reizen Religie is Curaçao en Curaçao is religie. Wie daar oog voor heeft, en weet waar hij moet zijn, leert het eiland op een andere manier kennen. Tekst en foto’s Sinaya Wolfert
Religieus Curaçao
W
ie aankomt op Curaçao wordt verwelkomd met de woorden Bon bini dushi, welkom schatje. Daarna staan de taxichauffeurs klaar om het eerste deel van dushi Kòrsou — zoals de lokale bewoners het eiland liefkozend noemen — te laten zien, op weg naar het hotel of ander vakantieadres. Door het raam van de taxi vallen de vele religieuze teksten en tekens op bushaltes, bankjes en muren meteen op. Het wordt snel duidelijk dat religie een belangrijke rol op het eiland speelt. Want alle wereldgodsdiensten zijn hier vertegenwoordigd. Ze brengen verscheidenheid zonder harde tegenstelling. Vooral de katholieke kerk is alom aanwezig: het overgrote deel van de bevolking op Curaçao is katholiek. Veel katholieke rituelen zijn meegekomen met de landarbeiders in de tijd van de West-Indische Compagnie. Toch spelen de meeste aspecten van deze en andere religies zich veelal achter gesloten deuren af, of in eigen gemeenschappen en eigen omgevingen waar de meeste toeristen nooit komen.
Heilige communie op de dag van San Pedro.
pagina 46, 21-11-2009 © Het Financieele Dagblad Bijlage
pagina 47, 21-11-2009 © Het Financieele Dagblad Bijlage
Als kind van Curaçao (yu di Kòrsou) neem ik u graag mee, vooral naar het gebied Banda Abou in het westen, wat gezien kan worden als het platteland van het eiland. Dat is het prettige van Curaçao: niets is ver weg. Curaçao is slechts 61 km lang, het breedste deel niet breder dan 15 km, maar het trekt bezoekers uit de hele wereld. Het is vooral ook een populaire vakantiebestemming voor Nederlanders. Vrijwel altijd mooi en warm weer, zee en strand altijd bij de hand en lekker makkelijk in je eigen taal communiceren. Voor de cultuurliefhebber zijn er prachtige monumenten. Willemstad maakt sinds 1997 deel uit van het Unesco Werelderfgoed. De handelskades van de stadsdelen Punda en Otrobanda met een diversiteit aan gevels in alle kleuren, doen met hun bouw denken aan Amsterdam en zijn te zien op bijna elke toeristenfoto van Curaçao. Maar Curaçao biedt veel meer aan cultuur, vooral op Banda Abou. Daar is relaxen uitstekend te combineren met een voor veel mensen nog onbekende cultuurreis.
OpnaarWestpunt Voor de vele prachtige azuurblauwe baaien rijd ik vanaf de rotonde bij Otrobanda de weg langs de kust waar zich ook een aantal populaire hotels en stranden bevinden. Na zo’n 15 kilometer komt de weg uit bij een rotonde met een groot kunstwerk van de lokale kunstenaar Yubi Kirindongo. Daar neem je de derde afslag richting de westpunt van het eiland. Als kind kwam ik ook vaak in Banda Abou, maar dan altijd op weg naar de vele prachtige baaien en stranden op dit deel van het eiland. Hier laat je de stress van het dagelijks bestaan Met de klok mee: ‘In God we trust’ op het strand van Playa Grandi; dansende vrouwen bij het oogstfeest ‘Seú’; processie ter ere van
van je afglijden in het warme zeewater van de Caribische Zee. Port Marie, Kas Abou, Daai Booi en Playa Jeremie: dit zijn maar enkele van de vele sfeervolle kleine baaien die je voorbij rijdt onderweg naar de twee laatste baaien, Playa Forti en Playa Grandi op Westpunt.
