eerste Kruistocht, duurt drie beurten lang en de Moslimspeler heeft vrij weinig te doen. Gauw verder met de rest. Een aantal scenario’s bevat een Kruistocht ongeveer halverwege de vijf tot zeven beurten. De Moslimspeler moet dan een aantal winstpunten hebben om de kruistocht ook werkelijk op gang te laten komen, anders verliest hij meteen. De meeste andere scenario’s hebben met andere grote gebeurtenissen in het gebied te maken, zoals een burgeroorlog in Egypte of de Mongoolse invasie. Het laatste scenario is hypothetisch: wat als de Mongolen en de Christenen hadden samengewerkt, en Filips de Schone de laatste Kruisvaardersstaat te hulp was gekomen met een door hem beloofde kruistocht?
Verhaallijn Sterk punt van dit spel is de historische verhaallijn die al spelend opkomt. Neem deze situatie uit de eerste Kruistocht: Raymond van Toulouse en
Boudewijn belegeren met negen kruisvaarder-eenheden Jerusalem (RF 6), verdedigd door een sterk garnizoen onder leiding van Duqaq. De Moslimspeler speelt de kaart Epidemie. Toulouse wordt ziek en twee kruisvaarderstappen zijn verloren. Maar ook het garnizoen wordt ziek en ze verliezen drie stappen. De kruisvaarders spelen dan twee Belegeringstorenkaarten uit. De bestorming mislukt. Sultan Kerbogha valt vervolgens de belegeraars aan, maar zijn strijdmacht wordt bijna gehalveerd door een boze ondercommandant. De Christenen vinden de Heilige Lans, en met dit reliek winnen ze de slag en Kerbogha wordt gevangen. Jerusalem is nog steeds niet gevallen. De kruisvaarder speelt ‘krijgskansen’, maar het geluk is tegen hem, de bevoorrading is niet op orde en dit kost nog een stap. De Moslimspeler kan weinig meer, en de kruisvaarder probeert opnieuw krijgskansen. Jerusalems muren vallen, en de bestorming slaagt nu wel.
Conclusie Een interessant spel, rijk aan historie en fraai uitgevoerd. Maar geluk speelt een grote rol. Er zijn veel sleutelkaarten die niet altijd evenwichtig verdeeld zijn, en nogal eens komt het aan op één grote veldslag of één belangrijke belegering, één dobbelsteenworp dus. Tekst NIEK VAN DIEPEN
Kingdom of Heaven Waardering: Auteur: Scott Debrestian Uitgever: MMP Aantal spelers: 2 (minder geschikt solitair) Speelduur: 2 uur (introductiescenario) of 4 uur (de andere acht) Prijs: ca. € 80,- BGG-score: 7,7 (181) Pluspunten: veel gevarieerde scenario’s, speelbaar in een dagdeel, sterke verhaallijn Minpunt: geluk speelt vrij grote rol SPEL! 27
Bordspellen
VORSTELIJK VERMAAK
Die Staufer Eind twaalfde eeuw. Het rijk van Hendrik VI strekt zich uit van de Noordzee tot Sicilië. Je reist met de vorst mee en probeert zoveel mogelijk roem te verwerven. Wie is aan het einde van het spel het machtigst? Die Staufer wordt gespeeld in vijf rondes van elk drie beurten. De beurtvolgorde wordt bepaald door de soorten gekozen acties in de vorige ronde. In je beurt kun je kiezen uit twee soorten acties: mannetjes verzamelen of mannetjes plaatsen. Bij verzamelen zijn er weer opties. De eerste kiezer bij elke optie krijgt één of meer schatkistjes cadeau, die allerlei voordelen bieden, zoals lagere reiskosten, lagere plaatsingskosten en de aanschaf van lucratieve privilegekaarten. Bij plaatsen zet je een mannetje op één van de locaties in een provincie. Je betaalt daarvoor zowel reiskosten als verplaatsingskosten. Betalen doe je ook weer met mannetjes op een wijze die aan Mancala doet denken. Een onbezette plek in een provincie levert vaak ook weer een schatkist op.
Supervariabel scoren Na elke ronde volgt er een puntentelling. Van tevoren is duidelijk welke provincie sowieso wordt gewaardeerd. Daarnaast wordt er mogelijk nog een andere provincie gewaardeerd. De voorwaarde voor waardering is vooraf bekend, maar welke provincie het wordt, wordt vaak pas in de laatste beurten van de ronde beslist. Aan het einde van het spel worden tenslotte nog geheime opdrachtkaarten van de spelers gewaardeerd. De geheime eindopdrachten en de wisselende tussentellingen maken het spel telkens weer boeiend. Bovendien is het aantal stappen dat Hendrik in een bepaalde ronde op het ronde speelbord loopt, elk spel anders. Hierdoor krijg je in die ronde meer of minder mannetjes terug. Bij verschillende aantallen spelers is het 6-delige modulaire bord ook verschillend. Dit zorgt voor een goede balans in het spel. Dat wil overigens niet zeggen dat het spel 28 SPEL!
Patchwork
VERKNIPT THEMA
Op tafel liggen 33 verschillende gevormde lapjes, bestaand uit verschillende aantallen vierkantjes, met soms knoopjes erop genaaid. En daarmee moet je een lappendeken zien te bouwen op je bordje. De mensen die bij dit thema opgewonden raken, zoek je niet meteen onder de veelspelers. Maar het spel is wel van Uwe Rosenberg, dus toch maar eens proberen… En dan blijkt dat Patchwork best wel aanleiding geeft om veel te spelen. Je bordje helemaal vullen is op zich al lastig, zeker als je telkens maar mag kiezen uit drie lapjes. Maar je moet ze ook nog betalen met tijd en knopen. Tijd heb je gewoon een vaste voorraad, en altijd ter beschikhetzelfde speelt met 2 of met 5 spelers. Bij 5 spelers kan het wat (te) chaotisch worden.
Conclusie Die Staufer is jongleren op hoog niveau. Je hebt maar vijf maal drie beurten waarin je tegelijkertijd in de rondes goed wilt scoren en aan het einde zoveel mogelijk punten wilt binnenhalen door het vervullen van je opdrachten. Tevens moet je goed opletten wanneer je mannetjes terugkrijgt, want je wilt niet teveel beurten verspillen aan het
aantrekken van nieuwe. Dit alles gecombineerd met de soms zeer aantrekkelijke schatkistjes en privilegekaarten levert een zeer boeiende hersenkraker op. Het opgeplakte thema en het buitengewoon onhandige scorespoor zijn de enige smetjes op deze fantastische worker placer.
king. Knopen moet je onderweg verdienen, op vaste punten op het tijdspoor, evenveel als er dan knopen op je lappendeken staan. Of door je tijdpion één hokje voorbij de tegenstander te zetten en je loopafstand in knopen te incasseren, maar dan zonder aankopen in al die tijd. Je aantal knopen is ook je eindscore, dus een goede knopeneconomie is cruciaal. Helaas levert elk ongebruikt vierkantje op je bord twee minpunten, dus ook die lappendeken moet zo ver mogelijk af.
Naaien troef Patchwork is zeker geen multi-player solitaire. De lappenkeuze bestaat uit de volgende drie lapjes ten opzichte van de gezamenlijke lappenpion, waarbij de hele lappencirkel vanaf het begin open ligt, zodat zorgvuldige planning nodig is. Verder liggen op het tijdspoor vijf 1x1 lapjes voor de eerste passant, voor het opvullen van de altijd vallende gaatjes. Door de interacties op tijd- en lappenspoor krijg je een tweedimensionale tempostrijd, en voor winst moet je zowel je eigen opbouw optimaliseren, als die van de tegenspeler verzieken. Patchwork is een uitstekend tweepersoonsspel, dat met minimale regels een maximale uitdaging biedt. En dat je eigenlijk blijft spelen om te zien of een andere aanpak beter werkt. Het gaat alleen mis bij verschil in ervaring, of als iemand gaat proberen van tevoren alle zetten door te rekenen. Tekst HANS VAN HALTEREN
Tekst TAMARA BAKKER
Die Staufer
Patchwork
Waardering:
Waardering:
Auteur: Andreas Steding Uitgever: Hans im Glück Aantal spelers: 2-5 spelers Speelduur: 20 minuten per speler Prijs: € 40,- BGG-score: 7,3 (587)
Auteur: Uwe Rosenberg Uitgever: 999 Games Aantal spelers: 2 Speelduur: 15 – 30 min. Prijs: ca. € 15,- BGG-score: 7,8 (1089)
Pluspunt: Geweldige worker placer Minpunten: Opgeplakt thema, onhandig scorespoor
Pluspunt: Vormpuzzel plus economiepuzzel Minpunt: Saai thema
Algemeen
Ducosim Lexicon: Bordspellen In onze serie om speljargon begrijpelijk te maken, neemt Hans van Halteren deze keer de bordspellen onder de loep. Deck Building (Mechanisme): Je mogelijke acties worden bepaald door een eigen kaartstapel, waar je er vaak per beurt maar een aantal van mag trekken. Tijdens het spel moet je door bijkopen en weggooien je stapel optimaliseren. Voorbeeld: Dominion. Komt ook voor als Dice Pool Building. Voorbeeld: Quarriors. Worker Placement (Mechanisme): Je hebt een aantal “werkers”, waarmee je een mogelijke actie selecteert en uitvoert. Het aantal werkers dat dezelfde actie kan uitvoeren in een beurt is meestal beperkt, soms zelfs tot 1. Vaak kun je tijdens het spel je aantal werkers uitbreiden. Voorbeeld: Agricola. Komt ook voor als Worker Movement, waar je werkers op het bord naar de actieplek toe moeten bewegen. Voorbeeld: Versailles.
