Winkeldochters en kostbare kleinoden. Een onderzoek naar unieke opleidingen in de bve-sector

Winkeldochters en kostbare kleinoden Een onderzoek naar unieke opleidingen in de bve-sector

April 2003

Den Haag, april 2003 Auteurs: P. Smets, R. Baarda Dit onderzoek is uitgevoerd door smets+ hover+ in opdracht van COLO te Zoetermeer. smets+ hover+ adviseurs voor professionele organisaties Raamweg 17 2596 HL DEN HAAG T: 070 3 450 520 F: 070 3 600 869 E: [email protected] W : www.smetshover.nl

2

Winkeldochters en kostbare kleinoden

INHOUDSOPGAVE 1.

INLEIDING ....................................................................................................................................... 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

2.

UITGANGSSITUATIE ..................................................................................................................... 1 DOEL VAN HET ONDERZOEK ........................................................................................................ 1 OFFERTEVERZOEK ....................................................................................................................... 1 WERKWIJZE ................................................................................................................................. 1 LEESWIJZER ................................................................................................................................. 2

UNIEKE OPLEIDINGEN ................................................................................................................ 3 2.1 INLEIDING .................................................................................................................................... 3 2.2 DEFINITIE .................................................................................................................................... 3 2.3 KWANTITATIEVE BENADERING .................................................................................................... 3 2.3.1 Het aanbod van kwalificaties.................................................................................................. 4 2.3.2 Het gebruik van licenties ........................................................................................................ 5 2.3.3 De rol van de arbeidsmarkt .................................................................................................... 5 2.3.4 Meer dan de helft niet in gebruik............................................................................................ 6 2.4 WAAROM KLEINE OPLEIDINGEN................................................................................................... 6 2.4.1 Tijdelijk niet in gebruik........................................................................................................... 6 2.4.2 Nicheopleidingen .................................................................................................................... 6 2.4.3 (Internationale) wettelijke regels............................................................................................ 7 2.4.4 Einde levenscyclus.................................................................................................................. 7 2.4.5 Branche wil kwalificatie handhaven....................................................................................... 7 2.4.6 Andere redenen....................................................................................................................... 7 2.5 HOE KLEINE OPLEIDINGEN HANDHAVEN? .................................................................................... 7 2.5.1 Samenvoegen opleidingen ...................................................................................................... 7 2.5.2 Individualiseren...................................................................................................................... 7 2.5.3 Aanbieden BBL-route ............................................................................................................. 8 2.5.4 Samenwerken tussen partijen ................................................................................................. 8 2.5.5 Zelf uitvoeren.......................................................................................................................... 8 2.5.6 Post-initieel verzorgen............................................................................................................ 8 2.5.7 Diverse mogelijkheden ........................................................................................................... 8 2.6 TOEKOMST UNIEKE KWALIFICATIES ............................................................................................. 8 2.6.1 Huidige aanpak regulering (unieke) kwalificaties.................................................................. 8 2.6.2 Overlap weghalen................................................................................................................... 9 2.6.3 Clusteren binnen eigen kenniscentrum en met anderen.......................................................... 9 2.6.4 Inhoud als uitgangspunt voor clustering ................................................................................ 9 2.6.5 Handhaven via diplomaprofilering......................................................................................... 9 2.6.6 Instellen eigen overlegstructuur ............................................................................................. 9 2.6.7 Wel beroep handhaven maar geen WEB kwalificatie ontwerpen ........................................... 9 2.6.8 Tempoverschil......................................................................................................................... 9 2.6.9 Het ontwikkelen van criteria voor voortbestaan van unieke opleidingen............................. 10 2.7 SCENARIO’S ............................................................................................................................... 10 2.7.1 WEB uitvoeren...................................................................................................................... 10 2.7.2 Aparte status voor unieke opleidingen.................................................................................. 11 2.7.3 Kwantitatieve normen........................................................................................................... 11 2.7.4 Samenwerken op basis van eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden ....................... 12 2.7.5 Scenario’s gewogen.............................................................................................................. 12

3.

SAMENVATTING .......................................................................................................................... 14 3.1 3.2 3.3 3.4

4.

INLEIDING .................................................................................................................................. 14 LIJST VAN UNIEKE OPLEIDINGEN ................................................................................................ 14 KENNISCENTRA EN UNIEKE OPLEIDINGEN .................................................................................. 14 TOEKOMSTSCENARIO’S.............................................................................................................. 15

BIJLAGEN....................................................................................................................................... 17 4.1 4.2

AFKORTINGEN ........................................................................................................................... 17 LIJST VAN DEELGENOMEN KENNISCENTRA ................................................................................ 17

smets+ hover+ adviseurs voor professionele organisaties

3

4.2.1 Informatieronde .................................................................................................................... 17 4.2.2 Werkbijeenkomst................................................................................................................... 17 4.3 OVERZICHT LOPENDE KWALIFICATIES ZONDER DEELNEMERS .................................................... 18 4.4 LOPENDE KWALIFICATIES MET LANDELIJK MINDER DAN 50 DEELNEMERS ................................. 19 4.5 MATE VAN SPECIFICITEIT VAN BEROEPSOPLEIDINGEN ............................................................... 20

4


1. INLEIDING 1.1 Uitgangssituatie Het streven naar nieuwe brede kwalificaties zal de komende jaren een belangrijke plaats krijgen op de beleidsagenda. Het systeem van een één op één relatie van kwalificaties en opleidingen en een daarbij behorend bekostigingssysteem zal waarschijnlijk worden losgelaten, en zich meer gaan ontwikkelen in de richting van een grotere flexibilisering in de vertaalslag tussen de vraag naar personeel op de arbeidsmarkt en de uiteindelijke inrichting van het opleidingsaanbod op scholen. De discussie over verbreding loopt al een paar jaar en heeft in 2002 een versnelling gekregen door het verschijnen van de COLO beleidsvisie ‘Samen werken aan leren’. Naast de beoogde verbreding is hierin aangegeven dat er ruimte moet blijven voor smalle(re) beroepsprofielen. De veronderstelling daarbij is dat ROC’s om bedrijfseconomische redenen minder rendabele opleidingen uit het opleidingsaanbod zouden kunnen beëindigen. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen voelt veel voor een aanpak waarbij een deel van het macrobudget wordt aangewend voor de instandhouding van unieke opleidingen. De Bve raad heeft inmiddels een procedure ontwikkeld die gevolgd kan worden hoe met een mogelijke sluiting van een bedreigde opleiding kan worden omgegaan. De gevolgen van de plannen voor bredere kwalificatieprofielen zijn op dit moment nog niet geheel te overzien. Wel is duidelijk dat voor kleinere opleidingen, en dan diegene op een beperkt aantal locaties wordt aangeboden, er een risico bestaat dat zij uit het opleidingsaanbod zullen verdwijnen. De toekomst van de unieke bedreigde opleidingen dient daarom te sporen met de herijking van de kwalificatiestructuur. Het kenniscentrum SVGB in het bijzonder pleit voor een zorgvuldige en transparante aanpak. Overigens dient opgemerkt te worden dat sommige opleidingen reeds voor de mogelijke invoering van een nieuwe kwalificatiestructuur in een bedreigde situatie verkeren. Nu een mogelijke verbreding aan de orde is komen deze opleidingen extra onder druk.

1.2 Doel van het onderzoek Het bovenstaande is aanleiding voor het COLO om in samenwerking met het SVGB een onderzoek te laten uitvoeren naar de problematiek van de unieke bedreigde opleidingen. Het doel van het te voeren onderzoek is tweeledig. Ten eerste gaat het om een inventarisatie van unieke bedreigde opleidingen. Ten tweede gaat het om een uitwerking van oplossingsmogelijkheden of ‘scenario’s’ om unieke bedreigde opleidingen voor de Nederlandse arbeidsmarkt te behouden. Daarbij is het van belang te weten welke opvattingen kenniscentra hebben over het voortbestaan van unieke opleidingen.

1.3 Offerteverzoek Op 11 september 2002 doet het COLO, de vereniging kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven, een schriftelijk verzoek voor het uitbrengen van een offerte voor het verrichten van een onderzoek over de unieke bedreigde opleidingen onder de 21 kenniscentra beroepsonderwijs en bedrijfsleven. In november 2002 is de offerte goedgekeurd en in december zijn de feitelijke werkzaamheden voor het onderzoek gestart. De afronding van het onderzoek heeft in maart 2003 plaatsgevonden.

1.4 Werkwijze Het onderzoek is langs de volgende stappen uitgevoerd: • Allereerst is onderzocht in welke mate unieke opleidingen voorkomen in het middelbaar beroepsonderwijs. Met behulp van kwantitatieve analyses is dit in kaart gebracht; • Aan de hand van de algemene onderzoeksvragen en de eerste bevindingen is een vragenlijst opgesteld ten behoeve van de informatievergaring bij de kenniscentra; • Verzamelen van informatie en opvattingen onder de 21 kenniscentra door interviews en een schriftelijke enquête; smets+ hover+ adviseurs voor professionele organisaties

1

• •

Presenteren en bespreken van de uitkomst met de kenniscentra tijdens een werkbijeenkomst op 20 februari 2003; Het vastleggen van de bevindingen in een slotnotitie.

