WERKGROEP ANTHROPOLOGIÜCHE J H E O K I E M ZULÜ-OOÜT A*IE
ATJEH EN DE IÜLAIJ
Bibliografie; James S l e g e l , The Ropo of God, 1969 Chr.bnouck H u r g r o r g e , -Je A t j c h e r e , 2 üln, 1893 Chr.onouck H u r g r o n j e , A d v i e z e n , J l I , 1957
v
Leiden,november 1970 Ch.5'. van iPraasson
I
. •*
j^.
INLEIDING A l s b a s i s van d i t w e r k s t u k d i e n e n de werken o v e r A t j e l van Ch.Snouck H u r g r o n j e , e n h e t boek van James o i e g e l , T h e Rop( of God ( 1 9 6 9 ) . Het i s m o e i l i j k deze s t u d i e s met e l k a a r t e v e r g e l i j k e i zowel qua o p z e t van de w e r k e n , a l s qua t i j d s b e s t e k dat ze bestrijken. James d i e g e l h e e f t z i j n o p l e i d i n g gehad i n één van de moderne Amerikaanse s c h o l e n van de A n t h r o p o l o g i e . H i j i s w e l l i c h t een l e e r l i n g van C l . G e e r t z , w a n t i n z i j n Acknowledg^menl s c h r i j f t h i j : " C l i f f o r d G e e r t z t a u g h t me most o f what I know about a n t h r o p o l e g y and about I n d o n e s i a " . E e n andere l e e r m e e s t c van hem s c h i j n t een v o o r ons onbekende Ben A n d e r s o n t e z i j n : "Ben A n d e r s o n has shaped the way I t h i n k about A t j e h ; e v e r y chapter r e f l e c t s h i s influence". S i e g e l b e h a n d e l t 3 p e r i o d e n u i t de A t j e h s e g e s c h i e d e n ] A t j e h i n de 19e eeuw,Atjen i n de j a r e n 1930,en i n de j a r e n 1< De b e h a n d e l i n g van de twee e e r s t e p e r i o d e s i s g e b a s e e r d op s c h r i f t e l i j k e bronnen en op h e r i n n e r i n g e n van i n f o r m a n t e n . De b e h a n d e l i n g van A t j e h i n de 60er j a r e n i s g e b a s e e r d op e i g e n v e l d w e r k van S i e g e l , s a m e n met z i j n e c h t g e n o t e . The Rope o f God i s S i e g e l ' s e e r s t e p u b l i c a t i e o v e r A t j e h ; h i j k o n d i g t een tweede p u b l i k a t i e aan o v e r p o l i t i e k e o n t w i k k e l i n g e n i n A t j e h v o o r en na de tweede w e r e l d o o r l o g . Chr.Snouck H u r g r o n j e (geb.1857) s t u d e e r d e aan de Leid^se Universiteit,kandidaatsexamen theologie-en doktoraal semietische l e t t e r e n . H i j heeft zich verder ontwikkeld t o t wat men een "Islamüfologg" zou kunnen noemen. Vele jaren l a n g i s h i j a d v i s e u r geweest b i j de t o e n m a l i g e E . I . r e g e r i n g . at b e t r e f t z i j n r e l a t i e t o t A t j e h : t i j d e n s z i j n v e r b l i j f i n A r a b i e (1884-1885) had onouck g e s p r e k k e n g e v o e r d met A t j e h e r s d a a r , e n d a a r u i t had h i j de o v e r t u i g i n g gehouden d a t de door de k o l o n i a l e N . I . r e g e r i n g t a v A t j e h t o t dan toe genomen m a a t r e g e l e n g e f a a l d hadden,omdat k e n n i s van l a n d en v o l k o n t b r a k . E e n v e r a n t w o o r d e A t j e h s e p o l i t i e k zou a l l e e n op b a s i s van f e i t e n g e v o e r d kunnen worden,en om aan d i e f e i t e n te komen was een onderzoek t e r p l a a t s e n o d i g . D a t v e l d w e r k i n A t j e h h e e f t Snouck gedaan van j u l i 1891 t o t f e b r u a r i 1892, onder door de o o r l o g s i t u a t i e v o o r een w e t e n s c h a p p e l i j k onderz o e k e r w e i n i g i d e a l e omstandigheden.Het r e s u l t a a t van z i j n onderzoek i s h e t i n 1892 i n g e d i e n d e zgn " A t j e h v e r s l a g " over de r e l i g i e u s - p o l i t i e k e t o e s t a n d e n i n A t j e h . D e e e r s t e twee h o o f d s t u k k e n van d a t v e r s l a g h e e f t h i j v e r w e r k t i n z i j n boek "De A t j e h e r s " , 1 8 9 3 , w a a r v a n i n 1906 een e n g e l s e v e r t a l i n g verscheen. Het i s m o e i l i j k h e t werk van Snouck op z'n m e r i t e s t e b e o o r d e l e n aan de hand van h e t werk van üiegel,ol omgekeerd. D a a r v o o r i s de o p z e t van de b e i d e werken t e o n g e l i j k s o o r t i g en h e t t i j d s v e r s c h i l t e g r o o t . wat de o p z e t van Snouch's werk was hebben we a l g e z i e i h e t v e r s c h a i f e n van f e i t e n m.b.t. de r e l i g i e u s - p o l i t i e k e s i t i a t i e i n A t j e h , i . v . m . h e t t e v o e r e n k o l o n i a l e b e l e i d . M a a r Snoi h e e f t a l s wetenschapsman z i j n b e l a n g s t e l l i n g v e r d e r l a t e n gas dan z i j n s t r i k t e o p d r a c h t i n h i e l d . E n zo i s z i j n werk "De A t j e h e r s " een v e r z a m e l i n g van v e l e nauwkeurige e t h n o g r a f i s c h e gegevens geworden. - 1 -
Z o a l s i e d e r e o n d e r z o e k e r i s Snouck s e l e c t i e f geweest i n wat h i j b e l a n g r i j k genoeg vond om t e o b s e r v e r e n en n e e r t e s c h r i j v e n . I n de s e l e c t i e van wat a l dan n i e t r e l e v a n t i s , i s I e d e r e waarnemer min o f meer een p r o d u k t van z i j n t i j d en Tan z i j n o p l e i d i n g . S n o u c k had z i c h o n t w i k k e l d t o t een I s l a m i t o l o o g " .Het s p r e e k t dus v a n z e l f dat Snouck, een k e n n e r a l s h i j was van de I s l a m zowel i n h a a r t h e o l o g i s c h e a l s s o c i a l e a s p e k t e n , v e e l aandacht g a f aan de r e l i g i e u z e s i t u a t i e zoals h i j d i e i n A t j e h f e i t e l i j k aantrof,en z o a l s die volgens dé e i s e n van de I s l a m zou moeten z i j n . Maar n i e t a l l e e n r e l i g i e u z e en p o l i t i e k e gegevens i n t e r e s s e e r d e n Snouck; zo besteeddd'e h i j maar l i e f s t 100 b l z aan een u i t e r s t n a u w g e z e t t e b e s c h r i j v i n g van A t j e h s e s p e l e n en vermaken.Maar z o e k t men n a a r een b e s c h r i j v i n g van ekonomische verhoudingen,dan h e e f t Snouck ons h e l a a s n i e t s t e b i e d e n . Ekcnomische v e r h o u d i n g e n werden zo n i e t m i n d e r r e l e v a n t , d a n toch minder i n t e r e s s a n t g e d a c h t . I n Snouch's t i j d was men nog i n 'net s t a d i u m van c a t a l o g i s e r i n g van a l l e r l e i m o g e l i j k e e x o t i s c h e gewoontes.De s o c i a l e wetenschappen hadden z i c h nog n i e t o n t w i k k e l d , e r was nog geen s p r a k e van s y s t e m a t i s c h u i t g e w e r k t e s o c i a l e theorieën d i e r i c h t i n g zouden kunnen geven aan een onderzoek i n h e t v e l d . A f g e z i e n van z i j n I s l a m s t u d i e , i s Snouck n i e t v e r d e r gegaan dan een e t h n o g r a f i s c h e b e s c h r i j v i n g . M a a r h i j h e e f t de grot:' v e r d i e n s t e z i j n e t h n o g r a f i s c h m a t e r i a a l met w a a r h e i d s l i e f d e en g r o t e e x a c t h e i d t e p r e s e n t e r e n . V o o r S i e g e l i s Snouck dan ook vaak een b e t r o u w b a r e b r o n g e b l e k e n om f e i t e l i j k e gegeveis aan t e o n t l e n e n . E n vaak s t u i t men op e t h n o g r a f i s c h m a t e r i a a l , i n de 60er j a r e n door S i e g e l v e r z a m e l d , d a t b i j Snouck n i e t minder e x a c t en u i t v o e r i g t e r u g t e v i n d e n i s . ( v b . b e s c h r i j v i n g van k r a a m p e r i o d e van de A t j e h s e vrouw, S i e g e l b l z 1 5 9 S n o u c k , I , b l z 410) S i e g e l , i n t e g e n s t e l l i n g t o t S n o u c k , h e e f t een b e p a a l d e t h e o r e t i s c h e opzet met z i j n b o e k . H i j p o o g t , z o a l s h i j z e l f z e g t , " t o tracé the development o f an i d i o m o f e x p e r i e n c e and t o r e l a t e i t t o the c h a n g i n g s t r u c t u r e of s o c i e t y " . H i j gaat e r van u j t dat i n p e a s a n t - s o c i e t i e s , ( i n t e g e n s t e l l i n g t o t i n t r i b a l e s a m e n l e v i n g e n ) , " i n t e r i o r e x p e r i e n c e and s o c i a l r o l e jare nc l o n g e r u n d e r s t o o d i n the same t e r m s . ... Men a r e men, and,as s u c h , a r e d e s c r i b a b l e i n terms o i t h e i r n a t u r e a p a r t 'from the s o c i e t y t o w h i c h they b e l o n g . A t the same time they a r e aware o f s o c i a l p o s i t i o n as i n f l u e n c i n g t h e i r v a l u a t i o n o f thenselves.ïhere i s t e n s i o n between s o c i a l p o s i t i o n and i n t e r i o r e x p e r i e n c e i n d e f i n i n g m o r a l worth.Attemps to r e s o l v e t h i s tension take v a r i o u s f o r m s , s u c h as an escape f r o m the w o r l d yr s o c i a l r e f o r m . I n some p e r i o d s o f h i s t o r y , m e n do not t r y to r e s o l v e the t e n s i o n a t a l l j r a t h e r t h e y s t r i v e t o a c h i e v e momentarily a s t a t e w h i c h i s a pure e x p r e s s i o n o f i n t e r i o r n a t u r e , apart from the w o r l d ^ b y w h i c h b o t h the w o r l d and the s e l f car be known.In no case i s t h e r e a permanent s o l u t i o n . I n t e r i o i e x p e r i e n c e and s o c i a l r e l a t i o n s h i p a r e d i f f e r e n t o r d e r s Cf r e a l i t y . A t t e m p f e t h a t seem t o r e c o n c i l e them by promisin^ s o c i a l reform,for instance,are a c t u a l l y attempts t o trans?.end s t r u c t u r e a l t o g e t h e r . .. .,. Erom the p o i n t of v i e w of t h o s e who a r e b o m i n t o onde sphere of s o c i e t y and f i n d t h e m s e l v e s i n a n o t h e r , a t t e m p s a t r e c o n c i l i n g r e l i g i o u s w o r t h and s o c i a l p o s i t i o n n o t o n l y e x p l a i n t h e i r own e x p e r i e n c e , b u t a l s o c o n c e p t u a l i z e l i n k a g e s , :
?