Character: Drafting (Mechanisme): In het begin van het spel, en/of elke beurt, krijg je een aantal kaarten (of andere dingen), waar je er dan één uitkiest en de rest naar je buur doorgeeft. Voorbeeld: 7 Wonders. Meerderhedenspel (Mechanisme): Tile Placement (Mechanisme): Elke beurt leggen spelers één of meer tegels aan het speelbord aan. Voorbeeld: Carcassonne. Meeples (Speelmateriaal): Houten speelstukken met speciale vorm en/of kleur(en) die passen bij de rol die ze in het spel vervullen. Voorbeeld: Carcassonne. Dice Fest (Spelkarakteristiek): Wordt gezegd over een spel waarin veelvuldig (soms ook erg veel) dobbelstenen moeten worden gerold. Afhankelijk van het spelerstemperament kan de term negatief of positief zijn.
EuroGame (Spelkarakteristiek): Een spel dat in feite volledig abstract is, met eventueel een thema erop geplakt zonder dat dat veel effect heeft op de spelmechanismen. In het schoolvoorbeeld worden acties omgezet in gekleurde blokjes en uiteindelijk in winstpunten. In EuroGames wordt ook vaak directe agressie tegen de andere spelers vermeden. Het centrum van het EuroGame-ontwerp ligt in Duitsland. Ontwikkelspel (Spelkarakteristiek): Spel waarin je heel klein begint en tijdens het spel je mogelijkheden moet ontwikkelen. Speciaal geval: 4X-spel, waar de X-en staan voor eXplore, eXpand, eXploit en eXterminate.
Puntensalade (Spelkarakteristiek): Aan het eind van het spel (of ook tijdens) zijn er winstpunten te verdienen met van alles en nog wat, waardoor lang onduidelijk is wie er nu eigenlijk aan het winnen is. Vaak gezegd bij ontwerper Stefan Feld.
Kickstarter (Publicatievorm): Spelontwerpen worden niet direct bij een uitgever gepubliceerd, met risico op financieel verlies, maar gepresenteerd op een crowd funding platform. Wordt er (binnen een vooraf vastgestelde tijd) voldoende geld vergaard, dan wordt met dat budget geproduceerd en geleverd. Hoewel er meer platforms zijn (bv. IndieGoGo, Spieleschmiede), lijkt Kickstarter de term naar zich toe getrokken te hebben. BordspelMania (BM) (Community): De Nederlandstalige tegenhanger van BoardGameGeek. Analysis Paralysis (AP) (Speelprobleem): Situatie waarin een speler probeert alle mogelijke zetten en hun uitkomsten door te rekenen, hetgeen leidt tot lange wachttijden voor zijn medespelers.
BoardGameGeek (BGG) (Community): Website met zeer veel gebruikers, en met daarop informatie over tienduizenden spellen, zoals beschrijvingen, plaatjes, recensies, discussies, aanvullende bestanden en tweedehands aanbod (koop of ruil).
Meerderhedenspel (Mechanisme): Er worden resources, acties en/of punten verdiend door op bepaalde gebieden op het speelbord meer macht te hebben dan de andere spelers. Voorbeeld: El Grande. Role Selection (Mechanisme): Als je aan de beurt bent moet je kiezen uit een aantal rollen, en dan de acties uitvoeren die bij die rol horen. De rol is dan vaak de rest van de beurt voor de andere spelers geblokkeerd. Voorbeeld: Machiavelli. Modulair Bord (Speelmateriaal): Het speelbord is opgebouwd uit losse stukken, zodat het elke keer anders samegesteld kan worden. Voorbeeld: Kolonisten van Catan. AmeriTrash (Spelkarakteristiek): Een spel dat ontworpen is vanuit het thema, ook al leidt dat tot vreemde effecten in het spelverloop. Directe agressie is vaak aanwezig. Het centrum van het AmeriTrashontwerp ligt in de USA. Multi-Player Solitaire (Spelkarakteristiek): Wordt gezegd over spellen met weinig, of zelfs geen, interactie, zodat iedere speler alleen bezig is met zijn eigen activiteiten. Push your luck (Spelkarakteristiek): Spel waarin je zelf bepaalt hoe lang je doorgaat (bv met je beurt), met steeds het risico alles kwijt te raken. Voorbeeld: Can’t Stop. Resource Management (Spelkarakteristiek): De weg naar de winst ligt in het optimaal gebruiken van de resources die je hebt. Print and Play (PnP) (Publicatievorm): Een spel wordt niet in fysieke vorm geproduceerd, maar in elektronische vorm beschikbaar gesteld (al dan niet tegen betaling), zodat spelers het zelf kunnen maken. Wordt soms ook gedaan bij Kickstarterprojecten, in de hoop dat spelers toch een fysiek (en mooier) exemplaar zullen willen.
Online Spelen (Speelvorm): Voor de speler die niet in staat is om genoeg spelers bij elkaar te krijgen, zijn er ook websites die veel bekende spellen aanbieden in elektronische vorm. Bekende voorbeelden zijn BoardGameArena en BrettSpielWelt; lijsten vind je op boardgamegeek.com/wiki/page/On-line_Games. SPEL! 29
Bordwargames
Warfighter
Warfighter is een kaartspel voor 1 tot 6 spelers, waarbij je alleen of samen met je vrienden tegen het spelsysteem speelt. Het doel is om gevechtsmissies succesvol en op tijd af te ronden.
THE TACTICAL SPECIAL FORCES CARD GAME Je bent lid van de US Special Forces anno nu. Je stelt je team samen binnen de per missie aangegeven grenzen. Vervolgens vecht je met het team een weg door vijandelijk terrein naar het missiedoel. Dit kan inhouden dat je gijzelaars moet bevrijden of een drugstransport moet tegenhouden. Vijanden schiet je neer of probeer je te ontwijken. Afhankelijk van de omvang van de missie weet je binnen 30 tot 90 minuten of je geslaagd bent of niet.
Speelkaarten met realistische kleurenfoto’s Warfighter komt in een stevige doos met daarin 240 speelkaarten, 320 counters, een glossy papieren speelveld, een regelboek, 6 plastic soldaatjes en 4 dobbelstenen. De dobbelstenen zijn zeer toepasselijk uitgevoerd in de vorm van patronen (kaliber 5.56mm en 9mm). De counters dienen om van alles en nog wat bij te houden, zoals munitievoorraden, ervaringspunten, treffers en verwondingen. De speelkaarten, het hart van het spel, zijn van een stevige kwaliteit en aantrekkelijk vormgegeven met kleurenfoto’s van gevechtssituaties en soldaten. De foto’s zijn bovendien afkomstig van echte Amerikaanse militairen of hun familieleden. Het kaartdeck bestaat uit actie- en locatiekaarten. Ook zijn er kaarten met soldaten, vaardigheden, wapens, uitrustingsstukken en vijanden. Met de actiekaarten kun je extra acties verrichten of de dobbelsteen gunstig beïnvloeden. Locatiekaarten heb je nodig om een verbinding tot stand te brengen tussen je missiekaart en de doelkaart. Op de doelkaarten staat beschreven wat je probeert te bereiken, hoe ver het is naar het doel, hoeveel tijd je voor je missie hebt en hoeveel punten (voor soldaten en uitrusting) je mag inzetten voor die missie. Jouw soldaten bevinden zich altijd op één van de locatiekaarten en beginnen meestal op de missiekaart, maar soms ook op de doelkaart (bij een ontsnappingsmissie). Het aantal locatiekaarten dat je nodig hebt om je doel te bereiken, verschilt per missie. Zo ook het aantal speelbeurten dat je krijgt om de missie succesvol af te ronden. Tijd is dus een belangrijk spanningsverhogend element in het spel. Wat je ook doet, de tijd (het aantal beurten dat je krijgt om de missie succesvol af te ronden) tikt onverbiddelijk door. De missies spelen zich af in de jungle van Zuid-Amerika of in het Midden-Oosten. De strijd tegen de drugsbendes is het eenvoudigst (beginnersniveau), de strijd tegen reguliere Arabische legers het moeilijkst. Daar tussenin zit de strijd tegen Arabische opstandelingen (Jihadstrijders zullen we maar zeggen).
