Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa
Op st p-Krant 2006
Hunebedden
2
Markante plekken
6
Agenda
5
m o k l e W Esdorpen landbouw
10
Het Nationaal beek- en esdor penlandschap Drentsche Aa biedt u deze gratis krant aan vol bijzondere activiteiten in het landschap
Meanderende beek
Weinig gebieden in Nederland zijn zo rijk be deeld met cultuurhistorie en natuur als het beek- en esdorpenlandschap van de Drentsche Aa. Als vanouds kronkelen de vele stroompjes die samen de Drentsche Aa vormen door een idyllisch decor van bloemrijke graslanden en houtwallen. Langs hunebedden en grafheuvels, langs heide en zandverstuivingen. Langs golvend akkerland geflankeerd door sfeervolle esdorpen waar de Saksische boerderijen schuilgaan in het groen. Beter dan waar ook zijn hier alle kenmerken van het oude Drentse landschap bewaard. Onthaasten gaat hier vanzelf. Pak de fiets of trek de wandel schoenen aan en verken het netwerk van paden, zandwegen en landweggetjes. Kies uit de vele gemarkeerde wandel- en fietsroutes, of ga mee op excursie met een speciale Drentsche Aa-gids. Trakteer uzelf onderweg in een van de horecagelegen heden op een typisch Drents onthaal: prettig gastvrij zonder poeha. En wilt u wat langer blijven, keus genoeg, van mini camping tot luxe hotel. Deze krant helpt u op weg bij uw verkenningstocht. U vindt er allerlei tips en wetenswaardigheden over het gebied van de Drentsche Aa. Het uitneembare middenblad bevat een kaart en een overzicht van alle excursies en andere activitei ten in het Nationaal beek- en esdorpenlandschap in 2006. Veel plezier!
Drentsche Aa nationaal park, maar dan anders Het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa is één van de twintig nationale parken in Nederland, met bijvoorbeeld Schiermonnikoog, het Drents-Friese Wold en de Weerribben. Samen vormen deze twintig gebieden het puikje van de Nederlandse natuur. In dit gezelschap is het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa een buitenbeentje. Anders dan de andere parken is het geen aaneengesloten natuurgebied. Hier wordt gewoond en gewerkt, er liggen dorpen en meer dan de helft bestaat uit landbouwgrond. Daarom staat de natuur hier niet voorop maar geldt een bredere doelstelling, die in de afwijkende titel tot uitdrukking komt. De waarde van de natuur in het Drentsche Aagebied is er niet minder om. En ook wat betreft de mogelijkheden voor natuurbeleving en recreatie doet het gebied niet onder voor de andere nationale parken!
Water zoekt altijd het laagste punt. Maar als er weinig hoogteverschil is kan dat een hele zoektocht worden. In Noord-Drenthe is het verval klein en daarom kronkelt de Drentsche Aa er op los. Dat kronkelen heet meanderen, naar de Griekse riviergod Maiandros. Let eens op hoe in een meander het beekwater de buitenbocht uitschuurt zodat er een steile oever ontstaat, terwijl de binnenbocht juist verzandt. Zo maakt de beek zichzelf nog kronkeliger.
Sporen uit een ver verleden Er is in Nederland geen gebied te vinden dat zo rijk is be deeld met erfgoed uit lang vervlogen tijden als het stroom gebied van de Drentsche Aa. Duizenden jaren geleden leefden hier al mensen en hun sporen zijn tot op de dag van vandaag zichtbaar gebleven. Het resultaat is een unieke concentratie van prehistorische monumenten en andere spo ren uit een ver verleden: hunebedden, grafheuvels, oeroude akkertjes en oude karrensporen.
