Whit epaper: RI&E: Al l e f eit en op een rij Aandachtspunten voor de RI&E +++ Meer dan een papieren tijger +++ RI&E is toe aan vernieuwing +++ Preventie-instrumenten +++ Handige hulpjes
RI&E
Inhoud 3
Aandacht spunt en voor de RI&E
4
Maak van RI&E geen papieren t ijger
6
RI&E is t oe aan vernieuwing
7
RI&E is bel angrijkst e prevent ie-inst rument
8
Inf ographic
9
Handige hul pjes
10 Nog meer wet en over de RI&E?
Dit is een uitgave van Vakmedianet
Aandachtspunten voor de RI&E Waar moet je aan denken bij het opstellen van de RI&E? Het uitvoeren van een risico-inventarisatie en ? evaluatie (RI&E) valt onder de verantwoordelijkheid van de werkgever. Die kan er voor kiezen om de inventarisatie geheel of gedeeltelijk zelf uit te voeren, bijvoorbeeld met behulp van of door inschakeling van de preventiemedewerker. Het zelf- standig uitvoeren van RI&E binnen het bedrijf heeft voor- en nadelen. Voordelen zijn, dat de uitvoerenden het bedrijf goed kennen en weten wat er speelt. Ook leert het zelf uitvoeren van een RI&E de medewerkers bewuster te kijken naar de eigen arbeidsomstandigheden. Deze bewustwording kan een belangrijke basis zijn voor het slagen van het arbobeleid. Pl an van aanpak Zijn alle risico?s van de organisatie geïnventariseerd en geëvalueerd, dan is het tijd voor het plan van aanpak. Welke verbeteringen ga je doorvoeren? Wat krijgt de hoogste prioriteit? Hiervoor gebruik je de resultaten van de RI&E. De werkgever kan het plan van aanpak zelf opstellen, of dit uitbesteden. De RI&E en het plan van aanpak moeten worden getoetst door een gecertificeerde aan het bedrijf verbonden deskundige of door een gecertificeerde arbodienst. Er is een uitzondering op deze regel. Bedrijven met ten hoogste 25 werknemers hoeven hun RI&E niet door een deskundige te laten toetsen. Zij moeten dan wel gebruik hebben gemaakt van een branchespecifiek RI&E-instrument dat in de CAO is opgenomen. Prevent iemedewerker De preventiemedewerker levert een grote bijdrage aan de risico-inventarisatie en -evaluatie. Dit betekent overigens
niet dat de preventiemedewerker zelf de risico-inventarisatie en -evaluatie moet uitvoeren. Het is aan te raden om deze met meerdere personen uit te voeren, zodat niets over het hoofd wordt gezien. Er is geen verplichte opleiding voor preventiemede- werkers. Het kennisniveau van de preventiemedewerker kan worden afgeleid uit de RI&E. Hoe groter de risico?s, hoe hoger het benodigde kennis- en vaardighedenniveau van de preventiemedewerker. Rol van de ondernemingsraad De ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging is een belangrijke partner bij het opstellen van de RI&E. De werkgever vraagt instemming aan de ondernemingsraad, VGW(M)-commissie of personeelsvertegenwoordiging als hij een risico-inventarisatie en -evaluatie wil maken of bijstellen. Daarbij komt aan de orde op welke wijze de risico-inventarisatie en -evaluatie wordt gemaakt en door wie dat wordt gedaan. De werkgever voert vooraf overleg met de ondernemingsraad over de jaarlijkse schriftelijke rapportage die hij maakt over het plan van aanpak als onderdeel van de risico- inventarisatie en -evaluatie. In dit jaarlijks overleg wordt besproken in hoeverre de risico-inventarisatie en -evaluatie en het plan van aanpak nog actueel zijn of dat ze moeten worden bijgesteld. Voor de recht er Wanneer er een ongeval plaatsvindt in uw organisatie, komt de RI&E zonder enige twijfel ter sprake tijdens het onderzoek van de Inspectie SZW of als het tot een rechtszaak komt.. Het is daarom van belang dat deze actueel is. Ook het plan van aanpak kan een belangrijke rol spelen in de rechtzaal. Deze informatie is afkomstig uit de Arbo Vakbase. Lees verder op www.arbovakbase.nl/rie
whitepaper: RI&E 3