I
- 2 -
between s o c i a l s p h e r e s w h i c h p r e v i o u s l y had been d i s c r e t e . A l t h o u g h no permanent r e s o l u t i o n i s r e a c h e d , a t any moment t h e a t t e m p t t o r e s o l v e s e l f and s o c i e t y d e m o n s t r a t e s t h a t e x p e r i ence o f a l l s o c i a l s p h e r e s i s e x p l i c a b l e i n a s i n g l e frame of r e f e r e n c e and t h a t s o c i e t y i s , t h e r e f o r e , u n i t a r y . One can r e c o g n i z e a p r o g r e s s i o n i n t h e forms of t h e s e a t t e m p t s a t r e s o l u t i o n w h i c h i s due b o t h t o c h a n g i n g s o c i a l s t r u c t u r e and t o i n c r e a s i n g awareness o f i n t e r i o r n a t u r e as s o m e t h i n g d i f f e r e n t from t h e w o r l d . I ( S i e g e l ) have t r i e d t o tracé t h i s p r o g r e s s i o n i n one s o c i e t y ( A t j e h ) by l o o k i n g f i r s t a t t h e g e n e s i s o f t h e d i s t i n c t i o n between t h e w o r l d and human n a t u r e and t h e n a t changes i n s o c i a l s t r u c t u r e and religiuos aspirations. By a c c i d e n t I ( S i e g e l ) came t o s t u d y ..Atjeh..,where i n t h e 1 9 t h c e n t u r y men had r a d i c a l l y c o n f l i c t i n g i d e a s about the nature of t h e i r s o c i e t y . w h i l e p o l i t i c a l i d e o l o g i e s claimed to d e s c r i b e t h e p r o p e r r e l a t i o n s between g r o u p s , r e l i o u s t e a c h i n g s a d v o c a t e d t h e u n i t y o f men r e g a r d l e s s o f t h e groups to w h i c h t h e y b e l o n g e d . R e l i g i o u s s c o l a r s t h o u g h t t h a t t h e u n i t y o f men was a p o s s i b i l i t y i n h e r e n t i n man's n a t u r e and was t h e f i n a l p o i n t o f t h e i r passage out o f t h e f a m i l y and t h e v i l l a g e . P r o m t h e v i e w s o f t h e r e l i g i o u s s c o l a r s came i d e a s o f i n t e r i o r e x p e r i e n c e w h i c h , i n t h e 2 0 t h c e n t u r y ,men used t o i n t e r p r e t s o c i a l r o l e s as w e l l . I ( S i e g e l ) have t r i e d t o d e s c r i be 19th c e b t u r y A t j e h n e s e s o c i e t y i n o r d e r t h a t we may u n d e r s t a n d t h e g e n e s i s o f A t j e h n e s e i d e a s about e x p e r i e n c e . I have t h e gone on t o d e s c r i b e t h e r e l i g i o u s r e v i v a l o f t h e 1930's, when t h e i d e a s o f t h e r e l i g o i s s c o l a r s became p o p u l a r l y a c c e p ted,and have c o n t i n u e d by o u t l i n i n g t h e r o l e s o f men i n c o n t e m p o r a r y A t j e h , s h o w i n g how r e l i g i o u s i d e s today i n f o r m s o c i a l a w a r e n e s s . H o p e f u l l y , t h e sharpened c o n s c i o u s n e s s o f t h e A t j e h nese o f t h e m s e l v e s and t h e i r s o c i e t y , e x p r e s s e d t h r o u g h r e l i g i ous g o a l s , c a n thus be u n d e r s t o o d " . D i t i s dus S i e g e l ' s t h e o r e t i s c h e o u t l i n e , a a n de hand waarvan h i j n de A t j e h s e s a m e n l e v i n g a n a l y s e e r t . D e tüeoretische v r a a g s t e l l i n g , n l " t o r e l a t e t h e development o f an i d i o m o f experience t o the changing s t r u c t u r e of s o c i e t y " , w o r d t u i t gewerkt aan de hand v a n de g e s c h i e d e n i s v a n de A t j e h s e samenl e v i n g . E n b i j S i e g e l wordt de g e s c h i e d e n i s v a n A t j e h g r o t e n d e e l s i n termen v a n I s l a m en h a n d e l b e h a n d e l d . Inhoeverre S i e g e l z i j n t h e o r e t i s c h e v r a a g s t e l l i n g a l had o n t w i k k e l d v o o r d a t h i j t o t de a n a l y s e v a n de A t j e h s e samenl e v i n g k w a m , l i g t i n h e t d u i s t e r . W e hebben s t e r k de i n d r u k dat de v r a a g s t e l l i n g pas s c h e r p i s g e f o r m u l e e r d i s , n a d a t S i e g e l bekend was geworden met h e t A t j e h s e m a t e r i a a l . Het wordt nogm a l s gezegd : S i e g e l h e e f t z i j n m a t e r i a a l o v e r A t j e h g e s e l e c t e e r d , v e r w e r k t en g e p r e s e n t e e r d met h e t oog op z i j n t h e o r e t i s c h e p r e s u p p o s i t i e s en h y p o t h e s e s , d i e op z i c h z e l f geen b e t r e k k i n g hebben op A t j e h , n o c h op de I s l a m .
- 3 -
I I ATJEH 111 DE 19e BEUvV Voor deze t i j d s p e r i o d e kam men Snouck's en S i e g e l ' s werk met e n i g e g o o d w i l l met e l k a a r v e r g e l i j k e n . S i e g e l h a a l t Snouck oo v o o r t d u r e n d a a n , e n e r z i j d s om aan t e geven op welke k w e s t i e s z i j n v i s i e s a f w i j k e n van d i e van bnouck; a n d e r z i j d s om gegevens aan Snouck t e o n t l e n e n , d i e S i e g e l dan weer v e r der i n t e r p r e t e e r * binnen z i j n t h e o r e t i s c h kader. S i e g e l neemt a l s s t a r t p u n t van z i j n b e t o o g de k o n s t a t e r i n g van Snouck dat de u l e e b e l a n g , h o e w e l i n t h e o r i e v a z a l l e n van de o u l t a n , i n f e i t e o n a f h a n k e l i j k w a r e n . S i e g e l h a a k t dan i n :"Snouck was c o r r e c t i n p o i n t i n g out the p o l i t i c a l independence of the u l e e b e l a n g , a l t h o u g h he m i s c o n c e i v e d i t s b a s i s . S n o u c k saw the u l e e b e l a n g as p a r a t y p e s o f european l o r d s , t i e d t o p e a s a n t s t h r o u g h r i g h t s to l a n d ; h e thought o f them as d e r i v i n g t h e i r power f r o m revenues r a i s e d t h r o u g h f i n e s l e v i e d i n the s e t t l e m e n t o f d i s p u t e s and the c o n t r o l of land.He saw t h e i r p o s i t i o n s t h r e a t e n e d by the ulama who, c o n s t a n t l y u r g i n g reform i n accordance w i t h s j a r i a h , w i s h e d (Snouck t h o u g h t ) t o elèminate the u l e e b e l a n g s s o u r c e o f income.Snouck saw the u l e e b e l a n g as a l i e n a g i t a t o r s , d i s r u p t i n g the n a t u r a l arrangements o f A t j e h n e s e s o c i e t y . T h e c o n f l i c t between u l e e b e l a n g and ulama was t o him s i m p l y one more examp l e o f the c o n f l i c t between I s l a m i c Law and custom ( a d a t ) , f o u n d i n a l l i s l a m i c lands.He wanted the n a t u r a l harmony between l o r d s and p e a s a n t s r e s t o r e d and f e i t t h u s t h a t the ulama must be romoved from p o l i t i c s . " M a a r , v o l g e n s S i e g e l , : " a c t u a l l y the u l e e b e l a n g were s i m i l a r t o the c h i e f t a i n s of the West-coast o f l i i a l a y a ; t h e y had few t i e s w i t h v i l l a g e r s whom they s u p p o s e d l y r u l e d . T h i e r revenues came n o t from the a c i m i n i s t r a t i o n o l the l a w , but from t h e i r c o n t r o l o f the market.They used t h e i r p r o f i t s to s u p p o r t a body o f r e t a i n e r s who were the r e a l s o u r c e of t h e i r power.Dependent on t r a d e r a t h e r t h a n on t h e i r s u b j e c t s f o r r e v e n u e s , t h e y formed a c l a s s i s o l a t e d from v i l l a g e l i f e , i n c o n f l i c t w i t h the s u l t a n , a n d o c a a s i o n a l l y a t odds w i t h the u l a m a . A t j e h was n o t a s o c i e t y b i f u r c a t e d i n t o i s l a m i c and adat e l e m e n t s , b u t one d i v i d e d i n 4 g r o u p s : u l e e b e l a n g , u l a m a , the p e a s a n t s , a n d the s u l t a n and h i s group,-each of w h i c h had h i s own v i e w of the n a t u r e o f I s l a m and a d a t " . we moeten zeggen dat S i e g e l h i e r een b e l a n g r i j k e c o r r e c t i e op Snouck g e e f t . S i e g e l ' s a r g u m e n t a t i e o v e r de p o s i t i e van de . uleebelang i s verhelderend,en v e r k l a a r t k w e s t i e s d i e b i j Snouck o n o p g e h e l d e r d z i j n gebleven..ue ekonomische v e r h o u d i n g e n b i n n e n de A t j e h s e s a m e n l e v i n g z i j n door Snouck simpelweg n i e t beschreven.Onder de p a r a g r a a f " A t j e h n e s e t r a d e " , z e t S i e g e l o v e r t u i g e n d u i t e e n hoe i n de 19e eeuw de u l e e b e l a n g de stroom van im- en e x p o r t g o e d e r e n i n A t j e h c o n t r o l e e r d e n . I n de r i j s t v e r b o u w e n d e s t r e k e n waren ze t o l h e f f e r s op h e t h a n d e l s v e r k e e r , i n de p e p e r s t r e k e n waren ze g r o t e ondernemers d i e k a p i t a a l b e t r o k k e n u i t Penang (Malaya) en d i t k a p i t a a l weer i n v e s t e e r d e n i n de p e p e r l a d a n g s i n hun gebied."The u l e e b e l a n g l i n k e d growers and b u y e r s of p e p e r . They were p o l i t i c a l f i g u r e s because t h e y were f i r s t o f a l l c o m m e r c i a l f i g u r e s . T h e r e l a t i o n s between s u b j e c t s and r u l e r s i n t h e s e s t a t e s were a l l w i t h i n the framework of commerce. There were no o b l i g a t i o n s of a c i t i z e n as such.The o n l p c o n t a c t s between u l e e b e l a n g and s u b j e c t s were a t the p o i n t s where commodities changed hands".
