Wijsheid is essentieel om te kunnen omgaan met de diepste vragen van het leven In de Bijbel vinden we ‘de wijsheid’ terug op verschillende manieren, bijvoorbeeld als praktische levenswijsheid, een soort levenskunst, zoals in Spreuken 26:20 staat: "Als er geen hout is dooft het vuur; waar geen lasteraar is, komt de twist tot rust." Maar daarnaast is 'wijsheid' veel meer dan volkswijsheid. Je kunt eigenlijk niet zonder. "Welzalig de mens die wijsheid vindt, de mens die verstandigheid verkrijgt... zij is kostbaarder dan koralen; al wat je kunt verlangen, kan de wijsheid niet evenaren. Haar wegen zijn liefelijke wegen, al haar paden zijn vrede, een boom des levens is zij voor wie haar aangrijpen…." (Spreuken 3:13-15). Wijsheid is dus essentieel voor het leren omgaan met de diepste vragen die het leven ons opdringt, over goed en kwaad, over lijden en onrecht. Boeken als Job en Prediker bevestigen dat. Wijsheid Met enkele gedachten wil ik proberen één aspect van het Bijbels begrip ‘wijsheid’ wat van stof te ontdoen. Salomo staat aan het begin van zijn werk en loopbaan. Salomo vraagt God in 1 Koningen 3:9 om het meest essentiële wat hij dacht nodig te hebben: "Heer, geef me een opmerkzaam (horend) hart om te onderscheiden goed en kwaad." Wat krijgt hij? We lezen daarover onder andere in 1 Koningen 4: 29. Kernbegrippen in de grondtekst zijn daar: ‘wijsheid van hart en geest’, dat veelal wordt uitgelegd als veelomvattend verstand, het vermogen te onderscheiden dat inzicht en doorzicht verschaft. Over de juiste interpretatie en vertaling daarvan kan verschillend gedacht worden. In een poging te voorkomen dat ‘groot verstand’ modern als ‘intellect’ opgevat wordt en om het aspect van het hart in het begrip ‘wijsheid’ wat meer te benadrukken, neem ik in dit verband de vrijheid de tekst als volgt te parafraseren: En God gaf Salomo wijsheid: (1) een zeer groot verstand en onderscheidingsvermogen en (2) een ruim hart. In de eerste plaats verstand, om te kunnen onderscheiden tussen goed en kwaad. In de tweede plaats een ruim hart. Je zou hier een parallel kunnen zien in het Nieuwe Testament, in het bekende gebed van Paulus. Daar vind je deze twee kanten van ‘wijs-zijn’ bijna letterlijk terug: "Dit bid ik: dat uw liefde nog steeds meer overvloedig moge zijn, in helder inzicht en alle fijngevoeligheid om te onderscheiden waarop het aankomt" (Filippenzen 1:9). Enerzijds overvloedige liefde, dit is dat ruime hart van het Oude Testament, en anderzijds inzicht en fijngevoeligheid om te onderscheiden waarop het aankomt.
