Wie ben jij en waar ga je heen?

Wie ben jij en waar ga je heen? Een kwalitatief onderzoek naar Identiteitsvorming op Backpackreizen

Door: Arjen van Eijk Leisure Studies Universiteit van Tilburg Faculteit Sociale Wetenschappen Administratienummer: 248049 Begeleider Universiteit van Tilburg: Lesley Hustinx Augustus 2006

Voorwoord Tijdens mijn onderzoek naar identiteitsvorming onder backpackers ben ik ook op reis geweest, zowel van Groningen tot Maastricht als ook door geweldige reiservaringen van enthousiaste jonge volwassenen die allen hadden ervaren dat er zoveel fantastisch te ontdekken is buiten het land van kaas, molens, Koninginnedag en Sinterklaas. Reizen is werkelijk een school zonder collegeroosters of tentamens, een school waarbij je afstudeert op een thesis over jezelf en de wereld, zonder dat daar maar een letter voor getypt hoeft te worden. Mijn interesse voor backpacken komt voort uit mijn eigen reiservaringen, de interesse voor identiteitsvorming in de vrijetijd komt voort uit colleges ‘Leisure, Consumption and Identity’ en het enthousiasme van de heer Koen van Eijck en mevrouw Alkeline van Lenning. Graag wil ik van deze gelegenheid gebruik maken om enkele personen te bedanken vanwege de hulp bij het tot stand brengen van deze thesis. Allereerst wil ik Lesley Hustinx, mijn afstudeerbegeleidster vanuit de Universiteit van Tilburg, bedanken voor haar begeleiding en de feedback die ik van haar kreeg tijdens het onderzoek. Tevens wil ik Koen van Eijck bedanken voor de voorbereidende begeleiding in de aanloop tot het onderzoek. Verder wil ik Kilroy Travels Amsterdam bedanken voor het ter beschikking stellen van hun data, Linda Rentema en alle medewerkers van Kilroy voor de prettige samenwerking en gezelligheid tijdens Australia Day. Noortje van den Elzen zou ik graag willen bedanken voor de medewerking aan de vormgeving van deze thesis.

Zeg me wie je bent In bepaalde culturen, zoals de joodse en Tibetaanse, is het de gewoonte een kind bij de geboorte een tijdelijke naam te geven. Later, wanneer er meer over het karakter gezegd kan worden, wordt deze vervangen door een nieuwe naam: een die veel vertelt over de aard van het kind. Bij ons gaat het anders. We gebruiken een curriculum vitae om te vertellen wie we zijn. Wat we doen en wat we zijn, staat in verhouding tot onze omgeving. Onze identiteit is afhankelijk van die relatie, alsof we geen eigen zelf hebben dat los kan staan van die omgeving. Hoe kunnen we de ander echt ontmoeten als we van ons zelf niet weten wie we eigenlijk zijn? Er is een Tibetaanse uitdrukking die luidt: ’Hoe je nu bent, zegt hoe je vroeger gehandeld hebt, hoe je nu handelt, zegt hoe je later zult zijn.’ Aan je verleden kun je helaas niks meer veranderen, maar door nu actieve verantwoordelijkheid voor je handelen te nemen, kun je de kwaliteit van je toekomst bepalen. In dit leven en zo je wilt voor alle toekomstige levens.

(M.Lingsma / A.Boers, Coachingskalender 2006)

Samenvatting Introductie Dit onderzoek betreft een studie naar identiteitsvorming van jongeren en jonge volwassenen op backpackreizen. In deze studie staat een veronderstelde relatie centraal. Deze is verwoord in de volgende onderzoeksvraag: In hoeverre hebben individuele onafhankelijke avontuurlijke reizen effect op de identiteitsvorming van jonge volwassenen, en welke achtergronden spelen hierbij een rol? Op basis van een literatuurstudie wordt het theoretisch kader geschept en worden concepten als identiteit, identiteitsvorming, backpacken, beleveniseconomie en creatief toerisme behandelt. Uit de conclusies van deze studie zijn hypotheses gevormd. Met deze hypotheses is een kwalitatief onderzoek gedaan op basis van twintig semi-gestructureerde diepte interviews met reizigers in de leeftijd 18 t/m 30 jaar. Deze reizigers zijn allen binnen 3 maanden na terugkomst van hun laatste reis geïnterviewd. Thesis Identiteit rust op een fundamentele onderscheiding tussen het collectieve ‘zelf’ (sociale identiteit), dat wordt geassocieerd met het behoren of willen behoren tot een bepaalde groep, groepsprocessen of onderling groepsgedrag, en het individuele ‘zelf’ (persoonlijke identiteit) dat zich associeert met persoonlijke relaties en kenmerken, ideaalbeelden en zelfperceptie (Hogg, Handbook of Self and Identity, 2003). De laatste decennia is met name het individuele zelf is flexibeler geworden en daardoor in toenemende mate een persoonlijke kwestie dat ieder op zijn manier vorm geeft. Men is zich in toenemende mate bewust van identiteit en waar vroeger traditie, geloof en lokaal erfgoed altijd voor een groot deel bepalend waren in consumptiegedrag en de vorming van identiteit gebeurt het nu in toenemende mate in de consumptie en vrije tijd.

Vanwege veranderingen in consumptiemotieven zijn consumenten nu steeds meer gericht op producten en belevingen die potentie bieden voor de vormgeving van hun (ideale) identiteit. Mede hierdoor bestaat er een groeiende behoefte aan creatief meedenken en interactief participeren in de beleving van een product. In het toerisme staat dit ook wel onder de term ‘creatief toerisme’ bekend. Backpacken wordt in dit onderzoek in het kader van identiteitsvorming binnen de vrijetijd gezien als een grote potentiële vormgever voor identiteit omdat dit soort reizen worden gekenmerkt door een flexibel en onafhankelijk reisplan. De backpacker is als geen andere toerist in staat zijn reisbeleving voor een groot deel zelf vorm te geven. De manier waarop iemand de wereld en zijn reis ervaart wordt in grote mate beïnvloed door zijn persoonlijke wending aan- en gedachten over bepaalde gebeurtenissen en ervaringen. Dit maakt reizen in bepaalde mate subjectief. Het is om deze reden belangrijk om in onderzoeken rekening te houden met sociaal demografische en economische achtergronden, maar ook met het toeristische verleden dat een persoon heeft. Ook de motivatie waarmee men op reis gaat lijkt van belang te zijn in de wijze waarop iemand zijn reis ervaart. Risico en avontuur zijn eigenschappen van backpackreizen die kunnen bijdragen aan de uitstraling van een persoonlijkheid, en daarmee dus ook een avontuurlijke identiteit. Verder geven veel backpackers in onderzoeken aan dat ze het ‘normale’ leven even ontsnappen, ze staan vaak op een kruispunt in het leven; net afgestudeerd, getrouwd of gescheiden of tussen twee banen in. Om deze reden kan de motivatie waarmee men op reis gaat ook van belang zijn. Resultaten bondig Op basis van leeftijd en levensfase worden twee groepen onderscheiden. In de groep ‘Levensfase 1’ zitten relatief jongere reizigers die, veelal tijdens of vlak na afronding van een (beroeps) opleiding, vaker een periode van bezinning en vrijetijd door een ongebonden en lange ‘vakantie’ als reismotivatie hadden. De groep ‘levensfase 2’ bevat de wat oudere reizigers die veelal al enige tijd werkende waren of reeds enige tijd waren afgestudeerd. Deze laatste groep had veelal de motivatie met een gericht doel als studeren of werken binnen een bepaald vakgebied naar het buitenland te vertrekken.

Deze groepen verschilden verder ook op het gebied van reisverleden. Levensfase 1 kende over het algemeen een minder uitgebreid reisverleden. Deze groep was veelal voor de eerste keer buiten Europa op een individuele reis. Levensfase 2 kende over het algemeen een uitgebreider reisverleden met verschillende vergelijkbare intercontinentale backpackreizen. Deze groepen verschilden tevens duidelijk in de ontwikkeling die men doormaakte op reis en de wijze waarop reisbelevingen en ervaringen aan identiteit gekoppeld werden. De groep levensfase 1 maakte over het algemeen een heftigere ontwikkeling door op reis dan de groep levensfase 2, waarschijnlijk omdat het voor deze groep veelal de eerste reis betrof. De persoonlijke eigenschappen die men over zichzelf uitriep in het kader van identiteit waren voor de groep levensfase 1 ook veel meer gerelateerd aan de ontwikkeling die men had doorgemaakt op reis. Hoewel deze eigenschappen op het gebied van persoonlijke identiteit tussen de twee groepen wel overeen kwamen, werd duidelijk dat de ontwikkeling die voor deze identiteit had gezorgd bij de groep levensfase 2 in een eerder stadium had plaatsgevonden. Dat er sprake was van een gedeelde ‘sociale’ backpackers identiteit werd duidelijk toen eigenschappen van backpackers in het algemeen overeen kwamen met de persoonlijke eigenschappen die de respondenten over zichzelf uitriepen. Kernwoorden van deze gedeelde sociale identiteit zijn onder andere avontuurlijk, flexibel, zelfstandig, ondernemend en sociaal. Toen de respondenten werden gevraagd in hoeverre ze zich deel van de groep ‘backpackers’ voelde kwamen echter vooral onderscheidende kenmerken naar boven. Men leek zich maar tot op zeker hoogte met backpackers te willen identificeren en op zoek te zijn naar persoonlijke uniciteit. Op basis van geslacht werd onderscheid gevonden in de manier waarop avontuur en risico werden ervaren op reis en gemanifesteerd als identiteitskenmerk. De mannelijke respondenten gaven, in tegenstelling tot de vrouwen, veelal aan bewust bepaalde risico’s opgezocht te hebben op reis. Het ging hierbij niet direct om de risico’s maar het avontuur dat hiermee gecreëerd werd. Het waren ook vooral de mannen die zichzelf ‘avontuurlijk’ noemden wanneer naar persoonseigenschappen werd gevraagd in het kader van identiteit.

De besproken resultaten bevestigen dat dit soort ‘backpackreizen’ wel degelijk een effect hebben op de identiteit en identiteitsvorming van jonge volwassenen maar dat dit effect in werkelijkheid een stuk genuanceerder ligt en verschillen vertoont op basis van bepaalde achtergrondkenmerken. Vooral de intensiteit van de reis lijkt hier van invloed te zijn, deze neemt af naarmate de frequentie toeneemt.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1 Introductie

1

Deel I Inpakken en Wegwezen

4

Hoofdstuk 2 Theoretisch kader

5

1.1 Inleiding 1.2 Onderzoeksdoel 1.3 Centrale vraagstelling 1.4 Opbouw Thesis

2.1 Veranderingen in Identiteitsvorming 2.2 Belevingsconsumptie en Identiteit 2.3 Creatief Toerisme en Backpackers 2.4 Backpackers, Identiteitsvorming en Persoonlijke Ontwikkeling 2.5 Conclusie

Hoofdstuk 3 Conceptueel model en Onderzoeksmethoden 3.1 Conceptueel model 3.2 Korte beschrijving concepten en hypothesen 3.2.1 Reisaspecten 3.2.2 Controlevariabelen 3.2.3 Identiteit 3.3 Onderzoeksmethode 3.3.1 Onderzoeksdoelgroep 3.3.2 Onderzoeksstrategie / -ontwerp 3.3.3 Werkwijze

1 2 2 3

5 6 7 9 11

12

12 13 13 14 14 16 16 16 16

Deel II Op Reis Hoofdstuk 4 Onderzoeksresultaten reisaspecten

4.1 Demografische en sociale achtergronden van de respondenten 4.2 Levensfase en reismotivatie 4.3 Individueel Reizen 4.4 Avontuur en Risico 4.5 Reisverleden 4.6 Interactie 4.7 Conclusie reisaspecten

Hoofdstuk 5 Onderzoeksresultaten identiteit 5.1 Ontwikkeling 5.2 Zelfperceptie 5.3 Zelfperceptie en ontwikkeling 5.4 Gedeeld en onderscheidend

19

19 20 25 27 30 32 35

37

37 39 41 44

Deel III Thuiskomen Hoofdstuk 6 Conclusies en Reflectie

6.1 Levensfase, Reisaspecten en Identiteit 6.2 Avontuur, Risico en Geslacht 6.3 Gedeeld en Onderscheidend 6.4 Afsluitend 6.5 Reflectie op onderzoeksproces

Literatuur Bijlagen

48

49 51 52 53 54

55 57

Hoofdstuk 1 Introductie 1.1 Inleiding Vroeger werd identiteit vooral gerelateerd aan extern overgedragen eigenschappen die werden vormgegeven door zaken als sociaal economische positie, traditie en religie. Tegenwoordig zijn deze ‘oude zekerheden’ steeds minder bepalend voor identiteit en worden individuen gedwongen hun identiteit zelf vorm te geven door de mogelijkheden die de huidige maatschappij ze biedt (Elsrud, 2001). Vrijetijd speelt hierin een grote rol. Consumptie en vrijetijd zijn tegenwoordig bij uitstek middelen om op eigen wijze identiteit te creëren en te tonen. Dit heeft consequenties gehad voor de vorming van het individu en de soort consumptie van het individu. Men is zich in toenemende mate bewust van zijn eigen invloed op identiteitsvorming en houdt hier rekening mee in zijn consumptiepatroon, zowel in de aanschaf van bepaalde producten als bij de invulling van de vrije tijd en vakantiegedrag. Veel jonge volwassenen gaan tegenwoordig gedurende enkele maanden individueel op reis. De bekendste vorm hiervan is een flexibele, ongebonden lange vakantie die onder de term ‘backpacken’ valt. Reizen heeft, binnen het brede scala aan vrijetijdsactiviteiten in het dagelijkse leven, om verschillende redenen een groot potentieel voor identiteitsvorming. Buiten onderzoeken naar motivaties en reisgedrag van (jonge) backpackers is er echter weinig kennis over de wijze waarop reizen gedurende langere perioden bijdragen aan identiteitsvorming van deze rondtrekkende ‘wereldburgers’ en welke zaken hier invloed op uitoefenen. Deze thesis biedt inzicht in de wijze waarop identiteitsvorming en (toeristische) consumptie zijn veranderd van extern vormende eigenschappen naar een persoonlijke zelfcreatie door het individu. Het onderzoek richt zich op identiteitsvorming van backpackers op reis en de wijze waarop persoonlijke achtergronden en ervaringen en belevingen op reis hier invloed uitoefenen.

1

1.2 Onderzoeksdoel Het doel van het onderzoek zal zijn vast te stellen in hoeverre individueel onafhankelijk reizen gedurende een langere periode effect heeft op de identiteit van jonge volwassenen, en welke zaken hier invloed op uitoefenen. 1.3 Centrale vraagstelling In hoeverre hebben individuele onafhankelijke avontuurlijke reizen effect op de identiteitsvorming van jonge volwassenen, en welke achtergronden spelen hierbij een rol?