- 4-
Z i j n inkomen had de u l e e b e l a n g u i t de h a n d e l ; v o o r m a c h t s u i t o e f e n i n g i n z i j n g e b i e d steunde h i j op een a a n t a l volgelingen :rakan.De r a k a n woonden i n o f b i j h e t h u i s van de u l e e b e l a n g , e n werden door hem onderhouden.ronder z i j n r a k a n zou de u l e e b e l a n g m a c h t e l o o s z i j n , z i j n p r e r o g a t i e v e n a f t e d w i n g e n . A l s de u l e e b e l a n g een a a n z i e n l i j k g e v o l g van a f h a n k e l i j k e r a k a n ' s had,zou niemand z i j n gezag d u r v e n troèseten. Het b e s t u u r s g e b i e d van de u l e e b e l a n g z a t p o l i t i e k l o s i n e l k a a r ; a l s een van de o n d e r h o r i g e mukim's over v o l d o e n d e k a p i t a a l kon b e s c h i k k e n om een e i g e n t r o e p raltan te o n d e r houden, creëerde deze mukim i n f e i t e weer een o n a f h a n k e l i j k e p o l i t i e k e e e n h e i d , e n werd m o g e l i j k een potentiële p o l i t i e k e opponent van de u l e e b e l a n g - f a m i l i e onder w i e r gezag h i j z i c h u i t g e w e r k t had. Dat de p o l i t i e k e m a c h t s u i t o e f e n i n g van üe u l e e b e l a n g b e r u s t t e op h e t vermogen een t r o e p r a k a n t e onderhouden,daar z i j n Snouck en S i e g e l hut eens i n . A l l e e n g e e f t Snouck de financiële bronnen van de u l e e b e l a n g n i e t d u i d e l i j k a a n , a l s p r e e k t h i j t e l k e n s van de i n k o m s t e n d i e ze b e t r e k k e n v a n u i t hun r e c h t s p r a a k i n hun t e r r i t o o r . ' i e r w i j 1 a n d e r z i j d s u i t Snouck's m a t e r i a a l weer b l i j k t dat d i e r e c h t s p r a a k van de u l e e b e l a n g w e i n i g om h e t l i j f had. S i e g e l s t e l t v e r d e r dat de band t u s s e n d o r p e l i n g e n en u l e e b e l a n g n i e t a l l e e n b e r u s t t e op c o n t r o l l e van de h a n d e l en m a c h t s u i t o e f e n i n g eoor een t r o e p rakan.De u l e e b e l a n g waren vaak i n h e t b e z i t van een s a r a k a t a - s c h r i f t e l i j k e oorkondes v r o e g e r door h e t s u l t a n a a t a f g e g e v e n . d e z e s a r a k a t a 's omschreven e n k e l e f o r m e l e v e r p l i c h t i n g e n van de u l e e b e l a n g aan de s u l t a n , e n de u l e e b e l a n g werden e r i n erkend a l s l e g i t i e m e b e s t u u r d e r s van hun g e b i e d , v e r a n t w o o r d e n j k v o o r de t o e p a s s i n g van de s j a r i a h . ünouck en S i e g e l w i j z e n e r b e i d e op dat de r e c h t e n en p l i c h t e n van de u l e e b e l a n g d i e de s a r a k a t a ' s o m s c h r i j v e n , s l e c h t s n o m i n a a l z i j n . M a a r de waarde van de s a r a k a t a a l s b r o n van p r e s t i g e v o o r de u l e e b e l a n g moet n i e t o n d e r s c h a t worden. S i e g e l : " H i s ( u l e e b e l a n g ) p o s i t i o n may have r e s t e d on h i s c o n t r o l o f l o c a l r e s o u r c e s and on h i s command of h i s r a k a n , but ±t was o n l y t h r o u g h the i d i o m of I s l a m t h a t h i s p o s i t i o n became m e a n i n g f u l to h i m s e l f and a c c e p t a b l e t o the r e s i d e n t s of h i s nanggrou.ïhe I s l a m p l a y e d a r o l e i n f u r n i s h i n g a framework o f agreement between v i l a g e r s and u l e e b e l a n g and p r o v i d e s an i d e o l o g y f o r a c l a s s o t h e r w i s e d e v o i d o f one. The u l e e b e l a n g made t h e m s e l v e s p a r t o f the myth o f A t j e h as an I s l a m i c s t a t e l ' De u l e e b e l a n g hebben aus een dubbele image :"0n the one hand they were l o o k e d upon as o i f i c e r s of the s t a t e , a n d t h u s are an a c c e p t e d p a r t o f A t j e h n e s e t r a d i t i o n . O n the o t h e r h a n d , i n p e r s o n the u l e e b e l a n g were f i g u r e s t o be f e a r e d , n o t admired.The i n c o n g r u i t y o i power and c u l t u r a l c o n c e p t i o n i n d i c a t e s the i s o l a t i o n of the u l e e b e l a n g from v i l l a g e r s . " Snouck z e g t d i t a l l e s n i e t met z o v e e l woorden,maar w e l i s e r b i j hem v e e l f e i t e n m a t e r i a a l te v i n d e n dat S i e g e l ' s argumentatie geheel r e c h t v a a r d i g t . wat de ulama b e t r e f t , h i e r i s e r h e t probleem : waren ze nu a l dan n i e t r i v a l e n van de u l e e b e l a n g ? Snouck,met g r o t e s t e l l i g h e i d : d e ulama z i j n de g r o t e r i v a l e n van de u l e e b e l a n g . S i e g e l , m e t n i e t m i n d e r g r o t e s t e l l i g h e i d : d e ulama z i j n géén - 5 -
r i v a l e n van de u l e e b e l a n g . Snouck s t e l t dat de u l e e b e l a n g twee p r i n c i p a l e meded i n g e r s h e b b e n , n l de p o l i t i e k e a d v o n t u r i e r s (waarover l a t e r meer),en de ulama.we moeten Snouck n i e t v e r k e e r d b e g r i j p e n door t e v e r o n d e r s t e l l e n dat h i j bedoelde dat de ulama de u l e e b e l a n g u i t hun p o s i t i e s zouden w i l l e n w i p p e n . I n de ogen van de ulama hadden de ule.ebele.ng wel d e g e l i j k een p l a a t s i n de A t j e h s e s a m e n l e v i n g , n l a l s b e s t u u r d e r s ( r a d j a s ) , z o a l s we zullen zien. Snouck v e r m e l d t s t e e d s weer de p r e s t i g e - p o s i t i e d i e de ulama i n A t j e h innemen:"Als bewaarders en v o o r t p l a n t e r s van de k e n n i s der h e i l i g e wet hebben z i j a a n s p r a a k op algemene v e r e r i n g , h e t t r o t s e r e n van hun woord g e l d t b i j n a a l s o n g e l o o f , e n ook i n hun k r i n g z i j n mannen w i e r voorbedemen b i j hun l e v e n i n r o e p t en w i e r g r a v e n men l a t e r a l s h e i l i g v e r e e r t . D e m y s t i e k h e e f t de l a t e r e I s l a m zo g e h e e l d o o r d r o n g e n , dat de meeste w e t g e l e e r d e n t e v e n s e n i g e r m a t e d i e d i e p e r e , meer i n t i e m e en g e h e i m z i n n i g e z i j d e van h e t r e l i g i e u z e l e v e n v e r t e g e n w o o r d i g e n " . ( S n o u c k , I , b l z 159). "De b e v o l k i n g g e l o o f t algemeen eau de v o l s t r e k t e waarh e i d van h e t g e e n de ulama's l e r e n , m a a r z i j i s van der jeugd a f gewend,zelve t e g e n d i e l e e r v o o r t d u r e n d t e z o n d i g e n en de ulama's d i e zonden i n s t i l t e t e z i e n a f k e u r e n , m i t s men hun n i e t t e n a b i j kome met v e r b o d e n zaken en h a n d e l i n g e n . Z e l f s b e o o r d e e l t de A t j e h e r d i e zonden b i j z i c h z e l f s t r e n g e r dan b i j een of andere u l a m a , d i e de wet o v e r t r e e d t . ' H i j ' , z o z e g t men,'zal d a a r v o o r wel een o f andere g e l e e r d e t e k s t hebben,mear v o o r ons i s h e t i e t s anders'.Men e e r t de ulama's door i n a n c h t n e m i n g van z e k e r e e e r b i e d i g e vormen,door vrome gaven,door z i c h i n hun t e g e n w o o r d i g h e i d van g o d d e l o z e p r a k t i j k e n t e onthouden; de ulama's h u n n e r z i j d s z i j n van jongs a f aan gewoon,minstens één oog v o o r de b o o s h e i d hunner A t j e h s e w e r e l d t e s l u i t e n , m i t s aan d i e algemene v e r e r i n g n i e t s o n t breekt . T r e e d t nu e c h t e r een ulama b u i t e n d i e a l l e d egse p e r k e n , gaat h i j h e t l a n d door om h e t l e v e n i n de g e e s t der wet t e hervormen,dan neemt de v e r e r i n g v o o r hem de g r o o t s t e a f m e t i n g en a a n , t e n z i j z i j n l e v e n i n f l a g r a n t e s t r i j d i s met z i j n p r e d i k i n g en k l a a r b l i j k e l i j k alléén hebzmcht z i j n s c h r e d e n b e s t u u r t . V l o A t j e h s e z o n d a a r s nemen i n de v o l s t e z i n d e e l aan z u l k een r e v e i l , d e o v e r i g e n d u r v e n n i e t a n d e r s dan de s c h i j n f annemen van ermee i n t e steramen. Tegenover z u l k een ulama s c h a a r t z i c h w e l soms een d e e l des v o l k s ; e v e n w e l n i e t a c h t e r een u l e e b e l a n g , d o c h a c h t e r een andere u l a m a , d i e i n o p v a t t i n g van sommige zaken van genen v e r s c h i l t . T h e o r e t i s c h e o p p o s i t i e tegen hervormenae ulama's i s de u l e e b e l a n g s dus g e h e e l o n m o g e l i j k ; i n de p r a k t i j k l a k t h e t een m a c h t i g h o o f d d i k w i j l s de beweging t e voorkomen of i n h a a r aanvang t e s t u i t e n -zo n i e t , d a n kan h i j op z i j n e i g e n volk n i e t rekenen".(Snouck,I,blz164-165). De potentiële r i v a l i t e i t t u s s e n ulama en u l e e b e l a n g i n v r e d e s t i j d z i e t Snouck a l a u s : "Een h e r v o r m i n g des l a n d s i n s t e l l i n g e n i n g o d s d i e n s t i g e z i n zou de u l e e b e l a n g a l l e s o n t n e m e n . Z e l f s a l g i n g men met de meeste m a t i g i n g i n v e r b a n d met de A t j e h s e v o l k s a a r d t e werk,dan nog zou b i j v o o r b e e l d de g e h e l e r e c h t s p r a a k d i e r hoofden,hun g r o t e b r o n van inkoms t e n , op houden t e bestaan,de u i t s p a n n i n g e n w a a r i n z i j behagen scheppen zouden v e r b o d e n worden,hun a a n z i e n zou o v e r g a a n op - 6 -