1.5 Leeswijzer Allereerst wordt nader ingegaan op de definitie van een unieke bedreigde opleiding. Vervolgens wordt op kwantitatieve wijze geïllustreerd hoeveel en welke unieke opleidingen er zijn. Daarna wordt beschreven waarom er unieke en kleine opleidingen zijn en welke manieren er reeds zijn ontwikkeld om deze opleidingen te laten continueren. Vervolgens is een aantal scenario’s besproken waarlangs in de toekomst het aanbod van unieke opleidingen gereguleerd zou kunnen worden. Tot slot is in de bijlage een aantal kwantitatieve overzichten gegeven.

2


2. UNIEKE OPLEIDINGEN 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk start met een toelichting van de gebruikte definitie. Vervolgens gaat een kwantitatief deel over de aanwezigheid en omvang van unieke opleidingen. Aansluitend wordt ingegaan op het fenomeen unieke opleidingen en de huidige strategieën om kleine opleidingen ‘in de lucht’ te houden. Vervolgens wordt geanalyseerd hoe in de toekomst met unieke opleidingen omgegaan kan worden en welke scenario’s mogelijk en wenselijk zijn.

2.2 Definitie Een unieke, bedreigde opleiding is in dit onderzoek beschouwd als een kleine maar maatschappelijk relevante opleiding. Het onderzoek startte door als werkdefinitie te hanteren voor een unieke, bedreigde opleiding: een opleiding met een klein aantal deelnemers dat op een klein aantal locaties in Nederland wordt verzorgd. Deze werkdefinitie en de daaruit voortvloeiende overzichten zijn tevens gebruikt als uitgangspunt om de thematiek van de unieke opleidingen bij de kenniscentra aan te kaarten. Het feit dat een opleiding klein is, zegt nog weinig over het unieke karakter en de vraag of een opleiding om wat voor reden dan ook moet blijven bestaan. De belangrijkste redenen om een opleiding te continueren liggen in de (maatschappelijke) vraag van deelnemers en afnemers. Bij de eerste overzichten en analyses is de werkdefinitie van unieke bedreigde opleidingen geoperationaliseerd met opleidingen die daadwerkelijk op vijf of minder plaatsen worden verzorgd met gemiddeld minder dan vijftig deelnemers. Naarmate het onderzoek vorderde bleek dat deze definitie niet geheel bruikbaar was omdat er ook opleidingen waren die op meer dan vijf plaatsen worden verzorgd, maar met een zeer beperkt aantal deelnemers. Dat opleidingen een klein aantal deelnemers hebben, maakt ze voor kenniscentra nog niet bedreigd. In sommige gevallen zijn er goede bestaansgronden voor kleine opleidingen. We komen daar in paragraaf 2.4 nog op terug.

2.3 Kwantitatieve benadering De eerste onderzoeksvraag betreft de omvang van het aantal unieke bedreigde opleidingen. Een aantal elementen om daar zicht op te krijgen speelt een rol: • Het aanbod van kwalificaties in het beroepsonderwijs lijkt veel op een boekhouding. Er starten steeds nieuwe kwalificaties en andere kwalificaties worden beëindigd. In het schooljaar 2002-2003 waren er inclusief het agrarisch onderwijs ongeveer 700 lopende kwalificaties en ongeveer 175 aflopend. Door de wisselingen is het lastig om duurzaam meerjarige analyses te maken. In de vervolganalyses zijn de aflopende kwalificaties buiten beschouwing gelaten. Het ligt immers voor de hand te veronderstellen dat hier kwalificaties worden aangeboden met een aflopend aantal deelnemers. • Na de eerste analyses werd duidelijk dat er veel kwalificaties bij opleidingsinstellingen feitelijk niet verzorgd worden. Ook blijkt dat sommige opleidingen met weinig deelnemers op meer dan 5 plaatsen worden verzorgd. Daarom is in een vervolgstap het analysekader verbreed door alle kwalificaties met landelijk minder dan 50 daadwerkelijk ingeschreven deelnemers in het onderzoek te betrekken. • Bij de tellingen die het ministerie van OCenW hanteert worden de zogeheten artikel 7.2.4. f opleidingen wel erkend op basis van de WEB en daarmee betrokken bij de kwalificatiestructuur. Dit betreft vaak kortere opleidingen van minstens 15 weken die echter niet bekostigbaar zijn. Sommige kenniscentra zoals de SVGB en VTL (Vakopleiding Transport en Logistiek) hebben relatief veel van dergelijke opleidingen. Deze kwalificaties worden in veel gevallen wel meegeteld in overzichten over de kwalificatiestructuur. Voor het SVGB hebben deze f-kwalificaties vooral een communicatieve functie voor de betrokken branches.


3

•

Elke beroepsopleiding heeft te maken met een levenscyclus waarin op drie momenten er sprake kan zijn van een bedreiging. Bij de start van een opleiding is de omvang altijd klein. In deze fase is de opleiding een kasplant die een kans moet krijgen om zijn bestaansrecht in een aantal jaren te bewijzen. Gedurende de looptijd van een opleiding kan één of meerdere keren sprake zijn van een conjuncturele recessie, waardoor de vraag van deelnemers en afnemers tijdelijk minder is. Op het eind van de levenscyclus is de opleiding ook klein en zal ze ophouden te bestaan als de maatschappelijke vraag opdroogt. Dit laat onverlet dat er ook opleidingen zijn die min of meer permanent klein zijn. Op deze zogeheten ‘niche’ opleidingen zal in paragraaf 2.4.2 worden teruggekomen.

Een deelnemer is iemand die in één van de leerjaren van een beroepsopleiding is ingeschreven ongeacht of het om een beroepsopleidende (BOL, voltijd of deeltijd) of beroepsbegeleidende (BBL) leerweg gaat. Op basis van deze voorbehouden zijn onderstaande overzichten samengesteld.

2.3.1 Het aanbod van kwalificaties1 De 21 kenniscentra bieden bij elkaar ongeveer 700 lopende kwalificaties aan. 119 kwalificaties blijken geen deelnemers te hebben (=17% van het totaal). Een deel van deze kwalificaties, 37 in totaal, behoren tot de zogeheten artikel 7.2.4.f opleidingen. Deze kwalificaties hebben geen bekostigde leerlingen.2 Daarnaast zijn er 216 kwalificaties die landelijk minder dan 50 deelnemers hebben (31% van het totaal).3 Het aantal uitvoeringslokaties per kwalificatie varieert van 1 tot 18. (Een voorbeeld van de laatste: de kwalificatie productiemedewerker plaatwerker heeft landelijk 33 deelnemers die bij 18 ROC’s de opleiding volgen.). De overige kwalificaties, 355 in totaal (52%), hebben landelijk 50 of meer deelnemers. Grafisch ziet de verdeling er dan als volgt uit: Figuur 1 Omvang van de kwalificaties

17% leeg klein

52%

overig

31%

1

Het overzicht van kwalificaties en licenties en de vulling met deelnemers daarvan is een complexe materie. De heren T. van Essen en H. Denies (beiden van het ministerie van OCenW) en de heer J. Guerand (ministerie van LNV) hebben veel bijgedragen om een goed overzicht te schetsen.

2

Dat kan wel betekenen dat deze kwalificaties wel deelnemers bevatten maar daar heeft het ministerie van OCenW geen zicht op.

3

Methodologisch was het alleen mogelijk om het overzicht van lopende kwalificaties van schooljaar 2002-2003 te maken. De deelnemersaantallen hebben betrekking op schooljaar 2001-2002. Dat kan met name bij beginnende kwalificaties tot enige vertekening leiden. Bekend is dat de laatste jaren kenniscentra iets terughoudender zijn geweest in het aanvragen van nieuwe kwalificaties. 4


2.3.2 Het gebruik van licenties Een ROC, vakschool of AOC heeft een licentie per kwalificatie nodig om een opleiding te mogen geven. De WEB gaat er van uit dat wanneer een onderwijsinstelling een licentie heeft deze ook daadwerkelijk wordt aangeboden. Hoeveel licenties zijn er en hoeveel deelnemers herbergen deze licenties? In totaal zijn er 16276 licenties in gebruik voor lopende kwalificaties. Ruim 1300 keer (ofwel 8%) betreft het licenties die op geen enkele opleidingslokatie geen enkele ingeschreven deelnemer hebben. (Voorbeeld: de kwalificatie montage-assistent koudetechniek (MASK) heeft landelijk geen deelnemers, terwijl 27 ROC’s hiervoor een licentie hebben). Dit aantal is inclusief de zogeheten art. 7.2.4.f (van de WEB) kwalificaties. 8496 licenties (ofwel 52%) zijn niet in gebruik, maar van die kwalificaties heeft ten minste één ROC, vakschool of AOC, wel minstens één deelnemer ingeschreven. (Voorbeeld: de kwalificatie kaderfunctionaris betontimmerbedrijven heeft op één ROC daadwerkelijk 16 deelnemers ingeschreven, terwijl er daarnaast nog 26 ROC’s deze opleiding wel in licentie hebben maar er geen deelnemers in hebben ingeschreven). Daarnaast zijn er 6438 licenties wel in gebruik met minimaal één deelnemer per onderwijsinstelling (ofwel 40%). Figuur 2 Gebruik van licenties door ROC’s, vakscholen en AOC’s

8% leeg

40%

geen gebruik in gebruik

52% Uit deze figuur blijkt dat 60% van de licenties bij de opleidingsinstellingen niet in gebruik is. In een kwantitatieve bijlage wordt nog nader ingegaan op kwalificaties met een beperkte belangstelling.