2

1.4 Opbouw thesis Om de doelstelling te verwezenlijken worden verschillende stappen doorlopen. Deze Thesis wordt opgebouwd uit een deel theoretisch kader waarin de theoretische achtergronden van identiteitsvorming en backpackreizen worden behandeld. Op basis van deze theorie wordt een conceptueel model geschept en vervolgens worden de onderzoeksmethoden en technieken besproken. Hierna volgen twee hoofdstukken waarin de onderzoeksresultaten worden besproken, allereerst een deel reisaspecten waarna een deel identiteitsvorming volgt. Tot slot worden de conclusies en aanbevelingen voor vervolgonderzoek beschreven. Deze stappen worden opgedeeld in drie verschillende delen aan de hand van een chronologisch reisverhaal. In het eerste deel ‘Inpakken en Wegwezen’ wordt de voorbereiding op de reis beschreven, dit deel omvat het theoretisch kader en de opzet van het onderzoek. Deel II ‘Op Reis’ behandelt de onderzoeksresultaten met betrekking tot reiservaringen en identiteitsvorming van de reizigers. Deel III ‘Thuiskomen’ behandelt de conclusies en reflectie na afloop van de reis. Deze drie delen zullen gedurende de gehele thesis met de drie pictogrammen rechts van de pagina worden aangegeven. Deel I ‘Inpakken en wegwezen’ wordt aangegeven met het vliegtuig, deel II ‘Op Reis’ met het pictogram van de backpacker en deel III ‘Thuiskomen’ met het pictogram van het huis. Goede reis.

3

Deel I - Inpakken en Wegwezen Theoretisch kader en Onderzoeksopzet

4

Hoofdstuk 2 Theoretisch kader 2.1 Veranderingen in Identiteitsvorming Na de tweede wereldoorlog kreeg het individu een groeiende plaats in de samenleving, en met name het individu dat op zoek was naar zelfontwikkeling, zelfverwezenlijking en groei. De politiek geaarde cultuur in de jaren ’60 en ’70 zorgden voor een nieuw accent op persoonlijk experimenteren, zelftransformatie en het bewust worden van het leven van een bepaalde ‘lifestyle’. Taboes werden doorbroken, oude familiestructuren veranderden, oude systemen van etiketten waren niet meer vanzelfsprekend en werden niet meer door iedereen nageleefd (Brooks, 2000). De individualisering en veranderingen in de samenleving die deze tijd met zich meebracht zorgden voor een verschuiving in de invloed van ‘oude’ zekerheden als traditie, geloof en lokaal erfgoed die in het verleden altijd voor een groot deel bepalend waren geweest in consumptiegedrag en de vorming van identiteit van het individu (Baumann, 1996). In de verschillende discussies over het zelf verrees hierdoor een duidelijke concentratie op persoonlijke identiteit en subjectieve beleving (Elliott, 2001), mensen zijn zich steeds meer bewust van identiteit en geven hun identiteit in toenemende mate zelf vorm. Toch is het niet zo dat men zo individualistisch is geworden dat men zich niet meer associeert met zijn sociale omgeving. Mensen maken altijd deel uit van bepaalde groepen, groeien op in bepaalde families, worden geschoold in klassen, spelen in teamsporten, werken in organisaties en maken beslissingen in comités. We identificeren ons onder andere met mensen van hetzelfde geslacht en met etnische, politieke en nationale groepen. Deze ‘gedeelde’ sociale identiteit rust op een fundamentele onderscheiding tussen het collectieve ‘zelf’ (sociale identiteit), dat wordt geassocieerd met het behoren of willen behoren tot een bepaalde groep, groepsprocessen of onderling groepsgedrag, en het individuele ‘zelf’ (persoonlijke identiteit) dat zich associeert met persoonlijke relaties en kenmerken, ideaalbeelden en zelfperceptie (Hogg, Handbook of Self and Identity, 2003). Persoonlijke identiteit is het antwoord dat iemand zichzelf geeft op de vraag: ‘Wie ben ik?’; zijn bewustzijn van zichzelf als persoon zoals hij zich onderscheidt van anderen. Sociale identiteit is het bewustzijn van iemand dat hij of zij tot een bepaalde groepering behoort en als zodanig door anderen behandeld wordt (De Jager & Mok, 1989).

5

Vooral het individuele zelf is flexibeler geworden, en daardoor in toenemende mate een persoonlijke kwestie dat ieder op zijn manier vormt met de middelen die de huidige maatschappij ze biedt (Elsrud, 2001). Naar aanleiding van het wegvallen van oude zekerheden en structuren kwam Philip Cushman (1990) met het concept van de ‘empty self’. Het zelf krijgt door het flexibeler worden van identiteit en een toenemende individualistische samenleving steeds meer een gevoel van constante leegte, en daarmee een groeiende behoefte ‘het zelf’ te vullen. Dit gebeurt tegenwoordig natuurlijk gedeeltelijk nog steeds door interactie met de sociale omgeving, maar het vullen van het zelf, het op eigen wijze vormgeven van identiteit en het creëren van persoonlijke ontwikkeling, gebeurt in toenemende mate in de consumptie en vrije tijd. Consumptiegedrag is daarom steeds meer gebaseerd op percepties van het goede en het mooie, en de consument richt zich in zijn acties en uitingen vooral op karakteridealen, op ideeën over identiteit die in de ogen van de vormgever als correct en ideaal worden ervaren (Campbell, 1987). 2.2 Belevingsconsumptie en Identiteit De ontwikkelingen in consumptiemotieven richting het vormgeven van identiteit en persoonlijke ontwikkeling hebben uiteraard ook invloed gehad op de aanbodskant van de economie, mensen zijn immers op zoek naar bepaalde producten en belevingen die potentie bieden voor de vormgeving van hun (ideale) identiteit. Het afgelopen decennium heeft binnen onze consumptiemaatschappij het fenomeen van de ‘experience economy’ zijn opmars gemaakt. Een industrie waarin men ten dele voor het product en de dienstverlening betaalt, maar met name voor de beleving. Ultieme, unieke belevingen en ervaringen is waar de hedendaagse consument voor lijkt te kiezen en vooral in de vrijetijdsindustrie zijn ‘beleving’ en de engelse variant ‘experience’ de laatste jaren sleutelwoorden geweest voor succesvolle marketingconcepten (Boswijk, Thijssen en Peelen, 2005). In de economische veranderingen waarover gesproken wordt ligt echter telkens de nadruk op het bedrijfsleven, bij het regisseren van ‘experiences’ wordt de consument steeds gezien als een passief doel van een onderneming. Deze redenering begint op steeds meer kritiek te stuiten. In de logica van het sociaal regelsysteem worden mensen van buiten gestuurd, zoals bedrijven proberen hun klanten te sturen. Maar omdat mensen leren en situaties veranderen, voldoen deze redeneringen niet meer geheel

6

en is het tijd voor een nieuwe logica. Namelijk die van communicatieve zelfsturing (Cornelis in Boswijk et al., 2005). Zelfsturing van consumptie die binnen de ideaalbeelden van de consument vallen wat betreft identiteit en zelfperceptie, meedenken in belevingen die ze de mogelijkheid biedt een bepaalde persoonlijkheid of identiteit aan te meten. Onder andere Prahalad en Ramaswamy (in Boswijk et al., 2004, p.7) beschrijven een volgende fase in de experience economy waarbij ‘de dialoog tussen organisatie en individuele consument de basis vormt voor de cocreatie van gepersonaliseerde waarde c.q. belevenissen en ervaringen’. Onder andere de toename van kennis van consumenten (‘skilled consumption’) in het consumptiegedrag heeft geleid tot een type consument die niet zwijgt en gehoorzaamt, er bestaat een groeiende behoefte aan creatief meedenken en interactief participeren in de beleving van een product. 2.3 Creatief Toerisme en Backpackers In het toerisme is van deze trend ook sprake, door de democratisering van vrijetijdsreizen is de exclusiviteit van veel toeristische bestemmingen afgenomen (Riley, 1995). Co-creatie is van toenemend belang en het interactief meeproduceren van de beleving van het toeristische product is ook wel onder de term ‘creatief toerisme’ bekend (Richards & Wilson, 2005). De backpacker gemeenschap is in dit kader een interessante groep. Omdat dit soort reizen onder andere worden gekenmerkt door een flexibel en onafhankelijk reisplan is de backpacker als geen andere toerist in staat zijn reisbeleving voor een groot deel zelf vorm te geven. De persoonlijke waarde die iemand hecht aan een lange reis is om deze reden ook groter, reizen is een deel van het totale leven als alle andere vormen van vrijetijd, maar steekt vaak uit als een markeringspunt in plaats en tijd, kwalitatief van andere aard dan de rest van de levensloop (Elsrud, 2001). Dit geeft reizen binnen het brede scala aan vrijetijdsactiviteiten in het dagelijkse leven een groot potentieel voor identiteitsvorming, en zijn het met name de backpackers die interessant zijn als toeristische onderzoeksdoelgroep in het kader van identiteitsvorming. Buiten algemene kenmerken van backpackers zoals voorkeuren voor goedkope en soms primitieve accommodaties, een nadruk op het ontmoeten van andere reizigers, een onafhankelijk en flexibel reisplan, langere

7

vakanties, en een voorkeur voor informele, ongestructureerde maar betrokken vakantie activiteiten bestaat er binnen de groep een enorme diversiteit (Pearce in Ross, 1993), van westerse afgestudeerden tot jongeren vers uit het leger, lange vakantiegangers, vrijwilligers en mensen op verlof. Maar ondanks deze diversiteit kennen deze individuen wel vaak een overeenkomend referentiekader op het gebied van identiteit, filosofie, gevoel van toebehoren en normen en waarden. Hun afscheiding en interactie op reis produceert betekenis die normen, waarden, gedrag en andere elementen van het sociale wezen beïnvloed (Sørensen, 2003). De meeste backpackers zijn in de leeftijd 18 tot 33 jaar, met een kerngroep tussen de 22 en 27. Hierdoor hebben de meesten een opleiding afgerond en soms een paar jaar werkervaring voordat de eerste reis wordt gemaakt. Het opleidingsniveau valt rond het gemiddelde of hoger dan het gemiddelde in het land van herkomst, en veel hebben een academische studie afgerond (Sørensen, 2003). Veel backpackers geven in onderzoeken aan dat ze het ‘normale’ leven even ontsnappen, ze staan vaak op een kruispunt in het leven; net afgestudeerd, getrouwd of gescheiden of tussen twee banen in. Het zijn levensfasen als deze die vaak vorm geven aan een persoon en die de persoon in kwestie ziet als hoogtepunten of keerpunten in zijn gestructureerde leven. De complexiteit, snelheid en intensiteit van de hedendaagse samenleving zijn motieven van de verstrooidheid van het zelf. Dit maakt dat de behoefte om soms even los te komen van vaste structuren of bezinning op eigen identiteit nodig is. Je eigen leven vorm durven geven vraagt om een stabiele persoonlijkheid. Verschoven en ontwricht binnen het hedendaagse postindustrieel kapitalisme neigt het individu steeds meer naar consumptie, vrije tijd en reizen om invulling te geven aan het dagelijkse leven (Elliott, 2001)

8

2.4 Backpackers, Identiteitsvorming en Persoonlijke Ontwikkeling Dat met name backpackers een interessante toeristische onderzoeksdoelgroep is in het kader van identiteitsvorming mag reeds duidelijk zijn, maar welke elementen uit een reis hier nu van invloed op zijn, is nog onduidelijk. Elsrud (2001) omschrijft in haar onderzoek enkele aspecten die worden gemanifesteerd als potentiële vormgever van identiteit binnen de backpacker gemeenschap. Dit zijn manifestaties in connectie met bestemmingen (statushiërarchie met betrekking tot bestemmingen), interactie met andere mensen (zowel andere reizigers als lokale bevolking), zaken omtrent lichaam en gezondheid (voedsel, ziekten, infecties e.d.) en smaken en voorkeuren op reis (reismotivatie en reisgedrag). Door onder andere verbale interacties, dagboeken, artikels en boeken vormt de persoon zijn verschillende acties en gebeurtenissen tot een levensverhaal, een geordende verklaring van een persoonlijk geheel. Elsrud noemt dit op een bepaald punt zelfs mythologieën, sociale constructen waardoor machtsposities en status gevoed worden. Een persoon uit de westerse wereld die naar een compleet andere cultuur reist, draagt een mentale bagage met zich mee van gedachtegangen en ideeën die (bijna) geheel objectief zijn en ‘echt’ lijken voor hem of haar, maar in feite zijn beïnvloed door verschillende historische, sociale en culturele invloeden vanuit het eigen ‘thuis' . Deze mythologieën positioneren mensen en gebeurtenissen hiërarchisch binnen hun eigen gedachten en ideeën waardoor waarden op het gebied van onder andere geslacht, klasse, etniciteit, leeftijd en inkomen geheel persoonlijke waarheden definiëren en mogelijkheden scheppen voor identiteitsvorming. De manier waarop iemand de wereld en zijn reis ervaart wordt in grote mate beïnvloed door zijn persoonlijke wending aan- en gedachten over bepaalde gebeurtenissen en ervaringen. Het is om deze reden belangrijk om in onderzoeken rekening te houden met sociaal demografische en economische achtergronden, maar ook met het toeristische verleden dat een persoon heeft, de soort en het aantal bestemmingen die een persoon reeds heeft bezocht en op welke wijze. Ieder heeft zijn eigen referentiekader en dit maakt ervaringen en belevingen tot op zekere hoogte subjectief.

9

‘Avontuurlijk’ reizen is om deze reden ook in bepaalde mate subjectief, wat door de ene reiziger als avontuurlijk wordt ervaren is misschien bekende alledaagse kost voor de ander. Op basis van persoonlijke ervaringen kan bijna iedere vorm van toerisme wel op een of andere wijze geclassificeerd worden als avontuurlijk toerisme (Bentley, 2005). Ewert (in Pizam et al., 2004) zegt dat wat mensen motiveert risico te zoeken in recreatieve omgevingen te maken heeft met ‘personality predisposition’, de vatbaarheid van persoonlijkheid. Hij bedoelt hiermee dat risico en avontuur kunnen bijdragen aan de uitstraling van een persoonlijkheid, en daarmee dus ook een avontuurlijke identiteit. Hoewel duidelijk mag zijn dat sommige mensen die risico’s nemen dit niet uit opzet doen, er wel mensen zijn die bewust risico’s opzoeken uit nieuwsgierigheid en het motief zintuigen op intense wijze te stimuleren. Deze risico’s kunnen een bestemming zelf zijn, zoals een land met een politiek onstabiele situatie, maar bijvoorbeeld ook toeristisch gedrag op plaats van bestemming zoals het beoefenen van extreme sporten en gevaarlijke outdoor- en recreatieve activiteiten. Lupton & Tulloch (2002) geven aan dat men op sommige momenten vrijwillig risico neemt met het doel een bepaalde angst te overkomen, dapperheid te tonen, opwinding te zoeken of zelfontwikkeling en persoonlijke ontwikkeling te bewerkstelligen. Belangrijk is dat risicovol en avontuurlijk gedrag binnen de reiswereld potentie lijkt te hebben als vormgever van identiteit. Dat status een rol speelt in de backpacker cultuur geeft Sørensen (2003) aan in zijn onderzoek naar ‘Road Status’, een soort reizigerskapitaal dat kan leiden tot status in de interactie met andere backpackers of toeristen. Dit reizigerskapitaal wordt onder andere vergaard door zaken als het betalen van ‘lokale prijzen’ (terwijl dit eigenlijk gaat om het niet meer betalen dan andere backpackers), het bezoeken van plekken buiten de vaste routes en hoogtepunten van een land, lange reizen, ziekten en infecties en gevaarlijke en risicovolle ervaringen. Niet alle backpackers zijn even bezorgd over ‘road status’, vooral voor mensen op hun eerste reis is het belangrijk, de ervaren backpackers tonen een meer relaxte houding. Omdat er geen vast mechanisme bestaat die deze ‘statusparameters’ overdraagt en geen continue sociale relaties het kunnen bevestigen of overdragen moet het bij iedere nieuwe interactie opnieuw tot stand gebracht worden. Bij de overdacht aan informatie wordt om deze reden soms informatie verdraaid of overdreven; er wordt gelogen over betaalde prijzen, diarree wordt dysenterie, de intensiteit van een busreis wordt overdreven en de uniciteit van een bezochte bestemming wordt opgehemeld.