de v e r t e g e n w o o r d i g e r s v a n de n i e u w e o r d e v a n z a k e n . G e e n wond e r d u s , d a t de h o o i d e n met i n w e n d i g e e r g e r n i s en v r e e s de v e r s t e r k e r s v a n de g o d s d i e n s t z i e n o p t r e d e n . Met v r e e s , o m d a t hun g e e n weg t e r o n d u b b e l z i n n i g e b e s t r i j d i n g dier l i e d e n openstaat.Alle Atjehers toch z i j n ervan overtuigd en e r k e n n e n h e t , d a t hun g e w o o n t e n en i n s t e l l i n g e n v o l ma'siet (boosheid,zonde) z i j n , d a t bekeering v a n h u n weg h o o g n o d i g i s , e n d a t men w e l i s w a a r n i e t d o o r m a ' s i e t t e begaan,maar z e e r z e k e r door d i e t e v e r d e d i g e n , h e t g e l o o f v e r z a a k t en k a f i r wordt.hoe z o u nu e e n u l e e b e l a n g , oopk a l h a d h i j u i t z u c h t n a r z e l f b e h o u d e r l u s t i n , r u i t e r l i j k v i j a n d i g k u n n e n o p t r e d e n t e g e n e e n w e t g e l e e r d e , d i e de g o d s d i e n s t meer i n e r e w i l b r e n g e n ? Z - i j n e i g e n v o l k , w a a r o p h i j a l t i j d s l e c h t s v o o r w a a r d e l i j k kan r e k e n e n , z o u d e e l s z i c h o n t h o u d e n , d e e l s t e g e n hem i n v e r z e t komen. T e g e n c o n c u r r e n t e n v a n h e t s o o r t v a n T e u k o e Oemar k a n een u l e e b e l a n g , m i t s h i j n i e t t e zwak i s , z e g g e n : ' b l i j f b u i t e n m i j n g e b i e d , g i j h e b t e r n i e t s t e maken'.De w e t g e l e e r d e h e e f t g e e n g e b i e d , o f l i e v e r , z i j n g e b i e d i s o v e r a l , e n w i e hem zijn a r b e i d z o u w a l l e n v e r h i n d e r e n , w o r d t g e a c h t op t e s t a a n t e g e n God. De w i j s t e p a r t i j v o o r de u l e e b e l a n g s i s d u s , z i c h d o o r l i s t d i e l a s t i g e m e d e d i n g e r s van h e t l i j f t e houden of hen s a n z i c h t e v e r b i n d e n . D i t l e a t e t e g e l u k t de h o o f d e n m e e s t a l t e n o p z i c h t e v a n de gewone A t j e h s e u l a m a ' s ; w a n n e e r d e z e maar v a n de w e r e l d s e z o r g e n o n t h e v e n w o r d e n , l a t e n z i ' j de a d a t w e l v o o r h e t g e e n z i j i s , e n g e v e n s l e c h t s i n w o o r d e n hun a f k e u r i n g v a n e e n en a n d e r t e k e n n e n ' . ( S n o u c k , I , b l z 1 6 3 - 1 6 4 ) . We h e b b e n b i j S i e g e l a l g e z i e n d a t de i n k o m s t e n v a n de u l e e b e l a n g n i e t komen u i t de r e c h t s p r a a k , m a a r u i t de h a n d e l . H e l i g i e u z e h e r v o r m i n g e n z o u d e n n i e t d i r e k t de e k o n o m i s c h e p o s i t i e v a n de u l e e b e l a n g a a n t a s t e n , m ; a r w e l - e n h i e r i n w i l l e n we meegaan met S n o u c k - de p a s i s v a n hun p o l i t i e k g e z a g . A l s we de v e e l h e i d v a n f e i t e l i j k e g e g e v e n s d i e S n o u c k ons v e r s c h a f t a l s b a s i s nemen,met S i e g e l ' s a a n v u l l i n g , d a n k r i j g e n we h e t v o l g e n d e b e e l d v a n de p o s i t i e v a n de u l e e b e l a n g t e n o p z i c h t e v a n de u l a m a . H o e w e l de financiële m i d d e l e n v a n de u l e e b e l a n g v o o r t k o m e n u i t z i j n c o n t r o l l e v a n de h a n d e l , moet h i j z i j n p o l i t i e k e m a c h t s u i t o e f e h i n g , m e t z i j n t r o e p r a k a n , l e g i t i m e r e n . l e g i t i m e r i n g kan a l l e e n gebeuren door te r e f e r e r e n n a a r h e t d o m i n a n t e s y s t e e m v a n ( r e l i g i e u z e ) symbol e n , en d a t i s i n A t j e h o n g e t w i j f e l d de I s l a m . m e t a n d e r e w o o r d e n , om z i j n p o l i t i e k o p t r e d e n a a n v a a r d b a a r t e maken,moet de u l e e b e l a n g z i c h een i m a g e z o e k e n t e v e r s c h a f f e n a l s r a d j a d i e o p t r e e d t a l s b e s c h e r m e r v a n de I s l a m . I n v r o e g e r t i j d , d a a r h e e f t S i e g e l , s t e u n e n d op S n o u c k , a l op g e w e z e n , w e r d d a t i m a g e v e r s c h a f t d o o r de s a r a k a t a ' s d i e i n h e t b e z i t w a r e n v a n de u l e e b e l a n g f a m i l i e s . D e z e s a r a k a t a ' s waren u i t g e v a a r d i g d door v r o e g e r e I s l a m i t i s c h e S u l t a n s , e n ze p l a a t s t e de u l e e b e l a n g i n de p o s i t i e v a n r e c h t h e b b e n d e r a d j a op g r o n d v a n z i j n b e s c h e r m h e e r s c h a p v a n de I s l a m i t i s c h e ummat i n z i j n g e b i e d . D i t m a a k t e hem i n de o g e n v a n de d o r p e l i n g e n a a n v a a r d b a a r , maar w i j w i l l e n v e r d e r g a a n d a n S i e g e l . E i n d 19e eeuw was h e t s u l t a n a a t , e e n s s y m b o o l v a n de I s l a m i n A t j e h , v e r v a l l e n . M a a r w e l w a r e n e r de u l a m a ' s ( e n s a j j i d s ) d i e g r o o t r e l i g i eus p r e s t i g e g e n o t e n , z o a l s we g e z i e n h e b b e n . P i e t meer de grote sultanaten u i t vervlogen tijden,maar invloedrijke u l a m a ' s u i t h e t h e d e n w a r e n v o o r de A t j e h s e g e m e e n s c h a p 1
- 7
-
de symbolen van de I s l a m geworden.Zo was Habib Adurrahman ('de' H a b i b ' , h a b i b = g e l i e f d e ) , e e n w e t g e l e e r d e van a r a b i s c h e n i e t - A t j e h s e a f k o m s t , l a n g e t i j d de r e p r e s e n t a n t van a l l e s v/at v o o r I s l a m stond.Snouck z e g t van hem ; " I n de aanvang van z i j n v e r b l i j f i n A t j e h i s h i j v o o r a l o p g e t r e d e n a l s s t r e n g moslims w e t g e l e e r d e ; z i j n k e n n i s van de k i t a b s i s l a n g n i e t g e r i n g en v o o r A t j e h s e v e r h o u d i n g e n r u i m v o l d o e n d e om h e m , b i j een vrome l e v e n s w a n d e l , t o t h e t o n b e t w i s t e h o o f d der g o d s d i e n s t i g e p a r t i j t e maken.De g r o o t s t e g e l e e r d e t e r h o o f d p l a a t s erkenden a l s p o e d i g i n hem hun m e e s t e r , e n h i j g i n g a l l e n d i e hem v o l g d e n v o o r i n g o d s d i e n s t o e f e n i n g e n , d i e d i k w e r f e i n d i g d e n i n algemeen geween.De g o d s d i e n s t i g e en m o r e l e v e r d o r v e n h e i d der Atjehérs maakte h e t gewone o n d e r werp d e r g e s p r e k k e n u i t i n de i n t i e m e k r i n g van v r i e n d e n van hem,die a l d r a b i j u i t n e m e n d h e i d 'de H a b i b ' ( g e l i e f d e ) genoemd werd.het duurde n i e t l a n g of de H a b i b kon z i c h volkomen v e r l a t e n op a l l e ulama's,op a l wat v o o r g o d s d i e n s t i g w i l d e doorgaan en op een b e l a n g r i j k d e e l der k r a m a t - g e l o v i g e massa.Yan a l l e z i j d e n stroomde d u i z e n d e n mannen en vrouwen toe om s l e c h t s de hand van de H a b i b te magen k u s s e n , e n e l k o f f e r d e b i j d i e gelegenheid minstens z i j n pakje gepelde r i j s t , vaak min o f meer b e l a n g r i j k e , e l d g e s c h e n k e n . i x i j had dus de zo beduidende i n v l o e d gewonnen,die een A t j e h s e ulama met a s p i r a t i e s n ? a r gezag winnen kan,m a r z i j n i n v l o e d as g r o t e r dan d i e van z u l k een ulama o o i t kan z i j n , d a a r h i j z i c h van de A t j e h e r s door w e r e l d k e n n i s , d o o r z i c h t en p o l i t i e k t a l e n t o n d e r s c h e i d d e , en d a r h i j s a j j i d was.-ue g r o o t s t e ulama onder de A t j e h e r s z a l b i j u i t h o p e l o o s v e r d e e l d e v o l k a l t i j d n a i j v e r i g e k o n k u r r e n t e n t e g e n z i c h hebbeji; de H a b i b s t o n d a l s v r e e m d e l i n g b u i t e n de A t j e h s e p a r t i j e n , e n e l s s a j j i d boven a l l e A t j e h e r s " . ( S n o u c k , I , b l z 162). De u l e e b e l a n g , o m z i j n p o l i t i e k o p t r e d e n t e l e g i t i meren, h e e f t t e n oversta.rn van d e r g e l i j k e i n v l o e d r i j k e ulama's w e i n i g h o u v a s t meer aan z i j n s a r a k a t a . •.vil h i j nog l a n g e r a a n v a a r db- a r z i j n , dan z a l h i j i n een of andere vorm o p e n l i j k e e r k e n n i n g van de krant van de ulama moeten zoeken te v e r k r i j g e n . Snouck s t e l t dat e r met de meeste gewone A t j e h s e ulama's w e i n i g m o e i l i j k h e d e n z i j n op d i t punt :"Wanneer dezen maar van w e r e l d s e z o r g e n ontheven w o r d e n , l a t e n z i j de a d a t wel v o o r h e t g e e n z i j i s " . M a a r met de I n v l o e d r i j k e ulama's a l s de H a b i b , e n l a t e r T . T i r o , l i g g e n de zaken p r o b l e m a t i s c h e r . Dezen e i s e n v e r b e t e r i n g van de m o r a a l van de u l e e b e l a n g , e n s t r i k t e r e d o o r v o e r i n g van i s l a m i t i s c h e i n s t e l l i n g e n i n de samenleving. Tegenover de ulama s t a a n de u l e e b e l a n g d u i d e l i j k v o o r een dilemma : e n e r z i j d s , o p e n l i j k e o p p o s i t i e t e g e n de ulama i s n i e t m o g e l i j k ; m e n h e e f t e r k e n n i n g van de k a n t van de ulama n o d i g t e r l e g i t i m e r i n g van e i g e n p o l i t i e k e p o s i t i e . A n d e r z i j d s , z o u men t o e g e v e n aan de e i s e n e e r n a a r h e r v o r m i n g s t r e v e n d e ulama,dan zou dat z e k e r b e t e k e n e n dat de u l e e b e l a n g z i j n s p e l van i n t i m i d a t i e door m i d d e l van z i j n t r o e p r a k a n op zou moeten geven. Onze k o n k l u s i e i s dat Snouck een i e t w a t v e r k e e r d e term g e b r u i k t a l s h i j s p r e e k t van de ulama a l s "mededinger" van de u l e e b e l a n g . D e ulama erkennen h e t b e s t a a n van s e c u l a i r e r a d j a ' s , e n w i l l e n ze ook n i e t vervangen.j^at h e e f t bnouck ook z e k e r w i e t b e d o e l d . M a a r S i e g e l g, a t t e v e r a l s h i j de - 8 -