2.3.3 De rol van de arbeidsmarkt Een argument dat gehanteerd kan worden bij het handhaven van unieke opleidingen is de specifieke rol die de kwalificatie heeft voor de arbeidsmarkt. Ontwikkeling van de beroepen op de arbeidsmarkt Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt kunnen aanwijzingen opleveren voor de behoefte van afgestudeerden van een bepaalde kwalificatie. Het beschikbare materiaal, met name afkomstig van de Rubs onderzoeken en die bewerkt worden voor het ROA (Researchcentrum Onderwijs Arbeidsmarkt), zijn echter onvoldoende gedetailleerd om op kwalificatieniveau uitspraken te doen over ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Hoewel meerjarige analyses wel duidelijk trends laten zien waaruit blijkt dat bijvoorbeeld agrarische en industriële beroepen in relatieve, maar ook grotendeels in absolute zin dalen, zijn deze overzichten te globaal om op basis hiervan uitspraken te doen. Specificiteit van een kwalificatie Een opleiding kan uniek zijn, omdat alleen met deze opleiding en op geen enkele andere manier toeleiding tot het beroep mogelijk is. Bijvoorbeeld arts of onderwijzer. De meeste beroepen zijn op die manier niet uniek. Ongeveer 50-80% van de beroepen zijn ook met een andere opleiding toegankelijk. Daar staat tegenover dat een bepaalde opleiding ook toegang biedt tot andere be-


5

roepen dan waarvoor wordt opgeleid. Men spreekt in dit verband van substitueerbaarheid of specificiteit. Tijdens het onderzoek is ook gesuggereerd het begrip onomkeerbaarheid te gebruiken om aan te geven dat men alleen toelaatbaar is tot een beroepsgroep met één unieke kwalificatie. Omdat reeds in eerder uitgevoerd arbeidsmarktonderzoek specificiteit voor dit fenomeen wordt gebruikt is dit begrip in dit onderzoek verder ook gehanteerd. De specificiteit kan een signaal zijn voor de mate waarin een kwalificatie uniek is voor het bijbehorende beroep waarvoor wordt opgeleid. De mate van specificiteit is voor het mbo met name uitgewerkt door het ROA. In de schoolverlatersonderzoeken is onderzocht in welke mate de huidige functie kan worden vervuld met de eigen opleidingsrichting. Helaas is voor dit onderzoek naar unieke opleidingen deze bron niet geheel bruikbaar om de volgende redenen: • Het ROA clustert om statistische redenen kwalificaties die aan elkaar verwant zijn. Hierdoor verdwijnt juist het zicht op unieke opleidingen. • Sommige opleidingen kennen een zodanige beperkte respons dat zij buiten het onderzoek worden gehouden. Dit gebeurt als het aantal respondenten in twee peiljaren gezamenlijk lager is dan 10. Juist bij kleine kwalificaties treedt dit fenomeen op. • Verder is het ROA onderzoek onder schoolverlaters in het mbo niet volledig dekkend. Het hangt af van de bereidheid van ROC’s, vakscholen en AOC’s om deel te nemen aan het onderzoek. Ook hierdoor kunnen kleinere kwalificaties buiten het onderzoek blijven. Bij grotere kwalificaties speelt dit minder. Niettemin kan de wijze waarop een kwalificatie aansluit op het betrokken beroepsdomein aanwijzingen opleveren voor de specificiteit van een kwalificatie. In een bijlage is een overzicht gegeven van een aantal geclusterde opleidingen, waarvan wel uitkomsten gepresenteerd konden worden. Uit onderzoek is bekend dat zorgende beroepen vooral door wettelijke voorschriften de hoogste specificiteit hebben en economische de laagste. Technische beroepen nemen over het algemeen een tussenpositie in, maar daarbinnen is een grote variëteit. (Zie o.a. ROA, via http://www.fdewb.unimaas.nl/roa/SIS/home.html. ). In een bijlage van dit onderzoek wordt een overzicht gegeven van de specificiteit van opleidingen waarvan gegevens beschikbaar zijn. Nogmaals, doordat het landelijk beschikbare onderzoek over de arbeidsmarktinstroom gegevens niet op kwalificatieniveau maar op een globaler niveau plaatsvindt is hiermee onvoldoende ondersteuning te geven voor uitspraken over de mate waarin unieke opleidingen opleiden voor een specifiek segment op de arbeidsmarkt.

2.3.4 Meer dan de helft niet in gebruik De helft van de kwalificaties en meer dan de helft van de licenties is niet in gebruik. Dat duidt op een geringe vraag van deelnemers naar die opleidingen. Of afnemers behoefte hebben aan unieke opleidingen is niet goed af te leiden, omdat de specificiteit of substitueerbaarheid van unieke opleidingen onbekend is. In het algemeen zijn opleidingen echter niet specifiek.

2.4 Waarom kleine opleidingen Voor het onderzoek is het van belang zicht te krijgen op de vraag waarom er kleine opleidingen zijn. De verkenning bij de kenniscentra resulteerde in een aantal verschillende motieven die hieronder worden toegelicht.

2.4.1 Tijdelijk niet in gebruik Sommige opleidingen zijn klein omdat er tijdelijk geen vraag naar is. Dat kan omdat kwalificaties met conjuncturele schommelingen te maken hebben.

2.4.2 Nicheopleidingen Er zijn opleidingen die een stabiele maar beperkte maatschappelijke vraag hebben. Voorbeelden daarvan zijn gevonden in de textielindustrie, motorrevisie, en bij nutsstroommedewerkers. Het opleidingsaanbod concentreert zich dan in de regio’s waar deze specifieke arbeidsmarkt aanwezig is. Daarnaast zijn er voorbeelden gevonden waar de maatschappelijke vraag zodanig is dat 6


het aanbod van opleidingen op één plaats is geconcentreerd. Diverse opleidingen in de gezondheidstechniek zijn op een dergelijke wijze georganiseerd.

2.4.3 (Internationale) wettelijke regels Er zijn wettelijke regels, soms internationaal, die eisen stellen aan opleidingen. Deze regels kunnen betrekking hebben op gezondheidszorg (nauwkeurig omschreven handelingen), vliegtuigindustrie (dat is gebaseerd op internationale afspraken over veiligheid) of de nautische sector (dat ook gebaseerd is op internationale afspraken). In de electriciteitssector speelt de veiligheidswetgeving die nageleefd moet worden.

2.4.4 Einde levenscyclus Sommige kwalificaties zijn aan het eind van de levenscyclus, omdat het bijbehorende beroep nagenoeg verdwenen is. Het gaat daarbij om opleidingen in de techniek, zoals bijvoorbeeld gieterij medewerkers. In de drukkerijbranche gaat het om recent verdwenen beroepen als loodzetter of boekbinder.

2.4.5 Branche wil kwalificatie handhaven In andere gevallen wil de branche een lege kwalificatie handhaven. Dit gebeurt omdat sociale partners in de desbetreffende branche dat wensen. Het bekendste voorbeeld dat in het onderzoek is aangetroffen is de smid. De branche wil dit beroep graag handhaven terwijl er niet meer voor wordt opgeleid.

2.4.6 Andere redenen De manier waarop de Wet Educatie en Beroepsonderwijs tot stand is gekomen heeft geleid tot het totstandkomen van de kwalificatie praktijkopleider die bij veel kenniscentra bestaat. Door de invoering van de WEB werd deze aanvankelijk korte cursus uitgebouwd tot een meerjarig opleidingstraject dat voor de doelgroep, de praktijkopleiders, vaak te lang en te intensief werd, waardoor de belangstelling terugliep. Kenniscentra kunnen besluiten deze kwalificatie gezamenlijk uit te voeren. Anderzijds leven ook ideeën om deze opleiding weer de oorspronkelijke doelstelling terug te geven en weer als korte cursus, maar buiten de WEB, aan te bieden. Sommige kwalificaties verdwijnen omdat de bijbehorende branche niet krachtig genoeg is om een beroepscompetentieprofiel op te stellen. Een voorbeeld is de behoudsmedewerker archief en papier. Dit benadrukt nog eens het vraagstuk hoe een kenniscentrum omgaat met kleine branches, die soms problemen hebben een beroepscompetentieprofiel op te stellen.