Je team uitrusten: ik ga soldaatje spelen en neem mee … Een missie begint met het selecteren en het uitrusten van een team. Soldaten zijn er in twee soorten: spelers en teammaatjes. Iedere speler kiest één soldaat. De soldaten verschillen enorm in kwaliteit en dus in “aan30 SPEL!
schafkosten”. Van de bijvoorbeeld matig schietende, niet al te snelle soldaat Todd Thomas (7 punten) tot veteraan sergeant Kenny Baynes (29 punten). Alleen de spelers mogen actie- en locatiekaarten trekken en uitspelen. Spelers hebben ratings voor het aantal kaarten dat ze in de hand mogen hebben, een verdedigingsfactor, een bewegingsfactor, hoeveel zij aan uitrusting mee kunnen slepen en hoe goed ze zijn in het man-tegen-mangevecht. Spelers kunnen hun team completeren met teammaatjes (Non-Player Soldiers en Squad Soldiers). De teammaatjes worden door de speler(s) bediend, hun vaardigheden en bewapening zijn een vast gegeven. De speler rust zijn soldaat uit met vaardigheden, wapens, munitie en andere uitrusting. Warfighter blinkt op dit vlak uit in keuzemogelijkheden. Want hoewel ik geen wapenkenner ben (laat staan liefhebber), ben ik toch onder de indruk van de variatie aan wapens en uitrustingsstukken waarmee ik mijn kartonnen helden/heldinnen kan uitrusten. Van een eenvoudig M16A3 geweer, tot MK18 Claymore mijnen en een Ka-Bar mes; al het wapentuig van de hedendaagse Amerikaanse soldaat staat tot je dienst. Uitrustingsstukken kunnen variëren van een verbandset, tot extra munitie, een geluiddemper voor op het pistool, veldflessen, rookgranaten, GPS-horloges, tot (in één van de uitbreidingssets) een zwaarbewapende Drone (de MQ-9 Reaper) aan toe. Ook kun je jouw soldaat extra vaardigheden meegeven zoals scherpschieten of het talent om vooral in het geheim te opereren (Stealth).
Je missie uitvoeren Je hebt je team samengesteld. Je plaatst je soldaatjes op de missiekaart, je voorziet de spelers van een handvol kaarten en het spel kan beginnen. Elke beurt begint ermee dat al jouw soldaten acties mogen uitvoeren en eindigt met de tegenacties van de vijand. Per soldaat (spelers of teammaatjes) kun je twee acties per beurt uitvoeren. Je belangrijkste acties zijn: bewegen, schieten en herladen. Ook kan een speler een actie inzetten om nieuwe kaarten te trekken. Naast het doen van acties kan een speler actiekaarten uitspelen. Zodra je een locatiekaart plaatst, verschijnen er vijanden op het toneel door vijandkaarten te trekken. Zo kun je in het Midden-Oosten bijvoorbeeld stuiten op groepjes fanatieke baarden met Kalasjnikovs, Jihadstrijders met een zware mitrailleur in een pick-up truck of op een enkele zelfmoordterrorist, die plotseling opduikt. Ook kun je geconfronteerd worden met allerlei gebeurtenissen. Je raakt bijvoorbeeld de weg kwijt (de
Time marker schuift een paar beurten verder) of er lopen burgers door je schootsveld waardoor je niet voluit kunt vuren en geen zware wapens mag inzetten. Je bestrijdt je vijanden door je wapenarsenaal zo effectief mogelijk te gebruiken. Bij de meeste automatische wapens heb je de keuze of je enkelschots vuurt, in vuurstoten of volautomatisch. Des te hoger je vuursnelheid des te meer dobbelstenen je mag gooien en des te groter je trefkans, maar ook des te sneller je magazijn leeg is en je hem zult moeten vervangen, wat je weer een actie kost. Uitgeschakelde vijanden leveren ervaringspunten op, waardoor je team effectiever vecht.
Een slagveld of een schiettent op de kermis? Wie denkt met Warfighter een realistisch tactisch spel te hebben aangeschaft, komt bedrogen uit. Het is met name een schietspel waarbij je probeert om dobbelsteenworpen, via Die Roll Modifiers, te optimaliseren. Het terrein, of het nu om een open veld gaat of om dichte jungle, speelt wat betreft trefkansen of zichtlijnen zo goed als geen rol in het spel. Ook zijn vuur en beweging veelal losstaande gebeurtenissen en zit er wel diepte in het terrein (voor- en achteruit), maar geen breedte (flanken) of hoogte. Jammer, want tactiek is natuurlijk meer dan alleen veel en nauwkeurig schieten. Hoewel de regels snel te leren zijn via de online Warfighter Tutorial op YouTube (Tip: gebruik het regelboek alleen als naslagwerk), kent het spel helaas de nodige tamelijk onrealistische regels. Ik noem er twee. Ten eerste weet de speler in zijn beurt al op wie de vijand in de vijandelijke beurt gaat schieten (telepathie?). Ten tweede hoef je actiekaarten, waarmee je een vijandelijke aanval kunt neutraliseren (Take cover, Suppress), pas uit te spelen nadat het effect van het vijandelijk vuur berekend is, dus feitelijk nadat de vijand je geraakt zou hebben. Mmm … Dit heeft twee voordelen: het is simpel, en gunstig voor de speler. Het hele systeem is ingericht om snel en eenvoudig te kunnen spelen, in plaats van realistisch te simuleren. Dat is een keuze.
Ook is het betrekkelijk simpele spelsysteem tamelijk repetitief. Zonder de variatie van de uitbreidingssets is de herspeelbaarheid van de basisset dan ook beperkt. Er zijn inmiddels drie uitbreidingssets te koop. Elke set bevat 60 kaarten met andere soldaten, wapens, uitrusting, vijanden, missies, objectieven, locaties en actiekaarten. Het basisspel kost € 60 en de uitbreidingssets € 20 per stuk.
Conclusie De componenten zijn klasse, snoepgoed voor het oog. Het spelsysteem is snel onder de knie te krijgen en een potje Warfighter speelt vlot weg. Missies zijn goed uitgebalanceerd en kunnen spannend zijn tot in de laatste beurt. Wel is de herspeelbaarheid zonder de uitbreidingssets beperkt. Verder is Warfighter vooral een eenvoudig schietspel. Wie een realistisch militair-tactisch spel zoekt, kan beter nog even verder zoeken. Tekst ERIK STEKELENBURG
Warfighter Waardering: Auteur: Dan Versen Uitgever: DVG Aantal spelers: 1 – 6 Speelduur: 30 – 90 min. Prijs: € 60,- (en € 20,- per uitbreiding) BGG-score: 8,1 (227) Pluspunten: Graphics, spelbalans, zowel geschikt voor solitair als samenspel. Minpunten: Tactische realiteit, herspeelbaarheid, kosten.
MiniGamer: “Spelers zitten overal” Niet leuk aan verhuizen is het in moeten pakken van al je spullen, je oude woning goed schoon achterlaten en je nieuwe woning een goede opknapbeurt geven. Wel leuk aan verhuizen is (deze keer in elk geval) het krijgen van een grotere hobbykamer, in mijn geval een omgebouwde garage, lekker ruim en op de begane grond. Het uitpakken van een doos en een spel of miniatuur tegenkomen waar je goede herinneringen aan hebt: heerlijk. En er gaat natuurlijk weinig boven je collectie lekker uit kunnen stallen en ordenen. Er was één nadeel voor me: gaan wonen in een dorp van ca. 1500 man maakt de kans om een (mede)speler in de buurt te vinden natuurlijk wel klein. Mijn zoontje vindt het enorm interessant als ik met mijn miniatuurtjes bezig ben en wil ze maar wat graag van heel dichtbij bewonderen en in zijn mond stoppen. Het wordt nog een paar jaar wachten voor we echt samen bezig gaan met de hobby. Een clubgenoot attendeerde me op wat facebook groups. Naast de Oldhammer community (www.
