Wijzer Onderwijs Leerlingen met autisme, ADHD, ODD/CD, angst, depressie of hechtingsproblemen: wie in het onderwijs werkt, krijgt er mee te maken. In de praktijk is het lastig om tegemoet te komen aan hun onderwijsbehoeften. Daarom ontwikkelde de CED-Groep de Wijzer Onderwijs-serie. De publicaties die onder deze titel verschijnen, geven u praktische aanwijzingen en tips, zodat u kunt inspelen op de kwaliteiten en behoeften van leerlingen met stoornissen. Zo profiteren zij beter van het onderwijs en voelt u zich competenter in het lesgeven. Ook wanneer er geen sprake is van een stoornisdiagnose, kunnen leerlingen extra behoefte hebben aan verantwoordelijkheid, zelfvertrouwen of structuur. Ook voor deze leerlingen kunt u gebruik maken van de Wijzers, zodat ook zij beter profiteren van het onderwijs.
Ondersteuning en praktische tips De Wijzer Onderwijsmappen zijn ontwikkeld in samenwerking met scholen en (ervarings)deskundigen. De CED-Groep verzorgt cursussen, begeleiding en scholing op alle thema’s, voor optimaal profijt.
Voor wie? Leerkrachten, docenten, intern begeleiders, zorgcoördinatoren, (ortho)pedagogen, (ambulant) schoolbegeleiders en schooldirecties: iedereen die met onderwijs te maken heeft, kan met Wijzer Onderwijs aan de slag.
Wijzer Onderwijs is óók zeer geschikt voor het speciaal onderwijs!
1
www.cedgroep.nl/webwinkel
PO
Wijzer Onderwijs: Autisme
Ieder keer als de juf het voorleesboek pakt, begint Matthijs door de klas te gillen. Vaak net zolang totdat hij eruit wordt gestuurd. Toen hem een keer werd gevraagd waarom hij zo begon te gillen, bleek er een tekening van een enge meneer in het boek te staan (een tovenaar). Kinderen met autisme zijn vaak moeilijk te begrijpen. In de klas omgaan met deze groep leerlingen valt daarom niet mee. Hun specifieke onderwijsbehoeften en kwaliteiten vragen om een andere aanpak. Met Wijzer Onderwijs: Autisme verbetert u de onderwijsleersituatie voor deze leerlingen en daarmee vergroot u hun kans op een succesvolle schoolloopbaan.
Wijzers De map Wijzer Onderwijs: Autisme bestaat uit zes katernen (Wijzers) met onder andere achtergrondinformatie en concrete tips en adviezen. De informatie staat overzichtelijk in schema’s en checklisten, die u eenvoudig kunt verspreiden binnen uw schoolteam. De vele praktijkvoorbeelden leveren herkenbare situaties op. Auti-Wijzer Deze Wijzer geeft achtergrondinformatie over autisme spectrum stoornissen. Ook vindt u hier overzichten van specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen met autisme.
Plan-Wijzer Met deze Wijzer kunt u het schoolplan, groepsplannen en individuele handelingsplannen zó opstellen dat ze aansluiten bij de behoeften van leerlingen met autisme.
Klassen-Wijzer De Klassen-Wijzer geeft een groot aantal adviezen en tips voor in de klas. U leert uw onderwijs aan te passen aan de hand van ‘ruimte’, ‘tijd’, ‘activiteit’ en ‘interactie’. Met behulp van de checklisten ziet u snel waaraan u extra aandacht kunt besteden.
Methode-Wijzer U ziet snel of een reguliere methode geschikt is voor autistische leerlingen met de MethodeWijzer. U beoordeelt de leerstof, didactische werkvormen en materialen.
Begeleidings-Wijzer Interne en externe begeleiders kunnen met de adviezen uit deze Wijzer de Klassen-Wijzer planmatig en efficiënt invoeren.
2
www.wijzeronderwijs.nl
Reken-Wijzer Realistisch reken- en wiskundeonderwijs aan leerlingen met autisme, optimaliseert u met de Reken-Wijzer.
Inmiddels werken ruim 1500 basisscholen met Wijzer Onderwijs: Autisme
VO
Wijzer Onderwijs: Autisme VO
In de brugklas maakt Judith samen met haar mentor een stappenplan voor het maken van haar eerste schriftelijke overhoring van het vak Nederlands. De stappen zijn kort, duidelijk en toepasbaar op alle schriftelijke overhoringen voor alle vakken. Zodra zij echter haar eerste schriftelijke overhoring krijgt van het vak wiskunde, raakt ze in paniek. Dat Judith hetzelfde stappenplan voor deze overhoring had kunnen gebruiken, is niet bij haar opgekomen. Vaak is het moeilijk om leerlingen met autisme te begrijpen. Omdat hun specifieke onderwijsbehoeften en kwaliteiten vragen om een andere aanpak, is het moeilijk om in de les om te gaan met deze leerlingen. Met Wijzer Onderwijs: Autisme VO stemt u lessen goed af op de behoeften van deze leerlingen. Een praktische aanpak staat centraal.