2.5 Hoe kleine opleidingen handhaven? Het blijkt dat kennis- en opleidingscentra inmiddels verschillende strategieën en activiteiten hebben ontwikkeld om kleinere kwalificaties te laten voortbestaan.

2.5.1 Samenvoegen opleidingen Opleidingscentra bieden bepaalde kwalificaties met een beperkt aantal deelnemers in gezamenlijkheid aan. Voor een deel is dat begrijpelijk omdat sommige kwalificaties veel verwantschap hebben met elkaar en kwalificaties soms zijn opgebouwd uit deelkwalificaties die bij een of meer andere kwalificaties hetzelfde zijn. Een variant daarop is dat algemene vakken in gezamenlijkheid worden aangeboden, en alleen de specifieke beroepsgerichte kwalificaties in aparte groepen worden gegeven.

2.5.2 Individualiseren Het individualiseren van het onderwijs wordt zowel door kenniscentra als door het uitvoerend beroepsonderwijs als een mogelijkheid gezien om kleine opleidingen in stand te houden. Daarbij wordt vaak aangesloten bij moderne ideeën over onderwijs zoals probleemgestuurd onderwijs, die het mogelijk maken dat deelnemers individueel bepaalde onderwijsprogramma’s kunnen volgen. Hoewel deze optie aantrekkelijk lijkt moet bedacht worden dat dergelijke onderwijsprogramma’s hoge eisen stellen aan de taalvaardigheid van deelnemers. Door abstracte taal-


7

formuleringen van de schriftelijke instructie dreigen bij cognitief minder sterke deelnemers motivatieverlies en uitval.

2.5.3 Aanbieden BBL-route Een andere veel gekozen manier is het verzorgen van kleine opleidingen door alleen de BBLroute aan te bieden. Dit heeft twee kanten. Aan de ene kant leren deelnemers vaardigheden van unieke opleidingen soms juist in de praktijk, waardoor de BBL-route aantrekkelijk is. Ook kunnen deelnemers hierdoor werkzaam zijn in een bedrijf dat dicht in de buurt is, waardoor er slechts één dag per week gereisd hoeft te worden naar de onderwijsinstelling. Aan de andere kant kan het voor onderwijsinstellingen bedrijfseconomisch van belang zijn om deelnemers een onderwijsroute te laten volgen die een lagere onderwijsinvestering vraagt. Er zijn in de praktijk creatieve vormen van onderwijsuitvoering ontstaan. Voorbeelden daarvan zijn dat BBL-docenten en praktijkbegeleiders op de werkplek onderwijs en begeleiding verzorgen, waardoor deelnemers niet zelf hoeven te reizen naar de opleidingslokatie. Voorbeelden hiervan zijn o.a. aangetroffen in de textielbranche.

2.5.4 Samenwerken tussen partijen In sommige gevallen worden opleidingen mede gefinancierd door branches, die belang hechten aan het voortbestaan van een bepaalde opleiding.4

2.5.5 Zelf uitvoeren Een andere optie is om een unieke opleiding door het Kenniscentrum zelf uit te laten voeren. De branche waarvoor wordt opgeleid is dan verzekerd dat kwalificaties ook in de toekomst aangeboden kunnen blijven. Het bekendste voorbeeld, is de onderbrenging van de opleidingen schoentechniek, lederwaren en orthopedie bij het kenniscentrum SVGB.

2.5.6 Post-initieel verzorgen In sommige gevallen wordt er voor gekozen een gedeelte van de opleidingen in het post-initieel traject aan te bieden. Dat gebeurt o.a.bij opleidingen in de horeca. De beslissing hiervoor wordt mede ingegeven door de mate waarin opleidingen al of niet behoren tot het initieel traject, de omvang van het programma en het deelnemersaanbod. Deze postinitiële trajecten worden dan in de vorm van contractonderwijs aangeboden, soms door het kenniscentrum zelf of soms door andere. Een ander voorbeeld hiervan is de functie van bedrijfsleider in een garage, een functie die men pas verwerft nadat een groot aantal andere functies zijn doorlopen. Het opleidingstraject voor bedrijfsleider lijkt dan minder goed in het initiële traject te passen.

2.5.7 Diverse mogelijkheden Uit deze opsomming blijkt dat er in de praktijk reeds diverse creatieve oplossingen zijn gevonden om kleine unieke opleidingen te laten voortbestaan. De mogelijkheden van kenniscentra om kleinere opleidingen te continueren krijgt mede vorm door verschillende oplossingsstrategieën naast elkaar te gebruiken.

2.6 Toekomst unieke kwalificaties 2.6.1 Huidige aanpak regulering (unieke) kwalificaties Kenniscentra streven op dit moment naar de totstandkoming van de beroepscompetentieprofielen en de daarvan afgeleide kwalificatieprofielen. In het pad daar naar toe worden activiteiten ondernomen waarmee het aanbod van kleine, unieke opleidingen kan worden gereguleerd. In het onderzoek en tijdens de werkbijeenkomst zijn diverse soorten oplossingen genoemd. Hoewel het in dit onderzoekstraject met name gaat om de unieke opleidingen blijkt uit de manier waarop kenniscentra de herordening van de kwalificatiestructuur uitvoeren dat deze kleinere opleidingen over het algemeen in het gehele veranderingsproces worden meegenomen. Hieron4

Soms wordt tussen opleidingen samengewerkt. In het laboratoriumonderwijs wordt samengewerkt tussen het mbo en hbo door de dure laboratoriuminfrastructuur gezamenlijk aan te bieden. 8


der worden activiteiten beschreven die bijdragen tot de nieuwe kwalificatiestructuur en hoe unieke opleidingen daarin een plaats krijgen.

2.6.2 Overlap weghalen Overlap weghalen en het waar mogelijk clusteren van kwalificaties. Deze wijze van herordening komt veel voor. In veel gevallen betekent het dat ook kleine opleidingen hierin worden opgenomen. Een voorbeeld hiervan is het OSLO (Opleidingscentrum Schoenen, Lederwaren en Orthopedie)- project van het SVGB, waarbij 38 kwalificaties zijn gereduceerd tot 11.

2.6.3 Clusteren binnen eigen kenniscentrum en met anderen Kenniscentra clusteren vooral binnen de eigen organisatie, maar soms werken kenniscentra ook samen. Een voorbeeld van dat laatste is het VIPS-project (VEV, Intechnium, Vapro, SOM) waar vier kenniscentra gezamenlijk hun kwalificatiestructuur uitwerken. Een tussenvariant die ook voorkomt is dat een kenniscentrum eerst intern de eigen kwalificatiestructuur herordent en daarna in contact treedt met andere kenniscentra die verwante kwalificaties aanbieden.

2.6.4 Inhoud als uitgangspunt voor clustering In de samenwerking tussen de kenniscentra valt op dat samenwerking plaatsvindt op basis van overeenkomst van de inhoud van het werk. Sommige kenniscentra, zeker degenen waarin een beperkt aantal branches zijn verenigd, hebben een sterke focus op één bepaald aspect van economische activiteit (bv. de motor, de electrotechnische installatie, het horecabedrijf, de drukkerij) en beschouwen ondersteunende kwalificaties in administratie, receptie, logistiek en verkoop daarbij dan van minder groot belang voor de eigen branche en is men meer geneigd voor dit type kwalificaties samenwerking te zoeken met andere kenniscentra.

2.6.5 Handhaven via diplomaprofilering De nieuwe kwalificatiestructuur biedt mogelijkheden om kleine opleidingen te laten voortbestaan. Sommige kenniscentra verwachten dat de mogelijke diplomaprofilering een oplossing kan zijn om kleinere, unieke kwalificaties te laten voortbestaan. Deze kleinere kwalificaties worden dan in de vorm van diplomaprofielen gehandhaafd.

2.6.6 Instellen eigen overlegstructuur Soms kiezen kenniscentra een procedurele aanpak die kan voorzien in het behoud van kleinere opleidingen. Zo heeft Bouwradius een overlegstructuur voor de gespecialiseerde aannemerij, waarbij oplossingen worden gezocht om de opleidingen voor onder andere de kleinere beton- en dakdekkerberoepen in een beperkt aantal regio’s te concentreren. De SVGB heeft voor een groot aantal kleinere kwalificaties een infrastructuur ontwikkeld om met een groot aantal branches tot goede afspraken te komen voor het aanbod van kwalificaties. Verder heeft ook het kenniscentrum SVS een aparte overlegstructuur voor kleine kwalificaties.

