WHEN I GROW UP. Een kwalitatief onderzoek naar hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga, Ghana

‘WHEN I GROW UP …’ Een kwalitatief onderzoek naar hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga, Ghana

Fleur van Heeswijk & Rosan van der Geugten Hogeschool Utrecht, Institute of Social Work Sociaal Pedagogische Hulpverlening Studiejaar 2009-2010 Afstudeerbegeleider: Sabine de Vries Opdrachtgever: John Kingsley Krugu Youth Harvest Foundation Ghana Utrecht, 28 mei 2010

Afstudeeronderzoek ‘When I grow up…’

S UMMARY Two students from the Netherlands have executed their Bachelor research in Bolgatanga, Ghana. They are studying Social Work at the Hogeschool Utrecht and by order of the non-governmental organization Youth Harvest Foundation Ghana (YHFG) they have researched the following research question: how do girls (age 13 to 19) in Bolgatanga in Ghana experience their unwanted motherhood and how can professional help respond on this? The three sub questions are: o

What does professional help for teenage mothers in Bolgatanga looks like?

o

Which notions and ideas do teenage mothers in Bolgatanga have about their motherhood?

o

Which advice for help for teenage mothers in Bolgatanga can be given to the Youth Harvest Foundation Ghana, according to the answers of the sub questions 1 and 2?

INSTIGATION There is a high number of teenage pregnancies in Ghana and the YHFG would like to become more concerned with this target group. The YHFG is an organization which is committed to the youth in Northern Ghana. They seek to help the youth of the region to develop their skills and equip them with the appropriate information that will help them gain the self confidence necessary to fight through the factors that are promoting the cycle of abject poverty.1 There are different motives why this research has been executed. The main reason is that the YHFG would like to get more information and knowledge about teenage mothers, their needs and possibilities. The data should provide this knowledge which can make it possible for the YHFG to start working with teenage mothers. To clarify these motives were analyzed on micro- meso- and macrolevel. P RO PO S A L This research is an empiric qualitative research and this means that the main focus will be on the feelings and personal experiences of the teenage mothers. Because the vulnerability of this target group this research will take place as much as possible in the own context of the teenage mothers. Besides the teenage mothers there also will be a focus on the professionalism of the Youth 2


Harvest Foundation Ghana. To be able to answer the sub questions several qualitative and quantitative methods have been used. A theoretical framework has been written to substantiate the statements in this research. The first sub question was mainly answered by interviewing key persons at different organizations, high schools and hospitals. These people could give the most relevant information about their relationship with the teenage mothers in Ghana. The second sub question has been answered by depth interviews with eight teenage mothers. During these interviews different topics were discussed. Examples of some of these topics are their early life and background, their unwanted pregnancy and last of all their present and future. RESULTS The sub questions have been researched and have lead to the final results of this research. In Bolgatanga there is a minimum of organizations that provide professional help to teenage mothers direct or indirectly. The outcomes of this first sub question will have a connection with the outcomes of the second sub question; teenage mothers in Bolgatanga experience their motherhood as difficult life situation with additional problems. These problems are the causes by the pregnancy and especially have to do with educational, financial and social aspects. Following these results a number of recommendations have been written for the Youth Harvest Foundation Ghana. Some examples are searching a financial sponsor to support direct activities with teenage mothers and developing a clear vision. The social worker should become more active in doing fieldwork and the YHFG can look for opportunities to become an organization where foreign students can do their internship related to teenage mothers.

3


I N H O U D SO PG A VE Summary ............................................................................................................................................................. 2 Voorwoord........................................................................................................................................................... 6 1 Inleiding ............................................................................................................................................................ 8 1.1 Aanleiding .................................................................................................................................................. 8 1.2 Opdrachtgever Youth Harvest Foundation Ghana ....................................................................................... 8 2 Theoretisch kader............................................................................................................................................ 11 2.1 Inleiding ................................................................................................................................................... 11 2.2 De Ghanese cultuur .................................................................................................................................. 11 2.3 Hulpverlening in Ghana ............................................................................................................................ 12 2.4 Tienerzwangerschappen in Ghana ............................................................................................................ 13 3 Probleemomschrijving ..................................................................................................................................... 16 3.1 Inleiding ................................................................................................................................................... 16 3.2 Probleemanalyse...................................................................................................................................... 16 3.2.1 Macro ............................................................................................................................................... 16 3.2.2 Meso................................................................................................................................................. 19 3.2.3 Micro ................................................................................................................................................ 19 3.3 Probleemstelling ...................................................................................................................................... 20 3.4 Vraagstelling ............................................................................................................................................ 20 3.5 Deelvragen............................................................................................................................................... 20 3.6 Doelstellingen .......................................................................................................................................... 20 4 Opzet en uitvoering van het onderzoek ........................................................................................................... 21 4.1 Inleiding ................................................................................................................................................... 21 4.2 Engels en Nederlands ............................................................................................................................... 21 4.3 Onderzoekstype ....................................................................................................................................... 21 4.4 Dataverzameling ...................................................................................................................................... 22 4.4.1 Geoperationaliseerde begrippen ....................................................................................................... 22 4.4.2 Onderzoeksmethode en onderzoekseenheden per deelvraag ............................................................ 23 4


4.5 Dataverwerking- en analyse ..................................................................................................................... 28 4.6 Betrouwbaarheid ..................................................................................................................................... 30 4.7 Privacy ..................................................................................................................................................... 30 4.8 Geldigheid................................................................................................................................................ 30 5 Resultaten....................................................................................................................................................... 32 5.1 Inleiding ................................................................................................................................................... 32 5.2 Deelvraag 1 Hoe ziet hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga in Ghana eruit? .............................. 32 5.2.1 De Youth Harvest Foundation Ghana ................................................................................................. 32 5.2.2 Overheidsorganisaties in Bolgatanga ................................................................................................. 34 5.2.3 Middelbare scholen........................................................................................................................... 35 5.2.4 Ziekenhuizen..................................................................................................................................... 36 5.2.5 Kerk en moskee................................................................................................................................. 37 5.3 Deelvraag 2 Welke opvattingen en praktijken leven er onder tienermoeders in Bolgatanga ten aanzien van hun moederschap? ........................................................................................................................................ 39 5.4 Deelvraag 3 Welke adviezen ten aanzien van hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga in Ghana kunnen worden geboden aan de Youth Harvest Foundation Ghana, afgestemd op de antwoorden op deelvragen 1 en 2. ......................................................................................................................................... 56 6 Conclusie en discussie ..................................................................................................................................... 58 6.1 Inleiding ................................................................................................................................................... 58 6.2 Deelconclusie deelvraag 1 Hoe ziet hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga in Ghana eruit .......... 58 6.3 Deelconclusie deelvraag 2 Welke opvattingen en praktijken leven er onder tienermoeders in Bolgatanga ten aanzien van hun moederschap? ............................................................................................................... 60 6.4 Deelconclusie deelvraag 3 Welke adviezen ten aanzien van hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga in Ghana kunnen worden geboden aan de Youth Harvest Foundation Ghana, afgestemd op de antwoorden op deelvragen 1 en 2. ......................................................................................................................................... 65 6.5 Conclusie ................................................................................................................................................. 71 6.6 Discussie .................................................................................................................................................. 73 Literatuurlijst ..................................................................................................................................................... 78 Bijlagen .............................................................................................................................................................. 82 Notes ................................................................................................................................................................. 95 5


V OORWOORD Deze scriptie is in opdracht van de Hogeschool Utrecht en de Youth Harvest Foundation Ghana (YHFG) geschreven ter afsluiting van de bacheloropleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening. Toen wij elkaar vier jaar geleden leerden kennen hebben wij een vriendschap opgebouwd die het mogelijk maakte om er in het derde jaar van onze opleiding samen voor te kiezen om ons afstudeeronderzoek te verrichten in het buitenland. Ghana heeft altijd onze voorkeur gehad vanwege persoonlijke interesses en omdat het land in onze optiek veel mogelijkheden bood voor deze opdracht. In datzelfde jaar hebben wij alle voorbereidingen getroffen om in september 2009 voor drie maanden naar Bolgatanga af te reizen. Allereerst gaat onze dank uit naar onze afstudeerbegeleidster Sabine de Vries die ons op afstand en eenmaal terug in Nederland heeft begeleid. Ondanks de communicatie op afstand zijn wij, mede dankzij haar begeleiding, goed in staat geweest om de feedback te verwerken, de conceptversie te schrijven en alle data te verzamelen. Ook haar persoonlijke betrokkenheid hebben wij als zeer prettig ervaren. Daarnaast is John Kingsley Krugu voor zowel onszelf als ons onderzoek zeer belangrijk geweest. Hij heeft als oprichter en directeur van de YHFG de toestemming gegeven om ons onderzoek bij zijn organisatie te verrichten. Hiermee heeft hij ons veel vertrouwen gegeven om aan dit avontuur te beginnen. Jolien van der Geugten, zus van Rosan, heeft ons in contact gebracht met de YHFG. Vanaf dat moment is zij zeer betrokken geweest bij ons onderzoek en de uitvoering hiervan. Wij zijn haar dan ook dankbaar voor deze steun en toewijding. Tijdens ons verblijf in Bolgatanga heeft David Ayine ons, als waarnemend directeur, begeleid en was het voor ons mogelijk om alle organisaties en mensen te ontmoeten. Ook zijn wij de social worker en de overige medewerkers van de Youth Harvest Foundation Ghana erg dankbaar voor hun inzet, interesse en geduld. Tot slot gaat onze dank uit naar familie en vriendinnen en hierbij in het bijzonder onze ouders. Dankzij hun steun en aanmoediging is het voor ons mogelijk geweest om naar Ghana te gaan en daar met succes ons onderzoek te verrichten. Wij hebben tegelijkertijd genoten van het land, de cultuur en van al het moois dat wij daar samen hebben meegemaakt. Fleur van Heeswijk en Rosan van der Geugten Utrecht, mei 2010

6


7


1 I N LEIDI NG 1.1 A ANL E I DI NG Voorafgaand aan dit onderzoek is er gesproken met de Youth Harvest Foundation Ghana (YHFG) over dit afstudeeronderzoek, de mogelijkheden en de vraag vanuit de organisatie. Op het gebied van preventiewerk wordt er door zowel professionals van de YHFG als (buitenlandse) vrijwilligers aandacht besteed door middel van bijvoorbeeld voorlichtingswerk. Daarnaast zijn er op het gebied van preventie al meerdere onderzoeken verricht binnen de YHFG. Momenteel wordt er ook een promotieonderzoek verricht in samenwerking met de YHFG op het gebied van seksuele ontwikkeling aan jongeren in het noorden van Ghana en met betrekking tot hun ervaringen en belevingen. De YHFG heeft aangegeven het belangrijk te vinden om voor dit onderzoek de focus te leggen op meisjes die momenteel ongewenst zwanger zijn of al ongewenst een of meerdere kinderen hebben gekregen. Vanuit de YHFG is de vraag gesteld om dit onderzoek te verrichten met de bovenstaande focus. Dit onderzoek zal in een periode van drie maanden plaatsvinden in Bolgatanga.

1.2 O PDR ACHT GE V E R Y OUT H H AR VE S T F OUNDATI ON G HANA De Youth Harvest Foundation Ghana (YHFG) is in 2002 opgericht in Bolgatanga, de hoofdstad van de Upper East Region in Ghana. De YHFG is een nongouvernementele organisatie (NGO) en werkt samen met jongeren. Een NGO is een organisatie die onafhankelijk is van de overheid en zich inzet voor het maatschappelijk belang.2 Door middel van onderwijs, projecten en programma’s biedt de YHFG deze jongeren ondersteuning in hun sociale en cognitieve ontwikkelingen. o

Visie: ‘self reliant and self-sufficient youth in healthy communities.’

o

Missie: ‘Identify unfulfilled needs of young people, develop and implement breakthrough solutions with lasting impact.’3

De YHFG streeft naar het helpen van jongeren binnen de regio, om hun vaardigheden te ontwikkelen en hen te voorzien van de juiste informatie. De jongeren in deze regio hebben zelfvertrouwen nodig om te vechten tegen de extreme armoede in hun leefomgeving.

8


HIV/AIDS A N D H E A L T HY S E X U A L L I FE C A M PA I G N 4 Met behulp van financiële ondersteuning van het Tropisch Instituut in Basel (Zwitserland) heeft de YHFG de ‘HIV/AIDS and Healthy Sexual Life Campaign’ kunnen invoeren op zeven middelbare scholen in Bolgatanga. Op deze scholen zijn ook de zogenaamde Youth Harvest Clubs ontstaan. Hier worden voorlichtingen en trainingen gegeven. Deze clubs zijn een belangrijk onderdeel gaan vormen in het bespreekbaar maken van seksuele en reproductieve onderwerpen. De Youth Harvest Clubs bieden verschillende activiteiten en zijn een belangrijke schakel tussen de YHFG en de verschillende scholen. Een aantal terugkerende onderwerpen bij deze clubs is: o

Het adviseren van jongeren in moeilijke situaties.

o

Discussiëren over verschillende onderwerpen met betrekking tot reproductieve gezondheid.

o

Het maken van een tentoonstelling waarbij de ideeën van de jongeren met betrekking tot seksuele en reproductieve gezondheid centraal staan.

o

Een jaarlijks terugkerend debat waarbij de leden van de clubs debatteren over gevoelige onderwerpen met betrekking tot seksuele en reproductieve gezondheid.

o

De YHFG biedt verschillende projecten aan voor jongeren. Deze worden ook wel de "Adolescence - Changes, Choices and Rights (ACCR)” genoemd.

Hieronder wordt een voorbeeld van deze projecten gegeven: ‘G A M E S FO R L I FE ’ Uit onderzoek ‘advocates for Youth 2006’ is gebleken dat het belangrijk is dat kinderen van de leeftijd 10 tot 14 jaar deze voorlichting krijgen.5 Met het project ‘Games for life’ geeft de YHFG deze voorlichting. Het doel hiervan is het geven van preventie bij jongeren over HIV/AIDS en hieraan verwante onderwerpen. Dit wordt gedaan door erover te praten voordat de jongeren zelf seksueel actief zijn. Deze voorlichting wordt gegeven op de Senior en Junior High Schools in Bolgatanga. ‘Love.Check’ is één van deze games. Welke is ontwikkeld door de WEB.foudation. Dit is een organisatie die zich inzet voor kinderen in landen waar een verhoogd risico is op HIV/AIDS. Het spel is ontwikkeld om kinderen te stimuleren om open te praten over HIV/AIDS en

9


seksualiteit. Daarnaast is het ontwikkeld om de kinderen te informeren over de risico’s van seks en om hen informatie te geven over HIV/AIDS. Y O U T H C E N T RE De YHFG heeft naast de Harvest Clubs en projecten een jongerencentrum genaamd het Youth Centre. In dit jongerencentrum zit een internetcafé, een conferentie centrum en het kantoor van de social worker waar jongeren met hun problemen en vragen terechtkunnen. Er zijn plannen voor een nieuw en groter jongerencentrum namelijk, het ‘Securing Knowledge into Life Long Learning (SKILL) Centre’. Het nieuwe SKILL Centre moet ervoor zorgen dat er een plaats komt waar alle jongeren uit Bolgatanga samen kunnen komen. Jongeren kunnen hier terecht met hun vragen en problemen waarbij zij de keuze hebben dit te doen bij leeftijdsgenoten of bij medewerkers van de YHFG. Er zullen verschillende jongerenprojecten worden georganiseerd, waarbij het ontwikkelen van zowel zelfvertrouwen als zelfredzaamheid en het tonen van hen talenten en vaardigheden centraal zal staan. Het centrum zal worden beheerd door jongeren ter bevordering van hun ontwikkeling en voor het realiseren van hun eigen ideeën.

1 0


2 T H EOR ETISCH

KADER

2.1 I NL E I DI NG In dit hoofdstuk zullen de verschillende factoren en achtergronden die met de onderzoeksvraag samenhangen worden beschreven. Deze onderzoeksvraag luidt: ‘hoe ervaren meisjes (13-19 jaar) in Bolgatanga in Ghana het om (ongewenst) moeder te zijn en hoe kan hulpverlening hierop worden afgestemd?’ Er is gekozen om de volgende thema’s in dit theoretisch kader te betrekken: de Ghanese cultuur en de hulpverlening en tienerzwangerschappen in Ghana. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de relevante literatuur met betrekking tot bovengenoemde onderwerpen. Deze informatie is van belang om de onderzoeksresultaten in de juiste context te kunnen plaatsen. Omdat dit onderzoek in Ghana is uitgevoerd, waardoor de studentonderzoekers zich in een andere cultuur omgeven, is er voor gekozen om de literatuurstudie niet voorafgaand aan het onderzoek te verrichten om het aantal vooroordelen en veronderstellingen te beperken.