10

2.5 Conclusie Kort samenvattend kan op basis van het voorgaande worden vastgesteld dat hedendaagse identiteit wordt vormgegeven door sociale identiteit en persoonlijke identiteit, en dat men de vormgeving hiervan tegenwoordig steeds meer zelf in de hand heeft. Identiteit wordt onder andere door symbolen en interactie gecommuniceerd en gedrag en motieven hebben een sterk verband met iemands zelfperceptie en karakteridealen. Identiteit onder backpackers lijkt vormgegeven te worden door verschillende kenmerken en acties op langdurige reizen. Hierbij spelen onder andere de bestemming (motivatie om te reizen en bepaalde bestemming te bezoeken), de toeristische activiteiten op de bestemming (reisgedrag en toeristische activiteiten), de interactie die men heeft met medereizigers en lokale bevolking (interactie op reis), de ondernomen vakanties en reizen uit het verleden (reisverleden) en iemands perceptie van avontuurlijke en risicovolle situaties en ervaringen op reis een rol. Ervaringen en belevingen die op reis zijn vergaard kunnen, zowel bewust als onbewust, als identiteitsymbolen worden gemanifesteerd. In sommige gevallen worden ze in de interactie met anderen zelfs overdreven met de intentie een ideaalbeeld van identiteit te uitten of gebruikt worden om een hogere positie in de statushiërarchie van de sociale omgeving te verkrijgen. Deze zaken kunnen tot op zekere hoogte beïnvloed worden door de sociaal demografische achtergronden van de persoon. Hoe sterk de verbanden tussen deze aspecten en identiteitsvorming uiteindelijk zijn is echter nog niet geheel duidelijk. Tevens is nog onduidelijk welke van de besproken reisaspecten of achtergronden nu duidelijk van invloed zijn op persoonlijke en/of sociale identiteit, en hoe deze reisaspecten met elkaar samenhangen.

11

Hoofdstuk 3 Conceptueel model en Onderzoeksmethoden 3.1 Conceptueel model Aan de hand van de besproken theoretische achtergrond is het volgende conceptuele model opgesteld. De onafhankelijke variabelen zijn de reisaspecten en achtergrondkenmerken van de reiziger die invloed hebben op de afhankelijke variabelen identiteit. Op de volgende pagina zullen deze centrale concepten uit het onderzoek aan de hand van korte beschrijvingen nog worden toegelicht.

Onafhankelijke variabelen Reisaspecten: - Reisverleden - Risico - Avontuur - Reismotivatie - Algemeen - Individueel reizen - Reisgedrag - Interactie Controlevariabelen: - Levensfase - Leeftijd - Werk / studie - Sociaal demografisch - Geslacht - Opleidingniveau - Woonplaats

Afhankelijke variabelen Identiteit

- Ontwikkeling - Persoonlijke identiteit - Zelfperceptie - Ideaalbeelden - Sociale identiteit - Gedeeld - Onderscheidend

12

3.2 Korte beschrijving concepten en hypothesen 3.2.1 Reisaspecten - Reisverleden: Typen en frequentie van eerder ondernomen reizen en vakanties. Verwacht wordt dat reisverleden invloed zal hebben op de manier waarop identiteitsontwikkeling op (de laatst ondernomen) reis plaatsvindt en de manier waarop men verschillende reisbelevingen ervaart. - Risico en Avontuur: Acties en/of activiteiten die de reiziger als risicovol of avontuurlijk heeft ervaren, en de wijze waarop deze worden gecommuniceerd. Verwacht wordt dat risicovolle en avontuurlijke ervaringen gebruikt worden om karakteridealen na te streven en te uiten. Tevens kunnen risicovolle en avontuurlijke ervaringen als status symbolen worden gecommuniceerd, en om deze reden worden overdreven. - Reismotivatie: De ideeën en motivaties van respondenten om op reis te gaan. Het gaat hierbij zowel om algemene motivatie om te reizen als de keuze om individueel te reizen. Verwacht wordt dat de motivatie om te reizen beïnvloed wordt door de perceptie die iemand van zichzelf heeft en het (persoonlijk) ideaal dat wordt nagestreefd. Met betrekking tot individueel reizen wordt verwacht dat dit in verband staat met de mogelijkheden tot zelfcreatie van de reis en zelfcreatie van identiteit. - Reisgedrag: De manier waarop gereisd wordt en welke activiteiten ter plekke ondernomen worden. Hierbij kan men onder andere denken aan soorten vervoer, accommodaties en bestemmingen. Van de bewuste of onbewuste keuze van de activiteiten en het reisgedrag ter plekke wordt verwacht dat er een verband is met de (identiteits) idealen die iemand nastreeft. Tevens heeft reisgedrag de potentie voor onderscheiding te zorgen. - Interactie: De interactie met andere reizigers en lokale bevolking. De verwachting is dat indrukwekkende ontmoetingen invloed kunnen hebben op de zelfperceptie, op persoonlijke idealen worden nagestreefd, op de wijze waarop men communiceert met anderen, maar ook op het gevoel van een eventueel gedeelde of onderscheidende ‘backpackersidentiteit’ of gedeelde normen en waarden.

13

3.2.2 Controlevariabelen - Levensfase: Gecontroleerd wordt of de levensfase waarin de reiziger zich bevindt de verbanden beïnvloed, zo zal gekeken worden naar verschillen tussen mensen die werken, studeren of tijdelijk werkloos zijn. Er wordt onderzocht in hoeverre dit in combinatie met de invloed van leeftijd verschillen oplevert met betrekking tot de reisaspecten en identiteitsvorming. Tevens werd in de theorie aangegeven dat veel backpackers zich op keerpunten in hun leven bevonden, een afgeronde studie, een ontslag, een scheiding, dit soort zaken kunnen invloed hebben op de verbanden die onderzocht worden. - Sociaal demografische achtergronden: Onder andere geslacht, opleidingsniveau en woonplaats kunnen van invloed zijn op zowel de afhankelijke als onafhankelijke variabelen en de verbanden hiertussen. Voor opleidingsniveau wordt gemiddeld tot bovengemiddeld verwacht. Geslacht wordt zo gelijk mogelijk verdeeld en woonplaats wordt zo breed mogelijk door Nederland verdeeld in het onderzoek zodat eventuele verschillen onderzocht kunnen worden.

14

3.2.3 Identiteit - Ontwikkeling: Naar verwachting is een reis in vergelijking met andere meer dagelijkse vormen van vrijetijd van kwalitatief andere aard. Om deze reden wordt verwacht dat men ook een bepaalde ontwikkeling doormaakt op reis. Deze ontwikkeling kan betrekking hebben op persoonlijke aspiraties en persoonlijke ontwikkeling, toekomstidealen of het loslaten van oude zekerheden en het verkrijgen van nieuwe. Ontwikkelingen kunnen tevens geassocieerd worden met identiteitskenmerken. - Zelfperceptie / Ideaalbeelden: De manier waarop we onszelf zien/waarnemen en vertellen wie we zijn. Het gaat hier om karakteridealen, verlangens, aspiraties en het streven naar een bepaalde identiteit. Belangrijk om hier op te merken is dat reisaspecten, levensfase en sociaal demografische achtergronden waarschijnlijk invloed zullen hebben op de zelfperceptie en ideaalbeelden.

- Gedeeld / Onderscheidend: Identiteiten zijn expliciet of impliciet gedeeld met anderen en voor een groot deel ontleent van anderen (van bijvoorbeeld helden en voorbeeldfiguren), mensen hebben altijd in bepaalde mate de behoefte aan sociale identiteit en toebehoren aan een bepaalde groep. Binnen deze referentiegroepen bestaat echter ook de behoefte aan persoonlijke onderscheiding, anders zijn dan anderen. Door je te onderscheiden van anderen vertel je ook een verhaal over jezelf, zo zullen backpackers waarschijnlijk aangeven dat zij niet willen zijn als de ‘grand tour’ toeristen, waarmee wordt aangegeven dat ze juist een voorkeur hebben voor ongebonden vakanties en grotere vrijheid van keuze.

15

3.3 Onderzoeksmethode 3.3.1 Onderzoeksdoelgroep In dit onderzoek zijn jonge volwassenen tussen de 18 en 30 jaar oud die voor een periode langer dan drie maanden onafhankelijk en intercontinentaal hebben gereisd de doelgroep. Met individuele reizen wordt hier het reizen zonder vaste reispartner bedoelt. Met onafhankelijk reizen wordt bedoeld dat er voorafgaande aan de reis geen sprake is van tussenkomst van een reisorganisatie die routes, hoogtepunten of reisschema’s uitstippelt. In de bijlagen van deze thesis is een totaaloverzicht te vinden van alle respondenten die hebben meegewerkt aan het onderzoek.

3.3.2 Onderzoeksstrategie / -ontwerp Theorie

Model en hypotheses

Interviews

Data analyse

Conclusies

3.3.3 Werkwijze Toegespitst op de verschillende deelonderwerpen uit het conceptueel model zijn een twintigtal semigestructureerde interviews afgenomen met Nederlandse backpackers. Om de geïnterviewden niet richting antwoorden te sturen maar wel binnen de kaders van het onderzoeksonderwerp te houden is voorafgaand aan het interview algemene informatie verschaft over het onderzoeksonderwerp. Omdat de persoonlijke meningen, ervaringen en belevingen op reis en over reizigers onderling hier een belangrijke rol spelen zijn de interviews binnen drie maanden na thuiskomst van de reis bij de doelgroep afgenomen. Het contact met ex-reizigers is gelegd in samenwerking met Kilroy Travels Amsterdam, een ticketoffice voor de jonge, avontuurlijke reiziger.

16

Met behulp van de database ‘ACE’ van Kilroy Travels is een selectie gemaakt op basis van onder andere bestemmingen (intercontinentaal en wereldwijde spreiding), leeftijd (tussen de 18 en 30 jaar), woonplaats (geografische spreiding Nederland), reisduur (meer dan drie maanden) en geslacht (gelijke verdeling mannen en vrouwen). Slechts vier van de twintig respondenten zijn gedurende 3 of 4 maanden op reis geweest, de overige zestien waren 6 maanden of meer in het buitenland. De interviewsessies verschilden in tijd van 50 minuten tot 1,5 uur. De twintig geïnterviewde reizigers dekken met hun laatst ondernomen reis alle continenten maar de grootste concentratie van bestemmingen ligt op de ‘traditionele’ reisbestemmingen Australië, Nieuw Zeeland, Zuidoost Azië, Zuid- en Midden Amerika, en Zuid Afrika. Alle interviews zijn in informele sfeer afgenomen in bars, restaurants en huiskamers bij mensen thuis. Over het algemeen waren de reizigers zeer enthousiast om over hun reis te vertellen en mee te werken aan het onderzoek. Alle deelonderwerpen uit het conceptueel model zijn in de interviews aan de orde gekomen, sommigen direct, anderen indirect. Na de eerste twee interviews is besloten meer richting ontwikkeling en persoonseigenschappen te vragen, om deze reden mist bij deze respondenten enkele informatie en worden deze beschouwd als pilotstudies waarvan de waardevolle informatie wel is meegenomen. Achttien interviews zijn volledig. In de bijlagen is de itemlijst/vragenlijst te vinden die is gebruikt tijdens de interviews. Alle interviews zijn digitaal opgenomen en uitgeschreven om in de analyse na afloop van de interviews verschillende en vergelijkbare antwoorden te kunnen koppelen aan de verschillende onderwerpen en hypotheses. De uitkomsten van het kwalitatieve veldonderzoek zullen worden samengevat in verschillende matrices op basis van de afhankelijke en onafhankelijke variabelen, deze matrices clusteren de verschillende onderwerpen en tonen de mate van invloed van reisaspecten en controlevariabelen op de identiteitsvorming en identiteitsontwikkeling. Uiteindelijk wordt de conclusie geschreven door de in de theorie geformuleerde hypotheses te testen aan de hand van de conclusies uit de onderzoeksresultaten.

17

Deel II - Op Reis Onderzoeksresultaten

18

Hoofdstuk 4 Onderzoeksresultaten reisaspecten De onderzoeksresultaten worden in twee fasen besproken. Allereerst worden de directe reiservaringen en belevingen van de respondenten besproken, de zogenaamde reisaspecten en controlevariabelen uit het linkerdeel van het conceptueel model. Dit wordt afgesloten met een conclusie. In het aansluitende hoofdstuk 5 ‘Onderzoeksresultaten Identiteit en Ontwikkeling’ komt de daadwerkelijke identiteitsvorming aan bod. Hierin wordt op basis van de conclusies met betrekking tot de reisaspecten de afhankelijke variabele identiteitsvorming geanalyseerd. In dit hoofdstuk zullen de belangrijkste onderzoeksresultaten met betrekking tot de reisaspecten worden gepresenteerd. Dit gebeurt aan de hand van de theorie uit het theoretische kader van hoofdstuk 2 en wordt ondersteund door verschillende ‘quotes’ (antwoorden of delen van antwoorden op vragen over de verschillende onderzoeksvariabelen en besproken items) en in matrices geclusterde antwoorden van de twintig geïnterviewde jonge wereldreizigers. 4.1 Demografische en sociale achtergronden van de respondenten De respondenten zijn voor het onderzoek in samenwerking met Kilroy Travels Amsterdam geselecteerd op leeftijd, geografische spreiding, geslacht, duur van de laatste reis, datum van terugkomst en individueel reizen. Enkele zaken met betrekking tot deze selectievariabelen en achtergronden van deze reizigers waren opvallend. In deze paragraaf worden de algemene en opvallende achtergronden besproken. De geïnterviewde reizigers kennen een leeftijdsspreiding van 18 tot en met 30 jaar oud, met een concentratie in de leeftijd 22-25. Tijdens de selectie van de respondenten is een landelijke geografische spreiding in ogenschouw gehouden, om deze reden komen de respondenten uit onder andere Groningen, Zwolle, Maastricht, Tilburg, Amsterdam en Rotterdam.