2.6.7 Wel beroep handhaven maar geen WEB kwalificatie ontwerpen Een oplossing voor het handhaven van kleine beroepen is een beroep wel op te nemen in de brancheberoepenstructuur maar er geen kwalificatie voor te ontwerpen. Dit kan een manier zijn om vanuit de argumentatie van behoud van cultureel erfgoed bepaalde beroepen te laten bestaan.

2.6.8 Tempoverschil Verder is het opvallend dat er een tempoverschil tussen kenniscentra valt waar te nemen in de omgang met kleinere kwalificaties. Daar waar het ene kenniscentrum regionale concentratie en BBL-varianten al enige tijd als beleidsinstrumentaria hanteert zijn dat voor andere kenniscentra nog maar recent gekozen oplossingen.


9

2.6.9 Ontwikkeling criteria voor voortbestaan van unieke opleidingen In aanvulling op het bovenstaande kan overwogen worden te komen tot een aantal criteria die gebruikt zouden kunnen worden bij de bepaling of een unieke kwalificatie gehandhaafd zou moeten blijven. Werkwijzen die hierboven genoemd zijn zouden voor sommige kenniscentra bruikbaar kunnen zijn om het eigen aanbod van unieke opleidingen te reguleren. Verder kan bij de totstandkoming van de beroepscompetentieprofielen door kenniscentra worden nagegaan in hoeverre er sprake is van uniciteit, waarbij er geen overlap zou dienen te zijn met andere beroepscompetentieprofielen, zowel binnen het eigen kenniscentrum als daarbuiten. Tijdens de werkbijeenkomst waarin de bevindingen van het onderzoek werden gepresenteerd werd de suggestie geopperd om het voortbestaan van unieke opleidingen mede te koppelen aan de specificiteit van opleidingen. Zoals al eerder aangegeven lijkt dit op zich een werkbaar criterium, maar zal de operationalisering op problemen stuiten, omdat deze groep opleidingen juist een dermate kleine instroom in de arbeidsmarkt heeft dat uniforme metingen om op landelijk niveau uitspraken te doen lastig zal zijn. Verder wordt diverse malen gewezen op de mogelijkheid om te komen tot internationale oplossingen. Bij een aantal kenniscentra wordt deze mogelijkheid genoemd.

2.7 Scenario’s Een vraag in het onderzoek is hoe in de toekomst het aanbod van kleine unieke opleidingen gereguleerd zou kunnen worden. Tijdens de werkbijeenkomst zijn aan de kenniscentra een aantal scenario’s of denkrichtingen voorgelegd. Deze scenario’s zijn ontwikkeld en gemaakt op basis van de uitkomsten en opvattingen die tijdens de informatieronde vooraf aan de werkbijeenkomst zijn geïnventariseerd. Deze scenario’s zijn door de aanwezigen tijdens de werkbijeenkomst beoordeeld op voor- en nadelen en op mogelijke gevolgen voor betrokken partijen en de kwalificatiestructuur. Partijen zijn: • Bedrijven • Branches • Kenniscentra • Deelnemers • ROC’s/vakscholen/AOC’s • Overheid De deelnemers aan de werkbijeenkomst hebben de scenario’s verder uitgewerkt. Hieronder is hun uitwerking daarvan weergegeven.

2.7.1 WEB uitvoeren Typering van dit scenario. De analyse van het aanbod van kwalificaties laat zien dat veel kwalificaties wel in licentie zijn bij onderwijsinstellingen, maar dat vaak wordt afgezien van het feitelijk gebruik van deze licenties. Door instellingen te verplichten licenties daadwerkelijk uit te voeren waar de WEB vanuit gaat, ontstaat een veel scherper zicht of de bestaanszekerheid van sommige opleidingen uitvoerbaar is. De deelnemers aan de werkbijeenkomst zien de volgende voor- en nadelen. Tabel 1 Voor- en nadelen scenario Voordelen Door het schrappen van licenties ontstaat een duidelijker aanbod. Alle partijen hebben de zekerheid dat de licentie wordt uitgevoerd.

Nadelen Er zal verlies zijn van unieke opleidingen, die vanwege beperkte instroom niet interessant genoeg zijn om aan te bieden. Er is een controle nodig die op uitvoering toeziet.

Gevolgen voor partijen

10


Voor bedrijven en branches zal toestroom van vakmensen van de unieke opleidingen verdwijnen en kosten zullen oplopen om alsnog in de benodigde scholing te voorzien. Voor kenniscentra zal het beheer van de kwalificatiestructuur op termijn vereenvoudigd worden. Voor deelnemers zal het aanbod verschralen, terwijl de post-initiële trajecten zullen versmallen. Voor de opleidingen wordt verwacht dat dit zal leiden tot hogere kosten. Voor de overheid zal het controle apparaat verder uitgebreid moeten worden. Zij zal immers moeten toezien op de naleving of licenties daadwerkelijk worden uitgevoerd. Gevolgen voor de kwalificatiestructuur Met de nieuwe kwalificatiestructuur wordt overlap er uit gehaald waardoor er een transparanter overzicht ontstaat. Dat maakt het voor ROC’s, vakscholen en AOC’s gemakkelijker deze kwalificaties uit te voeren.

2.7.2 Aparte status voor unieke opleidingen Typering van dit scenario. Door unieke opleidingen een aparte status te geven kan de toekomst van deze opleidingen beter gegarandeerd worden. De status garandeert dat de opleidingen een deel van het macrobudget krijgen. Tabel 2 Voor- en nadelen scenario Voordelen Gemakkelijker om specifieke problemen aan te pakken. Dit scenario is herkenbaar en brengt de unieke opleidingen dichter bij de bedrijfstak.

Nadelen Er zit geen visie achter. Het is kwetsbaar en weinig dynamisch. Dit scenario heeft een beperkt bereik.

Gevolgen voor partijen Deze oplossing leidt tot een grotere herkenbaarheid bij bedrijven en branches. Zij kunnen gerichter werven en hebben betere mogelijkheden tot aansturing. Ook komen er meer mogelijkheden voor het combineren van initieel en postinitiële trajecten. Kenniscentra zullen meer betrokken zijn bij dit scenario. Voor deelnemers kan een grotere herkenbaarheid ontstaan voor deze opleidingen. Wel kan het probleem van bereikbaarheid ontstaan, doordat grotere reisafstanden moeten worden afgelegd. Instroom via bedrijven zal vergroot kunnen worden doordat er gerichter geworven zal kunnen worden. Voor opleidingen kan op deze wijze de macrodoelmatigheid beter worden toegepast, mede omdat het aantal licenties wordt beperkt. Voor de overheid kan dit scenario kostenverhogend werken. Wel kan op deze wijze worden voorzien in een maatschappelijke behoefte aan deze unieke opleidingen. Gevolgen voor de kwalificatiestructuur Voor dit scenario zal binnen de kwalificatiestructuur voor deze opleidingen een aparte voorziening moeten worden getroffen.

2.7.3 Kwantitatieve normen Typering van dit scenario. Kwalificaties hebben een minimumomvang nodig om voor bekostiging in aanmerking te komen. Tabel 3 Voor- en nadelen scenario Voordelen Het is eenduidig en efficiënt. Het bevordert clustering en reductie van kwalificaties


Nadelen Er sluipt hiermee een zekere willekeur in. Het is star en laat weinig ruimte voor kwaliteit en innovatie van opleidingen. Het zal startproblemen geven. 11

Het gaat voorbij aan het maatschappelijk belang. Systeem is fraudegevoelig, met name om boven opheffingsnorm te blijven.

Gevolgen voor partijen Bedrijven kunnen onherkenbare beroepspraktijkvormingsplaatsen aanbieden. Voor branches speelt het gevaar van verlies van betrokkenheid en verlies van herkenbaarheid. Kenniscentra komen in een duidelijker positie. Het zal fusiebevorderende gevolgen kunnen hebben en kan kenniscentra in de versterktere positie brengen voor het beoordelen van macrodoelmatigheid. Voor deelnemers kan het gevaar dreigen van avoïsering, omdat opleidingen algemener worden. Ook de keuzemogelijkheden worden minder. ROC’s/vakscholen en AOC’s kunnen zo opleidingsplaatsen worden die met een grotere mate van efficiëntie beheerd worden. Voor de overheid biedt dit scenario veel duidelijkheid en duidelijke normen waarop toezicht kan worden gehouden. Gevolgen kwalificatiestructuur Het aantal kwalificaties zal gereduceerd worden. Verder dreigt een risico van het algemener worden van beroepsopleidingen, ook vanwege het verlies van de beroepscontext.

2.7.4 Samenwerken op basis van eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden Typering van dit scenario In dit scenario werken partijen samen op basis van eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden. Kenniscentra, branches en opleidingen blijken nu al in de praktijk creatieve oplossingen te hebben ontwikkeld om unieke opleidingen in stand te houden. Deze aanpak kan voor de toekomst verder worden versterkt. Tabel 4 Voor- en nadelen scenario Voordelen Het voordeel is dat met dit scenario middelen en deskundigheid gebundeld worden. Er kan groot draagvlak ontstaan bij sociale partners waardoor oplossingen goed uitvoerbaar kunnen zijn.