Wijzers Wijzer Onderwijs: Autisme VO bestaat uit vier katernen (Wijzers) met onder andere achtergrondinformatie en concrete tips en adviezen. De informatie staat overzichtelijk in schema’s en checklisten, die u eenvoudig kunt verspreiden binnen uw schoolteam. De vele praktijkvoorbeelden leveren herkenbare situaties op. Auti-Wijzer De Auti-Wijzer geeft achtergrondinformatie over leerlingen met een autisme spectrum stoornis, aan de hand van praktijkvoorbeelden. Er is een apart hoofdstuk over het verloop van de stoornis bij adolescenten. De overzichtelijke samenvattingen kunt u eenvoudig binnen uw team verspreiden. Les-Wijzer Deze Wijzer bevat onder andere checklisten met adviezen en tips voor de lesorganisatie. Door duidelijkheid te creëren in ‘ruimte’, ‘tijd’, ‘activiteit’ en ‘interactie’, biedt u een optimale leeromgeving. Denk aan de aankleding van leslokalen, het lesrooster, pauzes, excursies en werkweken, stages en de communicatie met leerlingen.
Methodiek-Wijzer Met de Methodiek-Wijzer staat u stil bij het individuele handelingsplan, verschillende lesmodellen binnen het voortgezet onderwijs, materialen en werkvormen, toetsen en examens, en de overgang van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. Organisatie-Wijzer Met de Organisatie-Wijzer kunt u de verschillende onderdelen van Wijzer Onderwijs effectief invoeren.
Inmiddels werken ruim 500 scholen voor voortgezet onderwijs met Wijzer Onderwijs: Autisme VO.
3
www.cedgroep.nl/webwinkel
PO en VO
Wijzer Onderwijs Autisme: Wijzer met Ouders De ouders van Jerry vinden het moeilijk te accepteren dat hun zoon ‘anders’ is. Dat maakt een goed gesprek over zijn resultaten en gedrag op school er niet eenvoudiger op. Leerkrachten en docenten met autistische leerlingen in hun groep, krijgen ook te maken met de ouders van deze leerlingen. Met de Wijzer met Ouders hebben leerkrachten, docenten, intern begeleiders en zorgcoördinatoren een instrument in handen om gesprekken en samenwerking met ouders met vertrouwen aan te gaan. De bundel bestaat uit twee delen: Het eerste deel geeft aan op welke manier u effectief gesprekken voert met ouders. In het tweede deel staan praktische tips die goed bruikbaar zijn in de thuissituatie van een kind met autisme. Wijzer met Ouders helpt u om de dialoog tussen school en ouders op gang te brengen.
‘Met de tips uit Wijzer met Ouders heb ik eindelijk een goed gesprek gevoerd met de ouders van Tommy, een leerling met een vermoeden van autisme. Ik zag daar erg tegenop. Het gesprek is erg prettig verlopen. We hebben samen duidelijke afspraken kunnen maken. Dat was zowel voor mij, als voor de ouders een grote opluchting.’
Wijzer met Ouders is een aanvulling op Wijzer Onderwijs: Autisme en Wijzer Onderwijs: Autisme VO.
4
www.wijzeronderwijs.nl
PO
Wijzer Onderwijs: Aandachtstekorten Gedragsstoornissen
De klas werkt aan een rekenopdracht. Mark heeft niet gehoord welke sommen ze moeten maken. De meester moppert dat hij dat net verteld heeft. Tijdens het werken wipt Mark met zijn stoel. De meester vraagt hem hiermee op te houden. Mark kijkt steeds naar buiten waar de kleuters spelen. Wanneer Mark de opdracht af heeft, zegt de meester dat het werk er wel weer erg slordig uitziet. Kinderen met aandachtstekort- en gedragsstoornissen, zoals ADHD, ODD en CD: waarschijnlijk komt u ze in uw onderwijspraktijk ook tegen. Hoe gaat u in de klas om met deze leerlingen? Wijzer Onderwijs: Aandachtstekort- en Gedragsstoornissen ondersteunt leerkrachten in hun onderwijs aan leerlingen met ADHD, ODD en CD. Met de adviezen en tips maakt u het onderwijs toegankelijker voor kinderen met deze stoornissen. U voelt zich zeker in uw handelen.