www.facebook.com/groups/400319303383363 www.facebook.com/groups/DutchMiniatureWargaming facebook.com/groups/400319303383363), kwam ik nu ook op de Dutch Miniature Wargaming Group terecht (www.facebook.com/groups/DutchMiniatureWargaming). Meteen bovenaan staat daar een post gepinned met een link naar zeemaps. Dat is niet een kaart van de zeven zeeën, maar iets veel nuttigers. Het is een filter dat op google maps de locatie van wargamers aangeeft (mits ingevuld). Ik voer mijn gegevens in en kijk wat rond. Meteen zie ik al twee mensen die binnen 15 kilometer van me vandaan wonen en één van de twee geeft ook nog aan welke spellen hij speelt. Hmm Bolt Action... daar heb ik al tijden interesse in. Opeens heb ik sneller een mede-hobbyist gevonden dan ik verwacht had. Er zijn op het moment dat ik dit schrijf slechts ongeveer 150 man ingeschreven. Hoeveel meer mensen zitten er in mijn buurt waar ik het bestaan niet van weet? Ik zou het best willen weten. Dus kerels (en enkele dame die ook meespeelt) schrijf je in en verras me. Tekst CHRIS SMIT
Rollenspellen
EEN GESPREK MET DE AUTEUR, ELIZABETH CHAIPRADITKUL
WITCH, een RPG van Hollandse bodem Ik heb een interview mogen houden met de 28-jarige Elizabeth ‘Liz’ Chaipraditkul, die per 31 maart een succesvolle Kickstarter-campagne heeft afgerond voor haar RPG WITCH (waarmee ze bijna €16.000,00 wist te halen!). WITCH is een ‘dark fantasy’ roleplaying game, waarin spelers een witch of warlock spelen, resp. de vrouwelijke en de mannelijke benaming voor magiebeoefenaren in deze RPG. Ik heb haar een aantal vragen gesteld over deze nieuwe RPG, de bijbehorende Kickstartercampagne en Angry Hamster Publishing. Laatstgenoemde is de uitgeverij van Liz, die WITCH uitbrengt en waarmee zij in de toekomst nog meer plannen heeft. Liz is sinds een aantal jaren met man en hond woonachtig in Leiden, daarvoor heeft ze onder andere gewoond in Engeland, de VS en Thailand. Ze spreekt voortreffelijk Nederlands, maar Engels is haar moedertaal en WITCH is dan ook (mede vanuit commercieel oogpunt) in het Engels geschreven. Jan van der Wielen: hoe ben jij eigenlijk in RPGs gerold? Liz Chaipraditkul: nou, ik heb altijd een levendige fantasie gehad. Ik hield van tv-programma’s zoals Buffy the Vampireslayer. Daarnaast speelde ik al vroeg RPGs op de computer, maar mijn eerste ervaring met tabletop RPG was pas op de universiteit. Ik was vervolgens echter meteen verkocht aan dit medium waarin ik mijn overvloed aan creativiteit kwijt kon. En wanneer kwam dan de stap om een eigen RPG te schrijven én te publiceren? Ik denk dat bijna elke serieuze RPGer ooit plannen heeft gehad om zelf een RPG te schrijven. Het begint met achtergrondverhalen voor verschillende RPGs en het modificeren van bestaande regels, totdat je echt iets nieuws wilt doen. Het is me uiteindelijk gelukt om enkele ideeën gepubliceerd te krijgen. Onder andere een aantal avonturen voor D&D 4E en voor Onyx Path (JW: de uitgever van de World of Darkness setting). Voor die laatste werk ik nu aan een project met betrekking tot Changeling the Lost. WITCH is daarentegen helemaal mijn eigen project. Ruim vijf jaar geleden ben ik ermee begonnen en langzaam maar zeker kwam het hele proces in een stroomversnelling. Een jaar geleden begon het Kickstarter-traject en nu dat is afgerond wil ik hiermee nog verder. Ik heb de laatste paar jaren ook heel veel hulp gehad van Floor Coert om WITCH te kunnen realiseren. Floor is een fantastische vriendin en we hebben destijds samen de Kickstarter opgepakt. Helaas heeft zij het te druk gekregen met eigen projecten, waardoor ik de dingen nu weer in mijn eentje doe. Hoe kwam het idee van WITCH eigenlijk tot stand en hoe zou jij WITCH willen beschrijven? Ik heb altijd gehouden van verhalen over monsters en in essentie gaat WITCH daarover. In WITCH ben je namelijk een lid van de Fated. De Fated zijn personen (witches of warlocks) die magie kunnen beoefenen. Magie hebben ze geleerd door een pact met een demon te sluiten. En hoe machtiger de magie is die je wilt leren, hoe meer daar in ruil tegenover dient te staan. Een van de belangrijkste roleplaying-aspecten binnen WITCH is dan ook hoe jouw personage daarmee omgaat. WITCH gebruikt hiervoor geen spelmechanieken: dit dien je te roleplayen. Welke morele keuzes maak je? 32 SPEL!
Ga je voor totale corruptie, of probeer je toch juist goede dingen te doen met de macht die je hebt verkregen? Daarnaast vond ik magiesystemen in RPGs net niet wat ik zocht. Zo vind ik het magiesysteem in D&D heel erg interessant, maar om voor elk resultaat een aparte spreuk te moeten hebben, is onhandig en te beperkend. Tegelijkertijd vind ik Mage the Ascension ook een geweldig magiesysteem hebben, maar dat was weer het andere uiterste. De mogelijkheden binnen dat systeem zijn slechts gebonden aan de creativiteit van de speler, maar daarom ook intimiderend te noemen. Het magiesysteem van WITCH zit daartussen. Elk personage is lid van een bepaalde groep binnen de Fated en deze hebben elk hun eigen benadering en specialiteit met betrekking tot magie (magic alteration). De Bokkor hebben bijvoorbeeld macht over de doden, de Druids beheersen de natuur en de elementen, en de Liches willen een specifiek onderwerp in perfectie beheersen. Als jouw personage genoeg ervaring opdoet, kan deze ook kennis opdoen van de magische
Bordspellen
WASABI BIJ?
Sushi Go
krachten van andere Fated. De magie die ter beschikking staat van de Fated hebben ze trouwens hard nodig, omdat ze opgejaagd worden door Hunters: een groepering die vindt dat de Fated duivelse krachten bezitten en daarom vernietigd moeten worden. Kun je meer vertellen over het spelsysteem wat gebruikt wordt in WITCH? Het systeem is bewust simpel gehouden. Je gooit een d20 + Ability + Skill en je moet een target number halen. Het heeft iets weg van D&D, maar qua skills lijkt het meer op World of Darkness. Magie werkt op een iets andere wijze. De mogelijkheden die je ter beschikking hebt werken zonder problemen, maar hoe vaker je ze op een dag gebruikt, hoe groter de kans wordt dat er iets misgaat (een botch). Dat kan van alles zijn: van elektronica die het opeens begeeft in je omgeving, tot het openen van een dimensie van dubbelgangers. Het ligt er maar aan wat de GM voor ideeën heeft. Ik heb de WITCH playtest gelezen en met 61 pagina’s is dat een mooie, uitgebreide introductie tot het spel, maar … het is wel een railroad avontuur. M.a.w.: je hebt niet héél veel keuzes als speler in deze. Klopt dat? (lachend) Ja, dat is de reactie die we van veel andere spelers kregen na playtests. Het is ook niet mijn normale insteek, als ik zelf GM speel, om spelers te beperken in hun keuzes, maar de playtest is bedoeld als introductie voor WITCH. Onder andere wat de basisregels zijn en om delen van de achtergrond van de wereld van de Fated te vertellen. Het is geen volledig systeem. Ik speel echter wel met de gedachte om in de toekomst, zodra WITCH is gepubliceerd, het avontuur op sommige plaatsen aan te passen en uit te breiden, zodat het minder dit railroad-karakter krijgt. Want welke plannen heb je nog meer voor de toekomst? Einde dit jaar (JW: november 2015) komt het hoofdboek voor WITCH uit. Vervolgens wil ik een supplement uitbrengen voor WITCH. Eveneens weer via Kickstarter. Ik heb ideeën voor hele machtige Fated magie die ik daarin kwijt wil. Ook wil ik nog een tweetal groepen Fated daarin opnemen waar in het hoofdboek geen plaats meer voor was, en eigenlijk nog veel meer. Bovendien loop ik met plannen rond om een kwartaalmagazine te gaan publiceren voor WITCH en ik heb hiervoor al een drietal freelance schrijvers weten te vinden. En oh ja, ik heb een idee voor een scifi RPG waarbij ik hetzelfde systeem wil gebruiken als in WITCH, maar dan een geheel andere setting. En gaat Angry Hamster Publishing (een Nederlandse uitgever) nog meer doen dan je zojuist verteld hebt? De bedoeling is om met Angry Hamster Publishing een uitgever te zijn die zich gaat richten op de publicaties van andere RPGs. Ik ben momenteel in gesprek met verschillende mensen hierover, ook in Nederland. Het is allemaal heel spannend in ieder geval.