Maak van RI&E geen papieren tijger Wie geen draagvlak heeft bij het management, kan maar beter niet eens beginnen aan het maken van een Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E). Dan wordt de RI&E het feestje van de preventiemedewerker Dat zegt Elco de Ruiter, coördinator Veiligheid & Gezondheid bij de gemeente Almere en eigenaar van SeConsult Training & Advies. ?Als je geen draagvlak of commitment krijgt van het management en van de collega?s op de werkvloer, dan wordt de RI&E een papieren tijger, een stuk dat in de kast verdwijnt en waar niemand ooit meer naar kijkt. Eigenlijk moet de RI&E iets zijn dat je meeneemt in alle aspecten van de bedrijfsvoering.? Draagvlak kun je niet afdwingen, maar je kunt het wel verdienen. Ten eerste door zelf gemotiveerd te zijn. Wie als een ?Chinese vrijwilliger?is aangewezen als preventiemedewerker maar zelf geen enkele affiniteit met het onderwerp heeft, staat al gelijk op een enorme afstand, zegt de Ruiter. Kennis van zaken Maar als je er wel vol voor wilt gaan, zijn er een paar basisvoorwaarden waaraan de preventiemedewerker 4 whitepaper: RI&e
moet voldoen om de rest van de organisatie mee te krijgen. De Ruiter: ?Zorg dat je kennis van zaken hebt. Als je met de productiechef over een machine praat en je hebt geen idee wat dat ding eigenlijk doet, wordt het een moeilijk verhaal. Je moet weten wat de productiewijze van het bedrijf is, of het nu gaat om een zacht product als dienstverlening of een hard product als schroeven en moertje die aan de lopende band worden gemaakt. Ken de keyplayers in de organisatie, weet hoe de hazen lopen. Zorg er bovendien voor dat je weet wat je positie is en zorg dat je je ook als zodanig weet te positioneren. Als preventiemedewerker ben je de onafhankelijk adviseur van het management en de medezeggenschap. Je bent niet verantwoordelijk voor het bedijfsbeleid, maar zeker wel voor de
kwaliteit van je advies. Eigenlijk moet de preventiemedewerker wel een beetje het schaap met de vijf poten zijn.? Ja maar? Het maken van een RI&E is stap één, de volgende stap is ervoor zorgen dat mensen er ook naar handelen. Want wat als Jan aan de lopende band wel weet dat hij de beschermingskap niet van de bewegende delen mag weghalen, maar dat toch doet omdat het werk dan nét een beetje makkelijker gaat? De Ruiter komt het maar al te vaak tegen. ?Als ik na een ongeval een rapport opstel, kan ik de eerste vijf woorden van het slachtoffer ? als die nog leeft tenminste ? heel vaak van te voren al invullen. Wanneer ik vraag stel hoe dit nou kon gebeuren, terwijl hij wist dat hij veiligheidsregels overtrad, hoor ik meestal: ?Ja maar ik
een vals gevoel van loyaliteit aan het bedrijf bij. Door regels te overtreden werk je soms net even sneller. Dat is menselijk en daar moet je rekening mee houden.? Onderdeel van de opl ossing Communicatie is daarom heel belangrijk om succes te boeken met de RI&E. Een preventiemedewerker moet nooit onderdeel van het probleem zijn, maar altijd onderdeel zijn van de oplossing. Je moet niet met een opgeheven vingertje zeggen: ?Dit mag niet en dat doe je niet goed?. Maar zeg vooral: ?Hoe kun je dit nou beter/ veiliger doen??Je kunt heel erg in de deskundigenrol gaan zitten, maar beter is het om in gesprek te gaan en medewerkers te vragen wat er in hun werk mis kan gaan. Daar leg je dan wel je eigen lijstje naast, om te kunnen doorvragen: ?Jij hebt het heel erg over machineveiligheid, maar hoe zit het met de werkdruk? Worden er fouten gemaakt omdat de productie te hoog ligt? Hoe zou jij dat oplossen?? Mensen hebben zelf vaak al lang ideeën om te verbeteren en zo kom je aan je best practices. En of je nou werkt in een fabriek met vijfhonderd medewerkers of in een verzorgingshuis met 50 verpleegkundigen; je hebt dan meteen ambassadeurs. Die mensen zeggen tegen hun manager: ?De preventiemedewerker heeft ons geholpen om onze risico?s in kaart te brengen en om oplossingen te bedenken?. Dan heb je draagvlak.? Daar waar het goed gaat moet je de verantwoordelijke persoon in het
zonnetje zetten, zegt de Ruiter. ?Laat mensen maar stralen. Ga, als een productiechef goed aan de slag gaat met jouw adviezen, rond door het bedrijf en vertel iedereen dat ze eens moeten kijken hoe goed hij het doet. Soms moet je je eigen ego dus even aan de kant zetten als preventiemedewerker.?