Nadelen Dit scenario kan leiden tot vrijblijvendheid bij betrokken partijen.

Gevolgen voor partijen Voor bedrijven en branches vergroot dit scenario de betrokkenheid, inclusief het mogelijk beschikbaar stellen van middelen. Kenniscentra komen in de positie om hun regierol daadwerkelijk waar te maken. Voor deelnemers kan hiermee een kwalitatief goede opleidingsplaats gerealiseerd worden. Voor de ROC’s, vakscholen en AOC’s betekent dat doordat zij betrokken zijn bij de identificering van het vraagstuk zij ook oplossingen ten uitvoer kunnen brengen. De overheid zou dit nader kunnen vastleggen in regelgeving met bijbehorende toezichtsbepaling.

2.7.5 Scenario’s gewogen Tijdens de werkbijeenkomst kon de voorkeur voor één van de bovengenoemde scenario’s worden aangegeven. De scenario’s uitvoeringsplicht van de WEB en het hanteren van minimumnormen konden op geen enkele steun rekenen. Voor het creëren van een status aparte van unieke opleidingen is beperkte steun. Het scenario waarin partijen, branches, kenniscentra en opleidingen, samenwerken op basis eigen mogelijkheden krijgt de meeste steun. Dit scenario brengt de kenniscentra in de regierol voor het reguleren van het voortbestaan van unieke opleidingen. 12


De rol van de overheid vraagt nader aandacht. Enerzijds is er veel behoefte aan vrijheid en wensen partijen veel ruimte om eigen oplossingen te organiseren. Anderzijds is er ook een neiging om wanneer partijen hier onvoldoende in slagen of hun zin niet krijgen om dan alsnog extra maatregelen van de overheid te vragen. Het is natuurlijk wel van tweeën een: of de overheid speelt een rol of de overheid speelt geen rol.


13

3. SAMENVATTING 3.1 Inleiding Tot slot worden de onderzoeksvragen nog eens herhaald met daarbij de belangrijkste bevindingen. Allereerst komt de lijst van unieke opleidingen aan de orde en wordt aangegeven op welke wijze hiermee kan worden omgegaan. Daarna wordt ingegaan op de wijze waarop kenniscentra omgaan met deze thematiek. Aansluitend wordt aandacht besteed aan oplossingscenario’s hoe in de toekomst met unieke opleidingen kan worden omgegaan.

3.2 Lijst van unieke opleidingen De aanvankelijke werkhypothese was dat er op basis van een beperkt aantal uitvoeringslokaties en met een beperkt aantal deelnemers een lijst van unieke opleidingen geconstrueerd kon worden. Dit blijkt in de praktijk niet zo eenvoudig te zijn. Een belangrijke reden is wel dat er een lijst op deze wijze geconstrueerd kon worden maar deze lijst dermate groot is, dat het niet reëel is al deze opleidingen als uniek en bedreigd te kwalificeren. De helft van de kwalificaties is niet of nauwelijks in gebruik met landelijk minder dan vijftig deelnemers per kwalificatie. Over het afnemende werkveld zijn op dit moment onvoldoende gegevens beschikbaar om betrouwbare uitspraken te doen over de specificiteit of substitueerbaarheid oftewel de mate waarin een kwalificatie voor één specifiek beroep opleidt. Door de sterke uitbreiding van het aantal licenties bij de opleidingen is het zicht op unieke, tot voor kort beperkt aangeboden, kwalificaties verloren gegaan. Het is niet te zeggen op welke wijze het onderwijs het bezit van de licenties voor deze unieke opleidingen in hun feitelijke opleidingsaanbod verwerken. Als er in de toekomst meer samenwerking zal zijn om unieke opleidingen te handhaven lijkt dit licentiebeleid punt van aandacht. Op grond hiervan wordt vooralsnog afgezien van het presenteren van een lijst van unieke opleidingen.

3.3 Kenniscentra en unieke opleidingen Er zijn diverse redenen waarom opleidingen klein en uniek zijn. Kenniscentra kennen het fenomeen en hebben in de praktijk diverse oplossingen gevonden voor het voortbestaan van kleinere kwalificaties. Kenniscentra zijn niet geneigd deze opleidingen als ‘bedreigd’ te beschouwen, omdat ze bestaansrecht hebben en omdat er positieve verwachtingen zijn dat deze ook kleine kwalificaties in de nieuwe structuur ondergebracht kunnen worden. De nieuwe kwalificatiestructuur zal met name vorm krijgen door het weghalen van overlap tussen bestaande kwalificaties. Naar behoefte zullen ook uitstroomdifferentiaties of diplomaprofielen worden geformuleerd. Hiermee zal vermoedelijk een belangrijk deel van kleinere kwalificaties ondergebracht kunnen worden. Een criterium dat daarbij getoetst kan worden is de mate van belangstelling bij zowel afnemers als deelnemers voor deze kwalificaties. Bij sommige unieke opleidingen kan gebruik worden gemaakt om in plaats van de BOL de BBL-variant aan te bieden, dat voor opleidingsinstellingen bedrijfseconomisch gunstiger is. Als unieke kwalificaties niet ondergebracht kunnen worden in de herziene kwalificatiestructuur kan overwogen worden deze als post-initieel aan te bieden. Een criterium dat gebruikt kan worden om unieke kwalificaties te laten bestaan is de omkeerbaarheid of mate van specificiteit van een kwalificatie. Als de specificiteit hoog is betekent dat dat een beroep alleen uitgeoefend kan worden met een specifieke vooropleiding. Het huidige beschikbare statistische materiaal staat niet toe daar nu op kwalificatieniveau uitspraken over te doen. In het algemeen is bij zorgende beroepen de specificiteit het grootst, bij de economische beroepen het laagst. Technische beroepen nemen een tussenpositie in, ook al is hierbij de variëteit groot.

14


3.4 Toekomstscenario’s Tijdens het onderzoekstraject is een aantal scenario’s of oplossingsrichtingen ontwikkeld waarlangs de thematiek van de unieke opleidingen in de toekomst gereguleerd kan worden. Tijdens een werkbijeenkomst zijn deze scenario’s besproken en van commentaar voorzien. Op deze werkbijeenkomst is de grootste voorkeur gebleken voor het scenario waarin de betrokken partijen, branches, kenniscentra en opleidingen gezamenlijk naar oplossingen zoeken om op basis van eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden het aanbod van unieke kwalificaties te reguleren. Partijen organiseren de unieke opleidingen dan als nicheopleidingen, waar een beperkt aantal onderwijsinstellingen aan deelnemen; de bedrijven en branches een grote rol spelen in het aanbieden van de praktijkcomponent en de expertise van het beroep en de kenniscentra een regisserende rol spelen. En de kosten worden gedeeld.


15

4. BIJLAGEN 4.1 Afkortingen BBL BOL GOC KOC LOB HTV OSLO ROA SH&M SOM SVS VEV VTL WEB

Beroepsbegeleidende leerweg Beroepsopleidende leerweg Grafisch OpleidingsCentrum Kappers Opleidingscentrum Landelijk Orgaan Beroepsonderwijs Horeca, Toerisme en Voeding Opleidingscentrum Schoenen, Lederwaren en Orthopedie Researchcentrum Onderwijs Arbeidsmarkt Stichting Hout & Meubel Stichting Opleiding Metaal Opleidingscentrum voor het Schilders- en Stukadoorsbedrijf & Reclame- en Presentatietechnieken Vereniging voor Electrotechnisch Vakonderwijs Vakopleiding Transport en Logistiek Wet Educatie en Beroepsonderwijs

4.2 Lijst van deelgenomen kenniscentra 4.2.1 Informatieronde Mondelinge interviews zijn gehouden met: • Bouwradius • Innovam • Lift group • SOM • SVGB • VTL Telefonische interviews zijn gehouden met: • GOC • LOB HTV • Vapro • VEV Verder zijn schriftelijke reacties op de vragenlijst ontvangen van: • Aequor • Ecabo • Intechnium • KOC • OVDB • SH&M • SVS • Vocar

4.2.2 Werkbijeenkomst Aan de werkbijeenkomst op 20 februari 2003 hebben deelgenomen: Bal, S. LOB HTV Balakirsky, Mw. K. GOC Beelen, H.J.M. Aequor Buisman, Mw. M. COLO Cras, P. (voorzitter) KC Handel Doest, Mw. J. SVGB Dorst, L. van KOC Nederland smets+ hover+ adviseurs voor professionele organisaties

17

Freling, Mw. C.M.G. Kooi, M. van Kriele, Mw. K. Mays, J.W.A. Mulder, Mw. I Tolsma, P.R. Veen, L. van der Verschoor, H. Vries, W. de Wezep, A. van Wielemaker, C. Zuijlen, J. van

VTL Bouwradius Lift-Group Kenteq (SOM) COLO Vocar Kenteq (VEV) SVS SVGB SVS COLO SVGB

4.3 Overzicht lopende kwalificaties zonder deelnemers

Kenniscentrum Aequor Bouwradius Ecabo GOC Innovam Intechnium KC Handel KOC Lift Group LOB HTV SVS SBW SH&M SOM SVGB VTL Vapro VEV Totaal

totaal aantal Lege Waarvan licenties kwalificaties F-kwalifi- 20022001-2002 2003 caties 8 180 2 49 4 4 12 3 24 5 113 2 55 1 22 1 15 1 8 6 117 3 79 1 16 2 40 11 169 38 16 139 25 15 187 2 2 22 4 97 119 37 1344

Bron: Ministerie OCenW en LNV Toelichting: F-Kwalificaties maken wel onderdeel uit van de kwalificatiestructuur, maar zijn niet bekostigbaar.