t e g e n s t e l l i n g e n t u sen u l e e b e l a n g en ulama w i l m i n i m a l i s e r e n . We kunnen h e t n i e t eens z i j n met S i e g e l a l s h i j s c h r i j f t : "A r e f o r m of l e g a l a d m i n i s t r a t i o n would not have weakened the u l e e b e l a n g s i n c e t h e i r r e v e n u e s came c h i e f l y from the c o l l e c t i o n of t o l l s . ... The c o n f l i c t f o c u s s e d more on the p e r s o n a l i m m o r a l i t i e s o f p a r t i c u l a r u l e e b e l a n g t h a n on p o l i t i c a l differences", o i e g e l z i e t o . i . n i e t d u i d e l i j k de p o l i t i e k e k o n s e k w e n t i e s van m o r e l e h e r v o r m i n g e n . o i e g e l v e r d e d i g t z i j n a r g u ment met de c o n s t a t e r i n g : " m o r e o v e r , s o m e u l e e b e l a n g a c t u a l l y t o o k p a r t i n t h e s e r e f o r m i s t eoventents and enhanced t h e i r p r e s t i g e b; t h e i r p a r t i c i p a t i o n " . We kunnen d i t ook z i e n , o f w e l a l s voortkomend u i t o p r e c h t e v r o o m h e i d , o f w e l v o o r t k o mend u i t de drang om e i g e n p o s i t i e v e i l i g t e s t e l l e n . De v e r h o u d i n g t u s s e n de ulama en u l e e b e l a n g z i e n we d u i d e l i j k n a a r v o r e n komen i n de A t j e h s e o o r l o g . S n o u c k h e e f t ons i n dezen een s c h a t van nauwkeurige gegevens n a g e l a t e n , v/aar we van u i t kunnen g a a n . I n de o o r l o g ook k r i j t e n de ulama een macht d i e ze i n v r e d e s t i j d n i e t h e b b e n . L a t e n we enouck u i t v o e r i g aan h e t woord l a t e n : " I n gewone b e t r e k k e l i j k r u s t i g e t i j d e n i s de u l e e b e l a n g de r a d j a van z i j n g e b i e d . B e s c h i k t h i j o v e r een e n i g s z i n s b e l a n g r i j k e anhang.dan z a l niemand z i j n gezag durven aanranden. ... óodra e r sprake i s van s t r i j d .. tweeërlei k o n k u r r e n t e n doen z i c h dan v o o r , d i e i n normale omstandigneuen minder g u n s t i g t e r r e i n v o o r hun werkzaamheid v i n d e n . De e e r s t e n b e s t r i j d e n om zo te zeg en de u l e e b e l a n g met wapenen van d e z e l f d e s o o r t a l s v/aarover h i j z e l f b e s c h i k t . Het z i j n g e l u k z o e k e r s , d i e min of meer o p e n l i j k n a r h e t u l e e b e l a n g s c h a p .. s t r e v e n . ..om t e s l a g e n hebben z i j t a c t n o d i g om de mensen aan z i c h t e b i n d e n : z i j moeten hun v o l g e l i n g e n r i j k e l i j k beschenken en zo b e h a n d e l e n , d a t z i j h e t b i j hen v e e l b e t e r hebben dan b i j de m e e s t a l g i e r i g e u l e e b e l a n g s . Om o v e r de d a a r t o e n o d i g e m i d d e l e n te b e s c h i k k e n moeten z i j steeds op nieuwe ondernemingen t o t u i t b r e i d i n g van hun i n v l o e d bedacht z i j n , z o w a t hun r a k a n ' s n i e t s t i l z i t t e n en t e l k e n s opnieuw door een d e e l van beh a a l d e b u i t v o o r hun moeite b e l o o n d worden. Een t y p e van d i t s o o r t i s de bekende Teukoe Üemar, d i e om z i j n m i l d h e i d en v r i e n d e l i j k h e i d door z i j n v o l g e l i n g en op de handen gedragen wordt en d i e van een i n de o o r l o g opkomende p a n g l i m a zonder g e b i e d z i c h opwerkte t o t de g e v r e e s de h e e r van b i j n a de h e l e e s t k u s t . . . I n e l k d e e l van z i j n g e b i e d van i n v l o e d t r e e d t h e t t r a d i t i o n e l e h o o f d op de a c h t e r g r o n d , z o d r a h i j z i c h vertoond!,wel wetende dat h e t anders s p o e d i g g e h e e l met hem ged an zoude z i j n . ..Wel hebben d i e a v o n t u r i e r s h e t v o o r d e e l van a l wat nieuw en v e r s i s t e g e n o v e r h e t oude en a f g e l e e f d e , m - a r z i j kunnen hun v o l g e l i n g e n n i e t t o t h e i l i g e i j v e r o f z e l f o p offerende toewijding b e z i e l e n . D i t kunnn de c o n c u r r e n t e n der tweede s o o r t , d e ulama's, wel*Waar een eixrgiek ulama .. o p t r e e d t om God's vVet t e g e n m e n s e l i j k e dwaasheid en s l e c h t h e i d te v e r d e d i g e n , i s h i j z e k e r , e e n k e r n van aanhangers t e v e r w e r v e n d i e v o o r hem door h e t vuur gaan; hoe a a n s t e k e l i j k voor s o m m i g e n , v e r b i j s t e r e n d op anderen z u l k e t o e w i j d i n g w e r k t z e l f s b i j een l i c h t z i n n i g v o l k , d a t h e e f t de opkomst van de I s l a m I n n e t b i j u i t s t e k w e r e l d s g e z i n d e Mekka bewezen. ;
;
- 9 -
En t e r w i j l de u l e e b e l a n g zonder s c r u p u l e s de a v o n t u r i e r s van h e t s l a g van feukoe Oemar b e s t r i j d t , z o l a n g h i j kan, s t a a t h i j m a c h t e l o o s t e g e n o v e r de u l a m a , d i e z e g t : " i k v e r l a n g geen duimbreed van uw grondgebied,maar i k v e r l a n g uw onderh o r i g e gehoorzaamheid aan God'." ( o n o u c k , A d v i e z e n , 1 , b l z 5 0 - 5 1 ) . De u l e e b e l a n g waren n i e t i n s t a a t een e f f e k t i e y e o o r l o g t e r e n de b i n n e n d r i n g e n d e v i j a n d t e v o e r e n ; e l k e u l e e b e l a n g had i n de a l l e r e e r s t e p l a t s z i j n e i g e n b e l a n g e n op h e t oog,en e r was geen coördinatie t u s s e n ae a f z o n d e r l i j k e u l e e b e l a n g s d i e e l k hun e i g e n bende hadden.we c i t e r e n weer bnouck : "waar h e t hun (de A t j e h e r s ) t e g e n l i e p waren de v e r t e g e n w o o r d i g e r s van de g o d s d i e n s t met hun v e r k l a r i n g e n b i j de hand : wie h e i l i g e o o r l o g w i l v o e r e n met de z e k e r h e i d van --oede u i t s l a g , m o e t b e g i n n e n met z i c h t e b e k e r e n van a l z i j n boze werken; .. men moet de door A l l a h b e v o l e n o o r l o g v o e r e n op de door A l l a h g e w i l d e w i j z e . A l l a h h e e l t i n z i j n wet z e l f de bronnen rangegeven w a a r u i t de k o s t e n van de h e i l i g e o o r l o g b e s t r e d e n moeten worden. . . v o o r a l moet een d e e l de± z a k a t d a a r v o o r b e s t e e d worden.Verder wekke men met k r a c h t t o t meerdere v r i j w i l l i g e b i j d r a g e n op,ook uoor t e w i j z e n op h e t g r o t e l o o n dat h i e r n a m a a l s hen w a c h t , d i e hun goed of b l o e d v o o r de h e i l i g e zaak v e i l gehad hebben.Men onthoudde z i c h ven h e t b r a d s c h a t t e n der kampongs i n w e l k e r n a b i j h e i d men l e g e r t (een p r a k t i j k waarvan de benaen d e r h o o i d e n z i c h f r e k w e n t b e d i e n d e n ) . . . E i n d e l i j k kan h e t n i e t goed gaan, wanneer t a l van k l e i n e benden zonder c e n t r a l e l e i d i n g a g e r e n ; er moeten l e i d e r s z i j n , d i e h e t g e h e e l o v e r z i e n en s t e e d s de b e l a n g e n van de g o d s d i e n s t en van a l z i j n b e l i j d e r s m h e t a a n g e v a l l e n l a n d v o o r ogen nebben. de r a d j a van A t j e h ( S u l t a n ) i s t e n o p z i c h t e van deze t o e s t a n d z i j n s l a n d s a l s een n i e t bestaande f a k t o r ; d e u l e e b e l a n g s , de e i g e n l i j k e r a d j a s des l a n d s , s l u i t e r f z i c h i n d o l e n t e l k b i n n e n z i j n l a n d p a l e n op en z i j n n i e t i n s t a a t t o t verenigde a k t i e , d e hoofden der v r i j w i l l i g e r s b e n d e n missen de voorwaarden,waaraan de a n v o e r d e r s i n de h e i l i g e o o r l o g moeten v o l d o e n -op ons de ulama's r u s t de t ak,de a j i h a d t e £
X* 6 £T
& ~L Q XI •
Deze en d e r g e l i j k e r e d e n e r i n g e n vormden de grénds l a g d e r m a c h t s o n t w i k k e l i n g van Teungkoe T i r o en z i j n medew e r k e r s of k o n k u r r e n t e n . ..de ulama's weraen de l e i d e r s deroorlog. K r a c h t i g e r dan v r o e g e r k l o n k e n t o e n hun v e r w i j t e n ; t e g e n de u l e e b e l a n g s , w i j l z i j s t i l z a t e n ; t e g e n een d e e l d e r k a m p o n g b e v o l k i n g , w i j l h e t a a r d s e v o o r d e l e n boven hemels l o o n s t e l d e , t r a a g was i n werken der b e k e r i n g , w e i n i g s t e u n v e r l e e n d e aan de k r i j g e r s . ... E l k der a k t i e v e ulama's ging. dus rmna m h e t g e b i e d waar h i j i n v l o e d had o f hoopte t e v e r k r i j g e n , e n v e r k o n d i g d e de h o o f d z a k e n van de l e e r des . h e i l i g e n o o r l o g s met vernieuwde k r a c h t . T e r b e t e r e v o o r b e r e i d i n g van h e t g r o t e werk moest men ook v e r v a l l e n moskeeën herbouwen,de e r e d i e n s t hoog houden,de v o l k s z o n d e n b e s t r i j d e n . m e t de g o d d e l o z e v e r maken der A t j e h e r s moest h e t u i t z i j n . . . . " . ( S n o u c k , I , b l z 180,183-184). , ,. , . Ook de p a s s i e v e u l a m a ' s , d i e op hun b i d k a r p e t j e b l i j ven en de h e l e zaak i n Gods handen a a n b e v e l e n _ z o n a e r meer, k r i j g e n v e r w i j t e n t e h o r e n over hun p a s s i v i t e i t . "Zo begon de meer u i t s l u i t e n d godsdienstige periode U
-
10
-
4
4
van de oorlog,waarin t o t a a n l i j n dood
' ^ ^ f ^ U b ' .
j n r e u s a c h t i g succes '.(onouck .dyiezer , ^ oorlog ïeunekoe T i r o slaagde e r i n door zirjn x hogere geneol t o t een Z ^ ^ ^ ^ ^ n ^ l * enig mate dan voorheen, tot een SO±^OOL b ruimte van g e l a s succes optredende ^larna i n » a n z i e ^ ^ ^ ^ belang, middelen minstens g e l i j k v r i i w i l l i g komen en d i t voerdeel dat z i ^ n v o l g e l i n g e n j - j w x l l i g ^ ^ ^ ^ s c de opengevallen ,l:- a ^ £ j a £ a . . Tshro, dan worden ingenomen;gaat het £ t godsdienstige vrezen hem inderdaad en de uleeb an n nex g zowel a l s ongodsdienstige deel des v o l K o . v A d v i e z e n , I , b l z 72). « zagsvehoudingen l i g g e n D u i d e l i j k nv akt onouck hoe ae gez | i i ^ c ^ &rc e i ^ ö u ^ ulama's te raFe boToren te g an. d a t f\ l t,Z er drieërlei voïsten :h a1.de profeten,aie O o r s p r o n k e l i j k z i j n er drieërlei r t e n a l s over i n vroeger eeuwen regeerden,zowel over ae i het u i t w e n d i g e der onderdanen; 2.de ulama ge* g ^ voeren over de h a r t e n en ^ l e n , % d e gdaxnoc. J lichamen regeren,m « . ^ wie men a l e ^ t s ^ an ^ s c h u l d i g is,wanneer zi3 ^ r e r e e n s t e g i j ^ wet handelen z o a l s ^ - ^ r a d j a ' s o p z i c h z e l i staan en z i n z i j n i e f m e e r met de ulama's verbonden g ^ ^ ^ S a * die men t o t één samendraait,dan v e r l i e z e n op gezag%(3nouok,Adviezen,I,blz i u u . emar met T y p i s c h voor de hele vernouaing i b hem rt veel o p e & a r h ° £ »Se ' ^ ^ U t do z i
l o e d
d e
raet
c
0
a
L
a
m
u l e e
T
e n
h
d e
n e
e
m a l e
d e
d e
a a m h e i d &
3
T
0
™ ^/ret°
do zagen au, ul at V o andere v i s i e op p o l i t i e k e mers van de ummat Is 5' .or !; £ p i ,ats,als men machthebbers i s er i n de J ^ ^ ^ i e m w i l zien.net a l t e r n a t i e f tenminste de machthebber a l s l e g i t i e m w i l e
K e e n
a
i n s t e l l i n g h i j de «ratae
a
c
h
t
i
g
c o n f l i k t tussen \ °?? P x t r e r i i s kunnen we de zaak zo voorulfcebelang en ulama. In J ® ! ? " ^ ™ g \ g onzeker om het s t e l l e n : de p o s i t i e van de ^ ^ e b e l a n g i s te ^ . zonder s t a t u s van l e g i t i m i t e i t te • ü * b e r e i d Je uleebelang a l s l e ^ t i c m e ^ t aanvaarden en te erkennen op V Ü Ü ummat i s l a m , maken met hun p l i c h t e n ^ b e s c h e r m e r var belang haar het k o n f l i k t i s i n v ^ ° g ° ^ ^ r rijkz i j n i n f e i t e * a n a e l s f i g u r e n en t o l h c . l e ^ ^ dom en macht,wat ook hun image mog proberen aan te moten en wax ae ook wat Snouck gedeeltSij^fsleS^ *• van de ulama H
i
e
r
Z
1
t
G
(xod»B.