harde realiteit van spreadsheetmanagement. Je moet als manager dan ook wel heel sterk in je schoenen staan om tegen de aandeelhouders of de directie te zeggen: ?Ik weet dat het veel geld is, maar het is nodig voor de veiligheid dus ik geef hier tienduizend euro aan uit?.?
Roepende in de woest ijn De Ruiter ziet nog te vaak dat preventiemedewerkers roependen in de woestijn zijn. ?Dan heb je een manager die zegt veiligheid oh zo belangrijk te vinden, maar de productie wel met 50 procent opschroeft. En als je dan als preventiemedewerker vervolgens zegt dat dat onveilig is, krijg je te horen ?dat we het al vijftien
Duur? Is het dan wachten op een ongeval voordat veiligheid en risicopreventie op de agenda komt te staan? De Ruiter beaamt dat een ongeluk op zijn tijd goed is voor de veiligheid. ?Directeuren zeggen vaak: ?Veiligheid is duur?. Maar dan vraag ik of ze wel weten wat een ongeval kost. En dan heb ik het niet eens over de boete van
jaar zo doen?. Het is door de crisis ook moeilijker geworden om aandacht te krijgen voor veiligheid, dat hoor ik ook van preventiemedewerkers en arbocoördinatoren die voor aannemers werken. Er is bijna geen ruimte meer voor training en opleiding. Niet voor de werknemers in het algemeen en ook niet voor de preventiemedewerkers. Cijfers staan onder druk, heel veel bedrijven hebben te maken met de
de Inspectie, maar over productieverlies, verzuimkosten, maatschappelijk verlies. Heel veel directeuren weten niet wat het kost als een werknemer een week ziek thuis zit. Dan heb je een discussie over veiligheidsschoenen van 45 of 50 euro. Als een medewerker zich verstapt en een week thuis zit met een zere enkel, kost je dat 1500 euro. Hoeveel schoenen kun je daarvan kopen?? << whitepaper: RI&E 5
RI&E is toe aan vernieuwing Het wordt tijd om écht wat te gaan doen aan gezonder en veiliger werken. De RI&E zoals we die nu kennen, is toe aan Dat zeggen Peter Bakker en Gerard de Groot, oprichters van PP.NL, een stichting gericht op kennisuitwisseling en vernieuwing voor en door preventieprofessionals. Bakker en De Groot vinden dat deRI&Eeen doel op zich is geworden. ?Het is nooit de bedoeling geweest dat de preventiemedewerker vooral bezig is met de RI&E. Het gaat erom dat bedrijven veranderingen doorvoeren waardoor het werk veiliger en gezonder wordt. Dat hoofddoel is wat uit het zicht verdwenen.? Verbet eringen Bakker vindt dat de gedachte achter de RI&E goed was. ?Toen de RI&E verplicht werd gesteld, bracht dat de focus op arbeidsomstandigheden en dat zorgde voor verbeteringen. Voor
6 whitepaper: RI&E
die tijd was het bijvoorbeeld heel normaal dat mensen in winkels of kapperszaken acht tot twaalf uur achter elkaar moesten staan. Maar na die eerste winst is het eigenlijk alleen maar bergafwaarts gegaan. Er werden allerlei karikaturen bedacht om aan te geven hoeveel gedoe het wel niet was. te houden. We hoeven deRI&Eniet volledig af te schrijven, maar we moeten wel zorgen dat de RI&E over de echte problemen gaat. De RI&E heeft alleen waarde als er daarna iets met die problemen gebeurt.? Bel angrijke hiat en De Groot vindt dat de RI&E in zijn huidige vorm belangrijke hiaten kent. ?We weten allemaal dat onveiligheid wordt veroorzaakt door gedrag. Laat nou eens een RI&E uitvoeren waarin het ongewenste gedrag wordt beschreven. Verder moeten de hoofdproblemen psychische en fysieke belasting duidelijk naar voren komen. En deRI&Emag ook geen excuus zijn
om noodzakelijke verbetermaatregelen uit te stellen.? Prevent iemedewerker Bakker stelt dat het werk van een preventiemedewerker zeker niet ophoudt bij het maken van de RI&E. ?Je moet weten waar knelpunten en weerstanden zitten in de organisatie. De interne deskundige heeft een rol in het maken van de RI&E en het maken van het plan van aanpak, maar dat is slechts het begin. Je moet juist sturing kunnen geven aan het vervolgtraject.? Vaak wordt gezegd dat er geen verplichte opleiding is voor preventiemedewerkers en dat de overheid onvoldoende eisen stelt aan de functie. De Groot is het daar niet mee eens. ?Artikel 13 Arbowet geeft duidelijk aan dat de interne preventiedeskundige voldoende kennis moet hebben die aansluit bij de omvang en de aard van de risico?s. Dat is juist iets wat bij de R&IE moet worden beoordeeld.?