In dit overzicht is er van uitgegaan dat ROC’s en vakscholen per kwalificatie over één licentie beschikken en deze opleiding op één plaats aanbieden. Bij de licenties in het agrarisch onderwijs, aangeboden door AOC’s, is uitgegaan van de licenties per opleidingslokatie, omdat het laagste niveau is waar het onderwijs wordt verzorgd. Eén AOC kan meer dan één opleidingslokatie omvatten.

18


4.4 Lopende kwalificaties met landelijk minder dan 50 deelnemers Verzorgd GemidTotaal Deelneop deld Aantal aantal Licenties mers ROC's/va aantal kleine Kennisniet in 2001kscholen deelneme licenties kwalificat 2002-2003 gebruik Relatief 2002 AOC's rs ies centrum Aequor 16 441 48 9,2 273 225 82% Bouwradius 13 280 38 7,4 323 285 88% Ecabo 4 100 14 7,1 153 139 91% GOC 6 100 15 6,7 45 30 67% Innovam 16 304 47 6,5 452 405 90% Intechnium 13 190 61 3,1 334 273 82% KC Handel 6 107 30 26,8 203 173 85% KOC 1 41 4 1,8 15 11 73% Lift Group 12 233 23 12,3 131 108 82% LOB HTV 8 167 19 4,5 185 166 90% SVS 9 175 37 6,5 223 186 83% SBW 8 168 27 4,7 95 68 72% SH&M 9 205 36 1,8 184 148 80% SOM 32 699 115 6,1 773 658 85% SVGB 23 320 23 13,9 108 85 79% SVO 4 59 6 9,8 25 19 76% VTL 12 219 14 15,6 152 138 91% Vapro 6 125 9 13,9 124 115 93% VEV 15 384 97 4,0 445 348 78% Vocar 3 65 5 13,0 56 51 91% Totaal/gem. 216 4382 665 6,6 4299 3634 85% Bronnen: ministeries van OCenW en LNV Toelichting: voor aantal licenties Aequor zie toelichting bij bijlage 4.3.

Toelichting op deze tabel De eerste kolom geeft het aantal verschillende kwalificaties waarin landelijk in schooljaar 20012002 minimaal 1, maar minder dan 50 deelnemers per kwalificatie stonden ingeschreven. Het totaal aantal kwalificaties per kenniscentrum is hier weergegeven. De tweede kolom geeft het totaal aantal deelnemers die in deze kwalificaties ingeschreven staan, getotaliseerd per kenniscentrum. De derde kolom geeft het aantal opleidingsplaatsen bij ROC/vakschool/AOC die deelnemers in deze kwalificatie hebben ingeschreven. Het totaal aantal per kenniscentrum is weergegeven. De vierde kolom is het gemiddeld aantal deelnemers dat per opleidingslokatie deze kwalificatie volgt. Bij dit gemiddelde dient rekening gehouden te worden dat deelnemers zowel in BOL (voltijd en deeltijd) als BBL ingeschreven kunnen zijn alsmede in alle leerjaren van de opleiding. De vijfde kolom geeft het totaal aantal licenties dat ROC’s/vakscholen/AOC’s hebben voor deze opleidingen voor schooljaar 2002-2003. De zesde kolom geeft het aantal licenties dat niet in gebruik is bij ROC’s/vakscholen/AOC’s. De zevende en laatste kolom geeft in procenten de verhouding aan van het aantal licenties waar daadwerkelijk deelnemers in ingeschreven zijn en het totaal aantal licenties dat bij opleidingsinstellingen in omloop is.


19

4.5 Mate van specificiteit van beroepsopleidingen Beroepsopleidingen

61210100000 BOL BB Plantenteelt 61210200000 BOL BB Veehouderij 61210400000 BOL BB Bloemschikken 61210800000 BOL BB Groene ruimte 61230100000 BOL BB Bouw 61230200000 BOL BB Houtbewerking en woninginrichting 61232000000 BOL BB Constructie-, plaatwerken/ pijpenbewerken 61234200000 BOL BB Motorvoertuigen 61234500000 BOL BB Energie- en informatietechniek 61234600000 BOL BB Energietechniek 61236500000 BOL BB Mode en kleding (realisatie) 61238200000 BOL BB Scheepvaart 61239000000 BOL BB Brood- en banketbakken algemeen 61240200000 BOL BB Bedrijfsadministratie 61240300000 BOL BB Beveiliging 61240400000 BOL BB Commercieel 61240700000 BOL BB Secretarieel 61240800000 BOL BB Detailhandel/ambulante handel 61241000000 BOL BB Detailhandel/ambulante handel 61242000000 BOL BB Horeca, instellingskeuken en contractcatering 61250200000 BOL BB Facilitaire dienstverlening 61250400000 BOL BB Verpleging en verzorging 61251000000 BOL BB Uiterlijke verzorging 61310100000 BOL ZB Plantenteelt 61310200000 BOL ZB Veehouderij 61310300000 BOL ZB Levensmiddelentechnologie 61310400000 BOL ZB Bloemschikken 61310500000 BOL ZB Dierverzorging en veterinaire ondersteuning 61310700000 BOL ZB Paardenhouderij en paardensport 61310800000 BOL ZB Groene ruimte 61410100000 BOL KF Plantenteelt 61410200000 BOL KF Veehouderij 61410300000 BOL KF Levensmiddelentechnologie 61410400000 BOL KF Bloemschikken 61410500000 BOL KF Dierverzorging en veterinaire ondersteuning 61410700000 BOL KF Paardenhouderij en paardensport 61410800000 BOL KF Groene ruimte 61410900000 BOL KF Milieutoezicht 61430000000 BOL MKF Techniek 61430100000 BOL MKF Bouw 61430200000 BOL MKF Houtbewerking en woninginrichting 61430500000 BOL MKF Grond-, water- en wegenbouw 61431100000 BOL MKF Beschermings- en afwerkingstechnieken 61431300000 BOL MKF Reclame, presentatie en communicatie 61432500000 BOL MKF Fijnmechanische techniek 61433200000 BOL MKF Operationele techniek 61433500000 BOL MKF Werktuigbouwkunde 61434100000 BOL MKF Motorvoertuigen 61434500000 BOL MKF Energie- en informatietechniek 61434700000 BOL MKF Informatietechniek 61434800000 BOL MKF Scheepsbouwkunde 61436000000 BOL MKF Graf. techn, communicatie, audiovisueel en multimedia

20

HORWG Huidige functie vereist opl.richt.werk geen spe geheel eigen/ alleen -cifieke andere verwante eigen opleiding opleidings opleidings opleidings richting richting richting richting 21,1% 48,0% 41,2% 61,9% 33,8% 59,6%

2,0% 2,7% 11,8%

57,9% 76,0% 13,3% 33,3% 38,1% 40,3% 40,4%

21,1% 22,0% 36,0% 13,7% 26,0%

29,2% 17,1% 62,7% 100,0% 16,7% 55,1% 40,4% 64,8% 24,9% 53,6% 53,3% 46,1% 34,6%

10,6%

23,8% 66,7% 37,3%

36,4% 16,2%

16,7% 8,7% 10,5%

33,3% 27,5% 36,8% 19,8% 50,2% 26,4% 8,7% 32,2% 19,2%

33,3% 8,7% 12,3% 15,4%

41,2% 38,4% 20,1% 29,6% 40,4% 47,7% 24,1% 39,5%

10,5% 5,1%

3,7% 18,4%

27,7% 38,6% 20,1% 33,7% 38,4% 31,8% 35,9% 42,1%

20,6% 17,9% 59,8% 35,5% 12,6% 20,5% 36,3%

5,2% 6,1% 7,9% 6,9% 3,1% 8,2%

28,9% 35,3% 47,4% 32,7% 33,3% 27,5% 23,0%

21,1% 33,6% 11,7% 11,2% 7,5% 51,1% 37,7%

47,8% 41,9% 62,4% 71,4% 36,9% 49,4% 33,4% 48,0%

17,4% 27,9% 14,1%

44,4% 52,5% 80,0% 47,4% 58,0% 62,2% 65,3% 53,5% 48,5%

11,1%

50,0% 25,9% 34,7% 48,2% 52,2% 18,3% 31,1% 34,8% 25,6% 22,4% 28,6% 35,1% 26,7% 30,2% 28,0% 40,7% 40,7% 13,3% 30,0% 19,5% 24,9% 26,3% 31,4% 22,7%