2.2 D E G HANE S E

CUL T UUR

Bij het omschrijven van cultuur wordt er onderscheid gemaakt tussen een grofmazige en een fijnmazige cultuur. Pinto (2000)6 omschrijft de westerse cultuur als een grofmazige cultuur; de traditionele niet-westerse cultuur wordt omschreven als een fijnmazige cultuur. Er zijn vier categorieën factoren die hierbij een rol spelen: economische, religieuze, sociale en individuele factoren. Bij een fijnmazige cultuur staan groepsbelangen en reputatie op de voorgrond, dit is volgens Pinto (2000) te verklaren omdat een niet-westerse cultuur andere normen en waarden heeft. De Ghanese cultuur is een niet-westerse cultuur; in deze cultuur staat familie centraal. In deze niet-westerse cultuur bepaalt de groep waarbij een individu zich aansluit of familie de specifieke regels die nageleefd worden. Hierbij is behulpzaamheid en samenzijn erg belangrijk. Deze groep of familie heeft sociale en culturele verwachtingen en individuen voelen verplichtingen jegens deze groep of familie. Naast familie speelt religie een grote rol in de Ghanese samenleving. In Ghana staat het christendom (67 %), de islam (17%) en het traditionele geloof (9%) centraal7. Seks voor het huwelijk wordt door deze geloven afgekeurd; dit zorgt ervoor dat een deel van de bevolking tienerzwangerschappen afkeurt. Binnen 1 1


het geloof worden onder andere deze maatschappelijke problemen besproken. Zoals uit het bovenstaande blijkt hebben sterke familiebanden en religies een grote invloed op de Ghanese cultuur. Daarnaast wordt deze ook beïnvloedt door de economie, het onderwijs en de gezondheidszorg. In vergelijking met andere Afrikaanse landen is Ghana een welvarend land. Ghana is een van de snelst groeiende economieën en het onderwijssysteem is relatief goed in Ghana. De Ghanese economie is voornamelijk afhankelijk van de landbouw. Ook de visserij, handel en bosbouw zorgen voor een groot deel voor werkgelegenheid. Toch is volgens het CIA World Factbook 20% van de bevolking werkeloos en heeft 80% van hen minder dan 2 dollar per dag te besteden. Volgens de statistieken leeft 40% van de Ghanezen in armoede en de leefsituaties op het platteland laten hier een schrikbarend armoedepercentage van 84% zien.8 In 1957 is Ghana onafhankelijk geworden, daarvoor was het een Britse kolonie. Engels is de officiële taal in Ghana en hierin wordt ook onderwijs gegeven. Basisonderwijs is gratis en verplicht in Ghana. Er is weinig tot geen controle op het naleven van de leerplicht wat ervoor zorgt dat er veel vroegtijdige schoolverlaters zijn onder de kinderen in Ghana. Ondanks dat het basisonderwijs gratis is kunnen veel kinderen de bijkomende kosten niet betalen, zoals het schooluniform en lesmateriaal. Volgens de Ghana Education Service is zwangerschap de grootste oorzaak waarom meisjes vroegtijdig hun school verlaten (Hutchinson, G. & Domhnail, 2005). Een gebrek aan middelen vormt in Ghana een probleem in de gezondheidszorg. De gemiddelde levensverwachting van een man is 54 jaar en van een vrouw 58 jaar. In het afgelopen decennium is er vooruitgang geboekt in de gezondheidszorg.9 Zo zijn er vaccinatieprogramma’s en is er toegang verkregen tot drinkbaar water en latrines. Desondanks sterven er nog veel mensen aan ziektes, zoals malaria. Ziekenhuizen zijn druk en er is een gebrek aan medisch personeel. Ghana heeft last van een brain drain. Artsen en medisch personeel verlaten Ghana om in het buitenland tegen een beter inkomen hun vaardigheden en ervaringen te ontwikkelen.10

2.3 H UL PV E R LE NI NG

IN

G HANA

In Ghana is het hulpverleningssysteem onder te verdelen in vier segmenten: sociale hulp, arbeid en legalisatie, diensten gefinancierd vanuit de overheid en 1 2


diensten van vrijwilligersorganisaties (Dixon, 1987). Onder het segment ‘sociale hulp’ vallen verzekeringen van individuen en bedrijven. Bij het segment ‘arbeid en legalisatie’ staan voornamelijk de verantwoordelijkheden van bedrijven ten opzichte van hun werknemers centraal. In Ghana worden enkele grote hulpverleningsorganisatie gefinancierd vanuit de overheid. Een van deze hulpverleningsorganisaties is de Social Welfare. Deze biedt diensten aan verschillende doelgroepen. Voorbeelden van deze doelgroepen zijn mensen met een beperking, ouderen, moeders en kinderen en daarnaast jongeren en mensen met een andere kwetsbare positie in de samenleving. Met deze laatste doelgroep worden mensen bedoeld die bijvoorbeeld HIV besmet zijn. In iedere regio is een departement of Social Welfare. Naast de Social Welfare zijn er hulpverleningsorganisaties die zich focussen op educatie. Zij worden ook gefinancierd door de overheid en vallen dus onder het derde segment, diensten gefinancierd vanuit de overheid. Onder het vierde segment vallen de diensten van vrijwilligersorganisaties. Hieronder vallen de non-gouvernementele organisaties (NGO). In Ghana zijn er zowel lokale als internationale NGO’s gevestigd.

2.4 T I E NE R ZWANGE R S CHAPPE N

IN

G HANA

Uit een recent onderzoek (Awusabo-Asare & Akwasi Kumi-Kyereme, 2004) is gebleken dat de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen kinderen krijgen in Ghana tussen de 25 en 29 jaar ligt. Van alle zwangerschappen in Ghana is ongeveer 10% tussen de 15 en 19 jaar oud. Uit dit onderzoek is ook gebleken dat 14% van de meisjes tussen de 15 en19 jaar ooit zwanger is geweest of een kind heeft gehad. Elfenbein, D.S. & Felice, M. E. (2003) concluderen in hun onderzoek naar tienerzwangerschappen dat er verschillende risicofactoren voor tienerzwangerschappen zijn. Deze risicofactoren zijn: het niveau van onderwijs, armoede, eenoudergezinnen, een familie met een geschiedenis van tienerzwangerschappen en ongecontroleerd gedrag (drugs of alcohol). Ook in het onderzoek van Awusabo-Asara & Akwasi Kumi-Kyereme (2004) komt dit naar voren. Zij stelden vast in 1998 na onderzoek, dat 16% van 15 -tot 19jarige meisjes uit Ghana, die minder dan zeven jaar onderwijs hebben gevolgd een grotere kans hebben op zwangerschap. Onder meisjes die meer dan zeven jaar les hebben gehad komen zwangerschappen minder voor, dit is namelijk 9%. Dit onderzoeksresultaat concludeerde dat hoe hoger het niveau van onderwijs des te hoger de leeftijd is waarop deze meisjes hun eerste kind krijgen. 1 3


Verschillende onderzoeken (Hutchinson, G. & Domhnail, 2005) over jeugd en seksualiteit laten zien dat tienermoeders kampen met meerdere problemen. Een depressie is een veelvoorkomend probleem bij tienermoeders, ongeveer 44% van de tienermoeders leidt hieraan. Deze depressies komen voornamelijk voort uit stress. Stress ontstaat door ontbreken van de financiële middelen om een kind op te voeden, het ontbreken van een vaste partner, het ontbreken van mogelijkheden om weer te gaan studeren en de zorg voor het kind. Deze depressie kan bij de tienermoeder leiden tot een sociaal isolement, het vastklampen aan een laag zelfbeeld en helaas ook tot een verwaarlozing van het kind (Elfenbein, D.S. & Felice, M. E., 2003). Bijna alle gevallen van depressie bij tienermoeders worden niet behandeld.

1 4


1 5


3 P R OBLEEMO MSCHRI JVI NG 3.1 I NL E I DI NG In dit hoofdstuk zal het precieze probleem worden omschreven. In paragraaf 3.2 zal allereerst op micro- meso- en marconiveau een probleemanalyse worden gegeven. Vervolgens worden er in de daaropvolgende paragrafen de probleemstelling, de vraagstelling en de daarbij horende deelvragen gepresenteerd. Tot slot staan de doelstellingen in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk beschreven.

3.2 P R OBL E E M ANAL Y SE Deze probleemomschrijving is geschreven op micro-, meso- en macroniveau om een goed beeld te kunnen geven van de huidige situatie in Ghana en in het bijzonder Bolgatanga betreffende ongewenste tienerzwangerschappen. 3.2 .1 M A C RO G H A N A E N U PPE R E A S T R E G I O N In vergelijking met andere Afrikaanse landen is Ghana verder ontwikkeld op het onderwijsniveau en de gezondheidszorg.11 Ghana is echter wel een ontwikkelingsland; het staat op nummer 152 van de 182 geregistreerde landen van de Human Development Report (2009). 12 Ghana telde in 2008 23.382.848 inwoners en daarvan leeft 28,5%13 onder de armoedegrens. De Wereldbank hanteert als armoedegrens een inkomen van 1,25 dollar per dag. Volgens statistieken leeft 40% van de Ghanezen in armoede en op het platteland is dit zelfs 84%.14 In 2008 waren er in Ghana 350.000 mensen geïnfecteerd met HIV en per jaar overlijden er in Ghana 30.000 aan HIV/AIDS. Ook de seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en ongewenste zwangerschappen als gevolg van onveilige en ongewenste seksuele handelingen vormen een probleem in de huidige samenleving van Ghana. Dit probleem doet zich voor in zowel de grote steden als op het platteland. Er zijn in de afgelopen twintig jaar diverse 1 6


onderzoeken gedaan naar tienerzwangerschappen in Ghana. Deze verschillende onderzoeken geven aan dat ongewenste tienerzwangerschappen een problematische oorzaak zijn van vroegtijdige schoolverlating, gezondheidsproblemen en illegale abortus (K. Awusabo-Asare, A.M. Abane & A. Kumi-Kyereme 2004), (E. T Keller, D. B Hilton & K. Twumasi-Ankrah 1999), (G. Hutchinson, B. Mac Domhnaill, A. Milev & Y. Milev 2005). U PPE R E A S T R E G I ON Bolgatanga ligt in het noordoosten van Ghana in de Upper East Region (UER), grenzend aan de landen Burkina Faso en Togo. Bolgatanga is de hoofdstad van de UER en telt ongeveer 50.000 inwoners. De UER is een van de armste regio’s in Ghana en heeft 1.015.290 inwoners waarvan is 50 % jonger is dan 15 jaar. Het aantal mensen met malaria, tuberculose en besmetting met HIV is in de afgelopen jaren niet gedaald maar in de meeste gevallen juist toegenomen.15 De landbouw vormt een belangrijke bron van inkomsten en ongeveer 90% van de bevolking is boer. Daarnaast zijn de gemiddelde leefomstandigheden nog zeer primitief en heeft minder dan 7% van de woningen stromend water, elektriciteit en goede sanitaire voorzieningen. Er bestaat een traditionele rolverdeling tussen mannen en vrouwen in het noorden van Ghana. In deze samenleving spelen vrouwen een kleine rol in het maken van (eigen) beslissingen. Als gevolg hiervan groeien meisjes op in een leefsituatie waarin zij te maken kunnen krijgen met ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, discriminatie en traditionele en religieuze praktijken. In de Upper East Region krijgt 75,7% van de kinderen vanaf 3 jaar geen onderwijs of gaat alleen naar preschool. In vergelijking met 47,7% op landelijk niveau is het krijgen van onderwijs in deze regio dus in veel mindere mate aanwezig. Verder volgt 71,8% van de kinderen vanaf 6 jaar en ouder geen onderwijs waarvan 76,8% meisjes en 66,8% jongens. Van de kinderen 48,1% vanaf 6 jaar heeft het basisonderwijs afgerond en 20,8% de Junior High School. Slechts 12,5% rond succesvol de Senior High School af. Vervolgens haalt minder dan 5% een vervolgopleiding. Daarnaast ligt het aantal jongens dat naar school gaat en zijn school ook succesvol afrondt hoger dan meisjes op welk niveau dan ook. Dit verschil is in de afgelopen jaren niet veranderd. Veel kinderen en jongeren in het noorden van Ghana leven in een vicieuze cirkel bestaande uit armoede, onderontwikkeling, een laag zelfbeeld en 1 7


analfabetisme. Zij kunnen veelal niet naar school vanwege de lage inkomens van hun ouders.16

1 8


3.2 .2 M E S O Y O U T H H A RVE S T F O U N D AT I O N G H A N A De Youth Harvest Foundation Ghana (YHFG) is een NGO die veel doet op het gebied van jeugdontwikkeling. Veel gevallen van tienerzwangerschap ontstaan tijdens de periode dat het meisje nog naar school gaat. Als je zwanger bent in Ghana is het niet mogelijk om naar school te gaan. Daarnaast is het voor een meisje moeilijk om na de bevalling terug te keren naar school vanwege financiële, emotionele en praktische problemen. Ook bestaat de kans dat ze een achterstand hebben op de leerstof of dat hun concentratie op school door het krijgen van een kind is verzwakt. De kans op een school drop-out is groot en ieder jaar verlaat een groot aantal meisjes in Ghana school vanwege een ongewenste zwangerschap. De YHFG houdt zich bezig met het terugbrengen van het aantal drop-outs en het begeleiden van jongeren bij hun studie. Naast de YHFG staat ook het terugbrengen van drop-outs centraal bij de Ghana Education Service (GES). 17 Het percentage meisjes dat naar school gaat in Ghana ligt lager dan percentage jongens. De GES streeft naar een gelijke sekse ratio op Ghanese scholen. De GES werkt samen met scholen in Bolgatanga en zij proberen samen drop-outs tegen te gaan. 3.2 .3 M I C RO T I E N E RM OE DE RS Een ongewenste tienerzwangerschap kan leiden tot schaamte en angst.18 In Ghana is een abortus legaal wanneer er sprake is van verkrachting, incest of wanneer de gezondheid van de moeder of de foetus in gevaar is.19 Zwangere meisjes die voor een abortus kiezen zijn veelal gedwongen tot een illegale abortus omdat het door de schaamte en angst vaak geen optie is om naar een ziekenhuis te gaan. Een voorbeeld van methoden die daarbij toegepast worden is het nemen van een overdosis medicijnen of kruiden. Als gevolg kunnen de meisjes ziek worden, verminkt raken of zelfs overlijden. De YHFG wil graag een vertrouwenspersoon zijn voor deze meisjes en ze helpen in moeilijke situaties zodat zij kunnen beschikken over hun eigen leven waarin zij eigen beslissingen kunnen nemen. De doelgroep tienermoeders is een doelgroep waar nog maar weinig over bekend is binnen de YHFG. Zij willen graag inzicht krijgen op het gebied van behoeftes van de tienermoeders in Bolgatanga, zodat zij hun hulpverlening hierop af kunnen stemmen. 1 9


3.3 P R OBL E E M ST E L LI NG Door het gebrek aan kennis, inzicht en vaardigheden kan de Youth Harvest Foundation Ghana de doelgroep tienermoeders in Bolgatanga moeilijk bereiken in hun werkzaamheden en sluit het aanbod niet goed aan op de vraag en behoeften.

3.4 V R AAGS T E L L I NG o

Hoe ervaren meisjes (13- 19 jaar) in Bolgatanga in Ghana het om (ongewenst) moeder te zijn en hoe kan de YHFG de hulpverlening hierop afstemmen?

3.5 D E E L VR AGE N o

Hoe ziet hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga in Ghana eruit?

o

Welke opvattingen en praktijken leven er onder tienermoeders in Bolgatanga ten aanzien van hun moederschap?

o

Welke adviezen ten aanzien van hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga in Ghana kunnen worden geboden aan de Youth Harvest Foundation Ghana, afgestemd op de antwoorden op deelvragen 1 en 2?

3.6 D OE L S T E L LI NGE N

2 0

o

Het verkrijgen van inzicht in de bestaande hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga.

o

Het verkrijgen van inzicht in de bestaande opvattingen en praktijken van tienermoeders in Bolgatanga ten aanzien van het moederschap.

o

Het adviseren van de Youth Harvest Foundation Ghana over hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga in Ghana in relatie tot hun opvattingen en praktijken.


4 O PZ ET

EN UITV OERI NG VAN HET OND ERZO EK

4.1 I NL E I DI NG In dit hoofdstuk zal uitgebreid worden omschreven hoe dit onderzoek is opgezet en uitgevoerd. In paragraaf 4.2 wordt uitgelegd waarom er gekozen is om dit onderzoek deels in het Engels en deels in het Nederlands te verrichten. In paragraaf 4.3 zal eerst de keuze voor het onderzoekstype worden verantwoord. Het proces hoe de data zijn verzameld wordt in paragraaf 4.3 per deelvraag beschreven en in de volgende paragraaf wordt beschreven hoe deze data zijn verwerkt en geanalyseerd. Tot slot zullen de begrippen betrouwbaarheid, privacy en geldigheid in de laatste paragrafen aan bod komen.

4.2 E N GE L S

EN

N E DE RL ANDS

Alle interviews zijn in het Engels afgenomen. De interviews met de tienermoeders zijn ook in het Engels getranscribeerd maar net als de interviews voor deelvraag 1 in het Nederlands geanalyseerd. Er is verder gekozen om dit onderzoeksrapport grotendeels in het Nederlands te schrijven omdat de studentonderzoekers een Nederlandstalige opleiding volgen met voornamelijk Nederlandse literatuur. De samenvatting en de resultaten van deelvraag 3 zijn overigens in het Engels beschreven ter verduidelijking voor de opdrachtgever. De studentonderzoekers hebben contact met de opdrachtgever en zullen het rapport mondeling toelichten en verantwoorden.

4.3 O NDE R ZOE K S T Y PE Door middel van een empirisch kwalitatief beschrijvend onderzoek is de vraagstelling uit hoofdstuk 3 beantwoord. Enkele kenmerken en doelen van een dergelijk onderzoek zijn:

2 1

o

Er wordt naar de empirie (werkelijkheid) gekeken.

o

Er wordt gebruik gemaakt van verschillende databronnen

o

Het proberen te begrijpen en doorgronden van individuele mensen, groepen of situaties.

o

De gevoelens, belevingen, ervaringen en betekenisverleningen van betrokkenen staan centraal in kaart gebracht.

o

In de eigen context blijven.20


Deze bovenstaande kenmerken en doelen zijn alle van toepassing op dit onderzoek. De gevoelens, belevingen, betekenisverleningen van de meisjes staan centraal en zijn in kaart gebracht. Ook hun werkelijke ervaringen en opvattingen over hun moederschap zijn onderzocht. Daarnaast is er grondig onderzocht hoe er in de praktijk met deze meisjes gewerkt kan worden. Dit is voornamelijk gedaan worden door het gebruik van verschillende databronnen. Naast het proberen te begrijpen en doorgronden van de meisjes/tienermoeders heeft ook het professioneel handelen van de YHFG een centrale plek ingenomen. De YHFG zal namelijk een belangrijke rol spelen in het proces na de dataverzameling. Om met deze kwetsbare doelgroep te kunnen en mogen werken is er zoveel mogelijk binnen de eigen context van deze onderzoeksituatie gewerkt. Hiermee wordt bedoeld dat de respondenten binnen hun eigen omgeving zijn benaderd. Deze benadering is op systematische wijze uitgevoerd waardoor er een vertrouwelijke band is opgebouwd.

4.4 D AT AV E R ZAME L I NG 4.4 .1 G E O PE RA T I O N A L I SE E RDE BE G RI PPE N In dit onderzoek is gebruikt gemaakt van een aantal begrippen. Hieronder staat een overzicht van de geoperationaliseerde begrippen:

2 2

o

Meisje: een vrouwelijk kind of jonge vrouw tot en met de leeftijd van 19 jaar.21

o

Tienermoeder: een meisje dat tussen de leeftijd van 13 en 19 jaar haar eerste kind heeft gekregen.

o

Ongewenste tienermoeder: een meisje dat tussen de leeftijd van 13 en 19 jaar tegen haar eigen wil in zwanger is geworden.

o

Bolgatanga: stad in Ghana, Bolgatanga is de hoofdstad van de Ghanese Upper East Region en telt ongeveer 50.000 inwoners.

o

Hulpverlener: de algemene benaming voor een persoon die werkzaam is in de sector ‘zorg en welzijn’.

o

Hulpverlening: mensen met problemen op een deskundige manier van dienst zijn.22


o

Social Worker in Bolgatanga: een persoon die hulp verleent voor alle sociale en maatschappelijke vraagstukken die in de samenleving, in Bolgatanga, plaats vinden.

o

Taboe: iets dat wordt beschouwd als ongepast om te gebruiken, te doen of over te spreken.23

o

Drop-out: iemand die vroegtijdig, zonder diploma zijn of haar school verlaat.