Sushi bars worden steeds populairder in Nederland. Tijd voor een smakelijk spel over dit heerlijke voedsel. In Sushi Go proberen spelers punten te scoren door het uitspelen van allerlei sushikaarten. De verschillende soorten sushi’s hebben verschillende manieren van scoren: tempura scoort bijvoorbeeld alleen in een setje van twee, dumplings hebben een steil oplopende score naar gelang de hoeveelheid dumplings die je verzamelt en wasabi’s zorgen voor een verdrievoudiging van de volgende nigiri die je speelt. Je speelt steeds één kaart uit je hand en je geeft vervolgens je hand aan de volgende speler. Op deze wijze is het niet alleen belangrijk wat je zelf speelt, maar let je ook op dat je de volgende speler niet een al te lekker hapje bezorgt met jouw kaarten. Na elke ronde is er een puntentelling en na drie rondes is het spel afgelopen. Als toetje waardeer je nog de puddingkaarten.
Conclusie Al dit lekkers speelt vlot weg: in een kwartier ben je klaar. En smaakt het naar meer, dan speel je gewoon nog een keer. Het wat kinderachtige artwork zal niet iedereen aanspreken, maar daaronder ligt een heerlijk tussendoorspelletje. De keuzes in Sushi Go zijn niet moeilijk, maar toch boeiend. Sushi Go is typisch een spel dat je ook goed kunt spelen met niet-zo-frequente spelers. Tekst TAMARA BAKKER
Sushi Go Waardering: Auteur: Phil Walker-Harding Uitgever: White Goblin Games Aantal spelers: 2-5 spelers Speelduur: 15 minuten Prijs: ca. € 9,- BGG-score: 7,2 (4205) Pluspunt: Leuk voor tussendoor Minpunt: Artwork wat kinderachtig Klinkt veelbelovend! Een laatste vraag: naast natuurlijk WITCH, wat is in jouw ogen de beste RPG? (lachend) Mag ik maar eentje noemen? Pff, ik noem er toch meer hoor. Ten eerste Vampire the Masquerade, waarmee het voor mij allemaal begonnen is. Numenera vind ik geweldig, zowel het systeem als de setting. En ik wil ook Monsterhearts niet vergeten, een simpel systeem met de Apocalypse Engine. Ook al is de Kickstarter geëindigd, mocht je toch geïnteresseerd zijn geraakt in WITCH kun je Liz uiteraard via Angry Hamster Publishing hierover benaderen. Eind dit jaar komt het hoofdboek officieel uit en wellicht wijden we dan een review hieraan in Spel!. Tekst JAN VAN DER WIELEN SPEL! 33
Verzamelspellen
VEEL DRAKEN ZWERMEN OP TARKIR
Dragons of Tarkir Op Tarkir waren de Khans de baas. Door een speling van het lot is Sarkhan Vol teruggegaan in de tijd en vond daar de geestdraak Ugin. Ugin zou vermoord worden, maar Sarkhan wist dit te voorkomen. Daardoor ziet de toekomst er op Tarkir nu anders uit: de draken sterven niet uit, maar regeren op Tarkir. Vijf draken uit Fate Reforged zijn nu Elder Draken geworden. Mechanismen Dragons of Tarkir brengt ons vooral veel draken. Voor elke Elder Draak is er een mechanisme bedacht, met veel overlap of synergie met de Khans. Zo is voor Ojutai (wit/blauw) het oude mechanisme Rebound afgestoft. Rebound zit op instants en sorceries. Als je een kaart met rebound speelt, dan kun je deze kaart de volgende upkeep nogmaals gratis spelen. Dit mechanisme werkt goed met het Prowess-mechanisme van de Jeskai Khan. Kolaghan (zwart/rood) heeft Dash als mechanisme, hetzelfde mechanisme als uit Fate Reforged. Een ander mechanisme dat uit Fate Reforged komt is Bolster en hoort bij Dromoka (wit/groen). De twee andere draken hebben net als Ojutai een nieuw mechanisme. Atarka (rood/groen) heeft als mechanisme Formidable. Als je in totaal acht aanvalskracht in het spel hebt liggen, dan krijgen creatures met Formidable een extra effect, bijvoorbeeld Trample. Silumgar (blauw/zwart) heeft als mechnisme Exploit. Als een creature met Exploit het spel in komt, kun je een creature opofferen (zelfs het creature dat je zojuist speelt). Als je dat doet, komt er een effect: bijvoorbeeld het pakken van twee kaarten of het opzoeken van een specifieke kaart. Dit zijn vaak sterke effecten. Er is nog één algemeen mechanisme: Megamorph. In de vorige twee sets zaten Morph en Manifest; Megamorph is hetzelfde als Morph. Je speelt een creature voor drie mana, dan is het een kleurloos 2/2 creature. Deze kun je unmorphen voor de morphcost. Het enige verschil is dat er bij Megamorph dan een +1/+1 counter op het creature komt! De draken in deze set variëren in sterkte. Er zitten uncommons in met een redelijk niveau, maar de rares hebben een hoog niveau. De rode draak geeft bijvoorbeeld aan dat elke draak die een target wordt, direct 3 schade toebrengt aan je tegenstander. Erg goed, helemaal als de draak 4/4 is en zelf vliegt en dat voor vier mana. De zwarte draak heeft als effect dat hij alle andere creatures vernietigt als er meer dan vijf in het spel lagen. Andere kaarten Er zijn ook twee planeswalkers: Sarkhan Vol in een alternatieve versie, en Narset. Zij was de leider van de Jeskaiclan, maar sinds die in de al-
34 SPEL!
ternatieve tijdlijn niet meer bestaat, heeft zij zichzelf ontwikkeld tot een planeswalker. Erg mooi en leuk bedacht. De leiders van de andere Khans hebben ook een andere ontwikkeling gehad. Zo is Sidisi een zombie met een hoge rang geworden. Anafenza is vermoord en leeft als een geest bij haar voorouders. Zurgo is niet meer een grote angstaanjagende Ork, maar een minieme vertoning van wat hij ooit was. Surrak is nu een jager voor Atarka (de grootste draak op Tarkir). Geïnspireerd op de commands van Lorwyn is er opnieuw een cyclus van commands, nu vernoemd naar de Elder-draken. Elke kaart heeft vier opties en wanneer je de kaart speelt, kies je er twee. Conclusie Een van de opvallende dingen bij Dragons of Tarkir was juist het ontbreken van iets, namelijk de fetchlanden. Men had verwacht dat deze er in zouden zitten, maar dit was niet het geval. Er zitten wel veel gave kaarten in als je van draken houdt, en dat zijn nogal veel Magic-spelers: het is het meest geliefde creaturetype dat er binnen Magic is. De set heeft voor Standaardformaat (de laatste twee jaar) echt goede kaarten, voornamelijk draken die het spel kunnen domineren. Maar ook voor het Modernformaat (laatste twaalf jaar) zitten er wellicht kaarten in die iets kunnen veranderen. Zo is er bijvoorbeeld Collected Company, die ervoor zorgt dat je de bovenste zes kaarten van je deck mag zien, en dat je van deze zes kaarten twee kleine creatures in het spel mag brengen. Dit is een kaart die in een combodeck met elven misschien erg goed past. Ook Narset de planeswalker lijkt misschien wel wat voor controldecks en anders Dragonlord Ojutai wel. In Dragons of Tarkir is de verhaallijn en de sfeer goed. Veel kaarten zullen lang gespeeld worden, maar de vraag is of veel kaarten echt bijdragen aan de diverse decks. De kaarten en mechanismen van de laatste drie sets (Khans of Tarkir, Fate Reforged en Dragons of Tarkir) zijn echt goed met elkaar verweven en ze kunnen goed naast elkaar gedraft worden of in sealed toernooien gespeeld worden. Dat is ook wel eens anders geweest. Daarvoor de complimenten aan Wizards. Tekst OSWIN TEN BRINKE
BEURZEN
Zuiderspel 2015
SPECIAL