RI&E is bel angrijkst e prevent ie-inst rument De RI&E is het belangrijkste instrument dat organisaties inzetten voor preventie: 63 procent van de preventiemedewerkers kiest altijd voor dit instrument. Dit blijkt uit het Nationaal Onderzoek Over Preventie 2014 dat is uitgevoerd door uitgeverij Vakmedianet en waaraan meer dan 1400 mensen deelnamen. Slechts 2 procent van de respondenten maakt geen RI&E. Tevreden Op de tweede plaats van preventie-instrumenten staat het medewerkerstevredenheidsonderzoek. 45 procent van de professionals die zijn belast met preventietaken wil altijd weten wat medewerkers tevreden maakt, 46 procent houdt soms een dergelijk onderzoek als onderdeel van het preventiebeleid. 33 procent kiest altijd voor een Preventief Medisch Onderzoek. Meer dan de helft van de professionals die zich met preventie bezighouden, vindt dat de eigen organisatie er niet in slaagt om risico?s tegen elkaar af te wegen en prioriteiten te stellen bij het oppakken van preventietaken.
Bijna een kwart (24% ) van de respondenten weet niet hoeveel onge- vallen er in de eigen organisatie plaatsvinden. Meer dan de helft (51% ) weet niet hoeveel mensen een beroepsziekte hebben of hierop risico lopen. Top 3 risico?s 32 procent ziet fysieke belasting, zoals tillen, duwen, trekken en beeldschermwerk, als een bovengemiddeld risico in de eigen organisatie, 16 procent kwalificeert dit risico zelfs als hoog. Ook PSA zoals werkdruk, pesten en seksuele intimi- datie baart bijna een op de drie respondenten (grote) zorgen. De top drie wordt afgesloten door de ongezonde leefstijl van medewerkers. Ongeveer een op de vijf respondenten (18% ) stelt dat de organisatie waarvoor hij werkt een hoog risicoprofiel heeft. Een derde (32% ) spreekt van een laagrisicoprofiel. Veruit de grootste groep (49% ) is van mening dat de eigen organisatie niet afwijkt van het gemiddelde als het gaat om risico?s. Meer weten over het Nationaal Onderzoek Over Preventie 2014? Download dan de gratis whitepaper
whitepaper: RI&E 7
RI &E
De Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) is bedoeld om risico?s gestructureerd aan te pakken om zo de kans op arbeidsgerelateerde gezondheidsklachten en ongevallen tot een minimum te beperken.
53%
Feiten & cijfers
wet
van de bedrijven in Nederl and voert geen risico-invent arisat ie en -eval uat ie uit
8%
t oet st zijn RI&E niet
38%
vert aal t zijn RI&E naar een pl an van aanpak
&
handhaving - De risico-inventarisatie & -evaluatie is sinds 1 januari 1994 verplicht voor alle werkgevers - Wie geen RI&E of plan van aanpak heeft, krijgt bij een eerste overtreding een waarschuwing van de Inspectie SZW - De Inspectie SZW ziet preventie als een speerpunt en vraagt bij controles naar de RI&E en de preventiemedewerker
Handige hulpjes Wie een RI&E moet opstellen, hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden. Er zijn op het internet allerlei handige hulpjes te vinden.