‘In God we trust’ Nu ik ouder ben, vallen onderweg naar Banda Abou de vele religieuze accenten op: een grafhuisje vlak voorbij de afslag naar Tera Kora en iets verderop een groot betonnen blok met religieuze schilderingen. Op het strand van Playa Grandi ren ik nu niet zomaar de blauwe oceaan in, maar valt mij eerst een beschilderd vissershuisje op met de tekst ‘In God we trust’, geschilderd op de vlag van Curaçao. Overal in dit gebied worden nog vele oude rituelen in stand gehouden, stammend uit de tijd van de plantages, uit de tijd van de landeigenaren en slaven. Daarvoor rijd ik enige kilometers voor de rotonde richting Blauwbaai en de Sint Michielsbaai. Bij Blauwbaai wordt flink gebouwd. Het kleine knusse strand zoals ik me dat uit mijn kinderjaren herinner is er nog wel maar eromheen is een groot, modern resort aangelegd. Er is een golfterrein aangelegd waar naast de toerist
San Pedro, de beschermheilige van de vissers, de zee en de boten; water wordt achter de lijkwagen gegooid om meer doden te voorkomen.
pagina 48, 21-11-2009 © Het Financieele Dagblad Bijlage
ook de lokale bewoner graag een balletje slaat. Even doorrijden en je komt bij de Sint Michielsbaai, een vissersbaai die ook zeer populair is onder duikers. Wie het zo kan regelen moet hier beslist zijn op 29 juni. Op deze dag staan de vissers in de schijnwerpers. Dit is de dag van de beschermheilige Petrus, Dia di San Pedro, de beschermheilige van de vissers, de zee en de boten. Voor een kunuku-huisje, zoals de vroegere slavenhuisjes worden genoemd, start de processie met de vissers uit het dorp, overige bewoners en de pastoor. De stoet eindigt bij een mooie rotspartij die zich hoog boven de baai uitstrekt. Daar zegent de pastoor de vissers, hun boten en de zee. Op een goede vangst en een behouden terugkeer. Ook op Westpunt wordt Dia di San Pedro uitgebreid gevierd. De viering begint daar al vaak de avond voor de heilige dag met een processie na zonsondergang van de kerk naar de vissersbaai Playa Forti. Hier worden de netten uitgeworpen door de vissers, hun familie en andere dorpsgenoten. En in de donkere nacht varen de vissers, na de zegening door de pastoor uit, om onder het toeziend oog van ‘San Pedro’ — die op het strand vlakbij de zee is geplaatst — hun eerste visvangst binnen te halen. Op de dag van Petrus, San Pedro, gaan de activiteiten door in de vissersbaai Playa Grandi op Westpunt. Ik sta op de pier als de vissers komen aanvaren met de beschermheilige en via de pier aan land komen. Na diverse zegeningen start vanaf het strand de processie met de beschermheilige, de vissers, familie, dorpelingen, pastoor, bisschop en een hele stoet meisjes in de mooiste jurken. De meisjes zullen die ochtend hun Heilige Communie hebben, een belangrijk moment in hun leven. Los van de bijzondere achterliggende traditie
Een kleurrijk geheel, passend bij het tropische eiland en de bewoners van Curaçao
pagina 49, 21-11-2009 © Het Financieele Dagblad Bijlage
van deze prachtige oude rituelen, is het schouwspel een lust voor het oog. Een kleurrijk geheel, passend bij het tropische eiland en de bewoners.
Heerlijke vissoep Vooral op een zondagochtend rijd ik graag naar Banda Abou, naar het dorpje Barber. Elke zondag is er vanaf het ochtendgloren een lokale vismarkt waar je heerlijke vissoep kunt eten. Daarnaast is het een sociale ontmoetingsplaats. Vlakbij Barber bevindt zich nog enig landbouwgebied. Dit lijkt misschien niets bijzonders ware het niet dat het oogsten hier veelal gepaard gaat met bijzondere tradities en rituelen. Rituelen met hun oorsprong in de slavernijperiode. Ik had het geluk te worden uitgenodigd voor een traditioneel oogstfeest, de ‘Seú’, bij het dorpje Flip. Vanuit Barber rijd ik langs de vismarkt om via diverse zandweggetjes uiteindelijk bij sorghumvelden van boer Victo Bartholomeus uit te komen. Een groot deel van het dorp is uitgelopen om te helpen de oogst binnen te halen. De boeren uit deze streek vieren het oogstfeest op een wijze die doet denken aan de tijd toen slaven op de plantages van landeigenaren werkten. In die periode was de landbouw het belangrijkste bestaansmiddel en maïs en sorghum waren de belangrijkste voedingsgewassen voor de slaven. Religie en rituelen domineerden het leven en alles draaide om God en het overleven. Nu heb ik het voorrecht om enkele rituelen — weliswaar aangepast aan de moderne tijd in Curaçao — bij te mogen wonen. Eerst loopt de opzichter met de ‘kachu’ (koehoorn) door het veld en geeft de plukkers aanwijzingen en instructies. Zou dit in het Gueni zijn, de slaventaal van toen? Ik kan het niet verstaan. Het hoogtepunt voor mij is de ‘Seú’ zelf, de viering die plaatsvindt bij een succesvolle oogst. Ik luister naar het geklap, de zang en het geluid van de kachu, de ‘chapi’ (schoffel) en de ‘tambú’ (trommel), sluit mijn ogen en probeer mij voor stellen hoe het vroeger moet zijn geweest .