Pagina 1
Onderscheiden waarop het aankomt Een onmisbare kwaliteit in ons leven is het inzicht om te midden van mensen en situaties, thuis, op je werk en in de gemeente te beoordelen waar het werkelijk op aan komt. Om kritisch te beoordelen wat verstandig is. Wat betekent dat? Ik geef twee illustraties uit de Bijbel. Toen Salomo de twee prostituees voor zijn rechterstoel kreeg, wist hij toen wie de echte moeder van het kind was? Nee, hij zocht een weg uit dit dilemma. Daarom liet hij een zwaard halen. Dat was niet zonder meer een slimmigheidje. Nee, Salomo wordt wijs genoemd omdat hij echt het probleem achter deze tragedie wilde leren kennen. Hij onderscheidde de diepste motieven van de vrouwen. En doorzag ze. Dit aspect van wijsheid is ook te illustreren aan de Heer zelf. Als een op overspel betrapte vrouw bij Hem wordt gebracht en de massa schreeuwt om steniging, dan onderscheidt Hij waar het ten diepste op aankomt. Hij velt een soort Salomo's oordeel: "Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen naar haar"(Johannes 8:7). En dan, haar overspel niet goed pratend: "Vrouw, Ik veroordeel u (ook) niet, ga heen, zondig niet meer"(Johannes 8:11). Dat is wijsheid. Hij onderscheidt het echte kwaad: wat zich echt afspeelt in de vrouw en in de agressieve massa, de kwaadaardigheid in mijzelf en de domheid in het hart van ieder mens. Dat wat ik voortdurend over het hoofd dreig te zien als ik zozeer met het kwaad van een ander bezig ben. ‘Wijs-zijn’ betekent dan ook niet zozeer dat je geweldig intelligent bent. U kent misschien ook wel mensen die weinig opleiding hebben genoten, maar van wie je toch zegt: wat een wijze vrouw of man. Het gaat ook niet om bovennatuurlijke heldere ingevingen, waardoor je ineens weet wat je moet doen. Het betekent ook niet dat we alle antwoorden kennen op vragen die het leven ons stelt. Dan worden we betweters, 'wijsneuzen', die de waarheid in pacht denken te hebben. Om te ontdekken welke betekenis ‘wijsheid’ in ieder geval wel heeft, moeten we eerst nog een andere kant ervan belichten. Een ruim hart Van wijsheid zou ik dus deze twee kanten willen benadrukken: enerzijds inzicht en het vermogen te onderscheiden, anderzijds een 'ruim' hart Een mens moet bovenal kunnen liefhebben om te onderscheiden waarop het aankomt, om met goed en kwaad om te gaan. Of nog anders gezegd: er is een wijd, ruim hart voor nodig om met het leven, het kwaad en het leed om te gaan. Het diepste begrip van het leven is dat van het hart. Dat moeten we blijven zeggen in een tijd, die zich vaak kenmerkt door een eenzijdig accent op het verstandelijke. Dat is uiteraard ook belangrijk, maar het is niet voldoende. Het is ook nodig om met je hart te begrijpen. Om met mijn hart te begrijpen heb ik barmhartigheid nodig, een begrip afgeleid van een Hebreeuws woord dat 'moederschoot’ betekent. Iemand die barmhartig is, doet als een aanstaande moeder die reeds voor de geboorte in stilte
Pagina 2
haar kind koestert, beschermt en liefheeft. "Kan ook een vrouw haar zuigeling vergeten, dat zij zich niet ontfermen zou over het kind van haar schoot? Al zouden zij die vergeten, toch vergeet Ik u niet"(Jes 49:15). Dat is God, vol innerlijk bewogenheid. " Gij Heer zijt God, barmhartig en genadig, lankmoedig, groot van goedertierenheid en trouw"(Exodus 34:6). De wijsheid van God Wie wijsheid wil leren, moet vooral naar Christus kijken. Hij wordt zelfs 'de wijsheid Gods' genoemd. Jezus onderscheidde juist temidden van het schijnbaar goede het kwaad en de hopeloosheid die daaronder schuilgingen. Achter de façade van fatsoen en moraal onderscheidde Hij onze zelfhandhaving en angst. Daarom leed en stierf Hij. Aan het kruis bleek de wijsheid van God, Zijn kennis van onze zonde en tegelijkertijd Zijn onmetelijke ruime hart. Op de momenten dat je dit niet ziet of daar ver van af bent, dan komt dit kruis je niet als wijsheid voor, maar vind je dit dwaasheid of je ergert je eraan. Maar als je goed kijkt wat daar gebeurt, ontdek je 'wijsheid’: in kruis en opstanding van Christus, roemt de barmhartigheid tegen het oordeel. Ten koste van Jezus Christus, maar ten gunste van ons en van de hele schepping. De barmhartigheid vasthouden Een vrouw vertelde me ooit over het vele verbijsterende leed in haar leven. Een Jobsverhaal. Ze had God vaak wel kunnen ‘schieten’. Wat ze toen zei zal ik nooit meer vergeten: ‘Ik heb gevochten om Zijn barmhartigheid vast te houden. Zonder dat zou ik verloren zijn geweest’ De barmhartigheid vasthouden is misschien wel één van onze grootste moeiten op de weg met God. Erbarmen en scherp onderscheiden waarop het aankomt. Waar je deze twee van elkaar losmaakt, verval je of tot een soort blinde barmhartigheid waarbij je alles wel goed vindt, of tot een negatief-kritische geest, waarbij niets goed is. Beide houdingen komen veel voor onder ons christenen. Vooral die laatste, als je de barmhartigheid loslaat en losmaakt van je inzicht en onderscheidingsvermogen. Je ziet dit als mensen alsmaar in de gemeente signaleren wat niet deugt, alsmaar oordelen en veroordelen. Met de Bijbel in de hand wijzen zij onbarmhartig de vinger naar de fouten en tekorten van de ander, als hedendaagse imitatie-Jona's. Soms lijkt de gemeente van Christus aan geen zonde zozeer te lijden als deze. Niet voor niets spreekt de Bijbel vooral over wijsheid als verhoudingen in het geding zijn.