Net als vorig jaar vond voorjaarsbeurs Zuiderspel plaats in De Koningshof te Veldhoven. Hier togen op zondag 22 maart ruim 1500 spellenliefhebbers heen om onder andere kennis te maken met de nieuwste voorjaarsspellen. Er was weer veel te doen. Nederlandse uitgevers lijken deze beurs ook aan te grijpen om nieuwe spellen te lanceren. Zo hield Tactic de Nederlandse versie van Concept ten doop, evenals Deus (zie elders), bracht White Goblin Games de uitbreidingen Vuur en IJs op Terra Mystica en Machi Koro’s haven (zie ook elders) mee en The Game Master Out of Mine. In dit snelle spel leg je elke ronde je eigen bordje vol met een voorgeschreven aantal Tetris-achtige speelstukken. Je kunt ook bonussen verdienen, maar omdat het snelste klaar zijn belangrijker is, let je daar meestal niet op. In de stand van Queen Games ging veel aandacht uit naar het gloednieuwe Parfum (zie elders). Ook bij 999 Games veel nieuws: zo waren er het tweede deel van de Andor-trilogie: De Reis naar het Noorden, evenals Patchwork (zie elders). Auteur Richard de Rijk legde zijn Dieven uit. Je probeert zoveel mogelijk buit te verzamelen, maar bij genoeg uitgespeelde politiekaarten wordt de rijkste speler leeggeplukt. Daarom gun je iemand anders wel eens een buitkaart. In het deck-building-ruimtespel Star Realms wil je uiteindelijk je tegenspeler elimineren, althans: 50 levenspunten afnemen. Anders dan bij Dominion mag je zoveel kopen als je kunt betalen, maar uit een beperkt aanbod (dat steeds aangevuld wordt). Basisstations blijven liggen en bieden vaak bescherming. Samenwerkende kaarten bepalen veelal de kracht van je deck (bijvoorbeeld een bonus door een tweede groene kaart). De goodie-bag bevatte onder meer een promokaart van hun Hoogspanning
Bij Martyn F kon je Cacao uitproberen (zie elders) en het prototype Epoch, dat klaargestoomd werd voor Kickstarter. Je begint met enkele materialen, en probeert door ontdekken, jagen, verzamelen, verplaatsen, ruilen en
offeren aanzien te krijgen. Ook uitvindingen leveren aanzien op, mits je de juiste materialen hebt. Leuk is dat je uitvindingen van anderen kunt gebruiken. Over de prijs kun je onderhandelen, maar een winstpunt moet geaccepteerd worden. Hylaria, ook een Kickstarter-prototype, werd bij FableSmith gespeeld. Een ‘verhaallijn’, een rij kaarten, mag je aan begin of eind aanvullen. Je hebt weliswaar twee kaarten, maar moet een kaart van een ander gebruiken. En die liggen dicht. Dat wordt communiceren! In je team heb je een code afgesproken, die van het andere team tracht je te ontcijferen. Want elke keer als er drie dezelfde beeltenissen liggen (voor- of achtergrond), krijg je die plus alle tussenliggende kaarten. Het team met de meeste kaarten wint. Cave Pilot 55 was ook life gegaan op Kickstarter. Je vliegt in een soort mechanische vleermuis door een grot. Bodem en plafond bouwen de spelers op met grotkaarten. Elke kaart levert uitdagingen die reputatie kunnen opleveren, maar ook schade kunnen berokkenen. Voor deze uitdagingen moet je je vleermuis voldoende uitbreiden. En natuurlijk kun je elkaar lastigvallen door pestkaarten, het triggeren van hun locatie of gewoon door een raket af te schieten. De vele mogelijkheden zijn even wennen, maar dit spel heeft zeker potentie voor de actiegerichte speler. We komen hier in een later nummer nog op terug. In Gunslinger van Lee D’Arcy (Everydog Enterprises) staan je vijf cowboys te wachten om afgeknald te worden op vakken genummerd van 1 tot 6, eventueel met wat bescherming van een watervat. Aan de beurt verdien je met kleurendobbelstenen acties en/of kogels. De kogels plaats je in een soort horizontale coltcilinder met zes gaten en de nummers 1 tot 6 eronder, je geeft het ding een stevige draai en alle kogels doen schade bij het overeenkomstige vak bij de tegenstander. Voeg een rifle toe met meer schade, een shotgun die drie aanliggende vakken bestrijkt, en een staafje dynamiet bij erg gelukkig gooien, en je krijgt een heerlijk chaoti-
sche schietpartij. Last man standing wint. Leuk geluksgebaseerd spel, maar helaas momenteel nogal prijzig door het houten materiaal en de bijzondere cilinderconstructie.
Opvallend: drie wielrenspellen. Boosting Bike (Boosting Bike, voortgang via dobbelstenen en afhankelijk van ontstane patronen verder), Linkeballen (HulstGames, zie elders), en Cycling Party (Snake Eyes Games; gespecialiseerde renners en formatieregels – in het peloton hoef je niet te dobbelen). Door andere uitgevers als PlayThisOne, Quined Games, Funky Games, Waterfall Games, Rielekst en Balance Games werden eveneens prachtige spellen gedemonstreerd, die we ook bij het SpellenSpektakel konden bewonderen. En ook verenigingen, waaronder ons eigen Ducosim, lieten zich niet onbetuigd. Verder was er genoeg te kopen, en werd er behoorlijk gestunt. Zo werd 1830 voor € 18,30 verkocht! Zuiderspelvoorzitter Henk Visser was na afloop tevreden. Het evenement kwam rustig op gang (ook vanwege treinperikelen), maar uiteindelijk werd een groei van 15% ten opzichte van vorig jaar gerealiseerd. Of de volgende editie al een tweedaagse beurs wordt, staat nog niet vast. Wel zeker is dat je zondag 20 maart weer in Veldhoven terecht kunt om te spelen en te kopen! Tekst NIEK EDERVEEN EN HANS VAN HALTEREN
SPEL! 35
Bordwargames
GERMANY’S SUBMARINE CAMPAIGN AGAINST BRITISH & ALLIED SHIPPING: VOL. 1 1939-43
Steel Wolves Compass Games mag dan niet het meest productieve spellenbedrijf zijn, wat ze afleveren staat altijd bol van kwaliteit. Zo ook Steel Wolves, een spel voor één speler, dat handelt over het Duitse duikbootwapen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Werkelijk álle U-boten die rondvoeren tussen september 1939 en april 1943 (de reikwijdte van het spel) zijn vertegenwoordigd, plus nog eens alle experimentele en niet in de vaart genomen varianten. Elke individuele U-boot wordt bewogen via een netwerk van geografische gebieden. Dit per speelbeurt, van ieder één week. Iedere boot heeft een snelheid in gebieden en een maximale afstand (in gebieden) van een thuisbasis. Is hij in het gewenste gebied aangekomen, dan begint zijn patrouille. Elke U-boot bevindt zich in één van drie staten: op weg van de thuisbasis naar het patrouillegebied (in Transit), op weg naar een thuisbasis vanuit het patrouillegebied (Return to Base – RTB), óf op patrouille in een bepaald gebied. Alleen tijdens de patrouille kan in principe naar vijandelijke scheepvaart worden gezocht, al kan tijdens RTB soms een zoektocht plaatsvinden als gevolg van een gebeurtenis.
Op jacht In de beurten dat de boot op patrouille is, kan deze op zoek naar scheepvaart. Hoe groot die kans is, is afhankelijk van het gebied waarin de U-boot zich bevindt en het moment in de oorlog. De hele periode die dit spel beslaat is opgedeeld in vijf tijdsperiodes, gebaseerd op historische gebeurtenissen (bijvoorbeeld de inval in Frankrijk in mei 1940, Barbarossa in juni 1941 en de Japanse aanval op Pearl Harbor in december 1941). In de vroege periodes is er een grotere kans om zogenaamde Loners te vinden; één tot vier alleenvarende schepen. De U-boot kan deze één voor één torpederen (óf beschieten met het scheepskanon) zonder dat ze weerstand kunnen bieden. Maar kijk uit, het schip kan stiekem toch bewapend zijn óf de Loner blijkt een levensgevaarlijke torpedobootjager. In latere periodes varen de schepen steeds vaker in konvooiverband. Dit kunnen kleine (vier scheepskolommen, tot twaalf schepen) of grote konvooien (zes scheepskolommen, tot 24 schepen) zijn. In dit konvooi zitten veel meer patrouillevaartuigen en vliegtuigen die het de U-boot knap lastig kunnen maken. Een D10 bepaalt in welke scheepskolom de U-boot terecht komt – hoe dichterbij het midden van het konvooi, hoe groter de kans op zwaardere doelwitten. De doelwitten worden uit verschillende bekers gehaald en ondersteboven op de juiste konvooikaart gelegd. Je weet dus niet wat voor doelwitten het zijn. Vervolgens draai je een aantal doelwitten open, overeenkomstig de tactische waarde van de U-boot (van één tot vier, afhankelijk van het type boot). Of het een doelwit is van 1.000 ton, een massieve olietanker van 17.000 ton of wellicht een vliegtuig of torpedobootjager, wordt nu duidelijk.