Grafheuvels
Karrensporen
Na 2900 voor Christus was het tijdperk van de hunebedden voorbij. Vanaf die periode tot het begin van de jaartelling begroef men de doden in grafheuvels. Ook daarvan zijn er in het Drentsche Aagebied opmerkelijk veel te vinden. De heuvels uit aarde of plaggen zijn er in uiteenlopende grootte en vorm. Ze liggen afzonderlijk of in groepjes bij elkaar. Terreinen met veel goed zichtbare grafheuvels zijn De Strubben - Kniphorstbosch bij Anloo, het Ballooërveld en het Tumulibos tussen Assen en Rolde. In het laatstgenoemde gebied liggen op een klein oppervlak tientallen grafheuvels (‘tumuli’ in het Latijn) uit de IJzertijd bij elkaar. In deze grafheuvels werd de as van gecremeerde doden bewaard. Het zijn zogenaamde brandheuvels, niet opgeworpen boven een graf, maar boven de brandstapel waarop de overledene werd gecremeerd.
Delen van het Ballooërveld zien eruit alsof een reusachtige ploeg voren door het land heeft getrokken. Net zulke langgerekte, evenwijdige groeven zijn ook te zien in de Gasterse Duinen. Het zijn Middeleeuwse karrensporen. Beide gebieden maakten deel uit van een van de belangrijkste verkeersverbindingen in NoordNederland, de handelsroute van Groningen via Zuidlaren en Rolde naar Coevorden. Stel u daar geen gewone, fatsoenlijk te berijden weg bij voor. De door paarden voortgetrokken wagens kozen het spoor van hun voorgangers. Als een spoor te diep uitgesleten raakte, ging men er naast rijden. Zo zijn bundels sporen van soms honderden meters breed ontstaan. De routes volgden zoveel mogelijk de hogere delen van het terrein, zoals de Hondsrug, maar op enkele plaatsen moest een beek worden overgestoken. Daarvoor werden voorden aangelegd: op de plaats van de oversteek werd de bodem van de beek met veldkeien verstevigd. Resten van zo’n voorde zijn bijvoorbeeld gevonden in het Anlooërdiepje.
Archeologisch reservaat De Strubben - Kniphorstbosch
De bekendste en meest opvallende monumenten zijn meteen ook de oudste: de hunebedden. Na de voorlaatste ijstijd lieten de terugtrekkende gletsjers enorme zwerfkeien achter. Meer dan vijfduizend jaar geleden hebben de eerste boeren in Drenthe daarmee hun grafkamers aangelegd. Hoe ze het voor elkaar kregen om de tonnen wegende zwerfkeien op te stapelen blijft een wonder. De hunebedbouwers worden aangeduid als het Trechterbekervolk, naar de vorm van de aardewerken bekers waarvan de resten in de hunebedden zijn aangetroffen. Waarschijnlijk waren de hunebedden groepsgraven voor meerdere generaties. Van de 53 hunebedden liggen er twaalf in het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa. In Rolde vindt u twee grote hunebedden dicht bij elkaar achter de fraaie Middeleeuwse kerk. Het hunebed van Loon is bijzonder om zijn nog bijna complete kring van kransstenen. Klein maar uniek is het hunebed bij Eext: dit ligt als enige nog onder zijn heuvel ‘verpakt’. Oorspronkelijk waren alle hunebedden met grond afgedekt. Wie meer wil weten over deze geheimzinnige graven kan terecht in het Hunebedcentrum in Borger, zo’n tien kilometer ten zuiden van het Nationaal beek- en esdorpenlandschap. Het Hunebedcentrum (adres: Bronnegerstraat 12, 9531 TG Borger) is dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur, op weekend- en feestdagen vanaf 11.00 uur. Kijk voor meer informatie op www.hunebedcentrum.nl.