4.4 .2 O N D E RZ O E K S ME T HO D E EN O ND E RZ OE K SE EN HE D E N P E R DEE L VRA A G Om de deelvragen zo correct en nauwkeurig mogelijk te kunnen beantwoorden is er gebruik gemaakt van een aantal kwalitatieve en kwantitatieve databronnen en dataverzamelingsmethoden en –technieken. Deze keuzes en de verantwoording hiervan zijn per deelvraag uitgeschreven. De globale selectie van dataverzameling/de juiste onderzoeksmethoden is gedaan door allereerst te kijken naar het centrale probleem, namelijk de ongewenste tienerzwangerschappen en de daarbij behorende groepen en personen zoals de YHFG en andere hulpverleningsorganisaties. Om een duidelijk beeld te geven voor wie dit onderzoek precies verricht wordt zijn er onderzoekseenheden vastgesteld. Deze zijn per deelvraag uitgeschreven. 4.4 .2. 1 D E E L VRA A G 1 H O E Z I E T H U L PVE RLE N I N G AA N T I E NE RM OE D E RS I N B O L G A T A N G A I N G H A N A E RU I T ? Deze deelvraag is beantwoord door informatie te verzamelen waardoor er een goed overzicht werd gegeven van het aanwezige aanbod van hulpverleningsinstellingen en hulpverleningsvormen in Bolgatanga. Door middel van verschillende open interviews is deze informatie verzameld. Voordat deze interviews konden worden afgenomen, zijn er brieven geschreven namens de directie van de YHFG naar de betreffende organisaties en instellingen. Vervolgens is er door de studentonderzoekers telefonisch contact gezocht waarna er afspraken konden worden gemaakt. Na deze stap zijn door de studentonderzoekers topiclijsten en vragenlijsten opgesteld. Voor alle interviews zijn deze topiclijsten gebruikt om inzicht te krijgen in de organisaties, hun werkrelatie met tienermoeders en de persoonlijke gedachten en gevoelens van de geïnterviewde. Deze topiclijsten en vragenlijsten zijn terug te vinden in de bijlagen. Hieronder staat per onderzoekseenheid het proces en de verantwoording beschreven: Y O U T H H A RVE S T F O U N D AT I O N G H A N A 2 3


Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Youth Harvest Foundation Ghana. Afhankelijk van de uitkomst van de resultaten kunnen zij in bepaalde mate gaan werken met tienermoeders in Ghana. Om inzicht te krijgen in de mogelijkheden van de YHFG maar ook in de persoonlijke gedachten en gevoelens is er een half gestructureerd interview afgenomen met de social worker van de YHFG. Dit interview heeft een gemiddelde lengte van 60 minuten. O VE RH E I D S O RG A N I S A T IE S I N B O L G A TA N G A De overheid in Ghana speelt een bepaalde rol in het welzijn van tienermoeders. Om deze deelvraag te beantwoorden is er ook gekeken naar de overheidsorganisaties. In overleg met de YHFG is er gekozen om twee organisaties te bezoeken: Social Welfare en Ghana Education Service. Er zijn half gestructureerde interviews afgenomen met medewerkers van deze organisaties. De interviews hebben een gemiddelde lengte van 30 minuten. M I D D E L BA RE S C HO L EN Er is een aantal tienermoeders dat zwanger raakt terwijl zij nog naar school gaat. Om de rol van de scholen tijdens de zwangerschap te onderzoeken en hun eventuele hulp en ondersteuning zijn er aan de hand van een topiclijst drie informanteninterviews afgenomen met docenten van drie middelbare scholen in Bolgatanga. In overleg met de YHFG zijn deze scholen geselecteerd en benaderd voor dit onderzoek: Bolgatanga Girls Senior Highschool, Bolgatanga Vocational Training Institute en Zuarungu Senior Highschool . De YHFG is op deze scholen actief met de Harvest Club en de geïnterviewde docenten zijn naast het lesgeven op de scholen ook contactpersonen voor de YHFG. De interviews hebben de gemiddelde lengte van 60 minuten. Z I E K E NH U I Z E N Om te onderzoeken in hoeverre tienermoeders medische zorg en hulp krijgen zijn de drie grootste ziekenhuizen in Bolgatanga bezocht: Afrikids Hospital, The Regional Hospital en Asakunde Hospital. Tijdens deze bezoeken zijn informanteninterviews met vroedvrouwen afgenomen. Hier is voor gekozen omdat zij binnen de ziekenhuizen de sleutelfiguren zijn betreffende zwangerschappen en dus eventueel ook tienerzwangerschappen. De interviews hebben een gemiddelde lengte van 30 minuten. K E RK E N M O SK EE

2 4


Van de bevolking in Ghana is ongeveer 69% van de bevolking christen en 16% moslim. Het geloof speelt in Ghana een belangrijke rol en dit kan ook worden doorgetrokken naar Bolgatanga. In Bolgatanga zijn naar schatting meer dan 100 grote en kleine kerken. Er is daarom na overleg met de YHFG voor gekozen om twee kerken te bezoeken die relevant zijn voor dit onderzoek. Deze twee kerken staan erom bekend dat zij bepaalde hulp bieden aan meisjes die ongewenst zwanger zijn. De Fountain Gate Chapel is een grote kerk in de wijk Zongo en de Sacred Heart Catholic Church is een kerk in het centrum van Bolgatanga die samenwerkt met Afrikids, een Engelse NGO. Deze kerken zijn, net als vele andere kerken in Ghana, actief in het werk op maatschappelijk en sociaal niveau waaronder bijvoorbeeld een programma voor alleenstaande moeders en voedsel- en kledinginzamelingen voor daklozen. Bij beide kerken is ervoor gekozen om een halfgestructureerd interview af te nemen met de pastor van de desbetreffende kerk. De interviews hebben een gemiddelde lengte van 30 minuten. Alle bovenstaande interviews zijn door de twee studentonderzoekers afgenomen. Bij alle interviews is een verdeling gemaakt in een afnemer en een notulist. Hier is voor gekozen om de kans op geldige bevindingen te vergroten aangezien de afnemer bijvoorbeeld te maken kan krijgen met een mogelijke taalbarrière.

2 5


4.4 .2. 2 D E E L VRA A G 2 W E LK E O PVA T T I N GE N E N PRA K T I J KE N LE VE N E R O N D E R T I E NE RM OE D E RS I N B O L GA T A N G A T E N A A N Z IE N VA N HU N M O E DE RS C H A P ? Deze deelvraag is grotendeels beantwoord door het afnemen van half gestructureerde diepte-interviews met tienermoeders. Er is voor deze benadering gekozen om voor dit belevingsonderzoek een zo gedetailleerd mogelijk beeld te krijgen van de tienermoeders zelf, hun belevingswereld en hun gevoelens en gedachten over hun moederschap. Bij het werven van deze respondenten is er rekening gehouden met een aantal factoren welke van invloed kunnen zijn op de geldigheid van dit onderzoek: S T A D E N WI JK E N Dit onderzoek richt zich op de stad Bolgatanga. Hieronder vallen de volgende zeven wijken: Zongo, Estates, Tanzui, Zuarunga, Zaare, Centre en Bukere. Er is gekozen om al deze gebieden te bezoeken en om zo te proberen respondenten uit zoveel mogelijk verschillende gebieden te werven waardoor er een evenredig beeld kan ontstaan. L E E FT I J D Kinderen in Ghana worden in principe geregistreerd na hun geboorte. Er bestaat een kans dat de geboortedatum niet overeenkomt met hun werkelijke geboortedag. Bij het werven van de respondenten is de leeftijd zo nauwkeurig mogelijk nagevraagd bij familie en/of andere bekenden. O N D E RWI J S In Ghana worden scholen geadviseerd om meisjes die zwanger raken van school te sturen. Dit houdt in dat een deel van de tienermoeders in Bolgatanga naar school is gegaan tot een bepaald niveau. Er zijn meisjes geïnterviewd die hun school niet hebben afgemaakt en die hun school wel hebben afgemaakt. Hierin kunnen de drie middelbare scholen een belangrijke bijdrage leveren. GELOOF De YHFG is een organisatie die zich richt op alle jongeren uit Bolgatanga. Hieronder vallen dus ook meisjes met zowel een christelijke als islamitische geloofsovertuiging. Omdat dit de twee grootste geloofsgroeperingen in Bolgatanga zijn, heeft dit onderzoek zich vooral hierop gericht. TAAL

2 6


Engels is de officiële taal in Ghana maar er worden in alle districten en regio’s verschillende dialecten gesproken. Het dialect dat in Bolgatanga wordt gesproken heet FraFra. Er is voor gekozen om tienermoeders te werven die de Engelse taal beheersen. Het inzetten van een tolk zou voor de meisjes als onveilig kunnen worden beschouwd waardoor er getwijfeld kon worden aan de betrouwbaarheid en geldigheid van de resultaten. Daarnaast was het realiseren van een tolk moeilijk vanwege financiële uitdagingen. V O O RBE RE I D I N G Het werven van de tienermoeders is voornamelijk door de studentonderzoekers gedaan. Dit is een bewuste keuze omdat het voor het creëren van een vertrouwelijke band erg belangrijk is dat zij vanaf het eerste moment zelf in contact komen met de meisjes. Daarnaast is er bij de werving sterk rekening gehouden met de voorwaarden die eerder zijn genoemd. Na het eerste contactmoment hebben er gemiddeld twee andere contactmomenten plaatsgevonden voordat het interview daadwerkelijk kon worden afgenomen. Hierdoor heeft de vertrouwelijke band kunnen groeien en konden de studentonderzoekers een inschatting maken of het meisje daadwerkelijk geschikt zou zijn om te interviewen. Tijdens de contactmomenten kon worden geconstateerd of het meisje de Engelse taal wel of niet voldoende beheerste om zichzelf goed te kunnen uiten tijdens het nog af te nemen interview. Vervolgens is er een topiclijst samengesteld op basis van gesprekken met sleutelfiguren in Bolgatanga, zoals docenten van middelbare scholen en de social worker van de YHFG. Om een definitieve topiclijst te kunnen maken is er een aantal proefinterviews afgenomen. Aan de hand van de definitieve topiclijst zijn uiteindelijk acht tienermoeders geïnterviewd. Deze topiclijst is terug te vinden in bijlage 4. De interviews hebben een gemiddelde lengte van 2 uur en zijn door twee studentonderzoekers afgenomen. Hierbij is er net als bij de interviews voor deelvraag 1 voor gekozen om de geldigheid van de resultaten beter te kunnen waarborgen. Daarnaast zijn de tienermoeders ook door deze twee studentonderzoekers persoonlijk benaderd en zijn zij ook allebei aanwezig geweest tijdens de contactmomenten. Bij alle interviews is er een verdeling gemaakt in een afnemer en een notulist.

2 7


4.4 .2. 3 D E E L VRA A G 3 W E LK E A D VI E Z E N TE N A AN Z I E N VA N H U L PVE RL E N I N G A AN T IE N E RMO E DE RS I N B O L G A T AN G A K U NN E N WO R D E N G E BO DE N A A N D E Y OU T H H A RVE S T F O U N D AT I O N G H A N A , A FG E ST E M D O P D E A NT WO O RDE N O P DE E L VRA G EN 1 EN 2? Er zijn op basis van de resultaten van deelvraag 1 en 2 adviezen uitgebracht in het kader van goede hulpverlening aan meisjes die ongewenst zwanger zijn geraakt. Om deze adviezen te kunnen geven is het belangrijk om allereerst een duidelijk beeld te verkrijgen van de doelgroep en deze groep beter te leren kennen. Hiervoor zijn de resultaten van deelvraag 2 zeer belangrijk geweest. Om passende en realistische adviezen te kunnen geven zijn ook de professionele mogelijkheden van de YHFG in kaart gebracht door onder andere de resultaten van het interview met de social worker te verwerken en analyseren. Daarnaast is er een product ontworpen dat een bijdrage kan leveren aan het toepassen van de adviezen.

4.5 D AT AV E R WE R KI NG -

E N ANAL Y S E

Voor het dataverwerking- en analyseproces zijn de stappen nauwkeurig gevolgd zoals deze in het Basisboek Kwalitatief Onderzoek van Baarda, De Goede en Teunissen staan beschreven. Deze stappen zijn terug te vinden in het bijlagendocument. Alle interviews die zijn afgenomen tijdens dit onderzoek zijn opgenomen op audioapparatuur. Er is voor alle interviews van tevoren toestemming aan de geïnterviewde gevraagd. De acht diepte-interviews met de tienermoeders zijn allereerst letterlijk getranscribeerd. Vervolgens zijn alle niet-relevante delen uit de transcripten geschrapt. Voor de analyse eenheid is gekozen om met fragmenten te werken omdat er op deze manier een gedetailleerd beeld kon worden geschetst. Na deze keuze is de tekst ingedeeld in fragmenten om vervolgens een start te kunnen maken met het analyseren van de gegevens. Allereerst zijn de fragmenten voorzien van een label. Om een zo intersubjectieve overeenstemming te realiseren zijn de preparatie en analyse van de gegevens door twee studentonderzoekers onafhankelijk van elkaar uitgevoerd. Daarna hebben zij in samenspraak alle labels met elkaar vergeleken en een definitieve keuze gemaakt in de labels. Deze labels zijn vervolgens geordend om aan te geven hoe vaak een label per interview is genoemd en hoeveel tienermoeders aan dit label gekoppeld stonden. Na deze ordening zijn de labels onderverdeeld in thema’s en aan de hand van deze thema’s heeft de data-analyse kunnen plaatsvinden.

2 8


THEMA’S:

2 9

o

Ouders en tienermoeders

o

Reacties

o

Vader van het kind

o

Familie

o

Zwangerschap

o

Abortus

o

School

o

Heden

o

Hulp

o

Problemen

o

Behoeften

o

Toekomst

o

Gevoelens


4.6 B E T R OUWBAAR HE I D De interviews zijn door twee studentonderzoekers verwerkt en geanalyseerd. Door deze inter-interviewermethode is de betrouwbaarheid van dit onderzoek toegenomen. Al deze stappen die de studentonderzoekers hebben genomen zijn terug te vinden in het bijlagendocument.

4.7 P R I V ACY Er is bij het interviewen van zowel tienermoeders als medewerkers van de YHFG en andere professionele organisaties rekening gehouden met de privacy van deze individuen en groepen mensen. Er staan in dit onderzoeksrapport geen namen van respondenten, familieleden en professionals en ook gedurende het onderzoek is er op een nauwkeurige manier omgegaan met de privacygevoelige gegevens.

4.8 G E L DI GHE I D Om de geldigheid van dit onderzoek te waarborgen is er geprobeerd om zoveel mogelijk binnen de context van de tienermoeders en andere geïnterviewden te blijven. Hierdoor zijn de bestaande situaties zo min mogelijk verstoord.

3 0


3 1


5 R ESULTATEN 5.1 I NL E I DI NG Alle interviews zijn door twee studentonderzoekers afgenomen. Bij alle interviews is er een verdeling gemaakt in een afnemer en een notulist. Hier is voor gekozen om de kans op geldige bevindingen te vergroten aangezien de afnemer bijvoorbeeld te maken kan krijgen met een mogelijke taalbarrière. De resultaten zijn per deelvraag uitgeschreven.

5.2 D E E L VR AAG 1 H OE ZI E T HUL PVE R LE NI N G B OL GAT ANGA I N G HANA E R UI T ?

AAN T I E NER M OE DER S I N

5.2 .1 D E Y O U TH H A RVE S T F O U ND A T I O N G H A N A School kan een belangrijke rol hebben om tienerzwangerschappen te voorkomen. Docenten hebben vaak beter inzicht in de achtergronden van deze meisjes en wat betreft hun familie en financiële situatie. Zij kunnen daar goed op anticiperen door tijdig maatregelen te nemen en deze meisjes een vorm van bescherming te bieden om wanhopig gedrag voorkomen. Volgens de social worker hebben tienermoeders voornamelijk begeleiding en ondersteuning nodig in hun dagelijkse leven en in alle uitdagingen die zij tegenkomen. De zwangerschap kan psychologische gevolgen hebben voor het meisje. Veel meisjes krijgen een extra klap te verwerken als de vader van de baby de zwangerschap ontkent. Door met de tienermoeders in gesprek te gaan kan zij meisjes ook misschien behoeden om hun baby illegaal te aborteren. Daarin geeft zij ook nadrukkelijk aan dat vertrouwelijkheid erg belangrijk is. De locatie van de YHFG kan daarin een rol spelen om meisjes daar te ontvangen zodat zij zich ook vrijer voelen om te praten. Momenteel werkt de YHFG nog niet met deze doelgroep. Als er een tienermoeder de YHFG benaderd wordt er door de social worker gekeken hoe zij geholpen kan worden. De social worker geeft aan zeer gemotiveerd te zijn om met deze groep te gaan werken maar daarin zegt zij ook weinig mogelijkheden tot dusver te zien om dit plan ook te realiseren. Geld is daarin de belangrijkste factor maar ook de naamsbekendheid van de YHFG. Het vinden van een sponsor is noodzakelijk voor de YHFG zodat zij bijvoorbeeld een plan kunnen maken om meisjes terug naar school te laten gaan of ze te ondersteunen in een opleiding of werk.

