Wilde bijen in natuur- en groenbeheer Ivo Raemakers
Menno Reemer
1
Waarom bijen? • Rode Lijst: veel soorten bedreigd • Functie in ecosysteem: belangrijke bestuivers • Indicator voor natuurbeheer en natuurkwaliteit
Of toch maar liever niet? • Te veel soorten • Herkenning is lastig • Dagvlinders, sprinkhanen en libellen al moeite genoeg
Karakteristieke eigenschappen • • • •
Afhankelijk van bloemen Broedzorg Meestal korte activiteitsperiode Speciale nestplekken
Veel soorten bedreigd • Van de circa 340 soorten staat 56% op de Rode Lijst, 35 soorten gelden als verdwenen (EIS 2003). Categorie verdwenen ernstig bedreigd bedreigd kwetsbaar gevoelig
soorten 35 31 52 53 17
niet bedreigd onvoldoende kennis
142 16
5 soorten van internationale betekenis (EIS 1999) waddenmetselbij
Osmia maritima
bedreigd
schorzijdebij ijszijdebij waddenviltbij schorviltbij
Colletes halophilus Colletes impunctatus Epeolus alpinus Epeolus tarsalis
niet bedreigd gevoelig gevoelig bedreigd
• Vermesting, verdroging, verzuring, herbiciden, pesticiden, schaalvergroting landbouw, verharding zandwegen, verwijdering houtsingels en struwelen…
Belangrijke bestuivers • 80% inheemse flora is afhankelijk van insectenbestuiving • Bijen zijn samen met vliegen de belangrijkste bloembezoekers (Hoffmann, 2005) • Bloembouw veel plantentaxa afgestemd op bijenbezoek: Vlinderbloemigen, Lipbloemigen, Ribesfamilie, Heifamilie, Ruwbladigen, Bremraapfamilie, Weegbreefamilie • Belang voor planten: genetische diversiteit, meer zaden, vitalere zaden • Niet elke bloembezoeker is een bestuiver
Bestuiving relictpopulaties
Informatief want: Soortecologie en relatie met landschap zijn relatief goed bekend
• Voedsel- en nestelvoorkeur • Activiteitsperiode
Vooraf duidelijk waar en wanneer soorten te verwachten zijn Aan- of afwezigheid van soorten valt vaak te relateren aan: floristische diversiteit, landschapsopbouw, aan- of afwezigheid specifieke landschapselementen, beheer
Informatief want: Veel soorten en gevarieerd landschapsgebruik • Veel soorten
Informatief want: Veel soorten en gevarieerd landschapsgebruik • Veel soorten • Generalisten en specialisten • Soorten met en zonder ruimtelijk gescheiden foerageeren nestelbiotoop
Informatief want: Veel soorten en gevarieerd landschapsgebruik • Veel soorten • Generalisten en specialisten • Soorten met en zonder ruimtelijk gescheiden foerageeren nestelbiotoop • Grote verschillen in schaalniveau leefgebied
Informatief want: Veel soorten en gevarieerd landschapsgebruik • Veel soorten • Generalisten en specialisten • Soorten met en zonder ruimtelijk gescheiden foerageeren nestelbiotoop • Grote verschillen in schaalniveau leefgebied
Hommels: 10-100 nesten per km2 Kleine bijen: actieradius maximaal 100-200m, in gunstige omstandigheden <10m
Informatief want: Bezitten typische ongewervelden-eigenschappen
• Korte levenscyclus / activiteitsperiode • Sterke specialisatie • Vaak klein leefgebied
Informatief want: Bezitten typische ongewervelden-eigenschappen
• • • •
Korte levenscyclus / activiteitsperiode Sterke specialisatie Vaak klein leefgebied Afhankelijk van kleine landschapselementen
Informatief want: Bezitten typische ongewervelden-eigenschappen
• • • •
Korte levenscyclus / activiteitsperiode Sterke specialisatie Vaak klein leefgebied Afhankelijk van kleine landschapselementen
Brug naar het kleine spul -> biodiversiteit; bewustwording relevantie onopvallende landschapsaspecten
Maar, afwijkend, geringe reproductie -> beperkte populatieschommelingen (gunstig voor monitoring)
Informatief want: Gevoelig voor beheer • Actieradius rond nest klein, maar dispersievermogen groot 2004
2009
(bron:BWARS)
Boomhommel
Informatief want: Gevoelig voor beheer • Actieradius rond nest klein, maar dispersievermogen groot • Zowel gevoelig in negatieve als positieve zin
Informatief want: Gevoelig voor beheer • Actieradius rond nest klein, maar dispersievermogen groot • Zowel gevoelig in negatieve als positieve zin
Informatief want: Gevoelig voor beheer • Actieradius rond nest klein, maar dispersievermogen groot • Zowel gevoelig in negatieve als positieve zin
Informatief want: Gevoelig voor beheer • Actieradius rond nest klein, maar dispersievermogen groot • Zowel gevoelig in negatieve als positieve zin
• Snel profiterend van natuurontwikkeling
Inventarisatie uitvoerbaar?
• Determinatie in het veld niet altijd mogelijk
• Vlakdekkende inventarisatie tijdrovend • Veldervaring belangrijker dan gemiddeld?
De praktijk gebied Brunssummerheide Breukberg Mookerhei e.o. Stippelberg Oude Buisse Heide Planken Wambuis
ha
soorten
587 5 110 ? 400 2200
106 45 68 50 89 93
RL velddagen 23 6 7 5 20 20
5 1 1,5 1,5 6 10
Inventarisatie zinvol? • Bijen ook in voor andere groepen oninteressant gebied -> aanvullende ecologische informatie • Veel soorten, gevarieerd landschapsgebruik, gevoelig -> informatie met hoge resolutie • Hoge mobiliteit -> snel positief reagerend op veranderingen in leefgebied en beheer • Geringe leefgebieden -> ook indicatief in zeer kleine gebieden in een versnipperd landschap. • Bewustwording belang van mini-elementen in het landschap
Conclusie: Met bijen meer eer van je werk!
Vragen? Naar aanleiding van een vraag uit de zaal:
Twee links naar informatie over concurrentie tussen wilde bijen en honingbijen: • http://www.nev.nl/hymenoptera/concurrentie_apis.html • http://www.bijenhouders.nl/files/Heide_artikelen/bijenvolken%20in%20natuurge bieden%20plaatsen-entomoligie2012.pdf