n
e
t r
t é
fle
t u u r d c r s
u l a m a
o
u l e e
f
s
n a k e n d
n
a
a
z i c h z e l f
t o c k e n n e n <
- 11 -
s
t e
r
n
s
op de p o s i t i e van de u l e e b e l a n g , e n v a n u i t h e t image d a t de u l e e b e l a n g z e l f h o o g h i e l d e n , h e e f t onouck hen té v e e l g e z i e n a l s b e s t u u r d e r s v a n hun g e b i e d , e n t e e i n i g a l s k a p i t a a l k r a c h t i g e h a n d e l s f i g u r e n . Z o b e h a n d e l t onouck de u l e e b e l a n g onder h e t h o o f d s t u k : " S t a a t s b e s t u u r en r e c h t s p r a a k " . T e r w i j l de u l e e b e l a n g z i c h j u i s t s l e c h t s z o v e e l aan " s t a a t s b e s t u u r en r e c h t s p r a a k " g e l e g e n l i e t l i g g e n , a l s hun image hen gebood. met nadruk v e r m i j d e n v/e de term "adat-rhoof d". d a t i s o . i . een v r i j o n g e l u k k i g e t e r m , v o o r a l om d a t men ze g e b r u i k t om de meest d i v e f s e s o o r t e n t r a d i t i o n e l e machthebbers mee aan t e d u i d e n , o n g e a c h t wat de b a s i s i s v a n de p o l i t i e k e macht. P e r s o n e n d i e hun p o l i t i e k e gezag v o o r een b e l a n g r i j k d e e l o n t l e n e n aan hun p o s i t i e i n de v e r w a n t s c h a p s - s t r u k t u u r (vb de minangkabause h o o f d e n ) , z o w e l a l s p e r s o n e n d i e hun p o l i t i e k gezag g o e d d e e l s danken aan hun s u c c e s i n de h a n d e l (vb l i a k a s s a a r s e en B u g i n e s e h o o f d e n ) , k r i j g e n h e t e t i k e t van " a d a t h o o f d " o p g e d r u k t . P e r s o o n l i j k zouden we h e t b e g r i p " a d a t h o o f d " a l l e e n d<é*,dr w i l l e n h a n t e r e n , v a a r de p o l i t i e k e machthebber t e r l e g i t i m e r i n g v a n z i j n gezag r e f e r e e r t n e r de a d a t , o l l i e v e r g e z e g d , r e f e r e e r t n a a r " d a t wat adat i s " . I n A t j e h r e f e r e e r t de u l e e b e l a n g e c h t e r n i e t n a a r de a d a t . Om weer t e r u g t e k e r e n t o t o i e g e l , w a t h i j benadrukt b i j de u l a m a , i s hun e r v a r i n g v a n overgang v a n n e t dorp en de f a m i l i e w a a r i n z i j geboren z i j n , n a a r de p e s a n t r e n w a a r i n ze hun g o d s d i e n s t i g e o p l e i d i n g k r i j g e n . " U l a m a had t o l e a v e the v i l l a g e , w h e r e r e a a t i t n s h i p s were governed by k i n s h i p , i n o r d e r t o u n i t e as muslims i n t h e r e l i g i o u s s c h o o l s . The e x p e r i e n c e o f t h e two r a d i c a l l y d i f f e r e n t k i n d s of l i f e made them s t r e s s t h e q u a l i t i e s common t o a l l men r e g a r d l e s s o f s o c i a l i a e n t i f i c a t i o n s . T h e y saw t h e i r own l i f e i n t h e r e l i g i o u s s c h o o l s as a m a n i f e s t a t i o n of commen human n a t u r e . T h e i r views expressed not only t h e i r place i n Atjehnese s o c i e t y , b u t a.lso t h e i r passage from v i l l a g e t o r e l i g i o u s s c h o o l . T h e i r a b i l i t y t o exprees t h e n a t u r e o f passage from the v i l l a g e l i n k e d them,on • c c a s i o n , t o v i l l a g e r s w i t h a s t r e n g t h t h a t t h e u l e e b e l a n g seldom a c h i e v e d i n t h e i r r e l a t i o n shix> w i t h t h e i r suhjoo-fcu. The ulama's v i e w o f t h e n a t u r e o f man and s o c i e t y , s t r e s s i n g t h e q u a l i t i e s o f men and n o t t h e i r s o c i a l r o l e s , was o n l y oecasionalïy p o p u l a r l y a c c e p t e d i n t h e 19th ' c e n t u r y . r o t o n l y u n t i l t h e 1930's d i d i t beoome t h e b a s i s o f men's awareness o f t h e i r s o c i e t y " . Wat o i e g e l dus b e n a d r u k t i s n i e t de i n h o u d v a n ae l e e r van de I s l a m , d i e e i s e n s t e l t en s o c i a l e k o n s e k w e n t i e s h e e f t , maar meer de e r v a r i n g d i e de ulama opdoet d o o r d a t h i j l o s komt t e s t a a n v a n t r a d i t i o n e l e s o c i a l e b a n d e n . J a t l a a t s t e a s p e k t i s ook i j onouck h e r h a a l d e l i j k t e r u g t e v i n d e n a l s h i j t e l k e n s weer a a n g e e f t d a t de ulama n i e t b e p e r k t i s (qua w e r k t e r r e i n en i n v l o e d ) deor l o k a l i t e i t . M a a r d a a r n a a s t i s onouck u i t s t e k e n d op de hoogte met wat men de " k u i t u u r g e s c h i e d e n i s v a n de I s l a m i t i s c h e beschaving''' zou kunnen noemen. En h i j v e r g e l i j k t A t j e h s e t o e s t a n d e n ook t e l k e n s weer met contemporaine en h i s t o r i s c h e o n t w i k k e l i n g e n b i n n e n de I s l a m i t i s c h e c i v i l i s a t i e e l d e r s . J a t I r a t s t e doet o i e g e l nergens.we k r i j g e n n i e t de i n d r u k d a t o i e g e l e r g op de hoogte i s met de g e s c h i e d e n i s en s o c i o l o g i e van de I s l a m . E n G e e r t z moge op de c o v e r Öiegels werk l u i d e a a n p r i j z e n a l s een g r o t e - 12 -
b i j d r a g e aan de g o d s d i e n s t s o c i o l o g i e , i ;en b i j d r a g e t o t de s o c i o l o g i e ven de I s l a m z i e n we e r jammer genoeg n i e t i n . S i e g e l w e r k t naar een o p l o s s i n g van een a n t h r o p o l o g i s c h e p r o b l e e m s t e l l i n g t o e , d i e o p z i c h z e l f n i e t s met de I s l a m sec of met A t j e h te maken heeft» maar met de u i t w e r k i n g ven z i j n p r o b l e e m s t e l l i n g h e e f t h i j t o c h ook v e l e h o o g s t i n t e r e s s a n t e d i n g e n t e zeggen, h e t i s daarom dat we S i e g e l u i t v o e r i g a a n h a l e n . m i j z e t u i t een dat de hervormingsbewegingen,waer Snouck o v e r g e s p r o k e n h e e f t (op b l z 6,7,8,en 10 g e c i t e e r d ) , e e n enorme a a n t r e k k i n g s k r a c h t hadden,maar n o o i t hun d o e l b e r e i k t e n . n i j g e e f t d a a r v o o r een c o h e r e n t e v e r k l a r i n g , u i t g a a n d e van de a a r d van h e t d o r p s l e v e n . " I n the 1 9 t h c e n t u r y , m o s t A t j e h n e s e l i v e d i n terms of v i l l a g e and k i n s h i p . A man's a s s o c i a t i o n s and the c o u r s c of h i s l i f e depended on the t i e s g i v e n him a t b i r t h . T h e o n l y e x c e p t i o n s to t h i s p a t t e r n were o f f e r e d by the r e f o r m movements and the pesantren.Men took adventage of t h e s e o p p e r t u n i t i e s a t the p o i n t of t h e i r l i f e - c y c l e v/hen they were most deprived.". En dan komt o i e g e l . met een mooi s t u k e t h n o g r a f i s c h e b e s c h r i j v i n g van h e t A t j e h s e f a m i l i e l e v e n , d a t h i j i n p a r t I I I van z i j n werk nog v , e l v e r d e r u i t w e r k t . h i j g e f t een welkome a a n v u l l i n g op S n o u c k , a i e s l e c h t s een v r i j summiere b e s c h r i j v i n g van h e t d o r p s - en f a m i l i e l e v e n g e e f t . h e t essentiële van S i e g e l ' s b e t o o g i s de wankele p o s i t i e ven ae gehuwde man b i n n e n z i j n g e z i n . u i e p o s i t i e was a l wankel i n de 19e eeuw, m a r g a t nog v e r d e r a c h t e r u i t i n de 30or j a r e n , a l s de u i t de r a n t a u t e r u g k e r e n d e e c h t g e n o o t n i e t meer i s a l s g a s t i n z i j n e i g e n g e z i n . U i t werkt n a d e l i g i n op de s e l f esteem van de A t j e h s e man. B i j de u l a m a , d i e i n ae p e s a n t r e n gevormd a a s , l a g d i t anders.he u l a m a , l e v e n d b u i t e n de t r a d i t i o n e l e v e r b a n d e n , moest nieuwe s o c i a l e normen hebben om h e t samen-leven op te b a s e r e n . h e t z i j n de s o c i a l e normen van de I s l a m , n e e r g e l e g d i n de S j a r i e h , d . i e de t r a d i t i o n e l e banaen en v e r p l i c h t i n g e n o v e r s t i j g e n . S i e g e l suggereert min of nrner dat de ulama de I s l a m i t i s c h e normen v o o r de o r d e n i n g van de s a m e n l e v i n g aanvaard en b e n a d r u k t hebben v a n u i t hun p e s a n t r e n e r v a r i n g b u i t e n a l l e t r a d i t i o n e l e banden,en dus b u i t e n a l l e t r a d i t i o n e l e normen,te s t a a n . P e r s o o n l i j k z i j n we g e n e i g d meer nadruk te l e g g e n op de dyn: mische k r a c h t d i e e r van de ideeën van de I s l a m omtrent s o c i a l e o r d e n i n g u i t g a a t . h a a r h e t r e s u l t a a t i s ' h e t z e l f d e : " I s l a m i c i d e a s p r o v i d e d an i d i o m by w h i c h u n i t y d e s p i t e sècial d e s t i n c t i o n c o u l d be e x p r e s s e d " . M a a r , z e g t S i e g e l , : " t h e s e i d e a s were e f f e c t i v e however o n l y t o a c e r t a i n e x t e n f ' . L e r e l i g i e van de ulama was n i e t de r e l i g i e van de d o r p e l i n g e n . l i e t v e r s c h i l komt d u i d e l i j k n a r v o r e n a l s ae ulama's h e r v o r m i n g e n gaan p r e d i k e n , w a a r b i j ze dan t i j d e l i j k g r o t e s u c c e s s e n b e r e i k e n ( z o a l s 'de h a b i b ' , waarover we Snouck u i t v o e r i g aangehaald hebben),maar geen s u c c e s hebben met m a a t s c h a p p i j h e r v o r m i n g ( i n I s l a m i t i s c h e z i n ) op l a n g e r e d u u r . S i e g e l : " T h e ulama p r e a c h e d r e f o r m i n t h i s w o r l d as a p r e l u d e t o the n e x t . l h e y had i n mind the a b o l i t i o n of the r i t u a l s t h a t e x p r e s s e d p a r t i c u l a r i s t i c t i e s i n t a v o r o f the u n i o n o i men t h r o u g h the l a w . V i l l a g e r s howe v e r u n d e r s t o o d them t o be o f f e r i n g an a l t e r n a t i v e t o t h i s l i f e i n the n e x t w o r l d . Tire r e f orm-movements d i d not mean t o them t h a t l i f e i n t h i s v/orld s h o u l d be d i f f e r e n t , b u t r a t h e r - 13 -