3 2


3 3


5.2 .2 O VE RH E I D S O RG A N I S A T I E S I N B O L G A T A N G A S O C I A L W E L FA RE Er is in Ghana een overheidsorganisatie waar maatschappelijke werk wordt verricht namelijk Social Welfare. Deze organisatie wordt door de overheid gefinancierd en biedt diensten aan verschillende doelgroepen waaronder mensen met een beperking, ouderen, moeders en kinderen, jongeren en mensen met een andere kwetsbare positie in de samenleving zoals mensen die HIV besmet zijn. Ook komen er tienermoeders komen naar de Social Welfare. Bij navraag kan de geïnterviewde geen exacte data vinden maar ze gaf aan dat het aantal tienermoeders dat de Social Welfare benadert zeer laag ligt. Verder geeft zij aan dat wanneer er toch gewerkt wordt met een tienermoeder, deze hulp voornamelijk bestaat uit het zoeken en benaderen van de vader van de baby. De alimentatie is het belangrijkste doel waar ze aan proberen te werken. De geïnterviewde geeft aan dat sommige zaken succesvol worden behandeld en sommige niet. Het was niet mogelijk om eventuele data in te zien omdat deze niet beschikbaar zijn. G H A N A E D U C A T I O N S E RVI C E (GES) De Ghana Education Service is een organisatie waar alle onderwijszaken worden geregeld. De overheid betaalt 4 Ghana Cedis per kind en daarbij moeten leerlingen eigen spullen betalen zoals een schooluniform. Omdat er nog steeds veel meisjes niet naar school gaan is er vijf jaar geleden de Girls Education Unit opgericht. Dit is een onderdeel van de GES en houdt zich speciaal bezig met onderwijs voor meisjes. Als een meisje zwanger raakt mag zij geen onderwijs meer volgen. De voornaamste reden die de geïnterviewde hiervoor geeft is het slechte voorbeeld. Hiermee wordt bedoeld dat er naar de andere leerlingen het signaal wordt gegeven dat je zwanger mag worden en toch nog naar school zou kunnen gaan. De angst bestaat dat meer meisjes zwanger raken. Daarnaast wordt de positie van de tienermoeder genoemd. Zij zou ten opzichte van andere leerlingen een zwakke positie hebben. Het is sinds een paar jaar toegestaan dat een meisje na de zwangerschap terug naar school mag komen. De overheid betaalt drie jaar de schoolkosten en als het meisje binnen die drie jaar terugkomt hoeft zij dus niets te betalen. Meisjes kunnen terug naar school maar hier is een aantal voorwaarden aan gebonden waaronder de aanwezige rol van ouders of andere ondersteuning. Ook geeft de geïnterviewde aan dat geld absoluut noodzakelijk is als een meisje terug naar school wil. Volgens haar is het moeilijk voor een 3 4


tienermoeder om de terugkeer naar school zonder zowel financiële ondersteuning als psychosociale hulp te realiseren. Naast de GES zijn er, zo geeft zij aan, ook geen andere organisaties die deze tienermoeders helpen. De GES heeft geen exacte cijfers van drop-outs vanwege een zwangerschap of cijfers van meisjes die na hun zwangerschap teruggaan naar school omdat scholen niet altijd GES inschakelen. 5.2 .3 M I D D E L BA RE S C H O LE N De YHFG is op deze scholen actief met de Harvest Clubs en de geïnterviewde docenten zijn naast hun functie als docent ook contactpersonen voor de YHFG. B O L G A T A N G A G I RL S S E N I O R H I G H S C H OO L (B O G I S S ) Bogiss is een middelbare school voor meisjes en tevens een schoolcampus. Op deze school is er een counseling afdeling waar drie docenten werkzaam zijn. Als een leerling bepaalde problemen heeft kan zij voor begeleiding naar de counseling afdeling. Daar kan zij door deze drie docenten worden geholpen. Deze afdeling wordt betrokken bij de zwangerschap van een leerling. Zij stimuleren het meisje om naar huis te gaan, wachten tot ze is bevallen zodat ze daarna weer terug naar school kan komen. Er zijn in 2009 twee meisjes zwanger geraakt, zij hebben hun zwangerschap niet vroegtijdig geëindigd door abortus maar het komt wel voor dat dit gebeurt op school. Omdat abortus in Ghana verboden is worden leerlingen op Bogiss van school gestuurd als er sprake is van abortus. Ook stuurt de school de leerlingen die zwanger zijn naar huis. Zij mogen weer terugkomen als het kind is geboren maar in de praktijk zal dit eigenlijk altijd betekenen dat zij naar een andere school gaan. De school doet dit uit voorzorg voor de positie van het meisje maar ook deels vanwege het signaal dat wordt afgegeven naar andere leerlingen. De directrice van de school regelt deze stappen en docenten worden hier verder niet meer van op de hoogte gehouden. B O L G A T A N G A V O C A T I ON A L T RA I N I N G I N S T IT U TE (BVTI) BVTI is een overheidsschool voor leerlingen die niet naar een andere middelbare school kunnen. Leerlingen leren hier praktijkgericht onderwijs. Eerst werkte BVTI samen met Social welfare maar deze samenwerking bestaat niet meer. De Harvest Club bezoekt BVTI om met leerlingen te praten over normen en waarden, bescherming en ontwikkeling en in bredere zin geven zij ook seksuele voorlichting. Het onderwerp tienerzwangerschap wordt vooral door de Harvest club ter sprake gebracht. 3 5


In de meeste gevallen van zwangerschappen bij leerlingen ontstaat er bij de docenten eerst een vermoeden. Deze vermoedens worden gecontroleerd door met het meisje in gesprek te gaan. Wanneer het meisje blijft ontkennen wordt zij medisch onderzocht. Na de bevalling mag het meisje in principe terug naar school komen, alleen gebeurt dit volgens de geïnterviewde in de praktijk zelden tot nooit. Als de school er achter komt wordt ook op deze school het meisje van school gestuurd en is er officieel geen contact meer tussen de school en het meisje. Z U A RU N G U S E N I O R H I G H S C HO O L (ZUSS) Op deze school zijn per jaar ongeveer twee officiële tienerzwangerschappen maar de geïnterviewde geeft aan dat zij ook te maken hebben met een aantal meisjes dat nog voordat de school de zwangerschap ontdekt al niet meer naar school komt. Er is op deze school een counseling unit actief met vier docenten. Deze counseling unit helpt leerlingen op bepaalde gebieden door vooral met ze te praten. Ook op deze school kan een meisje niet op school blijven als zij zwanger is. Als er een vermoeden is (bijvoorbeeld te zien door lichamelijke veranderingen), wordt het meisje hiermee geconfronteerd. Als er sprake is van ontkenning bij het meisje wordt zij medisch onderzocht. Ook worden de ouders uitgenodigd door de directie van de school en worden de vermoedens uitgesproken. Als blijkt dat het meisje zwanger is wordt ze naar huis gestuurd. Het advies om terug te komen na de bevalling wordt ook op deze school gegeven maar de voorkeur gaat uit naar een andere school omdat positie van tienermoeder zwak is binnen school. ZUSS informeert de GES en stuurt de leerling en ouders na de bevalling ook door naar de GES. Hierdoor heeft de school geen rol tijdens of na de zwangerschap van het meisje. 5.2 .4 Z I E K E N H U I ZE N A FRI K I D S H O S PI T A L Het Afrikids Hospital is een onderdeel van Afrikids, een Child Rights organisatie dat het leven van de meest kwetsbare kinderen in Ghana wil verbeteren. Er is een vroedvrouw geïnterviewd en zij ervaart dat meisjes zich schamen voor hun zwangerschap uit angst voor de reactie van andere mensen. In dit ziekenhuis proberen ze met de meisjes te praten en te vragen naar oorzaak van de zwangerschap. Haar ervaringen zijn dat meisjes verkracht zijn of dat zij seks hebben gehad voor eten of geld. Door met deze meisjes te praten kunnen ze hen helpen door bijvoorbeeld naar een NGO te gaan voor hulp. 3 6


A S A K U N DE H O S PI T A L Het was bij dit ziekenhuis niet mogelijk om een vroedvrouw te interviewen. Er is hierom gekozen om de directeur te interviewen. Hij is tevens als arts werkzaam in dit ziekenhuis. Hij ziet veel zwangere meisjes in dit ziekenhuis maar ze bevallen hier niet omdat hier geen ruimte en personeel voor is. Het ziekenhuis geeft echter wel advies over een verdere behandeling die meestal plaatsvindt in het Regional Hospital. Als een tienermoeder komt wordt er gevraagd wat er precies is gebeurd om er voor te zorgen dat zij zo goed mogelijk behandeld wordt. In veel gevallen komt het meisje niet alleen maar met haar ouders of samen met een ander familielid. Hoewel de geïnterviewde aangeeft dat er met de meisjes wordt gepraat zijn hier geen officiële documenten over beschikbaar. R E G I O N A L H O S PI T A L Het Regional Hospital, dat ook wel het Central Hospital wordt genoemd, is het centrale ziekenhuis in Bolgatanga. Er is hier een speciale kraamafdeling waar vroedvrouwen werken. Er is voor dit onderzoek een vroedvrouw geïnterviewd. Zij geeft aan veel tienermoeders in Bolgatanga te zien en vooral in de dorpen. Daarnaast geeft zij als voornaamste redenen voor tienerzwangerschappen armoede en gebroken families. Er zijn volgens haar veel tienermoeders die naar dit ziekenhuis komen. Zij geeft aan niet te kunnen zeggen om hoeveel tienermoeders het gaat vanwege de privacy regels. Ook ervaart zij dat meisjes bang zijn om naar het ziekenhuis te gaan vanwege reacties van mensen. Het ziekenhuis biedt de medische zorg en adviseert tienermoeders over het algemeen om bijvoorbeeld hulp te zoeken bij een NGO vanwege haar persoonlijke problemen maar verder heeft het ziekenhuis geen actieve rol. 5.2 .5 K E RK E N MO S KE E K E RK E N Van het groot aantal kerken in Bolgatanga zijn er twee kerken benaderd voor dit onderzoek: De Fountain Gate Chapel is een relatief grote kerk en heeft ongeveer 6 tienermoeders per jaar die ze helpen. Deze meisjes benaderen de kerk meestal omdat zij van huis zijn weggelopen. Deze hulp is voornamelijk financieel en minder op psychosociaal gebied. De Sacred Heart Catholic Church is de grootste katholieke kerk in Bolgatanga. Er komen tienermoeders naar deze kerk die vragen om hulp. De kerk kan deze 3 7


hulp helaas niet bieden omdat daar geen financiële middelen voor zijn. De kerk verwijst deze meisjes door naar NGO Afrikids. M O S K EE Er is in Bolgatanga een islamitische gemeenschap met een grote, centrale moskee. Verder zijn er veel kleinere moskeeën of plekken waar moslims bidden. Bij deze grote moskee is een projectmanager werkzaam die voor dit onderzoek is geïnterviewd. Hij geeft aan dat de islamitische gemeenschap geen officiële hulp biedt aan tienermoeders. Het onderwerp wordt niet volledig genegeerd maar tijdens bijvoorbeeld het vrijdaggebed kan het onderwerp worden meegenomen in het gebed en er zijn islamlessen waar ze dit onderwerp ook bespreekbaar maken.

3 8


5.3 D E E L VR AAG 2 W E L K E

OPV AT T I NGE N E N PR AKT I JK E N L EV E N ER

ONDE R T IE NER M OE DE RS I N M OE DER S CHAP ?

B OL GAT ANGA

T E N AA NZI E N V AN HUN

Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden zijn er aan de hand van topiclijsten acht respondenten geïnterviewd. Deze respondenten zijn in hun eigen huis geïnterviewd, om een zo veilig mogelijke omgeving voor de respondent te creëren. Bij alle interviews is er een verdeling gemaakt in afnemer en een notulist, daarnaast zijn deze interviews vastgelegd op audioapparatuur. Na het afnemen van de interviews zijn deze interviews getranscribeerd, deze transcripten zijn bijgevoegd als bijlagen. Vervolgens zijn deze transcripten gelabeld, ook deze labels zijn bijgevoegd als bijlagen. Uit deze verschillende labels zijn de volgende thema’s gekomen: o

Ouders en tienermoeders

o

Reacties

o

Vader van het kind

o

Familie

o

Zwangerschap

o

Abortus

o

School

o

Heden

o

Hulp

o

Problemen

o

Behoeften

o

Toekomst

o

Gevoelens

Veel van deze thema’s komen overeen met de topics en subtopics die tijdens de interviews zijn gebruikt. Er is gekozen om het thema gevoelens apart te benoemen bij het beantwoorden van deze deelvraag omdat er tijdens de interviews door de respondenten meerdere malen is gesproken over hun gevoelens.

3 9


5.3 .1 O U D E RS E N T I E NE RM OE D E RS Tijdens de interviews werd herhaaldelijk gesproken over de ouders van de respondenten. De ouders van de respondenten hebben een grote invloed op het leven van de respondenten en zij spelen een rol bij de opvoeding van het kind. “My mom likes me and being with her, when I’m sitting with my mom I learn a lot from her. She teaches me how to prepare nice meals, maybe washing like this, I can be doing washing and my mom will correct me that, that is no how to wash.” (Respondent 5, frag.1.6 ) Vier van de acht respondenten woont bij een van de ouders of beide ouders in huis. Van de respondenten die niet meer bij hun ouders wonen is de oorzaak bij de overige vier respondenten dat beide ouders overleden zijn of dat zij door andere omstandigheden niet meer bij hun ouders kunnen wonen. De rol die de ouders hadden toen zij nog leefden is overgenomen door een oom of tante. Deze oom of tante spelen een grote rol in het leven van de respondenten. Bij twee respondenten zijn beide ouders in leven, drie respondenten hebben één ouder die overleden is en één respondent heeft haar vader niet gekend. Het is opvallend dat zes van de acht respondenten maar een van beide of geen ouders meer heeft en dat dit in alle gevallen voor de zwangerschap is gebeurd. Dit heeft een impact op het leven van de respondenten. “When my father was dead I cried. Because when he was there he gives me anything that I want. Now he is dead, he will never be there, he is not there, he can’t give me anything. I am always thinking about him.”(Respondent 4, frag.1.8) Het merendeel van de respondenten gaf aan financieel afhankelijk te zijn van hun ouders. Alle respondenten gaven aan dat de ouders of opvoeders financiële problemen hebben. Bij drie van de acht respondenten zijn na het overlijden van de vader de financiële problemen ontstaan. “He was selling, when he was there, we were rich. After my father died, his brother did come and he took it all. He sold everything. He was also trying to sell our house, but my mother was saying no don’t do that. We will stay in that house, because we have no place to stay.” (Respondent 7, frag.1.21) De financiële problemen bij de ouders of opvoeders van de respondenten zijn bij allen ontstaan door het gebrek aan werk. Zes van de acht respondenten gaven aan dat de ouders of opvoeders werkeloos zijn. Het merendeel van deze 4 0


ouders of opvoeders hebben in het verleden wel werk gehad. De ouders of opvoeders van de respondenten stimuleren hen bij het zoeken naar een baan. De respondenten praten voornamelijk met hun ouders over het zoeken naar een baan en het opvoeden van het kind. Er is een aantal respondenten dat ook over hun gevoelens praat met hun ouders of opvoeders. Het merendeel van de respondenten gaf aan liever hun gevoelens voor zichzelf te houden maar als ze hier met iemand over willen praten, gaat hun voorkeur uit naar de ouder of opvoeder. Bij het thema gevoelens wordt hier verder op ingegaan. 5.3 .2 R E A C T I E S De reacties van het sociale netwerk op de zwangerschap van de respondenten waren uiteenlopend. Bij de meeste respondenten gaven de ouders of opvoeders in eerste instantie een negatieve reactie op de zwangerschap. Volgens de respondenten kwam dit omdat zij in hun ogen nog te jong waren voor het krijgen van een kind, nog niet getrouwd waren en in sommige gevallen school nog op school zaten en dus hun school niet af kon maken. Alle respondenten gaven aan het moeilijk te vinden om ouders of opvoeders over hun zwangerschap te vertellen. Vooral omdat ze bang waren voor de reacties van de ouders of opvoeders. Een aantal respondenten gaf aan dat ze bang waren om verstoten te worden. “They were not happy. They were not happy for me being in the house and

giving birth. But some people always sack their children away for doing that but they didn’t do anything.” (Respondent 1, frag.1.26 ) Bij zeven van de acht respondenten waren de ouders of opvoeders van de respondent niet blij met de zwangerschap maar is de band tussen de ouders of opvoeders en de respondent niet veranderd. Eén respondent gaf aan verstoten te zijn door haar moeder omdat ze zwanger was. “It was then that my mother brought me here and never came back to me, to see me again. She just abandoned me that she doesn’t want to see me again.” (Respondent 6, frag.1.2) Het grootste deel van de respondenten had het gevoel dat andere mensen over hen praatten vanwege de zwangerschap. Zij hebben dit ervaren als roddelen en ze waren bang om uitgelachen te worden nu zij een kind hebben. De respondenten gaven aan dit niet prettig te vinden. “Because, I can meet somebody. They sitting like this and talking about me, and If I close to them they will stop. I told them what is your problem. I won’t 4 1


come and tell them give me money or give me food. How can you talk about me? I am always tell them that I will go and birth. They won’t say anything, but if I am going they will start again. Because if they talk, you don’t want them to talk about you.” (Respondent 2, frag.1.65) Veel vrienden en leeftijdsgenoten van de respondenten adviseerden abortus. Respondenten gaven aan dat de relatie met vrienden en leeftijdsgenoten anders is dan de periode voor de zwangerschap. Ze zien hun vrienden nog wel maar minder dan voorheen. Dit komt voornamelijk doordat ze niet meer naar school gaan en hun vrienden en leeftijdsgenoten wel. Bij het thema abortus wordt hier verder op ingegaan. De reacties van de vader van het kind op de zwangerschap waren erg uiteenlopend. Er zijn vaders die de zwangerschap erkenden maar er is ook een aantal vaders dat in eerste instantie ontkende de vader van het kind te zijn. Een aantal van de respondenten gaf aan maar met één man seks te hebben gehad dus dat het kind van de een andere man zou zijn was geen optie. Een andere reactie was het adviseren van abortus. Drie van de acht vaders hebben abortus geadviseerd. Twee van de drie respondenten gaven aan dat ze de vader hebben verteld dat dit voor hen geen optie was. De vaders begrepen dit. Er was een vader die de abortus betaald heeft voor de respondent, toch heeft de respondent geen abortus gedaan. Er waren geen vaders die agressiviteit naar de respondenten hebben gebruikt bij het horen dat de respondent zwanger was. Maar zijn er twee vaders die het contact met de respondenten hebben verbroken nadat zij hoorden van de zwangerschap. Bij het thema vader van het kind wordt hier uitgebreid op ingegaan. 5.3 .3 V A D E R VA N H E T K I N D Dit onderzoek is gericht op alleenstaande tienermoeders. Alle respondenten voeden het kind dus zonder de vader van het kind op. Toch speelt bij een deel van de respondenten de vader nog wel een rol in het leven van het kind. Deze rol is voornamelijk financieel. Er is gekozen om tijdens het interview niet te diep in te gaan op het verleden van de respondent en de vader van het kind omdat dit minder relevant is voor dit onderzoek. Tijdens het afnemen van de interviews lag dit thema bij een aantal respondenten gevoelig. De vragen die tijdens de interviews zijn gesteld over de vader richten zich vooral op het heden en de toekomst.