Vuur! Elke U-boot heeft een aantal aanvalspunten die hij kan verdelen over zijn doelen. Hiervan worden de verdedigingspunten van het doelwit afgetrokken. De overgebleven waarde kan nog meer of minder worden door de doeldata-com36 SPEL!
puter van de U-boot, en de aanwezigheid van torpedobootjagers of vliegtuigen. Het doel is geraakt als men gelijk of minder dan de overgebleven waarde gooit met een D10. Hierna wordt nog met een D10 gegooid om, afhankelijk van het tonnage van het doelwit, te kijken of het gezonken is. Hoe zwaarder het doelwit, hoe moeilijker dat is. Vervolgens kan er een tegenaanval op de duikboot ondernomen worden. Je telt het algemene gevaar in het gebied (nul tot drie) op bij de aanvalskracht van opengedraaide, dus bekende, vliegtuigen en torpedobootjagers. Haal daar de verdedigingskracht van de duikboot af en deze uitkomst vergelijk je met een dobbelsteenworp. Je kan gespot worden, waarbij de boot meer risico loopt om opgespoord te worden, of de boot kan beschadigd raken, waarbij het ook nog gedwongen kan worden een RTB uit te voeren. Aan het eind van de beurt, die al dan niet (gezonken) doelwitten heeft opgeleverd, voert de U-boot een check uit. Gaat de check goed dan blijft de boot op patrouille, zo niet dan moet hij terug naar de thuisbasis (RTB). Zo’n terugkeer en het weer uitvaren (Refit) kost veel tijd; minimaal vier beurten. Als je beschadigd bent, kan dat nog veel meer worden. De tonnages van alle gezonken schepen bij elkaar opgeteld bepalen uiteindelijk het overwinningsniveau; van een beslissende overwinning tot het verschijnen voor de krijgsraad. Het niveau wordt verlaagd als je teveel U-boten verliest.
Conclusie Het scenarioboek bevat vele varianten. Niet alleen de volledige campagne (228 weken/beurten!), maar ook mini-campagnes. Ook zijn verschillende historische patrouilles beschreven die je kunt naspelen, waarbij je wint als je het beter doet dan de historische resultaten. Hier zitten enkele behoorlijke uitdagingen bij. De herspeelbaarheid is dus erg groot. Tekst BART DERKS
Steel Wolves Waardering: Auteurs: Stephen C. Jackson en Brien J. Miller Uitgever: Compass Games Aantal spelers: 1 Speelduur: onbeperkt Prijs: $ 130,00 BGG-score: 7,8 (143) Pluspunten: Geweldig veel diepte en mogelijkheden, emotionele achtbaan Minpunten: Sommige campagnes duren zeer lang, veel herhaling van zetten
Bordspellen
TOEVALSTREFFER
In de voetsporen van Marco Polo Soms hangen zaken van toeval aan elkaar. Als je vader en oom min of meer per ongeluk in dienst treden van een zeer exotische vorst, op missie langskomen en vinden dat je oud genoeg bent om mee te gaan, je vele jaren en omzwervingen later terugkeert naar je geboortegrond, dan in een oorlog met aartsrivaal Genua gevangengenomen wordt, en daar je biograaf ontmoet die van je verhalen een bestseller weet te maken, dan kun je stellen dat toeval een sleutelrol heeft gespeeld in het leven van Marco Polo.
Als speler heb je niet een heel leven nodig, en kamp je ook met een stuk minder onzekerheden – ondanks alle dobbelsteenworpen. Verzamel eenvoudigweg de meeste punten, door steden te bezoeken en handelscontracten te vervullen. Aan het begin van het spel bevind je je in Venetië met een paar kamelen (thematisch niet heel logisch, maar alla). Voor de ronde werp je al je dobbelstenen, en daarmee voer je elke beurt een actie uit. Zo kun je kamelen, peper, zijde of goud op de markt halen. Op de kamelenmarkt zet je één dobbelsteen in voor het overeenkomstige aantal dieren, maar goud kost je in een keer drie dobbelstenen, en levert – afhankelijk van de laagste (!) waarde – maximaal vier goud op.
Handel en wandel Ook het verwerven van handelscontracten is een normale actie; hoe hoger de dobbelsteenwaarde, hoe groter de keuze om twee geschikte contracten op je bordje te plaatsen. Een handelscontract verzilver je naast een gewone actie. Dit kost je een aantal kamelen en verschillende goederen, en levert punten op, maar soms ook geld, kamelen, goederen, een reisstap of een extra dobbelsteen voor deze ronde. Met drie kamelen kun je ook een extra dobbelsteen krijgen (zolang de voorraad strekt), met twee kun je de waarde aanpassen, en met één kun je een dobbelsteen overgooien. Dit doe je ook allemaal naast je gewone actie.
Stedentrips Je kunt met een dobbelsteen ook de gunst van je vorst verwerven; wat twee kamelen en een goed naar keuze oplevert. Simpelweg geld ontvangen behoort ook tot de mogelijkheden. Maar het belangrijkste is toch wel: reizen. Dit kost je twee dobbelstenen, waarbij de laagste waarde bepaalt hoever je maximaal mag gaan. Afhankelijk van je aantal stappen, betaal je ook (veel) geld. Sommige routes kosten je nog extra geld of kamelen. Eindigt je reis in een stad, dan plaats je daar een handelspost. Een kleine stad levert je elke ronde inkomsten op, net als de keer dat je daar een handelspost sticht. Een grote stad levert een extra actiemogelijkheid op, en de eerste bezoeker ook nog een bonus. Zo’n actie is vaak interessanter dan de standaardacties, maar de eerste speler die deze actie uitvoert, blokkeert haar voor de rest van de ronde. De normale acties kan iedere speler in principe één keer doen. Voor de eerste is het gratis, de overige betalen de dobbelsteenwaarde in geld aan de bank. Daarmee is de kamelenactie al snel niet meer interessant, maar de reisactie blijft in ieder geval toegankelijk.
handig om je route hierop af te stemmen. Daarbovenop komen nog de karakters. Iedere speler kiest een eigen karakter met specifieke eigenschappen. Zo begin je al in Beijing, of ontvang je iets als een ander naar de markt gaat, krijg je een extra dobbelsteen, of gooi je nooit (je zet de dobbelsteen bij inzetten op de gewenste waarde). Een selecte groep karakters komt in het spel, wat het spel ook fris houdt. Verder is het een heerlijke optimalisatiepuzzel. Wanneer doe ik welke actie (met het risico dat een ander me voor is), welke route volg ik, en kan ik inkomsten van contracten zo inzetten dat ik verder kom? Kortom, je moet alles en iedereen goed in de gaten houden, zodat je anderen steeds een stap voor kunt blijven. Tekst NIEK EDERVEEN
Je past als je geen dobbelstenen meer hebt. Heeft iedereen gepast, eindigt de ronde. Nieuwe contracten worden klaargelegd, iedereen ontvangt inkomsten, dobbelstenen worden weer gegooid en zo speel je vijf rondes. Dan leveren geheime opdrachten (voor steden met eigen handelsposten) nog punten op, je positie in Beijing, eventueel geld en goederen, en je scoort nog een serieuze bonus als je de meeste contracten vervuld hebt.
Nieuwe horizonten Behalve dat in elk spel de steden-inkomsten anders liggen, zit er vooral heel veel variatie in de extra acties van de grote steden. In sommige spellen is geld in grote hoeveelheden voorradig, een andere keer is reizen geen probleem. Het is vooral
In de voetsporen van Marco Polo Waardering: Auteurs: Daniele Tascini en Simone Luciani Uitgever: 999 Games Aantal spelers: 2 – 4 Speelduur: 60 – 120 minuten Prijs: ca. € 35,- BGG-score: 8,2 (264) Pluspunten: Origineel en uitdagend actiesysteem, ongelooflijk veel variatie Minpunten: Optimalisatiepuzzel is niet aan iedereen besteed, risico op wachttijden SPEL! 37
Algemeen
Mijn ideale spellendag Voor mijn ideale spellendag zijn natuurlijk de spellen, maar ook de spelers, de locatie en de catering van belang. Als spelers kies ik de groep spelers waarmee ik jaarlijks op spellenweekend ga en door het jaar heen ook veel bordspellen speel. Als locatie kies ik de omgebouwde volksabdij waar we een gecombineerde huiskamer met keuken kunnen huren. Daar hebben we de beschikking over een grote tafel voor de spellen en een zithoek om te relaxen. In de bosrijke omgeving kun je tussendoor een heerlijke wandeling maken om even op te frissen. Voor de catering brengt iedereen mee wat hij lekker vindt en graag met de anderen wil delen (daardoor wordt er altijd te veel meegenomen). Voor de warme maaltijd gaan we naar een restaurant in het nabijgelegen dorp.