t h a t t h r o u g h r i t u a l one c o u l d a t t a i n an a l t e r n a t i v e t o t h i s world i n the next". De H a b i b , e v e n a l s l a t e r T.Tit©,weet t i j d e l i j k g r o o t enthousiasme t e wekken en v e l e openbare p r o j e k t e n , a l s moskeeenbouw, wegenver b e t e r i n g e t c , u i t g e v o e r d t e k r i j g e n . D e z e ulama's weten onder de d o r p e l i n ; en een nieuw,hoewel t i j d e l i j k , i d e n t i t e i t s g e v o e l b u i t e n v e r w a n t s c h a p op t e vrekken.Aan ae door ae ulama's geïnitieerde g e m e e n s c h a p s p r o j e k t e n w e r k t e n de d o r p e l i g n o l i n g e n a l s m o s l i m ' s , e n ze gaven d a a r b i j heun b e l a n g e n a l s d o r p e l i n g e n en a l s l e d e n van de^ verwantschapsgroep,op-r hen w e r k t e zonder t e l e t t e n op de s o c i a l e o n d e r s c h e i d i n g e n d i e p r e v a l e e r d e n i n h e t a l l e d a a g s e l e v e n . h e n z i e t zo'n p r o j e k t a l s een d e e l v a n de r e l i g i e u z e p l i c h t , i b a d a h . Voor de ulama z i j n de openbare p r o j e k t e n s l e c h t s een k l e i n d e e l v a n de beoogde h e r v o r m i n g e n v a n de s a m e n l e v i n g op de l a n g e r e duur.De normen o n t l e e n d -an de I s l a m en h a a r S j a r i a h zouden de b l i j v e n d e b a s i s v o o r de s o c i a l e o r g a n i s a t i e moeten g an vormen. "But t h e v i l l a g o r s saw t h e p r o j e c t s q u i t e d i i f e r e n t ly.ïTearly a l l o f them h e l p e d n o t because p a r t i c i p a t i n g was s o m e t h i n g o f t h e same n a t u r e as t h e r e s t o f t h e i r l i f e , b u t because i t was e s s e r i t i a l l y d i f f e r e n t . " D e d o r p e l i n g e n d a c h t e n b e l o n i n g i n h e t h i e r n a m a a l s t e k r i j g e n . " P o r t h e m , i t was a d e p a r t u r e o f t h e i r o r d i n a r y s o c i a l l i f e . H o w e v e r , s o l o n g as k i n s h i p and l o c a l i t y were t h e bases o f s o c i a l o r g a n i s a t i o n , r e f o r m movements c o u l d n o t succeèd i n making s j a r i a h , a s t h e ulama c o n c e i v e d i t , t h e b a s i s o f s o c f a l l i f e i n any permanent way.The a p p e a l o f t h e s e movements t o v i l l a g e r s was n o t t h e r e f o r m o f s o c i a l l i f e , b u t t h e d i s s o l u t i o n of t r a d i t i o n a l bonds i n f a w o r o f a n o t h e r , a l b e i t tempor- r y , k i n d o f i d e n t i t y " . Op c o h e r e n t e w i j z e l a a t S i e g e l ons dus z i e n waarom de hervormingspogingen ven de ulama i n ae 19e eeuw geen b l i j vend r e s u l t a t hebben.Deze h e l e k w e s t i e i s h e t waar S i e g e l ' 8 werk om d r a a i t . Maar l a t e n we S i e g e l ' s h e l e b e t o o g o v e r de w i j z e waarop de ulema de p a r t i c u l a r i s t i s c h e banden v a n l o k a l i t e i t en v e r w a n t s c h a p pogen t e o v e r b r u g g e n , e n deze t r a c h t e n t e v e r v a n g e n door de u n i v e r s e e l g e l d e n d e s o c i a l e normen v a n de I s l a m , n o g eens goed overdenken.Dan komen we t o t h e t b e s e f dat d i e g e l i n f e i t e n i e t s w e z e n l i j k s nieuws h e e f t gezegd. Want s i n d s l a n g hebben d i v e r s e europese i s l a m i t o l o g e n met g r o t e nadruk e x p l i c i e t gewezen op de bewuste i n t e n t i e b i n n e n de Islam,om i n h e t s o c i a l e l e v e n a f t e r e k e n e n met p a r t i k u l a r i s t i s c h e banden v a n f a m i l i e , v e r w a n t s c h a p , s t a m v e r b a n d , l o k a l i t e i t , n a t i e en ras.we menen d a t h e t Snouck i s geweest d i e / e r u i t d r u k k e l i j k op h e e f t gewezen d a t h e t v e r t r e k van Mohammed u i t Mekka (de H i j r a ) , g c e n n e g a t i e v e v l u c h t was, maar do p o s i t i e v e h a n d e l i n g van h e t konsekwent d o o r s n i j d e n van z i j n v e r w a n t s c h a p s b e t r e k k i n g e n . I n Medina h e e f t de P r o f e e t de gemeente opgebouwd,niet op b a s i s v a n t r a d i t i o n e l e r e l a t i e s , maar op b a s i s v a n h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k b e l i j d e n v a n de I s l a m , d e Onderwerping ; an God.En a l l e o v e r t u i g d e I s l a m i e t e n na de P r o f e e t hebben d e z e l f d e i n t e n t i e gehad,n-1 a f t e doen met de p a r t i c u l a r i s t i s c h e banden.Het overkomen v a n de p a r t i c u l a r i s t i s c h e banden i s n a t u u r l i j k b i j u i t s t e k gesymbol i s e e r d i n de h a d j , w a a r a l l e n i n p a r t i c i p e r e n i n hun h o e d a n i g h e i d a l s M o s l i m , a l l e n g e l i j k , a l l e n b o e t e l i n g e n v o o r God,wat ook hun aa.rdse s t a t u s i s i n n e t d a g e l i j k s l e v e n . - 14 -
B e h a l v e dat S i e g e l i n h e t g e h e e l n i e t r e f e r e e r t n<ar wat i s l a m i t o l o g e n i n deze k w e s t i e a l t e r berde g e b r a c h t hebben,doet h i j i n z e k e r o p z i c h t nog een s t a p t e r u g t e n opz i c h t e van de i s l a m i t o l o g e n . N a m e n l i j k waar h i j ae i n t e n t i e van de ulama om de p a r t i c u l a r i s t i s c h e banden t e o v e r s t i j g e n , v e r k l a r t v a n u i t hun p e r s o o n l i j k e e r v a r i n g e n , o p g e d a a n door de overgang van h e t d o r p s l e v e n n a a r h e t p e s a n t r e n l e v e n . Deze p s y c h o l o g i s c h e v e r k l a r i n g i s z w a k , v o o r a l omdat ze o v e r b o d i g ie', want i n de l e e r en p r a k t i j k van de I s l a m van a l l e t i j d e n , i e i n h e r e n t v e r v a t ee i n t e n t i e om de p a r t i c u l a r i s t i s c h e banden t e o v e r s t i j g e n . D e A t j e h s e ulama vormen s l e c h t s een d u i d e l i j k g e v a l van d i t v e r s c h i j n s e l d a t z i c h t e l k e n s weer i n de I s l a m v o o r d o e t . E e n v e r s c h i j n s e l dat de r e l i g i e van de I s l a m meebrengt,moet men n i e t w i l l e n v e r k l a r e n i n termen van de p e r s o o n l i j k e e r v a r i n g e n van de A t j e h s e ulama alleen. T e n s l o t t e , v o o r d a t h i j o v e r g a a t n a a r do b e s c h r i j v i n g van A t j e h i n de '30er j a r e n , g . e f t d i e g e l nog aandacht . an de A t j e h o o r l o g . H i j p r o b e e r t de k r a c h t t e v e r k l a r e n d i e u i t g i n g van de ulama's d i e o p r i e p e n t o t h e t v o e r e n van de o o r l o g . S i e g e l : " T h e r e a s o n l i e s i n the n a t u r e o f the ulama's a p p e a l a n d " i n t h o i r p a r t i c u l a r e x p e r i e n c e . T h e a p p e a l was not t o the o b l i g a t i o n s of man i n s o c i e t y , r a t h e r t h e y a p p e a l e d t o the p e a s a n t s because t h e y s t r e s s e d the u n i t y of a l l men c e s p i t e d e s p i t e the s o c i a l i d e n t i t i e s which s e p a r a t e d them.And a s s o c i a t e d w i t h t h i s a p p e a l was an i d e a of p e r s o n a l t r a n s i t i o n t h a t u r g e d men t o l e a v e behind the t i e s o f k i n s h i p i n o r d e r to u n i t e as muslims.They a p p e a l e d t o men not t o a c t as v i l l a g e r s but as mualims;to the ulama t h i s meant forgetting traditional social identities. w h i l e the ulama e n v i s i o n i z e d a community of b c l i e v o r s on e o r t h , t h e e f f e c t i v o s„mtol of t h e i r a p p e a l i n the A t j e h n e s e v/ar (and i n r e f o r m movemenls) was paradise.' .. ' Only the u l a m a , d r a w i n g on t h e i r e x p e r i e n c e of c r o s s i n g i n s t i t u t i o n a l b o u n d a r i e s , c o u l d a p p e a l on t h i s b a s i s and t h e r o b y m o b i l i z e masses of people'.'. „ " . ' ' h a a r de ulama f a a l d e n op l a n g e t e r m i j n , e n e r z i j d s omdat de 4 0 1 1 a n d s e m i l i t a i r e macht s u p e r i e u r was,maar a n d e r z i j d s ook " b e c a u s e , w h i l e the ulama wantod t o b u i l d a new s o c i e t y o.\ e a r t h , o n l y the a f t e r w o r l d a p p e a l e d t o the v i l l a g e r s . l t was not u n t i l the 1930' s t h a t men began t o r e a l i z e a new l i f e i : t h i s w o r l d was possible." Ik w i l h i e r n i e t t e r u g komen op H j n bezwaren d i e i k j u i s t v o o r deze passage had u i t e e n g e z e t ; a i o bezwaren g e l d e n n a t u u r l i j k ook deze passage van S i g e l . I n deze passage g e e f t S i e g e l dus i a a l t y p | s c h aan w a a r i n de k r a c h t van de a p p e a l van de ulama g e l e g e n moet z i j n geweest.Maar onouck k r i j g t d : a r b i j ook een h a r f i k s e vegen u i t de pan: "Snouck a t t r i b u t e d the ulama's s u r . ± winning p o p u l a r s u p p o r t s o l e l y (!) t o the c o n f u s i o n t.^t the war had c r o a t e d j t h e c o n f u s i o n of war d i s r u p t e d the D O L by w h i c h t h e v i l l a g e r s were a t t a c h e d t o the t l s b e l a n g . T o r e p l a c e t h e s e bonds p e o p l e t u r n e d to Islam.Tht u.-ma took aöventaga of t h i s t o i n i t i a t e r e i o r m s t h e y ha*, a l a a y s wantod a n d , i n d o i n g s o , t o undermine f u r t h e r the a u t h C i t y f the uleebelang».' l i - a r , z e g t S i o g e U " t h e r e i s no e v i q n e e t h a t the bonds e v e r e x i s t e d " . r