Wijzers De map Wijzer Onderwijs: Aandachtstekort- en Gedragsstoornissen bestaat uit vijf katernen (Wijzers) met onder andere achtergrondinformatie en concrete tips en adviezen. De informatie staat overzichtelijk in schema’s en checklisten, die u eenvoudig kunt verspreiden binnen uw schoolteam. De vele praktijkvoorbeelden leveren herkenbare situaties op. ADHD-Wijzer Hierin staat achtergrondinformatie over leerlingen met ADHD. Ook vindt u hier overzichten van specifieke onderwijsbehoeften. ODD/CD-Wijzer De ODD/CD-Wijzer geeft achtergrondinformatie over leerlingen met een oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD) of een antisociale gedragsstoornis (CD). Hij is op dezelfde manier opgebouwd als de ADHD-Wijzer.
Methodiek-Wijzer Hiermee geeft u het onderwijs aan leerlingen met ADHD of ODD/CD vorm. De Wijzer behandelt lesmodellen, materialen, toetsen en de overgang van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. Organisatie-Wijzer Bovenstaande Wijzers voert u adequaat in met de Organisatie-Wijzer. Aan bod komen onderwerpen als visie, beleid en communicatie.
Klassen-Wijzer De Klassen-Wijzer bevat tips voor in de klas op de gebieden ‘ruimte’, ‘tijd’, ‘activiteit’ en ‘sociale situaties’.
5
www.cedgroep.nl/webwinkel
VO
Wijzer Onderwijs: Aandachtstekorten Gedragsstoornissen VO Tijdens de les Engels maken de leerlingen een luistertoets. Wanneer er net een nieuwe dialoog begint, staat Nygel op van zijn stoel. Freek, die naast hem zit, kijkt op en luistert niet meer naar de dialoog. Nadat Nygel op verzoek van de docent weer is gaan zitten, begint hij druk met zijn pen op tafel te tikken. Na vier keer valt de pen op de grond. Nygel en Freek kunnen nu allebei de volgende vraag van de toets niet beantwoorden. Sommige leerlingen met ADHD zijn erg onrustig. Anderen hebben moeite om hun huiswerk te plannen. Leerlingen met ODD of CD kunnen opstandig zijn of agressief op anderen reageren. Hoe kunt u als docent omgaan met deze leerlingen? En hoe is het onderwijs op school zo te organiseren dat voor leerlingen met ADHD, ODD of CD een optimale leeromgeving ontstaat? Wijzer Onderwijs: Aandachtstekort- en Gedragsstoornissen VO geeft praktische tips, waarmee u een specifieke aanpak biedt aan leerlingen met ADHD, ODD of CD.
Wijzers Wijzer Onderwijs: Aandachtstekort- en Gedragsstoornissen VO bestaat uit vier katernen (Wijzers) met onder andere achtergrondinformatie en concrete tips en adviezen. De informatie staat overzichtelijk in schema’s en checklisten, die u eenvoudig kunt verspreiden binnen uw schoolteam. De vele praktijkvoorbeelden leveren herkenbare situaties op. ADHD-Wijzer en de ODD/CD-Wijzer De ADHD-Wijzer en de ODD/CD-Wijzer geven achtergrondinformatie over ADHD, de oppositionele gedragsstoornis (ODD) en de antisociale gedragsstoornis (CD) bij adolescenten. De theorie wordt direct vertaald naar de onderwijspraktijk.
Methodiek-Wijzer In de Methodiek-Wijzer staat welke onderwijsvormen en studieboeken het meest geschikt zijn voor deze doelgroep. Ook wordt beschreven op welke manier u tegemoet komt aan de onderwijsbehoeften van deze leerlingen tijdens toetsen of examens.
Les-Wijzer De Les-Wijzer geeft tips voor het lesgeven aan leerlingen met deze stoornissen in het voortgezet onderwijs. Deze tips zijn concreet en direct toe te passen in de praktijk.
Organisatie-Wijzer De Organisatie-Wijzer geeft adviezen voor het invoeren van een schoolbrede aanpak voor leerlingen met aandachtstekort- en gedragsstoornissen.