Pagina 3
Hoe word je wijs? Hoe worden we wegwijs in de doolhof van vragen en ervaringen van ons leven? Niet door veel kennis, niet door het leren van wijsheden of zelfs door theologie of kennis van de Bijbel zonder meer. ‘Wijsheid’ verwerven gebeurt op veel verschillende manieren. Ik noem er kort enkele: 1. Door levenservaring natuurlijk, hoewel dat niet vanzelf spreekt. Want het kan twee kanten op. Aan de ene kant zie je mensen die door ervaringen in hun leven - door het leed en de moeiten - hard, kritisch, oordelend of zelfs bitter zijn geworden. Vaak weten zij zelf niet dat zij lijden aan hartvernauwing. Aan de ander kant zie je ook mensen die door ervaring 'wijs' geworden zijn, zoals de vrouw over wie ik zojuist vertelde. 2. Door om de gaven van de Geest, om wijsheid te bidden. Dit in ieder geval. Jacobus schreef: "Indien iemand van u in wijsheid tekort schiet, dan laat hij daar God daarom bidden,… die aan allen geeft, eenvoudigweg en zonder verwijt"(Jacobus 1:5). Dat is essentieel, maar volgens de Spreukendichter is het niet zonder meer een gave die over ons komt. "Verwerf wijsheid, verlaat haar niet, dan zal zij u bewaren" (Spreuken 4:5,6). Verwerven betekent dat we er moeite voor moeten doen. Een echt bijbels woord past hier: wijsheid ‘zoeken’. Hoe dan? Zoeken bij de Vader, de Vader van alle barmhartigheid, door met Hem om te gaan. 3. Door open en oprecht met Hem te verkeren met, evenals Salomo, een opmerkzaam hart. Daar doe je 'hartverwijding' op. Daar zijn we hartverruimend bezig, worden we 'mensen met een barmhartig hart'. In alle eerbied gezegd: waar je mee omgaat, daar word je mee besmet. Als je met God omgaat, word je ‘besmet’ met Zijn barmhartigheid en liefde. Zo zijn lofzingen, bidden en onderlinge gemeenschap de hartverruimende middelen van de gemeente. Dat werkt door in de keuzen die ik doe, of hoe ik met mensen omga. Dan blijf ik in staat en bereid om - figuurlijk gesproken zuurdesem van barmhartigheid te zijn op de breukvlakken van werk, familie of gemeente. Gods verborgen omgang zoeken, wat het Oude Testament de 'vreze des Heren' noemt, dat is volgens de Spreukendichter ‘het beginsel’ der wijsheid. Het kennen van de Hoogheilige, dat is pas wijs. Bijbelleessuggesties 1Koningen 3: 4-12; 16-28; 1 Koningen 4: 29 Spreuken 3 Philippenzen 1: 9-10
Pagina 4
Pagina 5
Pagina 6
Pagina 7
Pagina 8