4 2


Er zijn drie van de acht respondenten die aangaven totaal geen contact meer te hebben met de vader van het kind. Respondent 3 gaf aan graag contact met de vader van het kind te hebben maar de vader van het kind negeert haar en wil niks met het kind te maken hebben. Deze respondent gaf aan dat ze dit erg vervelend vindt en dat ze graag zou willen dat hij haar financieel zou helpen bij het opvoeden van het kind. De andere twee respondenten hebben er zelf bewust voor gekozen om al het contact met de vader van het kind te verbreken. Respondent 4 gaf aan dat als ze wel contact met de vader heeft ze weer zwanger zal raken en dit wil ze niet. Respondent 8 heeft nadat ze zwanger is geraakt een relatie gehad met de vader van het kind. De vader van het kind van respondent 8 nam geen verantwoordelijkheid in de opvoeding van het kind en mishandelde haar. Hierdoor heeft zij bewust al het contact met hem verbroken. “I normal think about it, it is like my child. I feel like she has no father and I have no father." (Respondent 3, frag.1.31 ) Van de acht respondenten zijn er twee respondenten die nog contact hebben met de vader van het kind: respondent 1 en respondent 6. Bij het afnemen van het interview van respondent 6 merkten we dat dit onderwerp erg moeilijk voor haar was. De vader van haar kind was een leraar op de school waar ze zat. Hij geeft haar financiële hulp bij het opvoeden van het kind maar verder is er geen contact tussen hem en respondent 6. Respondent 2 en respondent 5 hebben nog contact met de vader van het kind. Deze vaders komen soms langs en hebben in het verleden financiële hulp gegeven. Nu geven zij geen financiële hulp meer. Zij hebben goed contact met de vaders en zijn daar tevreden over. Respondent 7 had een relatie met de vader van het kind toen ze zwanger was maar deze relatie is verbroken. Zij ziet de vader van haar kind weinig tot niet en hij geeft geen financiële hulp. Geen enkele respondent gaf aan een toekomst te zien met de vader van het kind. Wel gaf een aantal respondenten aan graag een toekomst te willen met een andere man. 5.3 .4 F A M I L I E Het grootste deel van de respondenten krijgt veel steun van familie bij het opvoeden van het kind. De steun die zij van de familie krijgen is erg uiteenlopend. Er zijn respondenten die financiële hulp krijgen en een aantal krijgt praktische tips zoals hoe ze hun kind moeten opvoeden. Ook kunnen zij 4 3


met familie praten over hun gevoelens. Bij het thema ouders van de tienermoeder is beschreven dat ouders in eerste instantie niet blij waren met de zwangerschap. Dit zien we ook terug bij de familie van de respondent. De respondenten gaven aan dat nu het kind geboren is de familie blij is met de geboorte van het kind. Doordat van 6 van de 8 respondenten een of beide ouders zijn overleden vinden zij veel steun bij familie. 3 van de 8 respondenten woont samen met het kind bij een tante, zij gaven aan hier tevreden over te zijn en blij te zijn met de steun die ze van familie krijgen. “She is the one who takes care of P. Because I’m too young. I don’t know many things. She always bath P. gives him food. Anything he needs she gives. Many things she will always do for us. And she is also having one son.” (Respondent 6, frag.1.17) Meerdere respondenten gaven aan uit een familie te komen met financiële problemen. Dit is voor vele families een belemmering. Ze gaven aan dat de financiële problemen van de familie eigenlijk de oorzaak is van alle problemen. Zo zouden familieleden van de respondenten graag onderwijs willen volgen maar hier zijn de financiële middelen niet voor. “We will find and get the food. When it’s going by april, the food is always finish. So we don’t know what to do to get the food again. That’s our problem in our house.”(Respondent 2, frag.1.2) 5.3 .5 Z WA N G E RS C H A P Het merendeel van de respondenten kwam erachter dat ze zwanger waren doordat ze niet meer ongesteld werden. Zij zijn samen met een vriendin, moeder of alleen naar een ziekenhuis of kliniek gegaan voor een zwangerschapstest. Drie van de acht respondenten heeft nadat ze te horen kregen dat ze zwanger waren de zwangerschap nog een tijd geheim gehouden. De respondenten gaven aan dat ze dit deden omat ze bang waren voor agressiviteit van familie als reactie op de zwangerschap. Respondent 6 heeft haar zwangerschap zeven maanden geheim gehouden omdat ze bang was dat haar moeder haar zou dwingen tot abortus en ze graag haar school dat jaar nog af wou maken. Zij vertelde hier het volgende over: “ I only kept it for myself because they if I tell anybody they can easily tell my mother or they can tell the school. And I was even willing for nobody to know by the time they realize I had given birth. But it was when saw me that she

4 4


went and told my mother. I was willing to keep it to myself until the day I gave birth.”(Respondent 6, frag.1.54) Alle acht respondenten gaven aan het moeilijk te vinden om de zwangerschap bekend te maken. Sommige vertelden het tegen één familielid of vertrouwenspersoon en die zorgde er dan voor dat de rest van de familie het ook te weten kwam. Alle respondenten gaven aan bang te zijn voor agressieve reacties of om het huis uitgezet te worden. Dit is bij één respondent gebeurd. De meeste families waren er niet blij mee maar zij accepteerden de situatie en hebben de respondent niet verstoten. “The first reaction was very bad. She told me I wasn’t growing up; we don’t know what the world looks like. But she was giving me advice to stop what I was doing but I wasn’t listening and then I was pregnant and she didn’t expect it. She was angry. So when it came, she told me to abort the baby. I said maybe, but after the abortion I could lose my life. I said that I won’t do that. She understood me, she was feeling very bad.” (Respondent 8, f rag. 1.12) Sommige respondenten hebben de zwangerschap lang voor zichzelf gehouden of kwamen er pas laat achter dus gingen in de tijd dat ze zwanger waren naar school. Er zijn ook respondenten die er al vroeg achter kwamen dat ze zwanger waren en zij zijn toen meteen gestopt met school. Tijdens het afnemen van de interviews is de respondenten gevraagd hoe hun daginvulling eruit zag toen ze zwanger waren. Als de respondenten niet naar school gingen zaten zij voornamelijk thuis en deden zij kleine huishoudelijke taken. Respondenten gaven aan dit thuis zitten als saai te hebben ervaren. Daarnaast had een aantal respondenten een gevoel van eenzaamheid. “I do sometimes but not all days because sometimes I’m feeling like feeling lonely. I feel like my friends that I used to be with and where are they now, and I’m in the house alone doing nothing. They are working and I’m doing nothing. If I think about that sometimes, I feel bored. But sometimes when that is not in my mind I do feel happy.”(Respondent 5, frag.1.2 ) Alle respondenten zijn in het ziekenhuis bevallen. Dit hebben zeven van de acht respondenten als prettig ervaren, de ondersteuning die zij vanuit het ziekenhuis kregen zorgde ervoor dat de bevalling goed is verlopen. Een van de acht respondenten gaf aan dat het ziekenhuispersoneel niet vriendelijk tegen haar deed omdat ze haar te jong vonden en omdat ze geen man had. Ze gaf aan zich hiervoor te schamen en dat ze zich ongelukkig voelde op dat moment. Het merendeel van de respondenten gaf aan bang te zijn voor de bevalling, ze 4 5


waren bang om tijdens de bevalling te overlijden. Zij gaven allen aan na de bevalling direct blij te zijn met de geboorte van het kind. “I feel happy that I have given birth to a human. And too he is a boy. By, by the future by this time he too also take care of me as his mother.”(Respondent 1, frag,1.52 )

4 6


5.3 .6 A BO RT U S Bij het maken van de topiclijst is ervoor gekozen om geen topic of subtopic over het thema abortus toe te voegen. Er zijn hier tijdens het afnemen van de interviews geen vragen over gesteld. Omdat het onderwerp abortus toch herhaaldelijk aan bod is gekomen bij zeven van de acht respondenten en gekeken naar de labels is besloten om een thema abortus toe te voegen aan deze deelvraag. Zeven van de acht respondenten hebben van familie, vrienden of leeftijdsgenoten het advies gekregen om abortus te doen. Abortus is alleen met doktersverklaring legaal zoals in hoofdstuk 3 wordt uitgelegd. Er zijn veel jongeren die op een alternatieve manier abortus plegen. De zeven van de acht respondenten die het advies kregen om abortus te doen, hebben er bewust voor gekozen om dit niet te doen. Respondenten gaven aan bang te zijn om dood te gaan bij het plegen van abortus. Hierbij gaven meerdere respondenten een voorbeeld van een tienermoeder die abortus wilde plegen en overleed. Daarnaast speelde het geloof een belangrijke rol in de keuze om hun baby niet te aborteren. Respondenten vertelden hier het volgende over: “Even the one of my class said to me that I should go to the hospital and do abortion. I said that is not my work, I won’t do that. Because, we go to church all the time. The pastor always told us that that thing is not good for you. All the time pastor always told that, I know that if you do that it is wrong thing for you en wrong thing for god.” (Respondent 2, frag.1.22) “I feel good. Because I have the baby. I didn’t do the abortion. Yes, because if I will do that, god will punish me. Because if I remove the baby, I am a Muslim and the Koran says that that is not good.” (Respondent 4, frag.1.73) 5.3 .7 S C H O O L Alle acht respondenten hebben voor hun zwangerschap een vorm van onderwijs genoten. De reden dat zij gestopt zijn met school had voor vijf van de acht respondenten met de zwangerschap te maken. De overige drie gaven aan dat zij door gebrek aan geld moesten stoppen met school. Het was voor de respondenten geen keuze om te stoppen met school maar een verplichting. “I feel happy when I’m in school. When I get to school I meet different friends, because of that I’m happy.” (Respondent 3,frag.1.5) De rol van de school tijdens de zwangerschap is klein. De vijf respondenten, die vanwege hun zwangerschap moesten stoppen met school, geven alle kort aan 4 7


wat de rol was van school. Zij werden namelijk naar huis gestuurd en mochten na hun zwangerschap terug komen naar school. Eén respondent is zwanger geraakt door een docent op school. In haar situatie had de school een grotere en actievere rol omdat er een docent bij betrokken was. De school was bang dat deze man na een ontslag geen geld meer zou hebben voor de financiële bijdrage aan de respondent. Uit deze angst heeft hij een andere functie gekregen. “Some teachers like the other teachers they don’t know my problem. So they are blaming me. But the teacher who know all my problems he understood, he told me that it is not yet over, that I can deliver and continue my school. But when I delivered I had nobody who could pay my school fees, so I have to stop.” (Respondent 8, frag.1.37) 5.3 .8 H E D E N Het merendeel van de respondenten gaf aan geen werk te hebben. Respondent 3 heeft een tijdelijke baan en respondent 7 werkt als kapster maar heeft weinig tot geen klanten. De andere zes respondenten hebben geen werk en gaven aan hier ongelukkig over te zijn. De respondenten zijn voornamelijk thuis en het merendeel gaf aan dat ze weinig tot niets doen. Om de dag in te vullen verrichten sommige respondenten huishoudelijke taken. “Because in the afternoon everybody will go out leaving me in the house alone, because C. is too little for me to send him outside. So I’m always in the house, alone in the afternoon.” (Respondent ,1 frag.1.55) Geen van de acht respondenten gaat naar school. Zij gaven aan wel graag naar school te willen. Bij het thema toekomst wordt hier uitgebreid op ingegaan. De respondenten gaven aan dat ze het moederschap met gemengde gevoelens ervaren. Ze houden allemaal veel van hun kind en dat maakt ze gelukkig. Toch gaven velen aan dat hun leven na de geboorte van hun kind heel erg veranderd is. De respondenten vinden het moeilijk dat ze door de komst van het kind niet meer naar school kunnen. Daarnaast zijn ze beperkt in de vrijheid die ze voorheen wel hadden. Zo gaf respondent 7 aan vroeger niet na te denken bij wat ze deed en als ze geld had gaf ze dit uit samen met haar vrienden. Nu moet ze haar geld uitgeven aan voeding voor haar en haar kind. De respondenten ervaren meer verantwoordelijkheid dan voorheen. Een aantal respondenten zag pas na de geboorte van het kind de gevolgen van hun handelen in het verleden in. Meerdere respondenten gaven aan dat als ze het verleden zouden kunnen veranderen ze dit graag zouden doen. Toch zijn de 4 8


respondenten gelukkig met hun kind, ze ervaren warme moedergevoelens en het kind staat nu centraal in het leven. “It is not good for me to be a mother. Yes, it have already come how will I do? That is why I be a mother. I am a small girl, I am suppose to be in school. And I am sitting in the house, how can I.” (Respondent 2 frag.1.70) 5.3 .9 H U L P De respondenten krijgen hulp van verschillende mensen. Twee van de acht respondenten krijgen hulp van de vader van het kind in de vorm van geld. Het is belangrijk om hierbij te vermelden dat één van deze respondenten een relatief jonge baby heeft (6 weken). Zij ziet de jongen ook nog regelmatig omdat hij haar bezoekt. De andere respondent is zwanger geworden van een docent. Zij gaf aan soms geld te ontvangen. Twee van de acht respondenten kregen ook financiële hulp van de vader van het kind maar deze hulp is naar mate de baby ouder werd ook afgenomen (nu zes en zeven maanden). Vier van de acht respondenten heeft aangegeven hulp te krijgen van sociale contacten. Eén van deze vier respondenten woont bij iemand thuis waar ze ook voor werkt. Deze persoon biedt de respondent op meerdere gebieden hulp zoals onderdak, werk, geld en eten. De overige drie respondenten geven aan dat zij bijvoorbeeld met iemand uit de buurt kunnen kletsen en lachen wat zij als hulp ervaren. Deze hulp is dus te omschrijven als vrij minimaal en vaak ook alleen ten tijde van de zwangerschap en bevalling. “So it is H. that provides food for me. Whenever my food is finished she will buy me ingredients so I can cook. What I need, she gives me.” (Respondent 3, frag.1.40) Vergeleken met de sociale hulp wordt er meer hulp verleend door familie. Bij zes van de acht respondenten is er sprake van hulp maar een overeenkomst met de hulp van sociale contacten is de vorm en duur van de hulp. Deze zes respondenten geven aan op een minimale wijze hulp te krijgen van familie door na de bevalling levensmiddelen, kleding en zeep te krijgen van familieleden. Deze hulp is vaak eenmalig of voornamelijk aanwezig tijdens de zwangerschap en de bevalling. Hulp op langere termijn in bijvoorbeeld het opvoeden van het kind, terugkeren naar school of het zoeken naar een baan wordt door alle respondenten niet genoemd. Bij één van deze acht respondenten is er sprake van een intensieve vorm van hulp en op langere termijn omdat zij door haar moeder is verstoten. Zij krijgt 4 9


hulp van haar tantes en oma door middel van onderdak, voedsel en zij kan met hen praten over de gebeurtenissen in haar leven. “I didn’t talk to anybody. I always talk to my auntie, the one I live with here. And she said I should not worry. If P. is grows up she will collect him so that I can also go to do something small to earn a living.” (Respondent 6, frag.1.66) Eén van de acht respondenten heeft een korte periode hulp gekregen van de familie van de vader van het kind. Zij kon bij de familie intrekken omdat haar eigen ouders overleden waren. Haar zoon is inmiddels vier jaar dus is deze hulp geruime tijd geleden aangeboden en ook van tijdelijke duur geweest. “So after that I was living with Ibrahim’s father. The senior brother told me that now his brother was having a son so now we have to move in to Ibrahim’s father’s house. So we went to his house, but every night he leaves us alone, with the baby, and goes out for women. It was just recently that I can’t back to him again, because I don’t want that again. So that is why I am staying here.” (Respondent 8,frag.1.18) 5.3 .10 P RO BL E M E N De respondenten ervaren allemaal verschillende problemen en hier is tijdens de interviews herhaaldelijk over gesproken. “Nothing is going good, there is nothing. Right now without somebody to help you, your life is nothing. I do nothing, people like this come out and working and say I do like this and this. I can’t say that, if I had somebody who could help me I can say I am doing this and this, but now people are laughing at me.”(Respondent 8,frag 1.46) De respondenten gaven aan dat ze uit arme families komen en dat bijna alle problemen gevolgen of oorzaken zijn van financiële problemen. Zij ervaren het hebben van geen werk, het niet naar school kunnen en tekort aan geld en financiële middelen voor voedsel en om hun kind te verzorgen als hun grootste problemen. Tijdens de interviews wordt door de respondenten herhaaldelijk over armoede gesproken. De respondenten gaven aan dat het moeilijk is om werk te vinden en als ze eenmaal werk vinden ze ook opvang voor hun kind moeten regelen. Zij zouden graag hulp krijgen bij het oplossen van deze problemen. Doordat de respondenten uit arme families komen krijgen ze deze hulp niet vanuit hun familie. Zij gaven aan dat het niet uitmaakt hoe deze hulp eruit ziet, iedere hulp die zij kunnen krijgen zou prettig zijn. Vele respondenten hebben het idee dat ze er alleen voorstaan. Hierdoor voelen zij zich 5 0


ongelukkig. Respondent 3 is de enige respondent met een tijdelijke baan, zij maakt zich zorgen wat er gaat gebeuren als ze deze baan niet meer heeft. Respondent 3 vertelde hier het volgende over: “Like H. is helping me. After it, if I finish, if she pass me out and I get money to buy. That is my problem, I don’t have money. I wish I get somebody to help me buy the things, I will like it.” (Respondent 3, frag.1.50) 5.3 .11 B E H O E FT E N Alle acht respondenten hebben ambities om terug naar school te gaan. Deze ambities zijn voor zes van de acht respondenten hun enige ambitie met betrekking op hun toekomst. Zij vinden school zo belangrijk omdat zij inzien dat een diploma meer kansen biedt voor een baan. Ondanks deze ambitie is nog geen van de acht respondenten terug naar school gegaan ondanks dat een aantal respondenten al ruim een jaar moeder zijn. Ook hiervoor geven de respondenten het gebrek aan geld als voornaamste reden. “Because I offered at my SS level. I have to go to Bol technic. If I complete and come out I can work small and then continue my next level of education.” (Respondent 6, frag.1.75) Zeven van de acht respondenten geven aan sterk behoefte te hebben aan werk omdat zij op die manier voor zichzelf en anderen kunnen zorgen. De achtste respondent heeft op dit moment een baan. Het hebben van werk zorgt ervoor dat de respondenten geld krijgen waardoor ze eten en andere levensbehoeften kunnen kopen. Eén respondent heeft een opleiding tot kapper gevolgd waardoor zij zich richt op een baan in deze sector. Voor de overige respondenten maakt het niet veel uit waar zij kunnen werken. De respondenten ondervinden moeilijkheden in het vinden van werk ondanks het verschil in leeftijd van de baby of het kind. Respondent 8 heeft bijvoorbeeld een zoon van vier jaar en heeft geen vaste baan en respondent 5 heeft een zoon van zes maanden en zit ook werkloos thuis. Zij geeft bijvoorbeeld als reden dat ze door haar kind niet in staat is om te werken omdat ze haar kind niet alleen thuis kan laten. “It is not easy for me myself to get the work. Last I told that of my uncle D. I told him that I’m in the house here. In case someone, maybe someone is looking for a person to be doing something for him or her, that he should let me know.”(Respondent 5, frag.1.54) 5 1