6
www.wijzeronderwijs.nl
PO en VO
Wijzer Onderwijs: Angst en Depressie
Nina is al weken erg somber. Aan het begin van het schooljaar was ze eigenlijk altijd vrolijk en kletste en lachte veel met haar vriendinnen. Maar tegenwoordig is ze nergens meer enthousiast voor te maken. In de pauze zit ze vaak alleen en àls ze bij haar vriendinnen zit, is ze stil en staart ze voor zich uit. Ze maakt haar huiswerk niet en heeft als reden ‘dat het toch allemaal geen zin heeft, omdat ze niks kan.’ Scholen krijgen regelmatig te maken met leerlingen met angst of een depressie. Meestal is er wel literatuur te vinden over de oorzaken en achtergronden van deze problemen, maar blijkt het lastig om de theorie te vertalen naar de alledaagse praktijk: het lesgeven en de hulp die binnen de school geboden kan worden. Wijzer Onderwijs: Angst en Depressie maakt die vertaalslag en biedt praktische handreikingen. Hiermee kunt u direct binnen uw school aan de slag!
Wijzers De map Wijzer Onderwijs: Angst en depressie bestaat uit drie katernen (Wijzers) die informatie en tips geven voor het lesgeven aan leerlingen met angst of een depressie binnen het (speciaal) onderwijs. Wijzer over Angst Deze Wijzer beschrijft de theoretische achtergrond over angst en angststoornissen, geïllustreerd met herkenbare voorbeelden. Verder bevat de map praktische aanwijzingen hoe angstgevoelens van leerlingen een plek kunnen krijgen binnen de leerlingenzorg op school, zowel op individueel niveau als op het niveau van de groep en de school. De Wijzer is vooral gericht op primair onderwijs. Protocol Aanpak Schoolweigering door Angst Hierin wordt nader ingegaan op schoolweigering door angst. In een helder stappenplan met uitgebreide toelichting biedt het protocol
handvatten voor het signaleren en aanpakken van schoolweigering door angst. Het protocol is geschikt voor primair en voortgezet onderwijs. Wijzer over Depressie Deze Wijzer bespreekt de theoretische achtergrond en signalen die op een depressie kunnen wijzen. Daarnaast geeft de Wijzer praktische adviezen om binnen de school met een depressieve stemming van leerlingen om te gaan. Ook wordt er besproken hoe de leerlingenzorg voor deze leerlingen kan worden ingericht. De Wijzer is gericht op zowel primair als voortgezet onderwijs.
7
www.cedgroep.nl/webwinkel
PO
Wijzer over Bange Kinderen: Hoe ga je ermee om in de klas? Bang in het donker… Zenuwachtig voor een spreekbeurt… Angst voor water…
Kinderen kunnen bang en angstig zijn voor verschillende situaties. Vaak is angst onzichtbaar, moeilijk te begrijpen en daardoor ook lastig aan te pakken. Hoe ga je daar nu mee om op school? Wat kan de omgeving voor het kind betekenen? En: wat zijn voorbeelden van oplossingen en tips die werken bij veel kinderen? In Wijzer over Bange Kinderen wordt antwoord gegeven op deze vragen. In de bundel staan negen praktische artikelen1 met voorbeelden uit de dagelijkse praktijk. De oorzaken van de angsten die de kinderen hebben zijn divers. Een angst kan onderdeel zijn van een stoornis, zoals soms het geval is bij autisme. Ook kan angst een gevolg zijn van een traumatische ervaring. De verschillende oorzaken vragen om een andere aanpak. Laat u inspireren door de ideeën die in dit boekje zijn opgetekend, en help zo uw leerlingen beter omgaan met hun angsten.
1
De artikelen uit deze bundel zijn in 2009-2010 verschenen op de website van Praxisbulletin.
8
www.wijzeronderwijs.nl
PO
Wijzer Onderwijs: Hechtingsproblemen
Kris is zes en zit in groep drie. In het contact met anderen valt op dat hij zich erg uitslooft en vaak stoer gedrag laat zien. Het lijkt wel alsof hij zich steeds opnieuw wil bewijzen. Kris vraagt op deze manier veel negatieve aandacht. Tegelijkertijd komt hij ook heel onzeker over. Pijn of verdriet houdt hij voor zichzelf, hij komt hiervoor geen hulp of troost zoeken bij de juf. Lastig om Kris te helpen! Deze map gaat over hechtingsproblemen. Leerlingen met hechtingsproblemen vinden het moeilijk om relaties met anderen aan te gaan. Ze kunnen daardoor ongewenst gedrag laten zien in contact met andere leerlingen en met leerkrachten. Hoe gaat u in de klas om met deze leerlingen? Wijzer Onderwijs: Hechtingsproblemen geeft u achtergrondinformatie over deze complexe problematiek. Heldere tips en adviezen bieden ondersteuning bij het werken met deze leerlingen.