19

Opvallend was hier dat praktisch alle respondenten in de grotere steden in Nederland woonden. Van de twintig respondenten waren er 11 vrouwen en 9 mannen. Voor een precies overzicht van alle respondentengegevens wordt verwezen naar de bijlagen. Hoewel

volgens

Sørensen

(2003)

backpackers

in

toenemende

mate

verschillende

nationaliteiten

vertegenwoordigen, is het grootste deel nog steeds van Westerse afkomst. Dit bleek ook uit de respondenten uit dit onderzoek; zonder dat op afkomst is geselecteerd hebben alle twintig geïnterviewde reizigers een Nederlandse achtergrond. Vanwege de leeftijd van de geïnterviewde reizigers hebben de meeste een (beroeps)opleiding afgerond of zijn met een beroepsopleiding bezig. Zoals verwacht hebben backpackers over het algemeen een gemiddelde of hogere opleiding (Sørensen, 2003). Van de 20 respondenten hebben er tien een hogere beroeps- of universitaire opleiding afgerond, zijn er drie bezig op dit niveau af te studeren, twee hebben verschillende universiteitspropedeuses, en heeft er één een MBO diploma met de ambitie in september verder te studeren aan een HBO. Van de overige vier respondenten hebben er drie na hun middelbare opleiding verschillende baantjes gehad en heeft er een haar horeca diploma’s behaald en is haar eigen horeca onderneming begonnen. Veel van de afgestudeerden zijn na het behalen van hun diploma een wereldreis gaan maken. Sommigen zijn in combinatie met hun afstudeerproject naar het buitenland vertrokken. 4.2 Levensfase en reismotivatie Zoals in hoofdstuk 2 al naar voren kwam staan veel backpackers op een kruispunt in het leven; net afgestudeerd, getrouwd of gescheiden of tussen twee banen in (Sørensen, 2003). Hieruit zou een bepaalde motivatie kunnen spreken waarom mensen op reis gaan en hun normale allerdaagse leven enkele maanden laten voor wat het is. Wouter, 25 jaar en afgestudeerd internationaal bedrijfskundige had de volgende motivatie te gaan reizen: (zie volgende pagina)

20

“Ik wilde een aantal dingen meemaken, en die had ik van tevoren ook wel een beetje uitgedacht. Ik heb mijn tijd in Australië vooral ook gebruikt om tot mezelf te komen, wat ik ook wel vaak van andere mensen begreep. Dat ze, zeker in Australië, even tot zichzelf komen en eens even nadenken van ‘waar ben ik in godsnaam mee bezig’. Dus ik heb dat een beetje gedaan. Kijk, Nederland is best wel een hectisch land en als je maar doorraast dan gaat alles vanzelf maar dan ben je niet bewust bezig met waar je heen wil, dus daarvoor heb ik Australië ook wel een beetje gebruikt, de cultuur en de natuur maakt dat in Australië heel goed mogelijk en je komt daar goed tot jezelf.” Uit de motivatie van Wouter blijkt dat hij zijn reis ervaart als een bepaalde periode die tot bezinning en nadenken leidt. Deze periode van afstand nemen van de dagelijkse zaken leidt tot nadenken over de toekomst, het kan gezien worden als een pauze uit het ‘normale’ leven. Ook de 18 jarige Suzanne uit Tilburg had wat dat betreft een gelijksoortige motivatie: Is er een reden voor, dat je nu ineens op deze manier op vakantie wilde? “Ten eerste wist ik niet wat ik wilde studeren. Ik heb HAVO vorig jaar afgesloten en ik wist echt niet wat ik wilde. En toen zeiden mijn ouders ‘je mag wel naar het buitenland als je wil’, dat vond ik wel leuk maar waar wil je dan heen? Mijn moeder wilde me eerst naar Spanje sturen omdat ze heel graag wilde dat ik Spaans leerde. Spanje klinkt wel heel leuk maar het is én te dichtbij en Spaans moet ik helemaal opnieuw gaan leren en daar had ik toen niet echt heel veel zin in, en ik was net klaar met school dus ik dacht ‘nou, ik wil even geen school meer, even ertussenuit en goed nadenken wat ik nou eigenlijk wil gaan doen’. En voor de rest is het eigenlijk zo vanzelfsprekend gegaan.” Het afronden van een opleiding kan een motivatie zijn eens na te denken en een tijd van bezinning in te lassen in het buitenland. In eerder onderzoek (Elliott, 2001) werd al aangegeven dat de complexiteit, snelheid en intensiteit van de hedendaagse samenleving een bepaalde verstrooidheid van het zelf tot gevolg kunnen hebben. Dit maakt dat de behoefte om soms even los te komen van vaste structuren of bezinning op de eigen identiteit nodig is.

21

Reizen wordt hier ervaren als een dergelijke periode. Maar niet iedereen kent deze zelfde motivatie. Hieronder wordt nog een tweede motivatie benadrukt aan de hand van twee reacties op het item ‘reismotivatie’. Reanne, 29 jaar uit Amsterdam: “Ik heb vroeger toen ik klein was in Australië gewoond en ik heb daar familie wonen en wilde altijd al een keer daar weer naartoe. En met mijn studie dacht ik dat ik daar vast wel wat kon doen. Ik heb met milieumanagement altijd water gerelateerde onderwerpen gedaan. Ik wilde daar heel graag aan de Great Barrier Reef werken.” Je bent met die motivatie weggegaan? Want ik hoor best wel vaak van mensen dat ze ertussenuit gaan om even na te denken wat ze willen. “Nee, voor mij was het echt meer de motivatie om daar werk te gaan zoeken in mijn eigen vakgebied, om juist te kijken wat het nou eigenlijk inhield. Om echt gewoon aan de slag te gaan en liever daar dan in Nederland. Ik ging gewoon de gok wagen eigenlijk, en dan kom je er daar achter dat dat heel moeilijk gaat en dan ga je ook gewoon reizen en dat was ook mijn doel. Dus wat ik al zei, het is echt de combinatie werk en reizen.” Olivier, 27 jaar uit Den Haag: “Het had te maken met de studie die ik had gedaan. Ik heb een ticket via Kilroy geboekt en ter plekke nog een binnenlandse vlucht. En die medische kliniek daar heb ik gedaan omdat ik zegmaar binnen mijn studie antropologie meer de medische kant op ben gegaan, dus de medische antropologie. Vandaar mijn interesse om daarheen te gaan.” De laatste twee motivaties hierboven zijn duidelijk van een andere aard dan de eerste twee. Waar Wouter en Suzanne de motivatie hadden om een soort tussenfase in te lassen en na te denken over zichzelf en hun toekomst, zijn Reanne en Olivier duidelijk met een ander doel vertrokken.

22

Reanne had de motivatie aan de oostkust van Australië te gaan werken in een vakgebied dat in lijn lag met haar beroepsopleiding, en ook Olivier vertrok naar Peru om te reizen maar ook vrijwilligerswerk te doen in de medische wereld. Wanneer men de verschillende motivaties van backpackers naast elkaar legt blijkt dat er op basis van de combinatie leeftijd en levensfase deze scheiding bestaat. De relatief jongere reizigers lijken, veelal tijdens of na afronding van een (beroeps)opleiding, vaker te kiezen voor een periode van bezinning en vrijetijd door een ongebonden en lange ‘vakantie’, waar de wat ouderen eerder met een gericht doel naar het buitenland gaan, en vaker voor een combinatie van reizen en ‘gericht’ werken kiezen. Met gericht werken wordt hier het werken binnen een bepaald vakgebied bedoeld, ook veel jongeren werken namelijk tijdens een reis in Australië en Nieuw Zeeland, maar met het eenzijdige doel geld te verdienen om verder te kunnen reizen. Ook bepaalde breekpunten in het leven werden als motivatie genoemd om te gaan reizen, zo werden naast het afronden van de studie bijvoorbeeld ook het beëindigen van een relatie, de afwijzing van een sollicitatie en het overlijden van iemands moeder genoemd. De controlevariabelen levensfase en leeftijd lijken hier dus voor een groot deel voor een tweedeling te zorgen in reismotivatie. Deze scheiding in respondenten wordt op de volgende pagina geïllustreerd in een matrix. De groep ‘Levensfase 1’ bevat de relatief jongere reizigers, die de reis over het algemeen als een periode ervaren waarin wordt nagedacht over de toekomst. De groep ‘Levensfase 2’ zijn de relatief ouderen, die vaak met een doel als werken of studeren naar het buitenland gingen. Deze twee groepen zullen in de loop van de analyse worden vergeleken op basis van verschillende reisaspecten.

23

Matrix 4.1 Levensfase 1 Respondent Leeftijd / levensfase Reismotivatie Respondent Leeftijd / levensfase Reismotivatie

Helma 24 jaar / afgestudeerd Moeder overleden, tot bezinning komen, dingen voor mezelf doen Robert 22 jaar / studerend

Joris 21 jaar / Afgestudeerd Afgestudeerd, zoveel mogelijk zien, even ertussenuit Suzanne 18 jaar / HAVO afgerond Niet weten wat studeren, tijd nadenken wat met leven te doen

Margriet 25 jaar / Afgestudeerd Ervaring in eentje reizen, goed voor mezelf, nadenken

Erwin 31 jaar / werkend

Eva 24 jaar / Werkend

Fleur 27 jaar / Studerend

Bewust jaarlijks overwinteren van oktober t/m januari, ‘reisfreak’, positieve drugs

Veel reizen om motor te rijden, van huis uit meegekregen

In lijn met studie naar buitenland, werken. Vroeger wel gereisd om tot mezelf te komen

Reanne 29 jaar / Werkend

Maaike 23 jaar / werkend

Werkgerelateerd, milieumanagement, familie wonen

Boek schrijven, wil graag iets met journalistiek gaan doen

Lisette 23 jaar / afgestudeerd Stage Chili, reizen vanwege interesse international business

In combinatie studie, speciale ervaring opdoen

Wouter 25 jaar / Werkend Tot mezelf komen, in combinatie studie, speciale ervaring alleen zijn

Riksta 25 jaar / afgestudeerd Tijd voor mezelf, over dingen nadenken, dingen op een rijtje zetten Maarten 21 jaar / afgestudeerd Afgestudeerd en altijd al keer verre reis willen maken, net als oudere broer

Matrix 4.2 Levensfase 2 Respondent Leeftijd / levensfase Reismotivatie

Respondent Leeftijd / levensfase Reismotivatie

Olivier 27 jaar / afgestudeerd In lijn studie, project medische kliniek, ervaring opdoen voor later werkveld, verdieping kennis, gericht aan de slag Vincent 25 jaar, werkend

Isabel 27 / werkend

Airtraffic controller baan afwijzing, zelfde dag besloten wereld te zien.

Combinatie werken in luchtvaart en reizen

Voor samenwonen met vriend nog keer alleen weg, niet om uit te zoeken wat met toekomst te doen Delia 25 jaar werkend

24

4.3 Individueel reizen De reizigers in dit onderzoek zijn allen in hun eentje vertrokken. Sommigen hebben enkele weken met een vriend of vriendin gereisd, maar waren de rest van de maanden op zichzelf aangewezen. Ook hieruit spreekt vaak een bepaalde bewuste motivatie. Fleur, 27 jaar uit Someren: Heb je een speciale reden dat je alleen bent gegaan? “Ja, als je alleen gaat ontmoet je veel meer mensen, het gaat zo snel dat je bij je eigen groepje blijft hangen als je met meerdere mensen gaat. Ik krijg altijd wel een kick van ergens in mijn eentje zijn en een stad me eigen maken, dan voel ik me echt zo’n Marco Polo ofzo als ik met mijn rugzakje trek. Dat is ook gewoon omdat ik het puur voor mezelf heb gedaan.” Uit Fleur’s motivatie om alleen te reizen zijn eigenlijk drie verschillende zaken te halen die ook in de antwoorden van andere reizigers terug te vinden waren. Allereerst de sociale motivatie, ze geeft aan in haar eentje te reizen om meer mensen te ontmoeten en open te staan voor contact. De tweede motivatie is de zelfstandigheid die omschreven wordt als de ‘kick’ om in haar eentje een plaats eigen te maken, zelf op onderzoek uit te gaan en de wereld te ontdekken als een ware ‘Marco Polo’. De derde motivatie is de het feit dat ze het puur voor zichzelf heeft gedaan, ze is vertrokken om zelf een unieke ervaring te scheppen die van haar alleen is. Deze laatste motivatie blijkt ook uit onderstaande antwoorden: Isabel, 27 jaar uit Amstelveen: Waarom ben jij in je eentje gegaan? Heb je daar een speciale reden voor? “Hij kon geen vrij krijgen, dat ten eerste, en ten tweede wilde ik gewoon echt alleen. Om echt zeker te weten dat ik ‘m ook echt zou missen en voordat ik echt de definitieve stap weer ging nemen om weer te gaan samenwonen.”

25

Daarom ben je dus ook alleen gegaan, om het te testen zegmaar. “Om het te testen maar ook omdat ik gewoon mij eigen dingen wilde doen. Ik wilde niet aan iemand verantwoording af gaan leggen dat ik graag met de auto daar of daar naartoe wilde gaan. Het moest gewoon mijn avontuur zijn, en dat is het ook uiteindelijk geworden.” Suzanne, 18 jaar uit Tilburg: Wat is de reden dat je alleen bent gegaan en niet met een vriendin? “Ik wilde niet aan iemand vast zitten, en omdat ik dus best wel een sterke eigen mening heb kan dat nog wel problemen opleveren. Maar ik vond echt dat dit mijn jaar moest worden. Ik wilde niet aan iemand vastzitten want dan heb je toch van ‘ik wil die kant op en ik wil die kant op’. En als je alleen bent ontmoet je veel meer mensen, dan ben je alleen dus dan ga je meer je best doen en sta je er meer voor open.” De verantwoording waar Isabel het hier over heeft wordt vaker genoemd als motivatie om individueel te reizen. Veel reizigers gaven aan een bepaalde vrijheid te willen ervaren om zelf controle te hebben over de invulling van hun reis. Dit staat in lijn met de ontwikkelingen in de ‘experience economy’ waarover in hoofdstuk 2 (theoretisch kader) wordt gesproken, waarin de consument in toenemende mate kiest voor een ultieme en unieke ervaring. Uit een reis die individueel wordt ondernomen spreekt pure uniciteit, want geen reis is hetzelfde. Backpackers lijken in het ‘creatief toerisme’ waar Richards en Wilson (2005) over spreken zelf de ultieme producent van de beleving in hun eigen toeristische product. Deze zelfcreatie brengt een enorm gevoel van vrijheid met zich mee. Helma, een 24 jarige Groningse gaf dit als volgt aan: Op wat voor momenten voelde je je vrij op reis? “Ja.. het idee dat als je ergens rondloopt, het idee dat je zoveel tijd hebt en dat je helemaal zelf kan beslissen wat je gaat doen en waar je heengaat. En vooral in Thailand en Cambodja speelt geld eigenlijk geen rol als je budget reist omdat alles zo goedkoop is. En dat geeft wel een heel vrij gevoel, je bent daar en je denkt ‘oh’ ik kan hier nog twee weken blijven als ik wil, een maand blijven als ik wil, en ik kan morgen weg. En in Nederland beperk je jezelf zoveel meer, omdat je jezelf tijden oplegt.

26

En ik heb nu alweer een agenda, en alles staat alweer vast, er staan alweer afspraken op die ik niet kan veranderen, je moet je weer verantwoorden aan mensen, en dat hoefde ik daar niet. Ik moest af en toe mijn vriendje even laten weten dat ik nog leefde maar verder.. je hoeft helemaal niks” Hoewel er opvallende overeenkomsten waren in de motivatie om individueel te reizen wat betreft de persoonlijke vrijheid, het sociale aspect en de uniciteit van de reis, is er in tegenstelling tot de algemene reismotivatie moeilijk een onderscheid te maken op basis van achtergronden van de respondenten. Wel zou het interessant kunnen zijn in een vervolgonderzoek een eventuele vergelijkingsgroep te betrekken, bijvoorbeeld met reizigers die met een vaste partner hebben gereisd. 4.4 Avontuur en Risico De vrijheid waar backpackers vaak over spreken staat in lijn met een bepaalde onvoorspelbaarheid en het ondernemen van zaken die men in het normale dagelijkse leven niet tegenkomt. Het is de spontaniteit van bepaalde reiservaringen. Hier komen ook de concepten ‘avontuur’ en ‘risico’ naar voren, twee veel besproken onderwerpen in de reiswereld die vaak met elkaar in verband staan. Wat betreft avontuur waren de antwoorden redelijk eenduidig. Avontuur op reis wordt vooral gezien als het ‘onbekende’ en ‘onvoorspelbare’, in tal van verschillende vormen. Voorbeelden die werden genoemd waren bepaalde tochten door de natuur, verrassende vormen van vervoer, inheemse en primitieve manieren van het consumeren van (lokaal) voedsel, en activiteiten ter plekke zoals kajakken en sky-diven. Wanneer direct wordt gevraagd naar wat men als risico’s ervaart op reis kwamen verschillende zaken als drugs, beroving, verkrachting, s’avonds alleen over straat lopen, liften, deelname aan het verkeer, in buitenwijken van grote steden terecht komen, foute taxi’s nemen, actiesporten en verschillende ziekten en infecties naar voren. Directe zaken die op reis risico’s vormen voor het verlies van gezondheid, vrijheid, geld of het leven.