Naast behoefte aan werk hebben de meeste respondenten (zeven van de acht) ook behoefte aan hulp. De respondenten zien het gebrek aan hulp als een belangrijke reden waarom zij geen baan kunnen vinden. Op de vraag wat zij precies onder hulp verstaan wordt over het algemeen geantwoord dat zij ‘alle’ soorten hulp accepteren en dat zij hier geen speciale voorkeur in hebben. “I’m ready to receive any kind of help that somebody is giving. Nobody is helping me.” (Respondent 3, frag.1.43) “Nothing is going good, there is nothing. Right now without somebody to help you, your life is nothing. I do nothing, people like this come out and working and say I do like this and this. I can’t say that, if I had somebody who could help me I can say I am doing this and this, but now people are laughing at me.”(Respondent 8, frag.1.66) 5.3 .12 T O E K O M S T Alle acht respondenten hebben een positief of neutraal toekomstbeeld. Ze vertelden hier het volgende over: “My future it will be nice, one day I will be smiling, it is only a matter of time. That is all.” (Respondent 7 frag.1.98) “My future, as how I look it to be, my future if I intend what I want to be, my future will be very bright for me. If I fulfill what I promised myself to be, my future will be very good for me”. (Respondent 6, frag.1.77) Het positieve toekomstbeeld van de respondenten is opvallend. Tijdens de interviews is herhaaldelijk gesproken over de problemen van de respondent. Geen van de respondenten spreekt over problemen als ze kijkt naar de toekomst voor haar en haar kind. Zowel de toekomst voor haar als voor haar kind wordt als erg positief beschreven. Iedere respondent denkt nog onderwijs te kunnen gaan volgen of werk te vinden. Daarnaast gaven meerdere respondenten aan te hopen een man te vinden en een gezin te stichten. Er is gevraagd hoe zij dit te denken te realiseren. De respondenten gaven hierop als antwoord dat ze hier hulp bij nodig zullen hebben maar dat ze een goede toekomst tegemoet gaan. Als afsluitende vraag van het interview is er aan de respondenten gevraagd wat zij denken dat tienermoeders in Bolgatanga nodig hebben. Iedere respondent gaf aan dat tienermoeders hulp nodig hebben. Deze hulp kan financieel zijn maar alle hulp die zij zouden kunnen krijgen is welkom. Zij 5 2


gaven aan dat het belangrijk is dat de tienermoeders die hun school niet af hebben kunnen maken hun school afmaken en dat de andere tienermoeders geholpen worden met het zoeken naar een baan. Eén van de acht respondenten zou het een goed initiatief vinden om lotgenoten te ontmoeten zodat ze samen over hun problemen kunnen praten en misschien een oplossing kunnen vinden. Er wordt niet gesproken over hulp bij het opvoeden van het kind. Daarnaast gaven een aantal respondenten aan dat tienermoeders in Bolgatanga hetzelfde nodig hebben als wat zij nodig hebben want zij zijn zelf ook tienermoeders. “Yes I think all that we need is support. And the support is getting something to be doing. Like me if I get work and I will be working and maybe they pay me monthly or daily, it will be a support to me.” (Respondent 5 frag.1.57) 5.3 .13 G E VO E L E N S Tijdens de interviews is er vaak over gevoelens gesproken van de respondenten. Alle acht respondenten geven aan ongelukkig te zijn. Er is een aantal redenen waarom zij ongelukkig zijn: het thuis zitten door de het stoppen met school, zwangerschap en het kind, de zwangerschap over het algemeen en de reactie van anderen. “I was not feeling happy, because I am too young to give birth. I was thinking what do have to do, but I will keep it.”(Respondent 7, frag.1.71) Alle acht de respondenten hebben te maken (gehad) met beledigingen uit hun sociale omgeving. Bij één respondent was er sprake van beledigingen door familieleden toen haar vader overleed maar bij de overige zeven respondenten hadden de beledigingen direct te maken met de zwangerschap. Het gebeurt vaak in de vorm van roddelen, vertrouwelijke informatie doorvertellen maar ook door openbare vernederingen. Zo hebben drie van de acht respondenten daadwerkelijk meegemaakt dat zij op straat werden uitgelachen door mensen vanwege het feit dat zij op jonge leeftijd en ongetrouwd zwanger waren. Eén respondent vertelde dat zij vervolgens zelf ook ging lachen als reactie. Ondanks dat de tienermoeders zich zo weinig mogelijk proberen aan te trekken van dit gedrag, kan het als gevolg hebben, zoals een paar respondenten al met nadruk aangeeft, dat zij daarom dingen liever geheim gehouden en niet snel mensen in vertrouwen iets vertellen. “Nothing is going good, there is nothing. Right now without somebody to help you, your life is nothing. I do nothing, people like this come out and working 5 3


and say I do like this and this. I can’t say that, if I had somebody who could help me I can say I am doing this and this, but now people are laughing at me.” (Respondent 8, frag.1.46) “My heart said to me that, my heart was telling me that if something happen that is good for me. So all the time, if somebody insulting me my heart was telling me that if something happen that thing will be good for me. So that time it will be good for me and it will be bad for them.” (Respondent 2, frag.1.66) “That is just how they are, when you talk with the people they are saying if I can help you I will help you. But after that they will tell it to their friends and they will laugh at you. They will say look at the girl, she is telling me this and this. It is always happen me. It happened to me twice, so now I will not tell people me story anymore.” (Respondent 7, frag.1.65) Ondanks dat alle respondenten zich ongelukkig voelen, geeft zes van de acht respondenten aan dat zij op het moment dat hun baby werd geboren gelukkig waren. Ze waren voornamelijk gelukkig omdat de baby gezond was en omdat ze de bevalling hadden overleefd. Ook geeft een aantal respondenten aan dat zij vooral gelukkig waren toen ze naar school gingen en met vriendinnen omgingen. Vier van de acht respondenten is verdrietig om de zwangerschap, de gevolgen hiervan en de reacties van mensen in hun omgeving. Door de zwangerschap waren zij bijvoorbeeld verplicht om te stoppen met school. Vijf van de acht respondenten geeft aan te moeten huilen op momenten waarop zij het moeilijk hebben. Eén respondent vertelde dat zij vaak huilt wanneer zij aan het bidden is omdat ze zich op die momenten extra bewust is van de situatie waarin ze zich bevindt. Ook de andere respondenten geven aan vaak te huilen wanneer zij alleen zijn. “I always pray, every day when I pray I have to cry because I always suffering a lot. I always are saying I am young. Some girls of me age they have their own shop. Why am I different? So always when I pray I have to cry. I always feel sad.”(Respondent 7, frag.1.50) Vijf van de acht respondenten geeft aan te lijden onder hun dagelijkse omstandigheden.

5 4


“I’m suffering, I travel to go and see whether I get something small to do and get money and come back. My life living here is very, very hard.” (Respondent 6, frag.1.72) Vier van de acht respondenten waren angstig om te vertellen dat zij zwanger waren. Ze waren bang dat ze bijvoorbeeld zouden worden geslagen door hun ouders. “I always feel sad for being in the house alone.” (Respondent 1, frag.1.56) Enkele respondenten heeft ook aangegeven spijt te hebben van hun zwangerschap en schamen zich hiervoor. “To me it looks like my mom doesn’t like me, but know I understand what I did was bad. But we can’t go back. I have to continue.” (Respondent 8, frag.1.15) Er was bij twee van de acht respondenten een gevoel van schaamte. Één respondent gaf aan zich te schamen als ze buiten haar huis kwam, ze was bang om klasgenoten of haar moeder tegen te komen. Hierdoor is ze een lange tijd na de geboorte van haar kind het huis niet uitgegaan. De respondent gaf aan nu weer steeds vaker naar de markt en andere plaatsen te gaan en zij liet blijken hier erg blij mee te zijn. Één respondent gaf aan gemengde gevoelens te hebben ten aanzien van het moederschap. Ze gaf aan blij te zijn dat ze nog leeft en dat ze veel liefde krijgt van haar kind. Toch gaf ze ook aan dat er sprake is van onbegrip vanuit haarzelf. De respondent vertelde hier het volgende over: “The way I got the pregnancy. There are others, my friends, they are not pregnant. Why I should I alone be pregnant?” (Respondent 3 frag. 1.12)

5 5


5.4 D E E L VR AAG 3 W E L K E ADV I E ZE N T E N AA NZI EN V AN HUL PV E R L E NI NG AAN T I E NE R MOE DE R S I N B OL GAT ANGA I N G HANA K UNNE N WOR DE N GE BODE N AAN DE Y OUT H H AR V E ST F OUNDAT I ON G HANA , AF GE S T E M D OP DE ANT WOOR DE N OP DE E LV R AGE N 1 E N 2. Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden zijn eerst de resultaten van deelvraag 1 en 2 geanalyseerd en verwerkt zoals in de vorige paragrafen staat beschreven. Vervolgens zijn hier ook deelconclusies aan verbonden die in hoofdstuk 6 worden benoemd. Hierdoor kunnen de adviezen ten aanzien van hulpverlening na de deelconclusies van deelvraag 1 en 2 worden gegeven en deze staan vermeld in hoofdstuk 6, paragraaf 6.4.

5 6


5 7


6 C O NC LUSI E

EN DISCUSSI E

6.1 I NL E I DI NG In dit hoofdstuk zal in paragraaf 6.2 de deelconclusie van deelvraag 1 worden gegeven. In paragraaf 6.3 en 6.4 worden de deelconclusies van de overige twee deelvragen gegeven. Deze deelconclusies leiden tot de conclusie in paragraaf 6.5 die antwoord geeft op de vraagstelling. In de laatste paragraaf zal er een beschrijving worden gegeven van de problemen en beperkingen die zich hebben voorgedaan tijdens de uitvoering van dit onderzoek.

6.2 D E E L CONCL US I E DE E LV R A AG 1 H OE ZI ET T I E NER M OE DER S I N B OL GAT ANGA I N G HANA

HULPV E R LE NI N G AAN E R UIT

6.2 .1 Y O U T H H A RVE S T F O UN D A T I ON G H A N A De Youth Harvest Foundation Ghana is een NGO in Bolgatanga waar een social worker werkzaam is. Er wordt bij deze NGO niet structureel en doelbewust met tienermoeders gewerkt omdat daar nog te weinig financiële mogelijkheden voor zijn. Er kan worden geconcludeerd dat er voornamelijk door deze financiële nood te weinig concrete kennis wordt toegepast om de doelgroep tienermoeders structureel te betrekken in het programma-aanbod van de YHFG. 6.2 .2 S O C I A L W E L FA RE Tienermoeders in Bolgatanga kunnen terecht bij Social Welfare maar door onbekende redenen maken weinig tienermoeders hier gebruik van. Er kan dus worden geconcludeerd dat de diensten en mogelijkheden van Social Welfare niet voldoende bekend zijn bij de respondenten. 6.2 .3 G H A N A E D U C A T I O N S E RVI C E De GES staat meer in contact met scholen dan direct met leerlingen en zij verrichten op landelijk niveau alle onderwijstaken. In het geval van een tienerzwangerschap kan de GES op de hoogte worden gebracht, maar dit gebeurt vaak niet. Er kan geconcludeerd worden dat de GES te weinig inzicht heeft op tienerzwangerschappen op scholen waardoor zij minder goed aansluiten op de behoeften en (on)mogelijkheden van tienermoeders. 6.2 .4 M I D D E L BA RE S C H O LE N Middelbare scholen in Bolgatanga bieden weinig tot geen hulp aan leerlingen die tijdens hun schoolperiode zwanger raken. Scholen in Ghana zijn verplicht om een leerling van school te sturen als zij zwanger raakt. De drie onderzochte 5 8


scholen voor dit onderzoek houden zich aan deze verplichting en geven aan dat zij geen rol meer spelen zodra de leerling van school is gestuurd. Op een school is er een counselingafdeling die bij de zwangerschap van de leerling wordt betrokken. Deze afdeling speelt zodra de leerling van school is gestuurd geen rol meer. Het aantal tienermoeders dat na de zwangerschap en bevalling terugkeert naar school ligt in Bolgatanga zeer laag. Er kan geconcludeerd worden dat middelbare scholen in Bolgatanga weinig initiatief nemen om een tienermoeder te begeleiden in het terugkeren naar school. Naast het initiatief ontbreekt het bij deze scholen ook aan verantwoordelijkheid en is de tienermoeder zeer afhankelijk van personen die zich wel verantwoordelijk voelen. 6.2 .5 Z I E K E N H U I ZE N Als een meisje zwanger raakt kan zij voor medische zorg en hulp naar een ziekenhuis. Zij kan hier dezelfde medische zorg verwachten als elke andere zwangere vrouw. Er kan geconcludeerd worden dat tienermoeders in Bolgatanga niet terecht kunnen in een ziekenhuis voor psychosociale vraagstukken of bijvoorbeeld opvoedingsvraagstukken omdat ziekenhuizen deze hulp en ondersteuning niet aanbieden. Binnen de christelijke gemeenschap kan een tienermoeder in gevallen van nood bij bepaalde kerken financieel gesteund worden. Dit geldt niet binnen de islamitische gemeenschap. Er kan geconcludeerd worden dat tienerzwangerschappen binnen de godsdiensten niet voldoende worden geaccepteerd. Er kan worden geconcludeerd dat er in Bolgatanga zeer weinig professionele hulpgevende organisaties en instanties zijn waar tienermoeders direct of indirect hulp kunnen krijgen.

5 9


6.3 D E E L CONCL US I E

DE E LV R A AG

2 WELKE

OPV ATT I NGE N E N

PR AK T I JK E N LE VE N E R ONDER T IE NER M OE DER S I N AANZI E N V AN HUN M OE D E R S CHAP ?

B OL GAT ANGA

TEN

Uit de beschreven resultaten in hoofdstuk 5 kan worden geconcludeerd dat de ondervraagde tienermoeders in Bolgatanga veel problemen ervaren. Deze problemen doen zich vooral voor op het gebied van educatie, geld en psychosociaal die de gevolgen zijn van hun (ongewenste) zwangerschap. 6.3 .1 O U D E RS E N T I E NE RM OE D E RS Respondenten waar de ouders van overleden zijn geven aan dat dit impact op hun leven heeft. Door het wegvallen van een ouder en de maatschappelijke status van de ouders zijn de respondenten kwetsbaarder geworden zowel financieel als hun positie in de maatschappij gezien. Deze kwetsbaarheid heeft de kans op een ongewenste tienerzwangerschap vergroot met emotionele en financiële problemen tot gevolg. 6.3 .2 R E A C T I E S Van de acht respondenten is één respondent verstoten door haar moeder. De reacties van de ouders of opvoeders waren over het algemeen als negatief te omschrijven. Er kan geconcludeerd worden dat ouders of opvoeders ondanks hun negatieve reacties de ernst van de situatie inzien en de respondent niet verstoten. De reacties van de vader van het kind waren over het algemeen negatief. Er zijn twee vaders die het contact direct hebben verbroken na de zwangerschap. Er kan dus geconcludeerd worden dat de meeste vaders van het kind ondanks hun negatieve reacties de ernst van de situatie inzien en het contact niet verbreken. De reacties uit de sociale omgeving van de respondenten waren over het algemeen negatief door dat zij werden beledigd en uitgelachen en zij hadden te maken met vernederingen. Vooral door deze reacties vanuit de sociale omgeving sluiten de respondenten zich meer af uit angst opnieuw gekwetst te worden. Dit heeft geleid tot een sociaal isolement bij de respondent. 6.3 .3 V A D E R VA N H E T K I N D De vaders van de kinderen van de respondenten spelen een kleine tot geen rol in het leven van de respondenten. De respondenten missen voornamelijk de financiële steun van de vaders. Er kan worden geconcludeerd dat de verantwoordelijkheid voor het kind niet wordt genomen door de vader en dat 6 0


het kind, mede hierdoor, minder kansen heeft op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg. Alle vaders van het kind spelen een kleine tot geen rol in het leven van de respondenten. Alle respondenten gaven aan ongelukkig te zijn. Er kan worden geconcludeerd dat deze afwezigheid bijdraagt aan het ongelukkige bestaan. 6.3 .4 F A M I L I E Familie speelt een grote rol in het leven van de respondenten. Voornamelijk respondenten wie een of beide ouders heeft verloren, geven aan steun te krijgen van familie. Bij de steun die respondenten van familie krijgen ligt de nadruk op het financiële deel, een aantal respondenten ervaart ook emotionele steun. Er kan geconcludeerd worden dat familie voor hen de belangrijkste vorm van hulp is. 6.3 .5 Z WA N G E RS C H A P In alle interviews kwam naar voren dat de respondenten te kampen hebben financiële problemen voor, tijdens en na de zwangerschap. Er kan geconcludeerd worden dat armoede de voornaamste oorzaak is van de tienerzwangerschappen. De periode tijdens en na de zwangerschap is de familie de belangrijkste bron van hulp aan de tienermoeders. Respondenten hebben het beangstigend gevonden om hun zwangerschap te openbaren. Zeven van acht respondenten zijn niet verstoten door hun ouders of opvoeders. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de angst die de respondenten hadden niet gegrond was. Door de reacties van familieleden, de vaders van de baby’s en vanuit de sociale omgeving hebben de respondenten ervaren dat de zwangerschap heeft geleid tot eenzaamheid. Er kan geconcludeerd worden dat de aanwezigheid van het kind leidt tot een andere daginvulling van de respondenten en door deze verandering is er bij hen een gevoel van eenzaamheid ontstaan. Ondanks de problemen waar de respondenten mee te maken hebben geven zij alle aan hun baby of kind niet als last te zien. De respondenten geven ook aan allemaal gelukkig te zijn met het kind. Hieruit kan geconcludeerd worden dat negatieve gevoelens rondom de ongewenste zwangerschap niet leidt tot negatieve gevoelens ten opzichte van het kind.