Welke spellen kies ik? Voor deze ideale spellendag kies ik voor spellen die alle binnen enkele uren gespeeld kunnen worden. De meeste spellen vallen dan in de categorie Eurogames, ook omdat ik een liefhebber ben van dit type spellen. De redenen daarvoor zijn dat deze spellen altijd een combinatie van spelmechanismen bevatten, de factor geluk (meestal) geen doorslaggevende rol speelt en het spel voor iedereen interessant blijft tot aan de eindtelling. Het eerste spel dat we zouden spelen is mijn favoriete spel Puerto Rico. Dit spel van Andreas Seyfarth heeft een BoardGameGeek (BGG) rating van 8,15 en heeft, nadat het in 2002 was uitgebracht, in verschillende landen spellenprijzen gewonnen. Het leukste aan dit spel vind ik het elke ronde kiezen van een functie die iedereen een bepaalde actie laat uitvoeren met een bonus voor de speler die de rol gekozen heeft. Zo mag iedereen bouwen als de bouwmeester wordt gekozen, maar de bouwmeester zelf krijgt een extra korting op wat hij bouwt. Daarnaast zorgen de verschillende methoden om punten te vergaren ervoor dat iedereen een andere strategie kan kiezen om te winnen. De ene speler kiest ervoor om zoveel mogelijke dure gebouwen te bouwen en de andere probeert zoveel mogelijk goederen te verschepen. Doordat de tijdens het spel vergaarde punten geheim zijn, blijft het tot het einde spannend wie er uiteindelijk gewonnen heeft. Na de lunch volgt dan Bora Bora, een spel ontworpen door Stefan Feld. Met een BGG-rating van 7,68 en een internationale spellenprijsnominatie in 2013 ook een heel leuk spel. Een spelmechanisme dat hier gebruikt wordt en dat ik nog niet bij andere spellen gezien heb, is dat je een actie alleen mag uitvoeren als één van je drie dobbelstenen een lagere waarde heeft dan de dobbelstenen die de andere spelers in een eerdere fase gebruikt hebben om die actie uit te voeren. 38 SPEL!
Wil jij ook een keer in de Spel! met jouw ideale spellendag? Neem dan contact op via
[email protected]. Deze keer de ideale spellendag van Arold van Duppen. Je moet dus flexibel zijn, want je voorgenomen actie kan wel eens niet meer mogelijk zijn op het moment dat je aan de beurt bent. Ook hier worden de punten pas aan het einde van het spel opgeteld, maar tijdens het spel heb je wel een iets beter inzicht in wie er voor loopt dan bij Puerto Rico. Het laatste spel dat we die dag spelen, na een heerlijk diner in een lokaal restaurant, is Die Säulen der Erde (De Kathedraal) van het auteursduo Michael Rieneck en Stefan Stadtler. Het spel heeft een BGGrating van 7,32 en won in 2007 verschillende spellenprijzen. Het mooie aan dit spel vind ik dat de volgorde van je drie acties in een ronde willekeurig bepaald wordt, maar dat de eerste acties duurder zijn dan de latere. Daardoor heb je de mogelijkheid om, als je snel aan de beurt bent, te kiezen om geld te besparen met als gevolg dat die actie één van de laatste wordt en dus het aantal keuzemogelijkheden erg klein is geworden. De puntenstand is tijdens het gehele spel zichtbaar, maar doordat je in elke ronde meer punten kunt scoren, kan iemand die wat achter ligt in de laatste ronde toch nog zoveel punten scoren dat hij of zij wint. En aan het einde van de avond, als iedereen de serieuze spelletjes wel even gehad heeft, is het tijd voor The Great Dalmuti. Magic-auteur Richard Garfield heet de auteur te zijn, maar in feite is het zijn bewerking van een bekend spelprincipe. De BGGrating is slechts 6,55, maar het heeft wel prijzen gewonnen in 1995 en 2004. Het is een kort kaartspelletje met een paar optionele regels die voor veel lol zorgen. Zo mag The Great Dalmuti (winnaar van de laatst gespeelde ronde) op de beste stoel zitten en moet The Greater Peon (verliezer van de laatst gespeelde ronde) op de slechtste stoel zitten. Het is dus wel leuk als er zowel een fauteuil als een krukje beschikbaar zijn! En wat nog erger is, is dat The Great Dalmuti elke ronde zijn twee slechtste kaarten ruilt voor de twee beste kaarten van The Greater Peon. In onze spellengroep ‘mag’ The Greater Peon de overige spelers op hun wens van drank en hapjes voorzien. De ondertitel van het spel is niet voor niets ‘Life isn’t fair!’ Tekst AROLD VAN DUPPEN
Algemeen
Bevriende winkels Bevriende Winkels geven 10% korting op het assortiment of een deel ervan. Meld afwijkingen s.v.p. bij de secretaris van Ducosim. Informatie over adressen en openingstijden (winkels) of kortingscodes (webwinkels) vind je op http://www.ducosim.nl/winkels.
Groningen
Noord-Holland
Purperen Draak, www.purperendraak.nl
Spellenhuis Haarlem www.spellenhuis.nl
Overijssel
Hilversum
Groningen
Deventer Koning Willem www.koning-willem.com
Gelderland Arnhem
Spellenwinkel Avondtuur www.avondtuur.nl
Noord-Brabant
Haarlem
W NIEUW ! Vendetta Spellencentrum W
W
www.vendettaspellencentrum.nl
Zuid-Holland Delft
Speldorado www.speldorado.com Wyverns Keep www.wyvernskeep.nl
Breda Dé Spellenwinkel www.despellenwinkelbreda.nl Latte’s and Literature www.lattesandliterature.com
Duitsland
Essen Fantasy En’Counter www.FanEn.com
Webshops
De Spellenwinckel www.spellenwinckel.nl ’t Ezelsoor (tweedehands spellen) www.ezelsoor.com
De Koperen Pion www.dekoperenpion.nl Spellenhuis Den Haag www.spellenhuis.nl
Utrecht
Subcultures www.subcultures.nl The Joker www.the-joker.nl
De Tafelridder www.tafelridder.nl De Vliegershop www.vliegershop.nl Tolkienwinkel www.tolkienwinkel.nl
BordenKaart Spellen.nl www.bordenkaartspellen.nl De Rode Pion www.derodepion.nl GameForce www.gameforce.nl Miniatures Wargames www.miniatureswargames.com Muizenshop.nl www.gezelschapsspellenshop.nl www.reisspellenshop.nl www.kaartspellenshop.nl www.buitenspellenshop.nl www.drankspellenshop.nl www.erotiekspellenshop.nl www.legpuzzelstore.nl
Colofon
Redacteur Rollenspellen: Maurice Strubel E
[email protected]
Opmaak Corina Gloudemans-van Drunen E
[email protected]
Redacteur Miniaturenwargames Arthur van der Ster E
[email protected]
Druk Dynamo-Humm Lichtenhorststraat 35, 6942 GS Didam E
[email protected]
Utrecht
Amersfoort
Redactie Hoofdredacteur Niek Ederveen Joh. v. Eindhovenstr. 14, 5611 TL Eindhoven T 06-28421619, E
[email protected] Eindredacteur Jeroen van Emde Boas Willem Gerresepad 76 1106 ZJ Amsterdam ZO T 020-3658462 / 06-18469835 E
[email protected]
Den Haag
Leiden
Redacteur Verzamelspellen Marcel van Ravensberg E
[email protected] Fotoredacteur Henk Rolleman E
[email protected] Redacteur Spellenbeurzen Han Heidema E
[email protected]
Bestuursleden Voorzitter Maurice Strubel T 06 421 311 56 E
[email protected] Penningmeester Michael Thorn E
[email protected]
Bureauredactie Erwin Broens, Han Heidema, Ronald Hoekstra, e.a.
Redacteur Spel!enkaarten Han Heidema, E
[email protected]
Redacteur Bordspellen Hans van Halteren E
[email protected]
Redacteur Website Maurice Strubel E
[email protected]
Secretaris / Ledenadministratie Raymond de Waard Palissander 352, 3315 MV Dordrecht T 078- 6163420 (19:00-22:00 uur) E
[email protected]
Redacteur Bordwargames Hans Korting E
[email protected]
Advertenties Niek Ederveen E
[email protected]
Beursorganisator Eelke Heidinga E
[email protected]
www.rubikscubeshop.nl www.dobbelspellenshop.nl Spelkopen.nl www.spelkopen.nl Speltoren www.speltoren.nl The Gamefreak www.thegamefreak.nl Toys&Zo www.toysenzo.nl Tweedehandsspellen.nl www.tweedehandsspellen.nl UGG Distribution www.ugg.de
PR functionaris vacature Algemene bestuursleden Lesley van Hasselt E
[email protected] Marieke Verberne, E
[email protected]. Roland Guijt (co-penningmeester) E
[email protected]
Deadlines Spel! 19.1 10 juli 2015 Spel! 19.1 9 oktober 2015 Overname van (delen van) artikelen uit Spel! is toegestaan, mits met bronvermelding. De redactie beslist over plaatsing van de ingestuurde kopij en behoudt zich het recht voor artikelen te wijzigen of in te korten. Ducosim is niet aansprakelijk voor de inhoud van de artikelen zoals opgenomen in deze uitgave en neemt geen verantwoordelijkheid voor de geplaatste artikelen.
Spel! is een uitgave van Ducosim, de Landelijke Spellenvereniging en verschijnt 4 keer per jaar: www.ducosim.nl 39