27

Interessant was echter dat wanneer verder werd ingegaan op het omgaan met deze risico’s op reis, de reizigers vaak aangaven dat men ‘verantwoorde’ risico’s nam. Hiermee werd vooral bedoeld dat men het risico tegenover zichzelf kon verantwoorden. De volgende reacties zijn voorbeelden van deze persoonlijke verantwoording: “Het is gewoon ‘common sense’ en nadenken”

(Delia, 25 jaar, levensfase 2)

“Het gaat eigenlijk vaak instinctief”

(Maarten, 21 jaar, levensfase 1)

“Als ik voel dat het kan dan doe ik het”

(Robert, 22 jaar, levensfase 1)

“Het is denk ik de manier waarop je mensen benaderd”

(Margriet, 25 jaar, levensfase 1)

“Ik denk dat je sowieso ook wel heel erg op je intuïtie moet afgaan”

(Maaike, 23 jaar, levensfase 2)

Deze reacties wijzen op een bepaald zelfvertrouwen, zelfverzekerdheid, inschattingsvermogen en bewustzijn in de omgang met mensen en onbekende situaties waaraan men bloot staat. Men verleent dan ook regelmatig bepaalde persoonseigenschappen en kenmerken aan avontuur en risico, in het volgende hoofdstuk zal daar verder op in worden gegaan. In verschillende gevallen werd het nemen van risico genoemd als de basis van avontuur. Men neemt soms bewust risico’s om het avontuur te creëren. Onder andere Lupton & Tulloch (2002) geven aan dat men op sommige momenten vrijwillig risico neemt met het doel een bepaalde angst te overkomen, dapperheid te tonen, opwinding te zoeken of zelfontwikkeling en persoonlijke ontwikkeling te bewerkstelligen.

28

Deze theorie kwam bij verschillende reacties op avontuur en risico naar voren. Zo antwoordde Vincent, 25 jaar uit Amsterdam: Is dat ook de romantiek van het vinden van plekken vinden die minder zijn ontdekt? “Ja precies, het is dan ook mijn kick om van het gebaande pad af te gaan en mezelf soort van heel naïef op te stellen om maar in het avontuur te vallen. En dat kan in een wild gebied als Patagonië maar dat kan ook in de stad als Lima waar ik samen met een vriend besloten heb om de hele stad door te fietsen op twee hele brakke huurfietsen. En dan kom je terug en dan blijkt dat je dwars door de getto bent gefietst waar heel veel toeristen het niet redden. Maar tijdens die fietstocht werden we bijvoorbeeld uitgenodigd om te voetballen… …Als je heel eerlijk bent dan probeer je jezelf in de problemen te brengen en daar maak je de mooiste dingen uit mee. En met veel geluk is het nooit misgegaan bij mij. Ik heb geen enkele keer iets vervelends meegemaakt zegmaar, er is zelfs niks gestolen.” Je zoekt dus wel ergens risico’s bewust op? "Ja, het uitdagende, maar het gaat me niet om de risico’s, het gaat me om de unieke ervaring, en dat kan niet als je altijd maar omringt bent door backpackers en altijd maar Engels blijft spreken en altijd maar in een veilige situatie probeert te blijven en met toerbussen door een stad heengaat.” Opvallend was dat vooral mannen risico noemden als basis van avontuur, de vrouwelijke respondenten gaven wel aan risico’s te hebben gelopen maar gaven aan hier niet altijd bewust voor te hebben gekozen en noemden dit vaak niet expliciet als grondlegger in het creëren van avontuur. Nu zou dit kunnen betekenen dat mannelijke backpackers inderdaad meer risico’s nemen op reis (met het doel avontuur te zoeken), maar het zou ook kunnen betekenen dat mannen dit meer willen benadrukken, meer willen uiten. In het volgende hoofdstuk wordt hierop doorgegaan in het kader van identiteitsvorming.

29

4.5 Reisverleden Alle geïnterviewde reizigers hebben een bepaald reisverleden, variërend van campingvakanties in Zuid Europese landen als Frankrijk, Spanje en Italië tot zeilvakanties, motorvakanties en vergelijkbare backpackreizen op verschillende continenten. Onderzocht zijn de typen en frequentie van eerder ondernomen vakanties en reizen en de verschillen en overeenkomsten hierin tussen de geïnterviewde wereldreizigers. Met het oog op de scheiding die werd gemaakt op basis van leeftijd en levensfase blijkt dat bij de reizigers uit ‘levensfase 1’ de laatst ondernomen reis vaak het eerste intercontinentale bezoek is geweest, zeker op de ongebonden en individuele manier waarop de laatste reis is gemaakt. Deze jongere, vaak studerende of pas afgestudeerde reizigers hebben vaak wel meerdere landen binnen Europa aangedaan met vrienden of familie. Oudere reizigers hebben vaak al verschillende continenten aangedaan en een relatief uitgebreid reisverleden opgebouwd. In eerste instantie is het verband met leeftijd logisch omdat er op oudere leeftijd simpelweg meer tijd beschikbaar was om verschillende reizen te ondernemen. Interessant is echter dat een uitgebreid reisverleden naast leeftijd en levensfase tevens in verband lijkt te staan met de scheiding die eerder werd gemaakt op basis van reismotivatie. De oudere en veelal afgestudeerde of werkende reizigers uit levensfase 2 die eerder met een gericht doel op reis te gingen zijn ook de meer ervaren reizigers. De jongere en studerende of pas afgestudeerde reizigers uit levensfase 1 die vooral kozen voor een reis als tussenfase van reflectie en nadenken over de toekomst kennen een veel minder uitgebreid reisverleden. Op de volgende pagina wordt aan de hand van een deel van de datamatrix het reisverleden van de twee eerder gedefinieerde groepen levensfase 1 en 2 geschetst.

30

Matrix 4.3 Reisverleden Levensfase 1 Respondent Reisverleden

Respondent Reisverleden

Helma Eerste keer buiten Europa. (Vrijwilligers)werk in Frankrijk, Roemenië en Italië. Robert Eerste keer buiten Europa, met vrienden in Zuid Europa vakanties.

Joris Eerste keer buiten Europa. Eerste keer alleen. Vakanties Europa. Suzanne In New York en Aruba geweest met ouders. Eerste keer alleen op reis buiten Europa. Met ouders Europa vakanties.

Margriet Een keer 2 weken vriendin opzoeken in Boston, verder eerste keer ‘echt’ buiten Europa. Wouter Veelal met ouders en ‘sleurhut’ naar Zuid Europa. Eerste keer buiten Europa. Eerste keer alleen.

Riksta Eerste keer buiten Europa. Vakanties Europa. Maarten Eerste keer buiten Europa. Eerste keer alleen.

Matrix 4.4 Reisverleden Levensfase 2 Respondent Reisverleden

Respondent Reisverleden

Erwin Zeer uitgebreid Backpackverleden in o.a. Europa, Australië, Nieuw Zeeland, Azië, Noord en Zuid Amerika en Afrika Reanne Zeer uitgebreid Azië. Camper Europa.

Eva Uitgebreid Europa. Backpackverleden Noord en Zuid Amerika.

Fleur 2 jaar in Canada gewoond. Backpackverleden Verenigde Staten en uitgebreid Afrika.

Olivier 2 jaar gestudeerd in Verenigde Staten. Reis Canada & Marokko. Uitgebreid Europa.

Isabel Vakantie Caribische gebied. Vakanties Europa.

Maaike Backpackverleden Centraal Amerika. Jaar Spanje. Uitgebreid Europa.

Lisette Backpack- en studieverleden Azië. Zeer uitgebreid Europa.

Vincent Verschillende malen Noord Amerika. Nog geen backpackverleden. Europa vakanties.

Delia Backpackverleden Azië en Australië. Vakanties Europa.

31

4.6 Interactie De backpackers in dit onderzoek zijn zoals eerder aangegeven geselecteerd op individueel reizen, maar individueel reizen betekent hier niet ‘zonder anderen’ reizen. In werkelijkheid reisde praktisch alle respondenten de meerderheid van de tijd in het gezelschap van andere backpackers, soms in hele groepen die gaandeweg ontstonden. Het is voor backpackers heel gewoon om onderweg vriendschap te sluiten met andere reizigers, enkele dagen of weken samen te reizen, op te splitsen, en weer vriendschap te sluiten met anderen. Vriendschappen worden snel gecreëerd en reisgroepen ontstaan en verdwijnen soms met de dag. Het eerste wat backpackers in eerste instantie als vreemden van elkaar op onbekende bestemmingen overeen hebben is reizen, en de herkenning van andere backpackers kan om deze reden voor interactie zorgen. Delia, 25 jaar uit Huizen: Het is wel bevallen dat je in je eentje was, omdat je dat bewust hebt gekozen? “Ja, maar je ontmoet ook zoveel mensen. Ik heb echt zoveel leuke mensen ontmoet waarmee ik ook gewoon verder heb gereisd. Twee jongens uit Amsterdam, die heb ik in Kuala Lumpur ontmoet, heel toevallig, gewoon in een hostel. En met hun ben ik ook gewoon twee weken door Maleisië gaan reizen en ik ging toen door naar Indonesië en zij naar Singapore. Dat was ook heel leuk. En ook in Thailand een Canadees en een Engelse jongen waarmee ik onwijs veel ben opgetrokken, dus je bent nooit echt alleen. Op zich vond ik het af en toe wel lekker om dingen zelf te doen, maar het is toch wel een veilig idee dat je daar met westerse mensen zit, dat je toch een vorm van herkenning hebt, en toch kan terugvallen op mensen die weten waar je het over hebt als je het over thuis hebt.” Omdat reizen de eerste zekere overeenkomst is tussen de verschillende backpackers is dit ook vaak het eerste onderwerp van gesprek. Reiservaringen en belevingen worden over en weer gecommuniceerd, verschillende bestemmingen worden besproken en reisroutes geanalyseerd.

32

Volgens Sørensen (2003) produceert de interactie van backpackers op reis een referentiekader dat normen, waarden, gedrag en andere elementen van het sociale wezen beïnvloed. Hij spreekt in zijn onderzoek naar backpackers over een ‘shared frame of reference’ op het gebied van identiteit, filosofie, gevoel van toebehoren en normen en waarden. Elsrud (2001) geeft in haar onderzoek naar backpackers aan dat aspecten als bestemmingen, interactie met andere mensen, zaken omtrent lichaam en gezondheid en smaken en voorkeuren op reis kunnen worden gemanifesteerd als potentiële vormgever van identiteit binnen de backpacker gemeenschap. Maar in hoeverre worden deze manifestaties in de interactie bij backpackers onderling overdreven? Omdat de meeste backpackers relatief jong zijn, een rugzak dragen, in ongeveer dezelfde accommodaties slapen en elkaar tegenkomen op ‘traditionele’ backpackbestemmingen, lijken ze in eerste instantie veel op elkaar. Naast de overeenkomsten binnen dit gedeelde referentiekader bestaat er tevens de overeenkomst dat backpackers vaak op zoek zijn naar uniciteit. Het creëren van een eigen en unieke reiservaring. Dit heeft als gevolg dat backpackers in de onderlinge interactie ervaringen en belevingen overdrijven. Maarliefst zestien van de twintig respondenten reageerde instemmend op de vraag of men denkt dat verhalen bij backpackers onderling worden overdreven met als doel onderling status te behalen. Slechts vier respondenten gaven aan dit niet direct zo te hebben ervaren. De matrix op de volgende pagina illustreert het voorgaande.

33

Matrix 4.5 Overdrijven reisverhalen en belevingen Erwin Ja natuurlijk,

Eva Ja, het gebeurt wel

Fleur Ja, ik denk van wel

Jochum Ja, ik denk dat mensen sowieso alles overdrijven op zo’n reis Margriet Ja sommige mensen zeker wel ja

Joris Ja, dat gebeurt altijd wel een beetje

Lisette Volgens mij valt het wel mee

Olivier Natuurlijk, ik weet zeker dat die verhalen vaak overdreven worden Wouter Ja zeker, en vooral duikersverhalen

Reanne Ja, en gaat waarschijnlijk gepaard met de hoeveelheid alcohol Delia Ja dat kan, vooral het opboksen tegen elkaar

Vincent Ja, ik denk het wel

Helma Oh, vast wel maar weet het niet Maarten Nee, niet zo ervaren

Jessica Ja, om het verhaal sappiger te maken. Maike Ja, in de kroeg mag je het 50% opblazen.

Robert Nee, dat heb ik niet zo gehad

Suzanne Oh ontzettend, dat weet ik zeker

Riksta Nee, volgens mii valt het wel mee

Isabel Zeker, juist reisverhalen lenen zich daar goed voor

Dat status een rol speelt in de backpacker cultuur geeft ook Sørensen (2003) aan in zijn onderzoek naar ‘Road Status’, een soort reizigerskapitaal dat kan leiden tot status in de interactie met andere backpackers of toeristen. Dit reizigerskapitaal wordt onder andere vergaard door het benadrukken van bepaalde reiservaringen. De zaken die de verschillende respondenten in dit onderzoek aangaven met betrekking tot status en overdrijven in de interactie tussen backpackers waren vormen van vervoer, bestemmingskeuze (afgelegen of ‘traditionele’ route), manier van reizen, veel of weinig contact met lokalen en het uiten van bepaalde persoonseigenschappen. Volgens Sørensen zijn niet alle backpackers even bezorgd over ‘road status’ maar is het vooral voor mensen op hun eerste reis belangrijk, de ervaren backpackers lijken een meer relaxte houding te tonen. In dit onderzoek is niet duidelijk geworden in hoeverre de groepen levensfase 1 en levensfase 2 verschilden in hun houding tegenover statusmotieven binnen de reiswereld, er is slechts duidelijk geworden dat status wel degelijk een rol speelt in de onderlinge interactie van backpackers.

34

4.7 Conclusie reisaspecten Na de belangrijkste onderzoeksresultaten met betrekking tot de reisaspecten te hebben besproken lijkt er een algemene tweedeling te zijn ontstaan op basis van leeftijd en levensfase, de motivatie waarmee de respondent op reis is gegaan en het persoonlijke reisverleden. Deze groepen zijn gedefinieerd als levensfase 1 en levensfase 2. Hieronder een korte samenvatting van deze twee groepen gebaseerd op de verschillende onderdelen uit het conceptueel model op pagina 12. Groep Levensfase 1

Leeftijd +/- 24 en jonger

levensfase Studie, pas afgestudeerd

Reismotivatie Tijd van bezinning en nadenken toekomst

Levensfase 2

+/- 24 en ouder

Werkend, afgestudeerd

Werken, studeren, gerichter doel

Reisverleden Eerste keer buiten Europa. Eerste keer individueel. Backpackverleden en verschillende intercontinentale reizen. Vaak ook eerder individueel.