Voorbeel d Voor een goedgekeurde RI&E moet de inventarisatie aan alle eisen voldoen. Deze eisen zijn vermeld in het Arbeidsom- standigheden Informatieblad (AI) nummer 1. Kort gezegd komt het erop neer dat: - alle gevaren in kaart gebracht moeten worden; - de risico-inventarisatie en -evaluatie globaal mag zijn, tenzij de aard van de gevaren een gedetailleerde inventarisatie noodzakelijk maakt; - er aandacht moet worden besteed aan de gevaren voor bijzondere groepen. Op de webstite van het platform Over Preventie kun je een voorbeeld RI&E en plan van aanpak downloaden http://overpreventie.nl/voorbeeld-rie-en-plan-van-aanpak/
St eunpunt Bedrijven die aan de slag willen met de RI&E kunnen terecht bij het Steunpunt RI&E. Op de website van het steunpunt vind je bijvoorbeeld een brochure met daarin een stap-voor-stap-handleiding voor bedrijven die geen risico willen lopen. Ook brancheorganisaties die een branchespecifieke RI&E willen opstellen, vinden hier handige tips. Op deze site staan ook alle erkende RI&E-instrumenten.
Prevent ie In een nieuwe online publicatie benadrukt de Inspectie SZW het belang van preventie. In filmpjes laten grote en kleine bedrijven en instellingen zien hoe zij de RI&E en preventie een plek in hun organisatie hebben gegeven.
www.rie.nl http:/ / www.inspectieszw.nl/ gezondenveiligwerken/
Uit wissel ing Benieuwd wat de voordelen zijn van het zelf organiseren van gezond en veilig werken? 'De andere kijk op de zaak' is een uitwisselingsprogramma waar werkgevers, werknemers en brancheorganisaties hun goede ideeën delen. http://www.gezondenveiligwerkt.nl/
Gevaarl ijke st of f en Bedrijven die veel gevaarlijke stoffen op voorraad hebben, vallen onder de ARIE-regeling: Aanvullende voorschriften risico-inventarisatie en -evaluatie. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu helpt je met een rekentool bepalen of dit voor jouw organisatie van toepassing is.
whitepaper: RI&E 9
Nog meer wet en over de RI&E? Masterclass: Van RI&E naar cultuurverandering
Neem uw RI&E onder de loep
Naast alle uitvoeringsmaatregelen die de RI&E met zich meebrengt, willen u en de organisatie voornamelijk dat maatregelen leiden tot daadwerkelijke (cultuur)veranderingen. Optimaliseer uw rol als begeleider en ontdek de effecten van verschillende aanpakken. Deze Masterclass heeft een: waardering Hobéon SKO-AH en SKO-VK van 3 punten. Voor meer informatie en inschrijven ga naar de Arbo-online/opleidingen
Hoe krijgt u veilig en gezond werken tussen de oren? Hoe komt u van moeten naar willen? Ontdek de voordelen van de dynamische RI&E. Want de RI&E is geen product maar een een proces dat mee moet groeien met uw organisatie. Tijdens deze praktijkdag op 8 december gaat u samen met professionals aan de slag met de dynamische RI&E u neemt een kijkje in de keuken bij bijvoorbeeld FrieslandCampina. Voor het programma en inschrijven ga naar www.arbo-online.nl/praktijkdag
Boek: Van RI&E naar cultuurverandering Nadenken over risico?s is het perfecte uitgangspunt voor cultuurverandering! Met dit boek krijgt u een aanpak aangereikt waarmee organisaties risico?s kunnen beoordelen en beheersen. Daarbij wordt duidelijk hoe een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) kan leiden tot het systematisch omgaan met risico?s, de introductie van een managementsysteem en veranderingen op het gebied van gedrag en organisatiecultuur. Leer meer over de menselijke factor in risicomanagement. Voor meer informatie en bestellen ga naar de Arbo-online/shop
10 whitepaper: RI&E
Boek: RI&E in de praktijk Kunt u hulp gebruiken bij het adviseren over de opzet of verbetering van een RI&E? Met de praktische informatie uit dit boek weet u op welke wijze een Risico-Inventarisatie en Evalmatie (RI&E) opgezet kan worden, de plannen die daarbij een rol spelen en de middelen die noodzakelijk zijn. Verder krijgt u inzicht in hoe u de situatie in de eigen organisatie kan beoordelen. Voor meer informatie en bestellen ga naar de Arbo-online/shop