24,9% 3,8% 10,0% 7,8%

1,2% 8,6%

4,7% 1,2% 3,6% 6,7% 6,1% 8,0% 3,7% 6,8% 2,6% 2,6% 2,7%


16,3% 38,0% 11,7% 38,4%

24,4% 17,2% 30,2% 16,0%

6,7% 20,0% 22,4% 10,3% 8,4% 15,1% 26,1%

Beroepsopleidingen

61437100000 BOL MKF Laboratoriumtechniek 61437200000 BOL MKF Milieutechniek 61437300000 BOL MKF Procestechniek 61438000000 BOL MKF Haven en vervoer 61438200000 BOL MKF Scheepvaart 61438300000 BOL MKF Transport en logistiek 61440100000 BOL MKF Automatisering 61440200000 BOL MKF Bedrijfsadministratief 61440400000 BOL MKF Commercieel 61440500000 BOL MKF Economisch-juridisch 61440700000 BOL MKF Secretarieel 61441000000 BOL MKF Detailhandel/ambulante handel 61441100000 BOL MKF Groothandel/distributie 61442000000 BOL MKF Horeca, instellingskeuken en contractcatering 61442100000 BOL MKF Toerisme, recreatie en reizen 61450100000 BOL MKF Assistenten gezondheidszorg 61450200000 BOL MKF Facilitaire dienstverlening 61450300000 BOL MKF Sport en bewegen 61450400000 BOL MKF Verpleging en verzorging 61451000000 BOL MFK Uiterlijke verzorging 61456500000 BOL MKF Mode en kleding (presentatie) 61460200000 BOL MKF Sociaal-cultureel werker 61460300000 BOL MKF Sociaal-pedagogisch werk algemeen 61460400000 BOL MKF Sociaal-juridisch werk 62230100000 BBL BB Bouw 62230200000 BBL BB Houtbewerking en woninginrichting 62230500000 BBL BB Grond-, water en wegenbouw 62231100000 BBL BB Beschermings- en afwerkingstechnieken 62232000000 BBL BB Constructie-, plaatwerken/ pijpenbewerken 62232700000 BBL BB Lassen 62232900000 BBL BB Machinebankwerken/verspanen 62233100000 BBL BB Montage/onderhoud/operationele techniek 62234100000 BBL BB Motorvoertuigen 62234500000 BBL BB Energie- en informatietechniek 62234600000 BBL BB Energietechniek 62235000000 BBL BB Installatie-, service- en onderhoudstechniek 62236000000 BBL BB Graf. Techn, communicatie, audiovisueel en multimedia 62237300000 BBL BB Procestechniek 62238400000 BBL BB Wegvervoer 62239000000 BBL BB Brood- en banketbakken 62240700000 BBL BB Secretarieel 62241000000 BBL BB Detailhandel/ambulante handel 62241200000 BBL BB Opslag/magazijn 62242000000 BBL BB Horeca, instellingskeuken en contractcatering 62250200000 BBL BB Facilitaire dienstverlening 62250400000 BBL BB Verpleging en verzorging 62251000000 BBL BB Uiterlijke verzorging 62430100000 BBL MKF Bouw 62430500000 BBL MKF Grond-, water- en wegenbouw 62431100000 BBL MKF Beschermings- en afwerkingstechnieken 62432000000 BBL ZB Contructie(bank)werken/ (isolatie)plaatwerken/pijpenbewerken 62434100000 BBL MKF Motorvoertuigen


HORWG Huidige functie vereist opl.richt.werk geen spe geheel eigen/ alleen -cifieke andere verwante eigen opleiding opleidings opleidings opleidings richting richting richting richting 27,9% 27,3% 45,9% 22,4% 19,2% 42,5% 5,9% 44,1% 46,2% 46,3% 28,7% 58,0% 100,0% 26,1% 33,4% 12,9% 53,6% 22,4% 10,5% 25,2% 76,9% 53,6% 31,8% 37,1% 28,0% 62,6% 50,0% 46,1% 33,0% 9,6% 12,5% 22,2%

42,2%

3,2% 6,5% 11,0% 5,3% 3,6%

29,9% 45,5% 31,1% 77,6% 40,9% 43,3% 88,2% 37,7% 43,7% 40,8% 47,5% 32,4%

7,4%

48,2%

18,3%

3,5% 1,3% 7,2% 4,3% 1,5% 8,5%

8,2% 62,2% 3,6% 32,1% 30,6% 45,3% 11,5% 7,7% 10,3% 12,0% 34,5% 12,5%

9,3%

54,9% 23,6% 35,6% 41,1% 57,4% 20,9% 11,5% 35,9% 53,6% 36,6% 34,3% 25,0% 50,0% 15,5% 46,5%

20,0% 31,3%

20,9%

70,4% 56,2% 56,9%

27,3% 6,6% 2,6% 12,7%

2,9% 4,4% 14,4% 3,3%

16,4% 37,3% 1,5% 5,9% 15,0% 3,6% 1,9% 18,5% 6,1%

38,4% 11,2%

42,1% 29,9% 8,7% 45,7%

9,3% 16,6%

50,1% 42,1% 49,8% 36,2%

7,8% 18,7% 24,9% 18,1%

19,1%

19,1%

42,6%

19,1%

35,5% 41,8% 7,3% 31,5% 60,6% 78,6% 32,1%

29,1%

6,4% 20,4% 48,0% 42,0% 17,9% 21,4% 35,7%

29,1% 37,8% 44,7%

25,8% 32,2% 28,5% 27,3% 24,9% 35,8%

4,6% 3,3% 7,4% 1,1% 4,1%

30,9% 42,3% 42,6% 42,3% 39,6% 25,7%

38,7% 22,2% 21,5% 29,4% 31,4% 38,5%

44,1%

5,4%

50,5%

29,9%

5,5%

29,2%

26,6% 17,9% 10,7%

3,6% 21,4%

35,4%

21

Beroepsopleidingen

62434500000 BBL MKF Energie- en informatietechniek 62435000000 BBL MKF Installatie-, service- en onderhoudstechniek 62436000000 BBL MKF Graf. techn, communicatie, audiovisueel en multimedia 62437300000 BBL MKF Procestechniek 62440100000 BBL MKF Automatisering 62440600000 BBL MKF Logistiek 62440700000 BBL MKF Secretarieel 62441000000 BBL MKF Detailhandel/ambulante handel 62442000000 BBL MKF Horeca, instellingskeuken en contractcatering 62450400000 BBL MKF Verpleging en verzorging 62451000000 BBL MKF Uiterlijke verzorging 62460100000 BBL MKF Maatschappelijke dienstverlening 62460300000 BBL MKF Sociaal-pedagogisch werk

Totaal

HORWG Huidige functie vereist opl.richt.werk geen spe geheel eigen/ alleen -cifieke andere verwante eigen opleiding opleidings opleidings opleidings richting richting richting richting 20,7% 15,2%

3,3%

78,4% 52,5%

,9% 28,9%

77,6%

22,4%

50,2% 54,9% 64,7% 80,0% 39,3% 53,2%

10,0%

26,3% 38,9% 12,5% 12,8%

19,8%

5,0% 45,1% 17,6% 20,0% 51,5% 22,2%

34,9%

9,2% 22,3% 12,5% 16,4%

2,6% 11,1% 7,6%

61,8% 27,7% 75,0% 63,3%

32,3%

5,0%

42,8%

17,6% 5,2% 2,4%

Bron: Roa, 2003, nadere bewerking.

Toelichting: In deze tabel zijn alleen opleidingen opgenomen die in het onderzoek in een twee jarige meting een respons hadden van meer dan 10 deelnemers. Verder zijn opleidingen buiten beschouwing gelaten: • Opleidingen met een minder respons van minder dan 10 deelnemers. • Opleidingen die verzorgd worden door ROC’s, vakscholen of AOC’s die niet aan het onderzoek hebben meegedaan. ROA beschouwt in deze tabel beroepsopleiding als een cluster van kwalificaties. Het begrip opleidingsrichting is een verdere verfijning van beroepsopleiding. De laatste kolom in dit overzicht geeft de specificiteit van de opleiding aan. Er zijn geen andere opleidingen dan deze waarmee de functie kan worden uitgeoefend.

22


4,0% 22,1%

Winkeldochters en kostbare kleinoden. Een onderzoek naar unieke opleidingen in de bve-sector

Recommend Documents