De jongeren uit ‘levensfase 1’ zijn veelal studerend of pas afgestudeerd. Deze fase lijkt in verband te staan met de reismotivatie. Het afronden van een (beroeps)opleiding, de overgang van studeren naar werken, kan de behoefte aan een toekomstrichting met zich mee brengen. Om deze reden lijken jongeren die zich in deze tussenfase bevinden vaak te kiezen voor een tijd van reflectie, een tijd van nadenken over de toekomst. Een lange reis heeft bepaalde kenmerken die een dergelijke periode mogelijk kan maken. De jong volwassenen uit ‘levensfase 2’ werken vaak al en zijn reeds (enige tijd) afgestudeerd. Ze lijken al duidelijker een toekomstrichting voor ogen te hebben en hebben om deze reden dan ook vaak een meer gespecificeerde motivatie voor hun reis, vaak een combinatie van werken in een bepaald vakgebied of studeren in combinatie met een rondreis. Deze groep kenmerkt zich tevens door een uitgebreider reisverleden. Ze zijn al vaker op vergelijkbare reizen naar het buitenland vertrokken, veelal intercontinentaal en individueel. Voor praktisch alle respondenten uit levensfase 1 was deze reis het eerste intercontinentale bezoek, zeker op deze individuele en ongebonden wijze.

35

Naast deze eerste tweedeling bestond er met betrekking tot avontuur en risico op reis tevens een verschil op basis van geslacht. Mannelijke reizigers noemden risico opvallend vaker als basis voor avontuur dan vrouwen, vrouwen gaven veelal aan wel risico’s te hebben gelopen maar hier niet bewust voor te hebben gekozen om avontuur te creëren. Reizigers gaven tevens aan dat in de onderlinge interactie verhalen en reisbelevingen vaak worden overdreven. Dit overdrijven in de onderlinge interactie bestond onder andere op het gebied van verschillende reiservaringen, vormen van vervoer, bestemmingskeuze en persoonseigenschappen. Belangrijk om bij deze conclusies op te merken is dat het om verschillende trends gaat. Vanwege de kwalitatieve aard van het onderzoek is het moeilijk om de resultaten te generaliseren naar alle reizigers of de gehele populatie. In het volgende hoofdstuk zullen op basis van de conclusies uit dit hoofdstuk de verschillen en overeenkomsten met betrekking tot identiteit worden besproken.

36

Hoofdstuk 5 Onderzoeksresultaten identiteit In dit hoofdstuk komt de daadwerkelijke identiteitsvorming aan bod. Op basis van de conclusies uit het vorige hoofdstuk wordt geanalyseerd in hoeverre deze in verband staan met verschillen en overeenkomsten in de afhankelijke variabele identiteit. 5.1 Ontwikkeling De reizigers werden allen gevraagd in hoeverre ze als persoon een bepaalde ontwikkeling hebben doorgemaakt op reis. Reizen wordt vaak als een kwalitatief invloedrijke periode in de levensloop ervaren (Elsrud, 2001) en men zou om deze reden kunnen aannemen dat reizigers in deze periode ook een invloedrijke ontwikkeling doormaken. Deze ontwikkelingen zijn in onderstaande matrix opgesplitst in de twee levensfase groepen die in hoofdstuk 4 werden onderscheiden op basis van reismotivatie, leeftijd, levensfase en reisverleden. Matrix 5.1 Ontwikkeling groep Levensfase 1 Respondent Ontwikkeling

Helma -Meer zelfvertrouwen gekregen om eigen dingen te ondernemen

Joris -Meer volwassen geworden -Kijkt naar andere bestemmingen en dingen -Socialer en opener geworden -Zelfstandiger

Respondent Ontwikkeling

Robert -Zelfverzekerder / assertiever geworden -Ergeren aan oppervlakkigheid van veel Nederlanders, nemen snel dingen van elkaar over -Meer interesse andere culturen

Suzanne -Volwassener geworden -Zelfstandiger geworden -Jezelf meer leren kennen, in diepe gegooid -Voorzichtiger geworden met vertrouwen in mensen

Margriet -Minder plannerig -Ontdekt wat je thuis hebt -Veel positiever in leven -Zelfverzekerder -Minder gebonden aan vertrouwde thuisomgeving, dingen losgelaten Wouter -Veel relaxter -Meer in balans -Levensdoelen minder carrièregericht geworden -Achter je basis en fundamenten komen, vrienden en familie -Relaxter, minder gedreven

Riksta -Niet zozeer verandert -Wil graag alleen zijn, maar niet te lang -Vooral relaxed van geworden

Maarten -Meer zelf initiatief nemen -Makkelijker contact leggen

37

De reizigers uit ‘levensfase 1’ hadden over het algemeen de motivatie op reis te gaan om een bepaalde tussenfase in te lassen, een periode van bezinning en nadenken over de toekomst. Hoewel er maar weinig jongere reizigers waren die na hun reis exact wisten hoe ze hun toekomst wilden gaan indelen heeft deze groep wel duidelijk een bepaalde ontwikkeling doorgemaakt. De genoemde ontwikkelingen op reis op de vorige pagina hebben niet zozeer betrekking op plannen voor de toekomst, maar wel duidelijk op persoonlijke ontwikkeling. Praktisch alle genoemde ontwikkelingen zijn sterke persoonlijke en sociale ontwikkelingen in positieve zin. Matrix 5.2 Ontwikkeling Groep Levensfase 2 Respondent Ontwikkeling

Erwin -Eerste reis me veranderd, nu veel minder -19 jarige leeftijd, van beschermd wereldje naar zelfstandig en openminded -Eerste reis me zo gevormd

Eva -Opvoeding heeft me zo gevormd, overal mee naartoe genomen -Rustiger geworden -Levenservaring -Als persoon niet zozeer veranderd, wel levensstijl

Fleur -Eerste reis Canada veel gedaan met zelfvertrouwen en persoonlijkheid -Deze reis meer ‘goed doen’ voor anderen in Afrika

Respondent Ontwikkeling

Reanne -Nu 29 dus ken je jezelf wel een beetje -Weet nu wel zekerder dat ik echt alleen kan zijn

Maaike -Wel weer aan denken gezet maar geen grote verandering -Minder snel zeuren

Lisette -Was al open naar andere culturen, vorige reizen gebeurd -Zelfverzekerder

Olivier -Wel veranderd maar niet bewust -Niet een heel ander iemand geworden -Eerdere studie in Amerika veel meer ontwikkelt als persoon, nu meer ontwikkeld in arbeidskeuze Vincent -Wat vrijer in geest -Geen noemenswaardige verandering

Isabel -Moeilijker mijn ei te vinden in Nederland -Wat losser

Delia -Megarust gevonden -Zekerder -Qua persoon niet veranderd

De groep oudere en meer ervaren reizigers geven veelal aan in hun laatste reis een minder heftige ontwikkeling te hebben doorgemaakt dan in hun voorgaande reizen of eerste ondernomen reis. De vorming van de persoon heeft vaak in het verleden al plaatsgevonden door een eerdere reis of een bepaalde genoten opvoeding. Veranderingen die hier wel werden genoemd waren vooral de ervaren rust en het losser en vrijer worden van de geest. In de volgende paragraaf wordt persoonlijke identiteit aan de verschillende ontwikkelingen gekoppeld. Dit gebeurt wederom aan de hand van de twee groepen levensfase 1 en 2.

38

5.2 Zelfperceptie Het individuele ‘zelf’ is de persoonlijke identiteit die zich associeert met persoonlijke relaties en kenmerken, ideaalbeelden en zelfperceptie (Hogg, 2003). Persoonlijke identiteit is het antwoord dat iemand zichzelf geeft op de vraag: ‘Wie ben ik?’; zijn bewustzijn van zichzelf als persoon, zijn persoonlijke ideaalbeeld en de manier waarop hij zich onderscheidt van anderen. Aan het begin van het interview werd iedere respondent om deze reden gevraagd of hij of zij zichzelf in 3 tot 5 steekwoorden zou kunnen omschrijven. Dit werd niet direct in het kader van reizen gedaan maar werd voorafgaand aan het interview gevraagd. Wat hier allereerst opviel was dat van de twintig respondenten slechts een persoon een negatieve eigenschap over zichzelf noemde. Deze eigenschap was ‘onzeker’ en werd tijdens het interview alsnog omgebogen naar ‘vol vragen’ en ‘nieuwsgierig’. Dit geeft aan dat men in de uiting naar anderen toe zichzelf op een bepaalde positieve wijze wil positioneren en uiten en staat in verband met de persoonlijke ideaalbeelden die men nastreeft. In het theoretische kader in hoofdstuk 2 werd tevens aangegeven dat consumptiegedrag steeds meer gebaseerd is op percepties van het goede en het mooie. De consument richt zich in zijn acties en uitingen vooral op karakteridealen, op ideeën over identiteit die in de ogen van de vormgever als correct en ideaal worden ervaren (Campbell, 1987). Er waren vijf persoonseigenschappen die opvallend vaker genoemd werden dan andere, dit waren de volgende: •

Avontuurlijk

9x

•

Sociaal

9x

•

Zelfstandig

8x

•

Ondernemend

8x

•

Eigenwijs

7x

Naast deze vijf eigenschappen werden ook sportief, enthousiast, nieuwsgierig en aardig/vriendelijk met betrekking tot persoonlijke identiteit regelmatig genoemd. Interessant is dat de persoonseigenschappen in grote mate overeen kwamen tussen verschillende respondenten, en dat ze tevens kenmerkend zijn voor de soort ondernomen reis en backpackers in het algemeen.

39

Pearce (in Ross, 1993) beschreef enkele algemene kenmerken van backpackers. Dit waren onder andere de voorkeur voor goedkope accommodaties (avontuurlijk), een nadruk op het ontmoeten van andere reizigers (sociaal), een onafhankelijk en flexibel reisplan (zelfstandig en ondernemend) en langere vakanties en ongestructureerde maar betrokken vakantie activiteiten (motivaties). Deze en andere kenmerken komen duidelijk overeen met de genoemde persoonseigenschappen die de respondenten over zichzelf uitriepen. Dit indiceert een verband tussen backpacken en identiteit, zowel persoonlijke identiteit als een gedeelde backpackersidentiteit.

40

5.3 Zelfperceptie en ontwikkeling In onderstaande matrices worden de persoonseigenschappen van de respondenten uiteen gezet en vergeleken met de ontwikkeling die men door heeft gemaakt op reis. De twee groepen uit het vorige hoofdstuk zijn hier wederom apart genomen omdat er verschillen bestaan in de ontwikkeling die men heeft doorgemaakt op de laatste reis en de manier waarop dit in verband lijkt te staan met de persoonlijke kenmerken die respondenten eerder aangaven in het kader van persoonlijke identiteit. Matrix 5.3 Levensfase 1 Ontwikkeling en Persoonseigenschappen Respondent Ontwikkeling

Persoons Eigenschappen

Ontwikkeling

Persoons Eigenschappen

Helma -Meer zelfvertrouwen gekregen om eigen dingen te ondernemen

Joris -Meer volwassen geworden -Kijkt naar andere bestemmingen en dingen -Socialer en opener geworden -Zelfstandiger

Sociaal, eigenzinnig, zelfstandig, vrolijk, druk

Sociaal, avontuurlijk, ondernemend, zelfstandig

Robert -Zelfverzekerder / assertiever geworden -Ergeren aan oppervlakkigheid van veel Nederlanders, nemen snel dingen van elkaar over -Meer interesse andere culturen

Suzanne -Volwassener geworden -Zelfstandiger geworden -Jezelf meer leren kennen, in diepe gegooid -Voorzichtiger geworden met vertrouwen in mensen

Sportief, eigenwijs, ambitieus, ondernemend, eerlijk, geïnteresseerd, teamspeler, avontuurlijk

Verzorgend, gevoelig, van uitersten, zelfstandig, sterke eigen mening

Margriet -Minder plannerig -Ontdekt wat je thuis hebt -Veel positiever in leven -Zelfverzekerder -Minder gebonden aan vertrouwde thuisomgeving, dingen losgelaten Spontaan, sportief, enthousiast, open, zelfstandig Wouter -Veel relaxter -Meer in balans -Levensdoelen minder carrièregericht geworden -Achter je basis en fundamenten komen, vrienden en familie -Relaxter, minder gedreven Enthousiast, doelgericht en ondernemend, avontuurlijk, eigenwijs

Riksta -Niet zozeer verandert -Wil graag alleen zijn, maar niet te lang -Vooral relaxed van geworden Enthousiast, avontuurlijk, doorzetter, sociaal, ik leef graag Maarten -Meer zelf initiatief nemen -Makkelijker contact leggen

Zelfstandig, avontuurlijk, ondernemend, aardig, doorzettend

41

Eerder werd aangegeven dat de groep levensfase 1 op reis een duidelijke persoonlijke en sociale ontwikkeling had doorgemaakt. Deze genoemde ontwikkelingen op reis hadden niet zozeer betrekking op plannen voor de toekomst, maar wel duidelijk op persoonsvorming en persoonlijke ontwikkeling. Wanneer men deze ontwikkelingen vergelijkt met de genoemde persoonlijke eigenschappen komen enkele interessante zaken overeen. Verkregen zelfvertrouwen wordt bijvoorbeeld vertaald in ‘zelfstandig’ en ‘eigenzinnig’, ‘minder plannerig’ wordt vertaald in ‘spontaan’, en socialer en opener worden geuit in persoonskenmerk ‘sociaal’. De ontwikkelingen die deze tweede groep heeft doorgemaakt op hun (veelal eerste) reis zijn duidelijk in overeenstemming met hun genoemde identiteitskenmerken. Hierdoor is het aannemelijk dat deze groep een koppeling maakt tussen zijn of haar reiservaringen, -belevingen en -ontwikkelingen en de persoonlijke identiteit. Tevens gaven hier ook opvallend genoeg alle mannen ‘avontuurlijk’ aan als persoonlijke eigenschap, en slechts een van de vier vrouwen. De mannelijke respondenten gaven eerder in het onderzoek, in vergelijking tot de vrouwen, ook vaker aan bewust risico’s op te zoeken om avontuur te creëren. Dit benadrukken van avontuur komt dus ook terug in de persoonlijke identiteit van mannen.

42

Matrix 5.4 Levensfase 2 Ontwikkeling en Persoonseigenschappen Respondent Ontwikkeling

Erwin -Eerste reis me veranderd, nu veel minder -19 jarige leeftijd, van beschermd wereldje naar zelfstandig en openminded -Eerste reis me zo gevormd

Eva -Opvoeding heeft me zo gevormd, overal mee naartoe genomen -Rustiger geworden -Levenservaring -Als persoon niet zozeer veranderd, wel levensstijl

Fleur -Eerste reis Canada veel gedaan met zelfvertrouwen en persoonlijkheid -Deze reis meer ‘goed doen’ voor anderen in Afrika

Persoons Eigenschappen

Open minded, vriendelijk, aardig, sportief, avontuurlijk Reanne -Nu 29 dus ken je jezelf wel een beetje -Weet nu wel zekerder dat ik echt alleen kan zijn Geen planner, hou niet van zekerheden, zelfstandig

Avontuurlijk, wereldburger, sociaal, ondernemend Maaike -Wel weer aan denken gezet maar geen grote verandering -Minder snel zeuren

Nieuwsgierig, actief, hoog energieniveau, sociaal Lisette -Was al open naar andere culturen, vorige reizen gebeurd -Zelfverzekerder

Sportief, zit nooit stil (ondernemend), sociaal, enthousiast

Geïnteresseerd, ondernemend, sociaal

Respondent Ontwikkeling

Persoons Eigenschappen

Olivier -Wel veranderd maar niet bewust -Niet een heel ander iemand geworden -Eerdere studie in Amerika veel meer ontwikkeld als persoon, nu meer ontwikkeld in arbeidskeuze Nieuwsgierig, onzeker (vol vragen), avontuurlijk Vincent -Wat vrijer in geest -Geen noemenswaardige verandering

Isabel -Moeilijker mijn ei te vinden in Nederland -Wat losser

Avontuurlijk, relaxed, onafhankelijk (zelfstandig)

Sociaal, gezellig, eigenwijs, zorgzaam

Eigenwijs, sociaal sterk, zelfstandig, ondernemend Delia -Megarust gevonden -Zekerder -Qua persoon niet veranderd

Zoals reeds besproken geven de reizigers uit de groep ‘levensfase 2’ aan een minder heftige ontwikkeling te hebben doorgemaakt dan in hun voorgaande reizen of eerste ondernomen reis. Vooral persoonsvorming heeft vaak in het verleden al plaatsgevonden door een eerdere reis of een bepaalde genoten opvoeding. De genoemde persoonseigenschappen komen wel overeen met die van ‘levensfase 1’, hieruit kan men opmaken dat er wel degelijk sprake is van een gedeelde identiteit onder backpackers. De intensiteit in beleving van de reis neemt echter af met de frequentie, waardoor ook de identiteitsontwikkeling afneemt. Maar de genoemde persoonseigenschappen staan ook binnen deze groep duidelijk in verband met kenmerken van backpackers die eerder werden genoemd. De mannelijke respondenten geven hier overigens net als in ‘levensfase 1’ allen ‘avontuurlijk’ aan als persoonlijke eigenschap, waar slechts een van de drie vrouwen dit aangeeft.