v
e s
n
6
e
a
0
- 15 -
E e r l i j k gezegd weet i k n i e t goed wat i k , an moet met deze b e w e r i n g van S i e g e l t e n a n z i c n van Snouck. .•.ant wat Snouck i n f e i t e d o e t , i s p r o b e r e n na t e g an wat de d r i j f v e r e n a c h t e r h e t h a n d e l e n van de ulama's waren ( w a a r b i j h i j de a k t i e v e en de p a s s i e v e ulama's o n d e r s c h e i d t ) . E n Snouck ge e f t ook aan dat de symbolen waarmee hisixxaïk de ulama h e t v o l k m o b i l i s e e r d e n , r e l i g i e u z e symbolen waren.En S i e g e l v r a a g t z i c h s p e c i f i e k af,waarom j u i s t d i e symbolen nu zo e f f e k t i e f a p p e l l e e r d e n aan h e t v o l k . I k z i e daarom n i e t goed waarom S i o g o l zo hoog n o d i g bovengenoemde opmerkingen aan h e t a d r e s van Snouck moest maken. de hebben h i e r b o v e n ( b l z 10-11) a l g e z i e n wat onouck, i n meer c o n v e n t i o n e l e termen a l s o i e g e l , g e z e g d h e e f t o v e r de r o l van de ulemo i n de o o r l o g , e n o v e r do b a s i s van h e t p r e s t i g e van de ulema ( b l z 6 ) . .ant op grond van hun p i * e s t i g e was h e t o n g e t w i j f e l d dat de h e t v o l k konden m o b i l i s e r e n . V/at Snouck ons l i a t z i e n i s welk een p r e s t i g e de ulama ( p o t e n t i e e l ) h e e f t , e n hoe h i j i n v r e d e s t i j d dat p r e s t i g e g e b r u i k t OM h o t v o l k te m o b i l i s e r e n v o o r h e r v o r m i n g s b e w e g i n g e n (do H a b i b ! ) , e n i n o o r l o g s t i j d om h e t v o l k te m o b i l i s e r e n v o o r h e t v o e r e n van de p e r a n g s a b i l tegen de k a f i r , w a n n e e r de u l e e b e l a n g n i e t i n s t a a t b l i j k e n t e z i j n e f f e c t i e v e t e g e n s t a n d t e g e n de k a f i r t e b i e d e n . d o o r hun s u c c e s i n de o o r l o g v e r k r i j g e n de a k t i e v e ulama's enorm p r e s t i g e en g r o o t gewapend g e v o l g . u i t g e e f t hen p o l i t i e k gezag.(wat n i e t b e t e k e n t dat hun i n t e n t i e t o t h e t v o e r e n van de perang s a b i l n i e t z u i v e r r e l i g i e u s ken z i j n . k a a r op d i t punt i s onouck t a m c n l i j k Vaag).Maar p o l i t i e k gezag b e t e k e n t n i e t dat z i j , de ulama's de u l e b e l a n g s w i l l e n v e r d r i n g e n u i t hun p o s i t i e s , l i e t b e t e k e n t dat ze mot des te meer k r a c h t b i j de u l e e b e l a n g ' s aan kunnen d r i n g e n op m o r e l e b e k e r i n g en op h e t n. komen van de v e r p l i c h t i n g e n a l s beschermers van de ummat.de a k t i e v e ulama's g; an hun r o l i n de o o r l o g pas s p e l e n a l s f e i t e l i j k g c b l o k o n i s , d a t de u l e e b e l a n g i n e f f e c t i e f o p t r e d e n a l s b e s c h e r m e r s van de ummat I s l a m , e n a l l e e n hun e i g e n b e l a n g e n op h e t oog hebben. Snouck g e e f t z i j n v i s i e op het v e r k r i j g e n van p o l i t i e k e macht en gezag a l s h i j dv, p o s i t i e van T . T i r o b e s c h r i j f t , de bekende a k t i e v e ul.'ma. d i e a l s g r o o t o o r l o g s .anvoerder o p t r e e d t : " W i j h e r i n n e r d e n r e e d s , d a t T.Tïro door z i j n i n v l o e d e r i n s l a a g d e de o o r l o g g e h e e l t o t een g o d s d i e n s t o o r l o g t e maken en tevens i n hogere mate dan v o o r i n e n , j a i n de hoogste m a t e , d i e men i n A t j e h v o o r l a n g e r e duur b e r e i k e n k a n , t o t een v o l k s o o r l o g . ...Voor hem en z i j n s g e l i j k e n i o n n o o i t e n i g h e i l i n aanv a r d i n g eer k a f i r h , e r s c h a ^ p i j l i g g e n , a l v a r e h e t ook i n de z a c h s t e vorm..we r u s t i g e o n d e r w i j z e r s van h e t s o o r t van ilarahaban en T.ïanoh l u i r a h b i e d e n de k a f i r h e e r s c h a p p j j a f , b e t r e u r e n h a a r t o t s t a n d komen,zien z e e r d u i d e l i j k en met r e c h t i n , d a t hunne p o s i t i e b i j d i e v e r a n d e r d e s t a n d van zaken op den duur moet l i j d o n , m a a r b e r u s t e n i n A l l a h ' s w i l , w a n n e a r h e t g e b l e k e n i s , d a t h o o f d e n en v o l k b u i t e n machte z i j n , d e a a n v a l t e weerstaan.De b e w e e g l i j k e ulama's van h e t s o o r t van T . T i r o , T . k o e t a k a r a n g enz. b e g i n n e n a l s v r i j b u i t e r s op p o l i t i e k e g e b i e d j u i s t met k r a c h t hun r o l t e s p e l e n , wanneer de lv.ofden de zaak he ben opgegeven.hun opkomst,hun g r o o t h e i d i s met de bestaande v e r w a r r i n g t e n nauwste v e r k n o c h t " . (Snouck,Adviezen,I,blz 71-72).
H i e r zouden we l i c h t de k o n k l u s i e kunnen t r e k k e n , z o e l s S i e g e l d o e t , d a t Snouck de uloma's een h u n k e r e n n a a r p o l i t i e k e macht t o e s c h r e e f , w a a r b i j de o o r l o g hen a l l e kans gaf.Maar Snouck h e e f t véél g e s c h r e v e n , h e e f t ons een v e e l z i j d i g b e e l d g e g e v e n . A l s onouck i n deze bovenstaande passage de a k t i e v e ulama's een haken n a a r p o l i t i e k e macht t o e s c h r i j f t , e l d e r s W< weer g a a t h i j u i t van de r e l i g i e u z e i n t e n t i e van de a k t i e v e u l a m a ' s , z o a l s we g e z i e n hebben ( b l z 10).non moet dnouck, d i e een v e e l h e i d van f e i t e l i j k e gegevens h e e f t v e r s c h a f t , n i e t t e s n e l een enge gedachtengang i n de schoenen s c h u i v e n . Snouck g e e f t een zo g r o t e h o e v e e l h e i d f e i t e n m a t e r i a a l , d a t de l e z e r t o t op g r o t e hoogte i n s t a a t i s dat f e i t e n m a t e r i a a l te gaan i n t e r p r e t e r e n onder d i v e r s e g e z i c h t s h o a k e n . o i e g e l e c h t e r , d i e met een v o o r o p g e z e t t e p r o b l e e m s t e l l i n g w e r k t , g e e f t n i e t meer f e i t e n m a t e r i a a l aan j u i s t n o d i g i s om zijn i n t e r p r e t a t i e van h e t A t j e h s e gebeuren n a r v o r e n t e s c h u i v e n . I I I KOPRImSIS EH HASCEhlEfI ha S i e g e l ' s i n t e l l i g e n t e b e t o o g g e l e z e n te h e b b e n , i s h e t b e s l i s t n i e t zo dat men onouck's f e i t e n m a t e r i a a l en dnouck's i n t e r p r e t a t i e op dat f e i t e n m a t e r i a a l , a l s i n s i g n i f i c a n t en v e r o u d e r d t e r z i j d e kan schuiven.We w i l l e n o i e g e l n i e t z i e n a l s staande i n de p l a a t s van onouck,maar a l s een moderne, o n g e t w i j f e l d begaafde,anthropoloog die s p e c i f i e k e processen i n h e t A t j e h s e gebeuren s t e r k n a a r v o r e n h a l t en b e l i c h t , en daarmee een w a a r d e v o l l e a a n v u l l i n g g e e f t op Snouck,en soms ook een w a a r d e v o l l e k o r r e k t i e op onouck ( z o a l s i n h e t g e v a l van de m i d d e l e n ven de u l e e b e l a n g ) . Op e n k e l e punten z i j n Snouck's werk en o i e g e l ' s werk met e l k a a r i n k o n f l i k t , m a a r v o o r h e t g r o o t s t e d e e l v u l l e n ze e l k a a r a a n . A l s we.onouck's v o r k en dat van o i e g e l n a a s t e l k a a r bestuderen,kom.n we v e r e e r t o t h e t b e g r i j p e n va» de s o c i a l e v e r h o u d i n g e n en s o c i a l e ^ r o c e s s o n i n A t j e h . B e i d e werken z i j n o . i . b e s l i s t geen a l t e r n a t i e v e n . Hiermee i s d a t g e d e e l t e van h e t werk van S i e g e l , d a t d e z e l f d e t i j d s p e r i o d e b e s t r i j k t a l s onouck's g e s c h r i f t e n , b e h a n d e l d . I n p a r t I I en p a r t I I I van z i j n werk b e s p r e e k t S i e g e l r e s p . A t j e h i n de dOer en i n de 60er j a r e n . H o z e behandeling,hoe i n t e r e s s a n t ook,valt b u i t e n het c i g e l i j k e b e s t e k van d i t w e r k s t u k ; deze o v e r w e g i n g , en ae overweging van t i j d g e b r e k , b r e n g e n ons e r t o e dat d e e l van S i e g e l s werk h i e r v o o r l o p i g t e l a t e n rusten.We doen e r h i e r don"ook geen e n k e l e u i t s p r a a k o v e r i n h o e v e r r e S i e g e l g e s l a a g d i s i n h e t o p z e t t e n van een r e l e v a n t e p r o b l e e m s t e l l i n g en i n de u i t ' e r k i n g &r a r v a n .
-
17
-
uitleenstadium : O beschikbaar opslagruimte/kast : magazijn bestemmingsbalie : 1 leeszaal aanvraagnummer titel auteur bandinfo bandzebra
: : : : :
M 3p 1368 N+ A t j e h en de I s l a m F r a a s s e n , Ch.F. 69000000374080
terugbrengen voor : 03-06-1998 type l e n i n g : 0 b i j lener toelichting : lenersnaam & PC lenerzebra
: : 69031078
thuis
Fakhriati
2333 AG