Begrafenisprocessie vanaf dorpscafé Weer richting Willemstad rijdend stop ik bij de zoutpannen van Willibrordus, bekend om de flamingo’s die daar huizen. Daar moet ik de auto even langs de kant van de weg zetten om plaats te maken voor een indrukwekkende begrafenisprocessie die plaatsvindt vanaf het dorpscafé naar de kerk van Willibrordus, ook wel de kathedraal van het platteland genoemd.
Banda Abou — het platteland — is vooral ook een cultuurreis waard. Of je zelf wel of niet gelooft, doet er niet meer toe
Fotoboek & tentoonstelling
Fotoboek ‘Curaçao: Religions, Rituals & Traditions’ van Sinaya Wolfert geeft een mooi beeld van de verborgen wereld van religieus Curaçao, waar de verschillende religies nog vreedzaam naast en met elkaar leven en alle wereldgodsdiensten aanwezig zijn. Het onzichtbare wordt deels zichtbaar gemaakt. Door de beelden te plaatsen in het kleurrijke en contrastrijke Curaçao lijkt de kracht van het geloof extra te worden benadrukt. KIT Publishers, 224 pagina’s, ¤39,50 Tentoonstelling Foto’s uit Curaçao van Sinaya Wolfert zijn te zien in de Melkweg Galerie, Marnixstraat 10, Amsterdam van 10 dec. t/m 10 jan. 2010. Toegang gratis.
Van boven naar beneden: rooms-katholieke begraafplaats; oogst wordt ingeleid
met de ‘kachu’ (koehoorn); sorghumveld met bontgekleurde vogelverschrikker.
Eerder is de lijkwagen langs het huis van de overledene gereden. Volgens oud gebruik stonden de straatbewoners klaar met emmers water om die achter de lijkwagen te gooien zodra deze voorbij reed. Om te voorkomen dat er meer zieltjes worden opgehaald en alles rein achterblijft. Als ik de weg oversteek, kom ik bij landhuis Jan Kok, een van de vele die gebouwd werden in de tijden van de slavernij. Ze lagen altijd op een hoger punt om het overzicht te houden. Zo af en toe worden er landhuistochten georganiseerd en bij het landhuis Ascencion, ook gelegen in Banda Abou, worden er regelmatig rondleidingen
georganiseerd. Elke eerste zondag van de maand start daar de dag met een kerkdienst in een gebouwtje omringd door de voor Curaçao zeer karakteristieke hoge cactussen. Aansluitend is er een kleine kunstmarkt van diverse lokale kunstenaars in en rondom het landhuis. In de grote tuin zijn er drankjes en hapjes en Curaçaose livemuziek, soms ook folkloristische dansen. Wil je wat meer actie dan kun je je opgeven voor een wandeltocht met als eindpunt Boca Ascencion. Daar kun je vanaf de hoge rotsen de waterschildpadden in de oceaan aanschouwen. Voor natuurliefhebbers is ook het natuurpark bij de Christoffelberg op Banda Abou een aanrader. Tijdens en na een regenperiode bloeien hier orchideeën die je verder nergens op het eiland tegenkomt. In mijn jeugdherinneringen koppelde ik Banda Abou altijd aan stranden en zwemmen, net zoals vele toeristen nog doen. Nu weet ik wel beter. Banda Abou is vooral ook een cultuurreis waard. Of je zelf wel of niet gelooft, doet er niet meer toe. Door de kleurrijkheid en puurheid van de religieuze rituelen in het rauwe landschap van Banda Abou raak je vanzelf onder de indruk.
Noordpunt
N
Westpunt
Knipbaai
Ca ri bi sch e
pagina 51, 21-11-2009 © Het Financieele Dagblad Bijlage
5 km
Playa Grandi
Christoffel Park
PM /
Flip Boca Ascension Barber Tera Kora Jan Kok Willibrordus
Zee
Willemstad
Otrabanda St. Michielsbaai
Punt Kanon