43

5.4 Gedeeld en onderscheidend Zoals reeds in het theoretische kader werd besproken wordt identiteit naast zelfperceptie en persoonlijke ideaalbeelden tevens voor een deel vormgegeven door een ‘gedeelde’ sociale identiteit. Deze sociale identiteit wordt geassocieerd met het behoren of willen behoren tot een bepaalde groep, groepsprocessen of onderling groepsgedrag (Hogg, 2003). In dit onderzoek is de relatie van de respondent met andere backpackers onderzocht. Nadat de persoonlijke identiteit van de respondenten aan de hand van zelfperceptie en ontwikkelingen op reis individueel was vastgesteld bleek dat hier grote overeenkomsten in te vinden waren met betrekking tot onder andere avontuurlijke, sociale en zelfstandig ondernemende eigenschappen. Deze eigenschappen met betrekking tot persoonlijke identiteit kwamen niet alleen binnen de twee groepen voor een groot deel overeen maar tevens tussen de twee eerder gedefinieerde levensfasen. De persoonlijke identiteit vormt om deze reden ook een gedeelde sociale identiteit kenmerkend voor backpackers. Volgens Pearce (in Ross, 1993) zijn backpackers kenmerkend door onder andere de volgende kenmerken: •

Goedkope en soms primitieve accommodaties

•

Nadruk op het ontmoeten van andere reizigers

•

Onafhankelijk en flexibel reisplan

•

Langere vakanties

•

Voorkeur voor informele, ongestructureerde maar betrokken vakantie activiteiten

De respondenten associëren zich in zoverre wel tot de groep backpackers; de avontuurlijke eigenschap wat betreft typen accommodaties en reisgedrag, de sociale eigenschap wat betreft het ontmoeten en gezamenlijk reizen met andere backpackers, de onafhankelijke en zelfstandige eigenschappen wat betreft het flexibele en zelf aan te passen reisplan en de voorkeur voor betrokken vakantie activiteiten, gericht op reflectie en nadenken over de persoonlijke toekomst of gerichte studie- of werkactiviteiten in combinatie met een rondreis.

44

Op de vraag of men zich deel voelde van de groep ‘backpackers’ werd echter verschillend geantwoord. Opvallend was dat men in eerste instantie vaak wel een gevoel van toebehoren uitsprak met betrekking tot de rugtas, de algemene manier van reizen en de accommodaties. Naast dit gevoel van toebehoren werd echter bij maar liefst veertien van de twintig respondenten een onderscheiding genoemd met betrekking tot andere backpackers. Op de vraag of men zich deel voelde van de ‘backpackers’ werden naast de eerder aangegeven overeenkomsten ook duidelijk verschillen genoemd. In de onderstaande matrix staan de respondenten die een vorm van onderscheiding aangaven met betrekking tot andere backpackers. Een uitgebreidere versie van deze matrix is terug te vinden in de bijlagen. Matrix 5.5 Onderscheiding Respondent Onderscheid Respondent Onderscheid

Respondent Onderscheid Respondent Onderscheid

Helma -Aanpassingsvermogen -Risico

Isabel -Vervoer

Lisette -Reiservaring

Maarten -Interactie lokalen

Reanne -Type reiziger -Vervoer -Reisgedrag -Leeftijd Wouter -Reisgedrag -Persoonlijkheid

Riksta -Vervoer

Jochum -Bestemmingskeuze -Risico -Geen alternatieve backpacker Maaike -Reisgedrag -Bestemmingskeuze -Interactie -Vervoer -RIsico Robert -Interactie lokalen -Risico -Persoonlijkheid

Joris -Bestemmingskeuze

Olivier -Reisgedrag -Bestemmingskeuze

Suzanne -Risico -Reisgedrag -Persoonlijkheid

Delia -Reisgedrag -Persoonlijkheid -Verzorging

Men lijkt zich over het algemeen maar tot een bepaald niveau te willen associëren met ‘backpackers’ en een ‘backpackcultuur’. In de eerder beschreven theorie werd aangegeven dat door de individualisering van de samenleving meer nadruk is komen te liggen op vorming van identiteit van het individu en minder op het collectieve zelf (Baumann, 1996). Dit zou een verklaring kunnen zijn voor het feit dat men zich wel met algemene kenmerken

45

van de groep ‘backpackers’ associeert, maar binnen deze associaties toch op zoek is naar een unieke zelf en een unieke identiteit. Deze unieke zelf kan mede door een unieke reis worden gecreëerd. Wanneer reiservaringen en belevingen teveel op elkaar lijken ontstaat behoefte aan uniciteit en behoefte aan onderscheiding. Er zijn in dit onderzoek geen bepalende achtergrondeigenschappen van respondenten gevonden die op verschillende onderscheidingen wijzen.

46

Deel III - Thuiskomen Conclusies en Reflectie

47

Hoofdstuk 6 Conclusies en Reflectie Het doel van dit onderzoek was vast te stellen in hoeverre individueel onafhankelijk reizen gedurende een lange periode effect heeft op de identiteit van jonge volwassenen, en welke zaken hier invloed op uitoefenen. In dit hoofdstuk worden de conclusies van het onderzoek gepresenteerd aan de hand van het conceptueel model, de beschreven hypothesen en de onderzoeksresultaten. De algemene hypothese in dit onderzoek was dat backpacken de potentie heeft bepaalde karakteridealen te uiten, en dat het een van de middelen binnen de vrijetijd is om een identiteit te vormen en te communiceren. De consumptie van een toeristisch product waarin het grootste gedeelte bestaat uit zelfcreatie brengt met zich mee dat belevingen en ervaringen de mogelijkheid bieden een bepaalde persoonlijkheid of identiteit aan te meten. Binnen de hedendaagse beleveniseconomie draait om de ‘experience’, om veel meer dan het product zelf. Het zijn deze ‘experiences’ die men associeert met een bepaald merk of product. Een memorabele beleving brengt bepaalde associaties met zich mee, en deze associaties vormen in zijn totaliteit de merkbeleving. In het creatief toerisme gaat dit, in het kader van backpacken, eigenlijk op dezelfde wijze. Het gaat misschien zelfs nog een stap verder. Een reis is een zeer intensieve en veeleisende vrijetijdsbeleving. Men bevindt zich vaak gedurende lange tijd in vreemde culturen, met onbekende lokale normen en waarden, is ondanks het contact met andere reizigers op zichzelf aangewezen en duikt vanaf het moment dat het vliegtuig van de thuishaven zijn deuren sluit in een enorme belevingswereld. Deze reisbelevingen blijken vaak zo intensief dat het niet alleen memorabele ervaringen oplevert, maar dat men er ook zijn identiteit aan ontleent. De reisbelevingen brengen associaties met zich mee die worden gekoppeld aan de identiteit van het individu. Er bestaan echter wel verschillen in de mate waarin en manier waarop dit gebeurt.

48

6.1 Levensfase, Reisaspecten en Identiteit Op basis van leeftijd en levensfase werd in dit onderzoek een onderscheid gemaakt tussen twee groepen. Binnen de groep ‘levensfase 1’ vielen jongeren tussen de 18 en ongeveer 24 jaar die voorafgaand, tijdens of vlak na hun beroepsopleiding op reis waren geweest. De groep ‘levensfase 2’ bevatte reizigers in de leeftijd van ongeveer 24 jaar tot 30 jaar die veelal al enige tijd werkende waren of reeds enige tijd waren afgestudeerd. Op basis van sociaal demografische achtergronden kon naast geslacht moeilijk onderscheid gemaakt worden tussen verschillende groepen. De reizigers hadden namelijk, zoals verwacht uit eerder onderzoek (Sørensen, 2003), praktisch allen een gemiddelde of bovengemiddelde opleiding genoten en ook op basis van woonplaats zijn geen significante verschillen of overeenkomsten gevonden. Ook waren alle geïnterviewde reizigers van Nederlandse afkomst zonder dat hier van tevoren op geselecteerd was. De twee levensfase groepen vertoonde echter wel belangrijke verschillen ten opzichte van elkaar in het kader van identiteitsvorming op reis en de hieraan ten gronde liggende kenmerken en achtergronden. Levensfase 1 kenmerkte zich door een minder uitgebreid reisverleden dan levensfase 2. Voor deze reizigers was de afgelopen reis vaak het eerste intercontinentale bezoek en zeker op de individuele en onafhankelijke wijze waarop deze reis werd gemaakt. Levensfase 2 had vaak al meer ervaringen met soortgelijke reizen en had al een uitgebreider reisverleden opgebouwd. Voorafgaand aan het onderzoek werd verwacht dat reisverleden invloed zou hebben op de manier waarop men verschillende reisbelevingen ervaart en de manier waarop identiteitsvorming op reis plaatsvindt. Dit blijkt ook het geval. Ook de motivaties waarmee men op reis ging waren voor deze twee groepen duidelijk van andere aard. Respondenten uit levensfase 1 gaven veelal aan op reis te zijn gegaan om even uit het normale allerdaagse leven te stappen. Een periode waarin persoonlijke reflectie, tijd van bezinning en nadenken over de toekomst centraal stonden. Respondenten uit levensfase 2 vertrokken veelal op reis met een tweede motivatie naast reizen alleen. Deze tweede motivatie had vaak betrekking op een gericht doel als studeren of werken binnen een bepaald vakgebied. Volgens Elliott (2001) zijn de complexiteit, snelheid en intensiteit van de hedendaagse samenleving motieven van de verstrooidheid van het zelf. Dit maakt dat de behoefte om soms even los te komen van vaste structuren of

49

bezinning op eigen identiteit nodig is. Uit de resultaten wat betreft reismotivatie blijkt dat deze behoefte voor levensfase 1 sterker is dan levensfase 2. Dit zou voort kunnen komen uit het feit dat de reizigers uit levensfase 1 tijdens of vlak na afronding van hun (beroeps)opleiding hun toekomstrichting nog niet zo duidelijk hebben uitgestippeld en om deze reden meer behoefte hebben aan een tijd van persoonlijke reflectie. De reizigers uit levensfase 2 werken vaak al enige tijd en zullen vanwege hun gemiddeld hogere leeftijd ook al een duidelijker beeld hebben ontwikkeld van hun toekomstrichting. Met het oog op identiteitsontwikkeling verschilde deze twee groepen ook duidelijk. Levensfase 1 gaf duidelijk aan een sterke ontwikkeling door te hebben gemaakt op reis, en wanneer men deze ontwikkeling vergeleek met de persoonseigenschappen die men in het kader van identiteit over zichzelf uitriep bleek dat er een duidelijk verband bestond tussen persoonlijke identiteit en ontwikkeling op reis. Zelfstandig, sociaal, avontuurlijk en ondernemend waren enkele eigenschappen die zowel terugkwamen in de persoonlijke identiteit als de ontwikkeling die deze groep had doorgemaakt op reis. Men maakt in deze groep dus duidelijk associaties tussen reiservaringen en reisbelevingen en persoonlijke identiteit. Levensfase 2 riep opvallend genoeg veelal dezelfde persoonseigenschappen over zichzelf uit als levensfase 1, maar de ontwikkeling die men op de laatste reis doormaakte stond zeker niet in vergelijking tot levensfase 1. Deze groep gaf aan dergelijke ontwikkelingen al in een eerder stadium doorgemaakt te hebben, veelal tijdens een eerdere reis of bepaalde genoten opvoeding. De mate waarin men reisbelevingen koppelt aan identiteit lijkt dus veelal af te hangen van de levensfase, het reisverleden en de motivatie waarmee men vertrekt. Dit heeft waarschijnlijk ook te maken met de intensiteit van de reisbeleving, deze intensiteit zal afnemen met de frequentie en om deze reden minder bepalend worden voor identiteit. Figuur 6.1 op de volgende pagina illustreert het voorgaande waarin de verbanden tussen levensfase, reisverleden en reismotivatie worden benadrukt.

50

Levensfase Reisverleden Reismotivatie

Belevingen en ervaringen op reis

Identiteit

Figuur 6.1

6.2 Avontuur, Risico en Geslacht Op basis van geslacht werd tevens een verschil waargenomen in de wijze waarop men reiservaringen koppelde aan identiteit. Wat betreft risico en avontuur werd voorafgaand aan het onderzoek onder andere verwacht dat risicovolle en avontuurlijke ervaringen op reis gebruikt konden worden om karakteridealen na te streven en te uiten. In de reisverhalen met betrekking tot avontuur en risico waren het vooral mannen die risicovolle ervaringen benadrukten bij vragen naar avontuur. De mannen gaven, in tegenstelling tot de vrouwen, veelal aan bewust bepaalde risico’s opgezocht te hebben. Het ging hierbij niet direct om de risico’s maar het avontuur dat hiermee gecreëerd werd. ‘Avontuurlijk’ reizen is in bepaalde mate subjectief, wat door de ene reiziger als avontuurlijk wordt ervaren is misschien bekende alledaagse kost voor de ander. Ewert (in Pizam et al., 2004) zegt dat wat mensen motiveert risico te zoeken in recreatieve omgevingen te maken heeft met ‘personality predisposition’, de vatbaarheid van persoonlijkheid. Hij bedoelt hiermee dat risico en avontuur kunnen bijdragen aan de uitstraling van een persoonlijkheid, en daarmee dus ook een avontuurlijke identiteit. Het waren dan ook vooral de mannen die zichzelf ‘avontuurlijk’ noemden wanneer naar persoonseigenschappen werd gevraagd in het kader van identiteit.