6 1


6.3 .6 A BO RT U S Abortus is bij zeven van de acht respondenten geadviseerd door mensen uit de sociale omgeving ondanks dat het illegaal en in strijd is met het christelijke en islamitische geloof. Er kan geconcludeerd worden dat bepaalde normen en waarden ten aanzien van het geloof niet altijd in acht worden genomen als de sociale omgeving hier direct problemen aan kan ondervinden. Omdat de respondenten er bewust voor hebben gekozen om hun baby niet te aborteren kan er geconcludeerd worden dat de meeste respondenten indirect hebben gekozen om de verantwoordelijkheden en uitdagingen van het alleenstaande moederschap te accepteren. 6.3 .7 S C H O O L Scholen in Ghana zijn verplicht om een leerling van school te sturen als zij zwanger raakt. Er kan geconcludeerd worden dat door de verplichting van scholen om meisjes van school te sturen die zwanger zijn, het aantal meisjes dat geen diploma heeft toeneemt. 6.3 .8 H E D E N Eén van de acht respondenten heeft een vaste baan. De andere respondenten hebben geen baan en gaven aan geen concrete dagbesteding te hebben. Er kan geconcludeerd worden dat dit leidt tot eenzaamheid en een stagnatie in hun educatieve of werkgerelateerde ontwikkeling. Deze eenzaamheid komt bij vier van de acht respondenten voor. Deze respondenten hebben allemaal relatief jonge kinderen (de leeftijden verschillen van zes weken tot zes maanden). Hieruit kan geconcludeerd worden dat tienermoeders naar mate hun kind ouder wordt een betere zelfredzaamheid ontwikkelen. 6.3 .9 H U L P Zes van de acht respondenten krijgt hulp van hun familie op het gebied van geld en emotionele ondersteuning. Echter kampen de respondenten met een structureel financiële onzekerheid. Er kan geconcludeerd worden dat de hulp van familie niet voldoende is voor de respondenten. De helft van de respondenten naast bovengenoemde hulp, ook hulp van sociale contacten. Deze hulp bestaat vooral uit het verschaffen van primaire levensbehoeften waardoor het voor hen een belangrijke hulpbron is. De vader van het kind speelt vanaf de geboorte van het kind een zeer kleine tot geen rol meer in het leven van zowel de respondent als van het kind. Er kan geconcludeerd worden dat door deze afwezigheid de respondent en het kind 6 2


minder kansen hebben op verschillende levensgebieden, dit komt voornamelijk door het ontbreken van financiële steun. 6.3 .10 P RO BL E M E N De respondenten gaven aan dat ze veel problemen hebben, welke zich voornamelijk vormen op financieel gebied. De respondenten hebben door hun zwangerschap te maken met nieuwe problemen op het gebied van geld, educatie en hun positie in de samenleving. Er kan geconcludeerd worden dat het merendeel van de respondenten ongelukkig is door de situatie waarin zij nu leven. 6.3 .11 B E H O E FT E N Alle respondenten hebben behoefte aan onderwijs, daarnaast hebben respondenten ook behoefte aan werk. Er kan geconcludeerd worden dat de respondenten een gedeelde behoefte hebben namelijk: school. Daarnaast zijn ook werk en hulp belangrijke behoeften. De respondenten hebben voornamelijk behoefte aan hulp bij het zoeken naar werk of het terugkeren naar school want hierin is geld een belangrijke voorwaarde. Daarnaast geven zij aan dat werk en school hun grootste probleem zijn. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de respondenten niet in staat zijn om zelfstandig in hun behoeften te voorzien. De leeftijd van het kind verandert niets in de behoeften van de respondenten. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de respondenten dezelfde behoeften hebben. De respondenten hebben geen realistisch beeld in hun behoeften en eventuele oplossingen waaruit geconcludeerd kan worden dat zij hierin meer inzichten nodig hebben van professionals. 6.3 .12 T O E K O M S T Alle respondenten hebben een positief toekomstbeeld. Het toekomstbeeld is niet realistisch en hieruit kan geconcludeerd worden dat de respondenten hun eigen problemen onderschatten en niet voldoende realistisch zijn bij het creëren van hun toekomstbeeld. 6.3 .13 G E VO E L E N S De zwangerschap heeft ertoe geleid dat alle respondenten aangeven ongelukkig te zijn over hun huidige situatie. Echter heeft deze zwangerschap ook geleid tot een kind waar zij juist wel gelukkig mee zijn.

6 3


Door hun huidige situatie geven alle respondenten aan emoties te tonen mits zij alleen zijn. Er kan dus geconcludeerd worden dat de respondenten uit angst en schaamte voor reacties uit hun sociale omgeving niet makkelijk hun verdriet laten zien. Daarbij is belangrijk te vermelden dat ook dit gedrag bijdraagt aan het verdere sociale isolement waarin vele tienermoeders terechtkomen.. Naar aanleiding van bovenstaande conclusies per thema kan voor deze deelvraag geconcludeerd worden dat er behoefte is aan professionele hulpverlening bij de doelgroep tienermoeders in Ghana.

6 4


6.4 D E E L CONCL US I E

3 W E L K E ADV IEZE N T E N AA NZI E N V AN HUL PV E R LE NI NG AAN T I E NE RM OE DE R S I N B OL GAT ANGA I N G HA NA K UNNE N WOR DE N GE BODE N AAN DE Y OUT H H AR VE S T F OUNDAT I ON G HANA , AF GE S T E M D OP DE ANT W OOR DE N OP DE EL V R AGE N 1 E N 2. DE E LV R A AG

The YHFG is more than willing to help the target group teenage mothers in Bolgatanga. In this paragraph a number of recommendations is written for the Youth Harvest Foundation Ghana with regard to teenage mothers in Bolgatanga according to the results and conclusions. To be able to reach this goal the next recommendations can be considered as useful. A challenge is the fact that there is only one social worker working at the YHFG. In the recommendations is taking in account that there is only one social worker available to help the target group teenage mothers in Bolgatanga. These are the following recommendations: 6.4 .1 D E VE L O PI N G A VI S I O N The YHFG has a clear vision and mission for the entire organization but also specific for every individual project. It will be necessary to develop a specific vision of what they want to achieve in working with teenage mothers. Before they can start with giving help for teenage mothers they have to develop this specific vision. In this vision the YHFG has to focus on the needs of the teenage mothers. This vision of the YHFG by helping a teenage mother can focus on individual activities, on group activities or on both of these activities. This vision has to be clear and specific. For example if the YHFG focuses on teenage mothers returning back to school the focus is totally different if the YHFG focuses on helping and advising teenage mothers how to raise their child. By developing a specific vision the YHFG has to allow for the need of the teenage mother in reintegration in work or school. The results of this research show that teenage mothers need work or education. The YHFG has to develop a program with the focus on these areas. The YHFG already has close contact with several schools in Bolgatanga. So they can for example make arrangements with these schools in case a teenage mother wants to return back to school. Another option is developing a program with the focus on finding a job.

6 5


The YHFG receives funding and financial support but to be able to start up a program for teenage mothers they might need to find a specific financial sponsor who gives financial support to make it possible to start a program for teenage mothers. It depends on what the YHFG wants to achieve. When this is clear, they know better what kind of financial sponsor they have to look for. When the YHFG develops a specific vision they can consider the following points:

6 6


Youth Harvest Foundation Ghana Start

o

Promote the YHFG

o

Teenage mothers can come to the YHFG or the YHFG approaches girls by doing fieldwork

o

Contact between the social worker and teenage mothers

o

Contact between teenage mothers and other teenage mothers

o

Contact between the social worker and schools and teenage mothers

o

Depending on the age of the babies

o

Depending on the level of education

o

Depending on the daily activities of the teenage mother

o

Depending if they have an relationship

Youth Harvest Foundation Ghana What kind of contact?

Youth Harvest Foundation Ghana Focus on specific group of teenage mothers 6 7


Youth Harvest Foundation Ghana What kind of program?

o

Personal- or Group sessions

o

Daily, weekly or monthly

o

Only one time or a frequent program

o

Information about abortion

o

Tips, information and guidelines how to raise a child

o

Information about finances

o

Create social contacts for teenage mothers

o

Make plans for the teenage mother’s future (re-integrating to school, finding a job)

o

Workshops for teenage mothers

o

Certificate or diploma in different subjects, skills

Youth Harvest Foundation Ghana Examples of possible programs

6 8


6.4 .2 F I E L D WO RK Fieldwork can be an easy method to reach more people including teenage mothers. For the YHFG this will be important to do because of two reasons. First of all the YHFG can promote herself more. People become more aware of the organization and what the YHFG is exactly doing. Secondly is that teenage mothers are not always in the position to go out and look for help by themselves. The social worker can become more active in doing fieldwork. 6.4 .3 H A RVE S T C L U BS The Harvest Clubs can focus more on teenage pregnancies by giving students more information about this subject. Students at high schools might have closer relations with teenage mothers. To pay more attention about teenage pregnancies related to the possibilities of the YHFG, students can easier help each other to direct them to the YHFG. 6.4 .4 C L O S E R C O N T A C T WI T H O RG A N I Z A T I O N : S O C IA L W E L FA RE , H I G H S C H O O L S A N D RAD I O ST A T I O N S TY L E FM The YHFG and the high schools in Bolgatanga should create a more intensive contact in case of a teenage pregnancy. When a girl gets pregnant while she is in school, her school can for example inform the YHFG. The girl can also be informed when she is sent home and about the possibilities to visit the YHFG. There should be a structural cooperation with radio station Style FM to promote the YHFG. This promotion is important for the YHFG to reach more teenage mothers. Structural means for example once a month an one hour show to discuss the latest news and developments. Another structural cooperation should between the YHFG and Social Welfare. These two organizations can support each other and give each other feedback in their professions. They can also exchange knowledge and skills requirements and use each other’s network. 6.4 .5 C O N T A C T WI T H TH E PA RE N T S , G U A RD I A N S O R FA M I L Y In case the YHFG starts working with teenage mothers and the YHFG has developed a specific vision of what they want to achieve in working with teenage mothers. The YHFG has to focus on the needs of the teenage mother. To help the teenage mother by reaching her goals and focusing on her needs the parents, guardians or family can be involved. The findings show that family is very important in the life of a teenage mother. There should be a good contact with the family of the teenage mother and the YHFG. Nevertheless the 6 9


teenage mother has to agree with the contact with the family because the focus is on her needs. 6.4 .6 I N T E RN A T I O N A L S TU DE N T S As foreign volunteers it is possible to volunteer at the YHFG. Another example is this research because it has been conducted by two Dutch students Social Work. Because of limitation in time and money it can be a great outcome for the YHFG to look for opportunities of becoming an organization where students can do their internship or bachelor research. These students can focus during their internships on the target group teenage mothers. The social worker and director of the YHFG will be the right persons to support these students and they can give concrete tasks to the students. The international office of the Hogeschool Utrecht can play an active role in this process.

7 0


6.5 C ON CL US I E Vraagstelling: Hoe ervaren meisjes (13 t/m 19) in Bolgatanga in Ghana het om (ongewenst) moeder te zijn en hoe kan de YHFG de hulpverlening hierop afstemmen? Gekeken naar de resultaten en deelconclusies kan de vraagstelling als volgt beantwoord worden. Allereerst is armoede de voornaamste oorzaak voor de ongewenste tienerzwangerschappen. Door de zwangerschap is het voor meisjes die nog naar school gaan niet meer mogelijk om onderwijs te volgen. Scholen zijn in Ghana verplicht om een zwangere leerling van school te sturen. Hierdoor is het grote aantal school drop-outs een gevolg van tienerzwangerschappen te noemen. Meisjes die niet naar school gaan ondervinden problemen door hun zwangerschap op het gebied van werk. Het is voor velen van hen niet mogelijk om te werken terwijl ze zwanger zijn en na de geboorte is het ook moeilijk om een baan te vinden in verband met de zorg voor hun baby. Het gebrek aan professionele hulp op verschillende gebieden zoals financieel en psychosociaal draagt bij aan een cyclus waarin meisjes in Bolgatanga hun moederschap met veel problemen ervaren. Hun kind wordt hierin niet als last gezien.

7 1


De YHFG kan door het verlenen van hulp aan de meisjes die hun moederschap met veel problemen ervaren helpen. De tienermoeders geven aan behoefte te hebben aan onderwijs en werk, zij geven tevens aan dat het vinden van werk en/of re-integreren in het onderwijs hun grootste problemen zijn. Zij kunnen vaak zelf geen goed realistisch beeld vormen in wat hun behoeften precies zijn en wat eventuele oplossingen voor hun problemen zouden kunnen zijn. Door het bieden van inzichten kunnen de professionals van de YHFG de meisjes hierbij helpen. Tienermoeders geven aan zowel financiële als psychosociale problemen te ervaren. Door hulpverlening af te stemmen op deze problemen is er een grotere kans dat de meisjes een realistischer beeld krijgen over eventuele oplossingen van hun problemen. De YHFG kan de meisjes helpen bij het tegengaan van een sociaal isolement door het stimuleren van hun educatieve of werkgerelateerde ontwikkeling. Daarnaast draagt dit ook bij aan een grotere kans op een baan. Hierdoor zullen de financiële problemen die de tienermoeders ondervinden afnemen. Doordat armoede de voornaamste oorzaak is van tienerzwangerschappen kan de YHFG hierdoor meerdere tienerzwangerschappen voorkomen. Om dit te kunnen bereiken moet de YHFG een visie ontwikkelen waarin de tienermoeder en hun behoeften centraal staan.

7 2


6.6 D I S CUS S I E D E E L VRA A G 1 In hoofdstuk 2 Theoretisch kader is een aantal data weergegeven uit voorgaande onderzoeken op het gebied van tienermoeders in Ghana. Tijdens deze verdieping en het zoeken naar deze gegevens bleek dat er weinig gegevens over tienermoeders in Ghana zijn gepubliceerd. Door het interviewen van de verschillende professionals, die werkzaam zijn bij verschillende organisaties in Bolgatanga, is er toch voldoende informatie verzameld voor het beantwoorden van deelvraag 1. Echter hebben de studentonderzoekers ervaren dat er bij deze organisaties weinig data beschikbaar was omdat documenten niet of nauwelijks officieel worden bijgehouden. Ook was het bij een ziekenhuis vanwege privacyregels niet mogelijk om data in te zien. Bij een aantal organisaties was de beschikbare data ongestructureerd waardoor het moeilijk was om deze data vanwege de betrouwbaarheid en planning toch te analyseren en te verwerken. Vanwege het tijdelijke verblijf van de studentonderzoekers van drie maanden in Ghana zijn deze keuzes en beslissingen gemaakt om eventuele vertraging te voorkomen. Er is bij de studentonderzoekers na een aantal interviews het gevoel ontstaan dat de geïnterviewde een sociaal wenselijk antwoord gaf of niet helemaal de waarheid sprak om bijvoorbeeld het imago van de organisatie waar hij/zij voor werkt niet te schaden. Tijdens het analyseren van de data is ervoor gekozen om de resultaten uit deze interviews niet te verwerken voor het beantwoorden van deelvraag 1 om de kwaliteit van het onderzoek te waarborgen. Destijds is in overleg met de YHFG de keuze gemaakt welke organisaties benaderd zouden worden om deelvraag 1 te kunnen beantwoorden. Het kan voorkomen dat bepaalde organisaties niet bij de selectie zijn betrokken terwijl zij toch werken met of voor tienermoeders zoals andere scholen, ziekenhuizen en (religieuze) organisaties. De selectie is allereerst gemaakt op basis van relevantie maar er is ook gekeken naar de praktische (on)mogelijkheden van de studentonderzoekers zoals tijd, geld, vervoer en taal. Bij het schrijven van de aanbevelingen is alleen rekening gehouden met de betrokken organisaties uit dit onderzoek. Dit is een belangrijk punt mocht de YHFG zelf in contact komen met dergelijke organisaties. Ghana is een land waarin verschillende godsdiensten voor veel mensen een belangrijke rol spelen. In dit onderzoek zijn in totaal twee kerken en een moskee benaderd en zijn er binnen deze organisaties sleutelfiguren geïnterviewd. Er waren voor de studentonderzoekers

7 3


te weinig mogelijkheden om meer informatie en data te verzamelen uit het zeer grote netwerk van kerken en moskeeën in Bolgatanga.

7 4


D E E L VRA A G 2 Bij het selecteren van de respondenten is gekeken naar het niveau waarop zij de Engelse taal beheersten. Tijdens het afnemen van de interviews is bij enkele respondenten gebleken dat zij de Engelse taal minder goed beheersten dan aanvankelijk werd gedacht. De studentonderzoekers hebben daarom niet alle interviews kunnen gebruiken voor dit onderzoek. Daarbij komt ook nog dat de resultaten, conclusies en aanbevelingen uit dit onderzoek alleen kunnen worden gericht op de doelgroep tienermoeders in Bolgatanga die de Engelse taal voldoende beheersen. Er kunnen naar aanleiding van dit onderzoek, de resultaten en de conclusies daarom ook verder geen uitspraken worden gedaan over de grote groep tienermoeders die alleen de lokale dialecten spreken. Het afnemen van diepte-interviews is voor de studentonderzoekers moeilijk geweest vanwege het gebrek aan adequate interviewvaardigheden. Er is hier grotendeels aan gewerkt door verdieping in het basisboek interviewen van Baarda e.a. (2005) en door oefeninterviews te houden met onder andere de social worker van de YHFG. Toch is dit onderdeel een van de grootste uitdagingen geweest voor de studentonderzoekers. Naar aanleiding van de interviews met verschillende professionals is er door de studentonderzoekers een topiclijst ontworpen voor de interviews met de tienermoeders. Toch is er door hen ook sterk vanuit Westerse perspectieven beredeneerd en nagedacht bij het opstellen van deze lijst. Dit is vooral gebleken doordat een aantal respondenten het moeilijk vond om over hun persoonlijke emoties en gevoelens te praten. Door de keuze om diepte-interviews af te nemen lag de focus hierdoor juist sterk op de persoonlijke gevoelens en gedachten van de respondenten. Daarbij is het ook belangrijk om aan te geven dat de studentonderzoekers veel vanuit hun perspectieven als Westerse social worker hebben gekeken waarbij er sprake is van andere gedachten, gevoelens en gedragingen in vergelijking met de respondenten waarin juist het uitdrukken van emoties en gevoelens sterk aangemoedigd wordt. Tijdens dit onderzoek en vooral tijdens de interviews is hier zoveel mogelijk rekening mee gehouden maar er is bij het afnemen van een aantal interviews gebruik gemaakt van pictogrammen om zo volledig mogelijke antwoorden te krijgen. De concentratie van de respondenten nam vaak af na een langere tijd (90 tot 120 minuten). Tijdens het afnemen van het interview werd een pauze ingelast. De concentratie van de respondenten was op het einde van het interview vaak minder goed dan in het begin van het interview. Er kan hierdoor gesteld worden dat er een aanzienlijke kans is dat de respondenten gedurende het interview meer 7 5


onvolledige antwoorden gaven. Daarom wordt de YHFG in de aanbevelingen ook geadviseerd om zelf kritisch te kijken naar hun (on)mogelijkheden, kwaliteiten en voorkeuren ten aanzien van het bieden van hulp aan tienermoeders in Bolgatanga. D E E L VRA A G 3 De studentonderzoekers hebben bij het schrijven van de aanbevelingen gekeken vanuit hun eigen perspectief als Westerse social worker. Bij het beantwoorden van deze deelvraag is zoveel mogelijk rekening gehouden met de Ghanese cultuur. Er kan ter discussie gesteld worden of zij genoeg kennis van de Ghanese cultuur hebben om deze aanbevelingen te geven aan de YHFG.

7 6


7 7


L ITERATUURLI JST I N FO RM A T I E VE RZ A M E L I N G A RT I K E L E N 1. Stephens, David. (1999) The culture trap. Brighton, UK. Institute of Education, University of Sussex 2.Keller, Ella & Hilton, Doreen B & Twumasi-Ankrah, Kwaku. (1999). Teenage pregnancy and motherhood in Ghanaian Community. Journal of Social Development in Africa. (Vol. 14.1 pp.69 – 84) 3.Anfari, John K. (1993). Sexuality, migration and AIDS in Ghana . Health Transition Review (Vol. 3 supplementary issue 1993). Accra, Ghana: University of Ghana, institute for statistical, Social and Economic Research. 4.Mollering, George. (2001). Gezondheidszorg in Ghana. Medisch Contact. (Vol. 42 – 30) O N D E RZ O EK E N / S T U D IE RA PPO RT 5.Fant, Elijah Kombian. (2008). Education and Girl-Child Empowerment: The Case of Bunkpurugu/Yunyoo District in Northern Ghana. Tromso, Noorwegen. University of Tromso. 6.Esi Sutherland, Addy. (2002). Impact assessment study of the girls education programme in Ghana. Ghana: Unicef. 7.Kofi Awusabo-Asare, Albert M. Abane & Akwasi Kumi-Kyereme. (2004). Adolescent Sexual and Reproductive Health in Ghana: A Synthesis of Research Evidence. Cape Coast, Ghana: The Alan Guttmacher Institute. 8.Odoi – Agyarko, Henrietta. (2003). Profile of reproductive health situation in Ghana. Ghana: World Health Organization. 9.Hutchinson, G. & Domhnail, B.M. & Milev, A. & Milev, Y. (2005). Teenage Pregnancy in the Schools of the Ho Municipality in Ghana. Ghana: Village Exchange international. 10.Hunter, John M. (1967). The social roots of dispersed settlement in Nothern Ghana. Annals of the Association of American Geographers (Vol: 57. No. 2, 338349). Durham, England: Taylor & Francis, Ltd. Association of American Geographers.