Wijzers De map Wijzer Onderwijs: Hechtingsproblemen bestaat uit twee katernen (Wijzers). Wijzer over Hechting Hierin staat achtergrondinformatie over hechting en hechtingsproblemen. Ook staan in deze Wijzer overzichten met de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen die met deze problemen te maken hebben. Ondersteunings-Wijzer Deze Wijzer biedt praktische tips en adviezen die u kunt gebruiken wanneer u een leerling met hechtingsproblemen in de klas hebt. De tips staan geformuleerd in overzichtelijke checklists zodat u een duidelijk overzicht krijgt over wat u al gerealiseerd hebt en waaraan u nog wilt werken.
De map Wijzer Onderwijs: Hechtingsproblemen is verkrijgbaar vanaf oktober 2012
9
www.cedgroep.nl/webwinkel
Training en begeleiding bij Wijzer Onderwijs uitgaven Wilt u de uitgaven van Wijzer Onderwijs goed inzetten op uw (speciale) (basis)school? Bekijk dan het cursusaanbod van Wijzer Onderwijs, speciaal voor leerkrachten, ambulant- of intern begeleiders en remedial teachers! Wij verzorgen ook trainingen en begeleiding op uw schoollocatie.
Meer weten over ons cursusaanbod?
Kijk op www.cedgroep.nl/cursussen
10
www.wijzeronderwijs.nl
In ontwikkeling
Wijzer Voorschool en Kinderopvang 0-4 jaar Pedagogisch werkers in de kinderopvang hebben in de groep te maken met kinderen met opvallend gedrag, waarbij het moeilijk is een juiste aanpak te vinden. Ook al is het nog te vroeg om een diagnose te stellen, het is al wel duidelijk dat het kind zich anders ontwikkelt of gedraagt dan je zou verwachten. En het is ook duidelijk dat het kind iets anders nodig heeft. Hoe kan de pedagogisch werker de ontwikkelingssituatie voor deze kinderen verbeteren? Het boek Wijzer Voorschool en Kinderopvang 0-4 jr biedt achtergrondinformatie over opvallend gedrag en heldere tips en adviezen.
a
De Wijzer Voorschool en Kinderopvang 0-4 jr is verkrijgbaar vanaf medio 2013.
Wijzer Onderwijs MBO Onderwijs afstemmen op de behoeften van jongeren met een stoornis of specifieke problemen is een moeilijke opgave. De CED-Groep heeft hiervoor de afgelopen jaren praktische mappen ontwikkeld. Mappen waarmee docenten direct op school aan de slag kunnen. Steeds vaker kregen wij de vraag of dergelijke mappen ook bestaan voor het MBO. In het MBO blijkt er een behoefte aan praktische ondersteuning bij het onderwijs aan deelnemers met specifieke behoeften. De Wijzer Onderwijs MBO voorziet in deze behoefte van docenten. Naast informatie over stoornissen (onder meer ADHD, Autisme en Depressie) biedt Wijzer Onderwijs MBO ook informatie over specifieke problematieken (onder meer agressie en verslavingsproblematiek). Docenten krijgen ondersteuning in het werken met deze deelnemers in de vorm van heldere tips en adviezen.
Wijzer Onderwijs MBO is verkrijgbaar vanaf medio 2013.
11
www.cedgroep.nl/webwinkel
Website Wijzer Onderwijs Kijk op www.wijzeronderwijs.nl voor meer informatie over de Wijzers en het laatste nieuws.
In de media Regelmatig verschijnen in de media artikelen, waarin we onze kennis over het omgaan met leerlingen met speciale onderwijsbehoeften met u delen. Deze vindt u op de website www.wijzeronderwijs.nl.
Bestelinformatie Alle publicaties van Wijzer Onderwijs zijn te koop via onze webwinkel. Bestel snel en eenvoudig op www.cedgroep.nl/webwinkel. Kijk voor meer informatie op www.wijzeronderwijs.nl, of neem contact op via
[email protected]. In België kunt u bestellen bij: Uitgeverij Averbode Postbus 54 B-3271 Averbode Fax: 013 780383 E-mail:
[email protected] www.averbode.com
Over de CED-Groep De CED-Groep traint professionals en adviseert beslissers in onderwijs en kinderopvang. En ontwikkelt innovatieve educatieve producten. Dat is wat we doen. Maar niet wat we zijn. Bij de CED-Groep zijn we van alle onderwijsmarkten thuis. We zijn innovatief en hebben een grote passie voor kansen voor kinderen. Maar voor alles zijn we trots op resultaat. Als het een professional lukt om kinderen het beste uit zichzelf te laten halen, hebben wij echt iets bereikt. CED-Groep bereikt.
12
www.wijzeronderwijs.nl