51

6.3 Gedeeld en onderscheidend Hoewel er de laatste decennia een duidelijke concentratie is komen te liggen op persoonlijke identiteit is er nog steeds sprake van een ‘gedeelde’ sociale identiteit. Deze ‘gedeelde’ sociale identiteit rust op het collectieve ‘zelf’, dat wordt geassocieerd met het behoren of willen behoren tot een bepaalde groep, groepsprocessen of onderling groepsgedrag (Hogg, 2003). Backpacken heeft enkele eigenschappen die kenmerkend zijn voor deze groep. Pearce (in Ross, 1993) noemt algemene kenmerken van backpackers zoals voorkeuren voor goedkope en soms primitieve accommodaties, een nadruk op het ontmoeten van andere reizigers, een onafhankelijk en flexibel reisplan, langere vakanties, en een voorkeur voor informele, ongestructureerde maar betrokken vakantie activiteiten. De respondenten associeerden zich persoonlijk duidelijk met deze eigenschappen doormiddel van de eigenschappen die ze over zichzelf uitriepen in het kader van persoonlijke identiteit. Op de vraag in hoeverre ze zich deel voelde van de groep ‘backpackers’ werd echter naast een gevoel van toebehoren met betrekking tot de rugtas, de algemene manier van reizen en accommodaties bij maar liefst veertien van de twintig respondenten een onderscheiding genoemd met betrekking tot andere backpackers. Hoewel een backpackreis een unieke vrijetijdsbeleving is, een toeristisch product dat men voor een groot deel zelf vorm geeft en waarvan er geen twee hetzelfde zijn, bestaat er toch duidelijk de drang tot onderscheiding van andere backpackers. Ook in de interactie tussen backpackers worden verhalen met betrekking tot onder andere reisgedrag, vormen van vervoer, bestemmingskeuze (afgelegen of ‘traditionele’ route), veel of weinig contact met lokalen en het uiten van bepaalde persoonseigenschappen overdreven. Onderzoek uit het verleden (Sørensen, 2003) toont aan dat niet alle backpackers even bezorgd zijn over een bepaalde ‘reisstatus’ en het vooral voor mensen op hun eerste reis belangrijk is, de ervaren backpackers lijken een meer relaxte houding te tonen. In dit onderzoek is niet duidelijk geworden in hoeverre de groepen levensfase 1 en levensfase 2 verschilden in hun houding tegenover statusmotieven binnen de reiswereld. Voorafgaand aan dit onderzoek werd verwacht dat backpackers vooral onderscheid zouden aangeven met betrekking tot de ‘grand tour’ toeristen vanwege de grote verschillen in toeristisch gedrag, maar er wordt dus ook persoonlijke uniciteit gezocht binnen de backpackersgroep.

52

6.4 Afsluitend De besproken resultaten bevestigen dat de ongebonde en flexibele reizen die bekend staan onder de term backpacken wel degelijk een effect hebben op de identiteit en identiteitsvorming van jonge volwassenen maar dat dit effect in werkelijkheid een stuk genuanceerder ligt en verschillen vertoont op basis van bepaalde achtergrondkenmerken. Een backpackreis is zoals reeds eerder aangegeven een zeer intensieve vrijetijdsbeleving waaraan veel jongeren tegenwoordig deelnemen. Het wordt door velen ervaren als een deel van de opvoeding, een opleiding zonder collegebanken of tentamens waarin men veel leert over zichzelf en de wereld. Welkom thuis.

53

6.5 Reflectie op onderzoeksproces De keuze voor een kwalitatieve aanpak in dit onderzoek heeft te maken met het persoonlijke aspect van het onderzoeksonderwerp en het type informatie dat van de respondenten verkregen moest worden. Doormiddel van semi-gestructureerde interviews bestond de mogelijkheid over bepaalde onderwerpen door te vragen wanneer onduidelijkheid ontstond of vragen verkeerd werden begrepen. Mensen construeren subjectieve betekenissen van ervaringen, om deze reden was enige openheid in de interviews nodig en waren vaste antwoordcategorieën moeilijker te gebruiken. Dat een onderzoek van kwalitatieve aard voor dit onderwerp geschikt was is ook gebleken in de onderzoeksperiode. Er was ruimte om ontwikkelingen en ervaringen op reis in detail te vertellen waardoor soms verrassende resultaten naar boven kwamen. Het nadeel van kwalitatief onderzoek is echter dat men vaak met een relatief kleine N werkt, een kleine onderzoekspopulatie. Hierdoor kan men wel trends ontdekken en op gedegen wijze wetenschappelijke onderzoek uitvoeren, maar geen harde cijfers tonen met significante resultaten die kunnen worden gegeneraliseerd naar de gehele populatie of in dit geval alle backpackers of subgroepen hiervan. Een aanbeveling wat betreft vervolgonderzoek is dan ook de in dit onderzoek ontdekte trends in een grootschaliger kwantitatief onderzoek te testen. Verder bleek de onderzoeksdoelgroep in dit onderzoek enigszins eenzijdig. Er bevonden zich bijvoorbeeld geen lager opgeleiden binnen de respondenten en alle respondenten waren van Nederlandse afkomst. Dit brengt een bepaalde bias met zich mee. Vervolgonderzoek zou zich om deze reden kunnen richten op bepaalde vergelijkingsgroepen en de hiertussen bestaande verschillen in identiteitsvorming op reis.

54

Literatuur

Baumann, Zygmunt (1996) “From Pilgrim to Tourist – Or a Short History of Identity” In: Hall, S., Gay du, P., Questions of Cultural Identity, pp 18-36, London: Sage, ISBN 0803978820 Bentley, Tim (2005) “Adventure tourism: The new frontier”, Tourism management, Vol.26 (4) 634-636 Boswijk, A., Thijssen, T., en Peelen, E. (2005) “Een nieuwe kijk op de Experience Economy, Betekenisvolle Belevenissen”, Pearson Education Benelux, ISBN 90-430-0928-8 Brooks, David (2000) “Pleasure” In: Bobos in Paradise, pp 189-217, New York: Simon & Schuster, ISBN 0-68458378-7 Cushman, Philip (1990) “Why The Self Is Empty. Toward a Historically Situated Psychology”, American Psychologist, Vol. 45 (2), 599-611 Elliott, Anthony (2001) “Concepts of the Self”, Polity Press, ISBN 0-7456-2367-0. First published in 2001 Elsrud, Torun (2001) “Risk Creation in Travelling, Backpacker Adventure Narration”, Annals of Tourism Research, Vol. 28 (3), 597-617 Hogg, Michael A. (2003) “Handbook of Self and Identity”, New York: The Guiltford Press, ISBN 1-57230-798-6 Jager, H. de en Mok, A.L. (1989) “Grondbeginselen der Sociologie”, Leiden: Stenfert Kroese, ISBN 90-207-1631-X Lingsma, M en Boers, A. (2005) Coachingskalender 2006, uitgeverij Nelissen

55

Lupton, D en Tulloch, J. (2002) “Life would be pretty dull without risk: voluntary risk-taking and its pleasures”, Health, Risk & Society, vol. 4 (2) Lupton, D en Tulloch, J. (2002) “Risk is part of your life: Risk epistemologies among a group of Australians”, Sociology, vol. 36 (2) 317-334 Pizam, A., Jeong, G.H., Reichel, A., Boemmel, H. van, Lusson, J.M., Steynberg, L., State-Costache, O., Volo, S., Kroesbacher, C., Kucerova, J., Montmany, N. (2004) “The Relationship between Risk-Taking, Sensation-Seeking, and the Tourist Behavior of Young Adults: A Cross-Cultural Study”, Journal of Travel Research, Vol. 42 february 2004, 251-260 Richards, G. en Wilson, J. (2005) “Developing creativity in tourist experiences: A solution to the serial reproduction of culture?”, Tourism Management, 27(6) Riley, Roger W. (1995) “Prestige-Worthy Tourism Behavior”, Annals of Tourism Research, Vol. 22 (3), 630-649 Ross, Glenn F. (1993) “Ideal and Actual Images of Backpacker Visitors to Northern Australia”, Journal of Travel Research, Vol. 32 (2), 54-57 Sørensen, Anders (2003) “Backpacker Etnography”, Annals of Tourism Research, Vol. 30 (4), 874-867

56

Bijlage 1 Itemlijst Interviews Voorstellen -Mezelf voorstellen -Onderzoek algemeen uitleggen, niet al te diep op ingaan -Ander laten voorstellen, PERSOONSEIGENSCHAPPEN! Leeftijd, opleiding, woonplaats, hobbies... etc -Afgelopen reis kort bespreken, waar geweest, hoelang Reisaspecten -Intercontinentaal (eerste keer?) -(On)georganiseerd (altijd of eerste keer?) -Individueel / reispartner (waarom?) -Waarom ben je op reis gegaan? (algemene reismotivatie) -Kun je het merken aan mensen als ze veel hebben gereisd? -Wanneer voel je je écht op reis? -Heeft reizen je veranderd als persoon? -Bestemmingskeuze / Motivatie -Waarom landen van bestemming?(Ontwikkeld / derde wereld) -Welke bezochte plaatsen of ervaringen heb je als speciaal ervaren? -Voelde je je vrij op reis? (zo je in welk opzicht?) -Wat is in jouw opzicht de ideale reis? Reisgedrag / Toeristische activiteiten -Beschouw je jezelf als reiziger of toerist? En waarom? -Gebruik gemaakt van reisgids? -Van welk vervoer heb je gebruik gemaakt op reis? -Heeft de manier van reizen te maken met de persoon die je bent? Risico en avontuur -Wat versta je onder avontuur op reis? -Wat versta je onder risico op reis? -Wat was het meest avontuurlijke op afgelopen reis? -Wat was het meest risicovolle op afgelopen reis? -Ziekten infectes ervaren? Hoe mee om gegaan? -Opzoeken of juist ontwijken van risico? (Te maken met persoon?) -Manifestatie verhalen avontuur / risico in backpackerswereld?

57

Interactie op reis -Veel/ weinig contact met medereizigers? -In hoeverre voelde je je deel van de ‘backpackers’? -In hoeverre voelde je je geen deel van de ‘backpackers’? -Veel of weinig interactie met lokale bevolking? -Veel of weinig contact met de ‘grand tour’ toerist? -In hoeverre voelde je je op reis een toerist? -In hoeverre binnen backpackersgemeenschap opgeschept over reiservaringen, belevingen en verhalen?

58

Bijlage 2 Respondentgegevens Nummer Naam 1 Erwin

M/V M

Leeftijd Opleiding 31? HBO HEAO CE

2 3

Eva Fleur

V V

24 27

4 5 6

Helma Isabel Jessica

V V V

7 8 9

Jochem Joris Lisette

10

Geboorteplaats/ Woonplaats Hilversum

?? 27 ??

Horeca diploma' s UNI Bachelor Antropologie/ Sociologie Hierna nog master Afgestudeerd ?? HAVO, geen vervolg HBO PABO, werkend

Zwolle/ Amsterdam ??/ Amsterdam Groningen Amstelveen Wormer/ Amsterdam

M M V

?? 21 23

Afstuderent Internationale Bedrijfskunde MBO, sept evt vervolgstudie Afstuderent HBO Int. Business

Maastricht Tilburg Amsterdam

Maarten

M

21

HBO Chemie afgesturdeerd

Roden (bij Groningen)

11 12

Maaike Margriet

V V

23 25

MAVO UNI Rechten afgestudeerd

Loosdrecht/ Amsterdam Groningen

13

Olivier

M

27

Den Haag

14 15 16

Reanne Riksta Robert

V V M

29 25 ??

UNI Antropologie afgestudeerd UNI Biologie & Master Milieumanagement HBO Bedrijfskunde afgestudeerd HBO studerent

Amsterdam Bilthoven Rotterdam

17

Suzanne V

18

HAVO afgerond

Nieuw Vennep/ Tilburg

59

Nummer Naam 1 Erwin

Bezochte landen Mexico, Guatemala, Honduras, El Salvador Nicaragua, Cook Eilanden, Singapore, Maleisisch Borneo, Indonesië (Sumatra) Brazilië, Colombia, Centraal Amerika Zuid Afrika

2 3

Eva Fleur

4 5

Helma Isabel

6

Jessica

7 8 9

Jochem Joris Lisette

Australië, Nieuw Zeeland, Thailand Australië, Nieuw Zeeland Thailand, Maleisië, Singapore, Indonesië (Bali) Australië, Nieuw Zeeland, Fiji eilanden, Verenigde Staten (Los Angeles, Miami, NYC) Indonesië, Maleisië, Thailand Equador, Peru, Bolivia, Chili, Mexico Chili stage, Argentinië, Bolivia, Peru

10

Maarten

Zuid Afrika (vrijwilligerswerk en reizen)

11 12

Maaike Margriet

13 14 15 16

Olivier Reanne Riksta Robert

17

Suzanne Australië, Nieuw Zeeland, Thailand (kort)

Mexico (heel Centraal Amerika) Nieuw Zeeland Nieuw Zeeland, Australië, Singapore, Maleisië Thailand, Vietnam, Cambodja Peru Australië, Nieuw Zeeland Australië, Nieuw Zeeland, Costa Rica Zuid Afrika (Uitwisseling)

Reistijd 6 mnd

6 mnd 6 mnd 9 mnd 3 mnd 6 mnd

6 mnd 6 Mnd 7 mnd 4 mnd 10 mnd 7 mnd 4 mnd 6 mnd 7 mnd 6 mnd 6 mnd

60

18

Vincent

M

25

Zeevaartschool, P Sociale Geografie UVA

Amsterdam

19

Wouter

M

25

Afgestudeerd Int. Bedrijfskunde. Werkend

Someren/ Utrecht

20

Delia

V

25

18

Vincent

19

Wouter

20

Delia

India, Thailand, Laos, Vietnam, China, Indonesië (Bali), Australië, Nieuw Zeeland, Chili, Argentinië, Brazilië, Bolivia, Peru, Vegenigde Staten, Canada Australië (2 mnd studie), Thailand, Maleisië, Singapore, Indonesië, Cambodja Thailand, Maleisië, Indonesië

Geen studie afgemaakt. Pogingen tot Mode, toerisme, small business, Frans

Huizen

11,5 mnd

10 mnd 3 mnd

61

Bijlage 3 Matrix Onderscheiding uitgebreid Respondent Onderscheid

Repondent Onderscheid

Respondent Onderscheid

Respondent Onderscheid

4 Helma -Vermogen om aan te passen -Backpacker eigenlijk maar veilige wereld, ik echt Z-Afrika

5 Isabel -Eigen autootje, geen massale kiwi-experience bus

9 Lisette -Ervaren reizigers meer ondernemend en vrijer (zelf meer ervaren)

10 Maarten -Lokale mensen beter leren kennen, zat er langer dan meesten

14 Reanne -Reiziger, geen toerist -Eigen busje, geen Oz-Exprerience bus -Geen gewone backpacker, eigen doel achterna (o.a. werken) -Altijd de oudste

15 Riksta -Lokale bussen, geen ‘Kiwibus shit’

19 Wouter -Hard doorgereisd, geen normale backpacker die relaxed / rustig reist -3 soorten backpackers geïdentificeerd, alle 3 gedaan

20 Delia -Geen westerse apparaten als telefoon mee -Geen vieze dreadlock lowbudget reiziger

7 Jochum -Geen alternatieve backpacker -Van traditionele route afgeweken -Ik ben gekker dan meesten, ik ga altijd naar het extreme 11 Maaike -Veel mensen mijn leeftijd geborgenheid / zekerheden nodig -Open ticket flexibiliteit, round the world tickets bekrompen -Mijn mails interessant / meisje uit Spanje niet -Geen massaal kiwiexperience-bus publiek -Heel de stad zelf doorgelopen, Amerikaan nog steeds veilig in hostel op gitaar 16 Robert -Vrienden conservatief, blijven veel hangen, ik wijde wereld in -Meer contact lokale mensen dan gewone backpackers door tijdje wonen -Meer risico genomen voor speciale ervaring

8 Joris -Australië te voor de hand liggende backpackbestemming, daarom Z-Amerika 13 Olivier -Niet traditionele route gedaan, wat meesten doen -Niet echt backpacker, wil mezelf graag ter plekke nuttig maken -Geen reisgids, met lokalen buiten toeristisch gebied, andere manier reizen dan gewone backpackers

17 Suzanne -Anderen domme risico’s -Geen sociaal beperkte reishippie die de hele dag dronken is -Geen huisje boompje beestje type, durft wel, minder vast aan zekerheden dan mensen thuis

62