7 8


11.Mott, F.L &Marsiglio, W. (1985) Early childbearing and completion of High School. Family Planning Perspectives (Vol. 17, No. 5, 234-237). Guttmacher Institute. 12.Papamicheal, E. & Pillai, R. & Yoong, W. (2009). Children having children: Outcome of extreme teenage pregnancies (13-15 years). Acta Obstetricia et Gynecologica. (1284–1287) Londen, UK: Royal Free and University College Medical School. 13.Afenyadu, D. & Goparaju. L. (2003) Adolescent sexual and reproductive health behavior in Dodowa, Ghana. Ghana: the Office of Population and Reproductive Health. 14.Tuttle, Jane I. (1988). Adolescent pregnancy: factoring in the father of the baby. Journal of pediatric Health Care. (2, 240 – 244) . New Haven, Connecticut: Yale University School of Nursing. 15.Hevi – Yihoe, L. (2003) Family resources and reproductive health of girls. Research Review NS 19.1. (pp.79-90). 16.Bleek, Wolf. Zichtbare en onzichtbare schaamte, abortus in Ghana. 17.Elfenbein, D.S. & Felice, M. E. (2003). Adolescent pregnancy. Worcester, USA: Memorial Children's Medical Center. 18.Kingsley Krugu, J. (n.d.) Taking up the challenge. Youth Harvest Foundation Ghana, Bolgatanga. 19.Kingsley krugu, J. (n.d.). Adolescent Sexual Reproductive Health and Rights programme-situational report. P.2. Youth Harvest Foundation Ghana, Bolgatanga. 20.Berends, M. & Bosman, A. (2008). Let us live Social Work. Tamale, Ghana. Praktijkonderzoek, ongepubliceerd. Christelijke Hogeschool Windesheim, opleiding MWD B O E KE N 21.Vink, Ine. (2009). Interculturele belastbaarheidsbepaling, een zoetwatervis is geen zoutwatervis. (pp. 20-26) Bohn, Stafleu van Loghum, Springer uitgeverij. 22.Dixon, John. (1987). Social Welfare in Africa. Library of Congress Cataloging in Publication Data. (pp. 22-69). New York: USA.

7 9


23.Baarde, B. & de Goede, M. & Teunissen, J. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek. Stenfert Kroese. Groningen: Wolters-Noordhoff. 24.Witt, J. & Slot, W. & Aken, M. van.(2004). Psychologie van de adolescentie. Utrecht: ThiemeMeulenhoff. E L E K T RO N I S C HE PU BL I C A T IE S 25.Anonymus. (2009). Education and Health. Geraadpleegd op 21 februari 2010, op

http://www.icli.nl/en/ghana/education_health.html 26.Anonymus. (2010). Niet-gouvernementele organisatie. Geraadpleegd op 12 oktober 2010, op http://nl.wikipedia.org/wiki/NGO 27.Anonymus. (n.d.). Youth Harvest Foundation Ghana. Geraadpleegd op 20 oktober 2010, op http://www.yhfg.org/ 28.Anonymus. (2009). Statistics of the Human Development Report. Geraadpleegd op 20 oktober 2010, op http://hdr.undp.org/en/statistics/ 29.Anonymus.(2009). Bevolking onder armoede grens. Geraadpleegd op 10 oktober 2010, op http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?v=69&l=nl 30.Anonymus. (2009). Ministry of Health. Geraadpleegd op 10 oktober 2010, op

http://www.moh-ghana.org/ 31.Anonymus. (n.d.) Meisje. Geraadpleegd op 4 november, op

http://www.encylco.nl/begrip/meisje 32.Anonymus.(2005). Taboe. Geraadpleegd op 7 november, op http://www.woordvandedag.nl/Woord.aspx/T

8 0


8 1


B IJLAG EN Bijlage 1 Respondentgegevens Bijlage 2 Topic list interview social worker Youth Harvest Foundation Ghana Bijlage 3 Interview questions governmental organizations in Bolgatanga Bijlage 4 Topic list interviews High schools in Bolgatanga Bijlage 5 Interview questions hospitals in Bolgatanga Bijlage 6 Topic list interviews churches and mosque Bijlage 7 Topic list teenage mothers

8 2


B I J L A G E 1 R E S PO ND E NT G E GE VE N S

Respondent 1 Leeftijd: 16 Baby: 6 weken Woonplaats: Centre Educatie: Junior High School afgerond Woonsituatie: ouders allebei overleden, woont bij familie Geloof: christen

Respondent 2 Leeftijd: 18 jaar Baby: 1 jaar en 4 maanden Woonplaats: Estates Educatie: Primary school afgerond Woonsituatie: woont bij ouders en familie Geloof: christen

Respondent 3 Leeftijd: 18 jaar Baby: 1 jaar en 5 maanden Woonplaats: Centre Educatie: Primary school afgerond Woonsituatie: woont bij een broer Geloof: christen

8 3


Respondent 4 Leeftijd: 15 Baby: 8 weken Woonplaats: Zaare Educatie: Primary school afgerond Woonsituatie:vader overleden, woont bij moeder en familie Geloof: moslim

Respondent 5 Leeftijd: 19 Baby: 2 jaar Woonplaats: Zuaranga Educatie: Senior High School afgerond Woonsituatie: woont bij ouders en familie Geloof: christen

Respondent 6 Leeftijd: 18 jaar Baby: 1 jaar 6 maanden Woonplaats: Zongo Educatie: Senior High School afgerond Woonsituatie: vader is overleden, verstoten door moeder, woont bij oma en tante Geloof: christen

8 4


Respondent 7 Leeftijd: 19 jaar Baby: 2 jaar Woonplaats: Tanzui Educatie: Primary school en kappersopleiding afgerond Woonsituatie: vader is overleden, woont bij moeder Geloof: moslim

Respondent 8 Leeftijd: 18 jaar Baby: 4 jaar Woonplaats: Bukere Educatie: Junior High School afgerond Woonsituatie:ouders allebei overleden, woont bij bekenden Geloof: moslim

8 5


B I J L A G E 2 T O PI C L I S T I N T E RVI E W SO C I A L WO RK E R Y O U T H H A RVE S T F O U N D A T IO N G H A N A Goal Getting more information about how the YHFG in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Introduction interview We are two students from The Netherlands and we study Social Work. We are doing research here in Bolgatanga for the Youth Harvest Foundation. The reason why we are interviewing you is because we would like to get some information about how it is to be a young mother (age 13-19) here in Bolgatanga. Personal data: age, sex, education, work, religion All the information you give us will be private. 1. Function First question: can you tell us something about your work? 2. Educational background First question: can you tell us something about your educational background? 3. Teenage pregnancies First question: can you tell us something about teenage pregnancies and the society Bolgatanga? Can you tell us what knowledge you have about teenage mothers in Bolgatanga? Can you tell us what kind of social/emotional support there is for teenage mothers in Bolgatanga? Financially, emotionally, in raising the baby? 4. Teenage pregnancies and the YHFG First question: can you tell us what you would like to achieve by working with teenage mothers? Are there important things that we have to know about teenage mothers for our research? How do you feel about teenage pregnancies? (do you talk with the teenage mothers about their feelings?)

8 6


5. Ending This is the end of the interview, is there something that you have missed or what you would like to ask or say?

8 7


B I J L A G E 3 I N TE RVI E W Q UE S T IO N S GO VE RN M E NT A L O RG A N I Z A T I O N S I N BOLGATANGA Goal Getting more information about how the governmental organizations in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Introduction interview We are two students from The Netherlands and we study Social Work. We are doing research here in Bolgatanga for the Youth Harvest Foundation. The reason why we are interviewing you is because we would like to get some information about how it is to be a young mother (age 13-19) here in Bolgatanga. Personal data: age, sex, education, work, religion All the information you give us will be private.

8 8

o

Can you tell us something about your work?

o

Do you know why the girls become pregnant? What are the main reasons?

o

Do you give advice?

o

Do you know if the girls are married or having a relationship?

o

Does the father of the child have an active role?

o

Can you tell us what kind of social/emotional support there is for teenage mothers in Bolgatanga? Financially, emotionally, in raising the baby?

o

When a girl gets pregnant, she can’t go to school anymore?!

o

Can you tell us what happens with them?

o

The girls who are dropped out from school, do you know how many of them return back?

o

Can you tell us something about teenage pregnancies and the society Bolgatanga?

o

Are there important things that we have to know about teenage mothers for our research?

o

How do you feel about teenage pregnancies? (do you talk with the teenage mothers about their feelings?)


B I J L A G E 4 T O PI C L I S T I N T E RVI E WS H I G H S C H OO L S IN B O L G A TA N G A Goal Getting more information about how the High Schools in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Introduction interview We are two students from The Netherlands and we study Social Work. We are doing our research and we work for the YHFG. Our research is about teenage pregnancies (age 13-19) in Bolgatanga: how it is to be a teenage mother, what kind of professional help there is and what kind of professional help they need. The reason why we are interviewing you is because we would like to get some more information about how the High Schools in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Personal data: age, sex, education, work, religion All the information you give us will be private. 1. Function First question: can you tell me something about your work? 2. Sexual education on school First question: can you tell me something about the sex education in this school?Do you talk about teenage pregnancies in this school? Is it discussable? 3. Teenage mother First question: can you tell me something about teenage pregnancies and this school? What is the role of school during pregnancy? Can you tell us something about the school and the relation with the parents of the teenage mothers. 4. Drop-outs First question: can you tell me something about drop-outs in this school. 5. Future of teenage mothers First question: if you think about the future of the teenage mothers in Bolgatanga, what does the future looks like? 6. Ending This is the end of the interview, is there something that you have missed or what you would like to ask or say? 8 9


B I J L A G E 5 I N TE RVI E W Q UE S T IO N S HO S PI T A L S I N B OL G A T A N G A Goal Getting more information about how the hospitals in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Introduction interview We are two students from The Netherlands and we study Social Work. We are doing research here in Bolgatanga for the Youth Harvest Foundation. Our research is about teenage pregnancies (age 13-19) in Bolgatanga: how it is to be a teenage mother, what kind of professional help there is and what kind of professional help they need. The reason why we are interviewing you is because we would like to get some more information about how the hospitals in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Personal data: age, sex, education, work, religion All the information you give us will be private.

9 0

o

Can you tell us something about your work?

o

Are there teenage mothers visiting the hospital? 13-19 years old

o

How long is a girl pregnant before she visits the hospital for the first time?

o

Does a pregnant girl only visit the hospital for ones or more times while she is pregnant?

o

Do you know why the girls become pregnant? What are the main reasons?

o

Do you give advice?

o

Can you tell us what kind of social/emotional support there is for teenage mothers in this hospital?

o

After the girls gave birth, is there any help for them? Financially, emotionally, in raising the baby? Maybe here in the hospital or somewhere else in Bolgatanga?

o

Are there important things that we have to know about teenage mothers for our research?

o

How do you feel about teenage pregnancies? (do you talk with the teenage mothers about their feelings?)


B I J L A G E 6 T O PI C L I S T I N T E RVI E WS CH U RC H ES A N D M O S Q UE Goal Getting more information about how churches/mosques in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Introduction interview We are two students from The Netherlands and we study Social Work. We are doing research here in Bolgatanga for the Youth Harvest Foundation. Our research is about teenage pregnancies (age 13-19) in Bolgatanga: how it is to be a teenage mother, what kind of professional help there is and what kind of professional help they need. The reason why we are interviewing you is because we would like to get some more information about how the churches/mosques in Bolgatanga associate/act with teenage pregnancies. Personal data: age, sex, education, work, religion All the information you give us will be private. 1. Function First question: can you tell me something about your work? 2. Mosque/Churches First question: can you tell me something about this mosque/church? 3. Discussable teenage pregnancies First question: do you talk about teenage pregnancies in this mosque/church? Is it discussable? 4. Teenage mothers First question: as you know our research is on teenage pregnancies, can you tell me something about teenage pregnancies and this mosque/church? 5. Family First question: can you tell us something about the mosque/church and the relation with the family of the teenage mothers? 6. Future teenage mothers First question: if you think about the future of the teenage mothers in Bolgatanga, what does the future looks like?

9 1


7. Ending First question: this is the end of the interview, is there something that you have missed or what you would like to ask or say?

9 2


B I J L A G E 7 T O PI C L I ST TE E NA G E MO T HE RS Goal Getting more information about how teenage mothers in Bolgatanga experience their unwanted motherhood and what they need. Introduction interview We are two students from The Netherlands and we study Social Work. We are doing research here in Bolgatanga for the Youth Harvest Foundation. The reason why we are interviewing you is because we would like to get some information about how it is to be a young mother (age 13-19) here in Bolgatanga. Personal data: date of birth/age, sex, religion, housing (where and with how many people) All the information you give us will be private. If you don’t understand me / my questions please tell me. 1. Family First question: can you tell me how you are and where you come from? Can you tell me something about your family? How is the contact with your family? (relationship) You live here in this compound; can you tell me something more about this? Contact with neighbors? 2. School and friends? First question: before you got pregnant, what did you do? If school: tell me something more about that? Can you tell me something about other social contacts? 3. Pregnancy First question: can you tell me something about your pregnancy? How did you find out that you where pregnant? What did you daily when you where pregnant? Can you tell me something about how did you feel when you where pregnant? Where did you delivered? Subtopic: Relation with parents and family during the pregnancy First question: you already told me something about your family, can you tell me something about the reaction of your parents when they find out you where pregnant? 9 3


Can you tell me something about the relationship with your family when you where pregnant? Subtopic: Relation with the father of the child First question: can you tell me something about the father of your child? 4. Present First question: if you can make one wish, what would you wish? What do you do now your child is born? How does your day look like? How do you feel about being a mother? Subtopic: Needs First question: what is going good in your live on this moment? What is going not so good in your live on this moment? 5. Future First question: how does your future looks like? Are there things you would like to achieve? Subtopic: Expectations First question: What do you think that teenage mothers in Bolgatanga need? 6. More questions: - Can you tell me more about that? - Can you explain that? - Can you give me a example? - It’s not clear for me? - What do you mean by that? - Why do you think this/that? - How does it work in your school? - Can you be more specific? - In what way? 7. Ending This is the end of the interview, is there something that you have missed or what you would like to ask or say?

9 4


N OTES 1

Anonymus. (n.d.). Youth Harvest Foundation Ghana. Geraadpleegd op april 2010, op http://www.yhfg.org/ 2

Anonymus. (2010). Niet-gouvernementele organisatie. Geraadpleegd op 12 oktober 2009, op http://nl.wikipedia.org/wiki/NGO 3

Kingsley Krugu, J. (n.d.) Taking up the challenge. Youth Harvest Foundation Ghana, Bolgatanga. 4

Anonymus (n.d.). Youth Harvest Foundation Ghana. Geraadpleegd op 20 oktober 2009, op http://www.yhfg.org/ 5

Kingsley krugu, J. (n.d.). Adolescent Sexual Reproductive Health and Rights programme-situational report. P.2. Youth Harvest Foundation Ghana, Bolgatanga. 6

Vink, Ine. (2009). Interculturele belastbaarheidsbepaling, een zoetwatervis is geen zoutwatervis. (pp. 20-26) Bohn, Stafleu van Loghum, Springer uitgeverij. 7

Kofi Awusabo-Asare, Albert M. Abane & Akwasi Kumi-Kyereme. (2004). Adolescent Sexual and Reproductive Health in Ghana: A Synthesis of Research Evidence. Cape Coast, Ghana: The Alan Guttmacher Institute. 8

K. Awusabo-Asare, A.M. Abane & A. Kumi-Kyereme (2004) Adolescent Sexual and Reproductive Health in Ghana: A Synthesis of Research Evidence. P.8. Cape Coast, Ghana. 9

Mollering, George. (2001). Gezondheidszorg in Ghana. Medisch Contact. (Vol. 42 – 30)

10

Anonymus. (2009). Education and Health. Geraadpleegd op 21 februari 2010, op http://www.icli.nl/en/ghana/education_health.html 11

Berends, M. & Bosman, A. (2008). Let us live Social Work. Tamale, Ghana. Praktijkonderzoek, ongepubliceerd. Christelijke Hogeschool Windesheim, opleiding MWD 12

Anonymus. (2009). Statistics of the Human Development Report. Geraadpleegd op 20 oktober 2009, op http://hdr.undp.org/en/statistics/ 13

4.5 Anonymus. (2009) Bevolking onder armoede grens. Geraadpleegd op 10 oktober 2009, op http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?v=69&l=nl 14

K. Awusabo-Asare, A.M. Abane & A. Kumi-Kyereme (2004) Adolescent Sexual and Reproductive Health in Ghana: A Synthesis of Research Evidence. P.8. Cape Coast, Ghana. 9 5


15

Anonymus. (2009). Ministry of Health. Geraadpleegd op 10 oktober 2009, op http://www.moh-ghana.org/ 16

Anonymus. (n.d.). Youth Harvest Foundation Ghana. Geraadpleegd op 20 oktober 2009, op http://www.yhfg.org/ 17

Sutherland, Esi (2002). Impact assessment study of the girls’ education programme in Ghana. (pp.79) 18

Bleek, Wolf. Zichtbare en onzichtbare schaamte, abortus in Ghana. P. 242/253

19

K. Awusabo-Asare, A.M. Abane & A. Kumi-Kyereme (2004) Adolescent Sexual and Reproductive Health in Ghana: A Synthesis of Research Evidence. P.14/15. Cape Coast, Ghana. 20

Baarde, B. & de Goede, M. & Teunissen, J. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek. Stenfert Kroese. Groningen: Wolters-Noordhoff. 21

Anonymus. (n.d.) Meisje. Geraadpleegd op 4 november 2009, op http://www.encylco.nl/begrip/meisje 22

Anonymus. (n.d.). Hulpverlening. Geraadpleegd op 7 november 2009, op http://www.encyclo.nl/zoek.php 23

Anonymus.(2005). Taboe. Geraadpleegd op 7 november 2009, op http://www.woordvandedag.nl/Woord.aspx/T

9 6

WHEN I GROW UP. Een kwalitatief onderzoek naar hulpverlening aan tienermoeders in Bolgatanga, Ghana

Recommend Documents