Oude meanders weer als nieuw
Natuur- en landschapskalender
Louw komt van looien; in januari werd de huid van de geslachte dieren gelooid. ● Het open landschap met kale
bomen zorgt voor prachtige door kijkjes naar de beek ● Op de eerste zonnige dagen van het jaar waarbij de temperatuur boven de tien graden Celsius komt kunnen overwinterende vlinders al tevoorschijn komen. De citroen vlinder vaak als eerste, de kleine vos en de dagpauwoog volgen snel ● De zanglijster zingt zijn lied
Februari Sprokkelmaand
De naam sprokkelmaand heeft waarschijnlijk niet te maken met het sprokkelen van hout, maar komt van Latijn ‘spurcalia’, een oud reinigingsfeest dat in deze maand werd gevierd. ● Zomertarwe en gerst worden
gezaaid ● De hazelaar bloeit volop ● Halverwege de maand begint de
els te bloeien met zijn donkere katjes ● De sneeuwklokjes bloeien ● Aan het einde van deze maand ontwaken de adders uit hun win terslaap en liggen op te warmen in het vroege voorjaarszonnetje ● De ooievaar komt terug uit Afrika
Ballooërkuil
Wie goed kijkt kan op het Ballooërveld de aarden walletjes ontdekken van akkers uit de IJzertijd (800 voor Christus tot begin jaartelling). De akkers zijn vierkant en allemaal ongeveer even groot, zo’n veertig bij veertig meter. Ze worden wel raatakkertjes genoemd; een complex van zulke vierkantje akkertjes heet een Celtic field. In de IJzertijd vestigden de mensen zich voor het eerst voor langere tijd op één plek. Ze gebruikten de percelen afwisselend als akker, weide en braakland.
De Ballooërkuil, ten zuiden van Balloo aan de weg Assen-Rolde, is een plek van sagen en legenden. Volgens de overlevering gingen de Germanen al naar deze door wallen omgeven kuil om er te vergaderen en recht te spreken. Lange tijd is aangenomen dat hier in de Middeleeuwen de jaarlijkse zittingen van de Etstoel, het hoogste Drentse rechtscollege, hebben plaatsgevonden. Inmiddels is niet meer zo zeker of dat wel precies op deze plek gebeurde, maar het verhaal is eigenlijk te mooi om níet waar te zijn. Als je in de kuil staat kost het weinig moeite je de rechtsprekende dorpsoudsten voor te stellen.
De Drentsche Aa heeft als een van de weinige beken in ons land zijn meanderende loop gehouden. Maar niet overal. Vooral in de bovenlopen, zoals het Deurzerdiep en het Amerdiep, zijn delen rechtgetrokken en met stuwen in het gareel gebracht. De laatste jaren zijn de ideeën over het waterbeheer veranderd. Meanderen wordt weer gewaardeerd. Oude kronkels die er stil en werkloos bij lagen worden weer in bedrijf genomen, bijvoorbeeld bij het Deurzerdiep.
1
Januari Louwmaand
Prehistorische akkertjes
Foto SBB
Het gebied van De Strubben en het Kniphorstbosch, tussen Anloo en Schipborg, is het eerste ‘archeologisch reservaat’ in Nederland. Dit bos- en heidegebied telt liefst 42 archeologisch waardevolle plaatsen, waaronder twee hunebedden en tientallen grafheuvels. De bodem bewaart nog talrijke andere schatten: sporen van prehistorische jachtkampen, nederzettingen, akkers, wegen en begraafplaatsen.
Hunebedden
Natuur met Aa-merk Bloemrijke hooilanden
Natuur- en landschapskalender
De graslanden langs de oevers van de Drentsche Aa zijn onder kenners beroemd om hun plantenrijkdom. Ook wie geen kenner is kan hier genieten van de bloemenpracht in het voorjaar. Die begint al in april met goudgele linten van bloeiende dotterbloemen langs de beek. Later is de beekloop van ver te herkennen aan de witte linten van fluitenkruid. De aangrenzende veldjes zijn bespikkeld met het blauw van vergeet-mijnietjes, het roze van de echte koekoeksbloem en het geel van de grote ratelaar. Maar de pronkjuwelen van deze graslanden zijn de orchideeën. Begin juni kleuren de bloemen van de brede orchis sommige graslanden langs de Drentsche Aa paars. De bloemenpracht is vooral te danken aan het consequente verschralende beheer. De landerijen worden één keer per jaar gemaaid. Het gemaaide gras wordt afgevoerd en er komt geen mest op het land. Want hoe armer de grond, hoe rijker de plantengroei. In feite kopieert Staatsbosbeheer daarmee de landbouwmethode uit de tijd voor de kunstmest. Toen gebruikten de boeren de groenlanden langs de beek om er het hooi te winnen waarmee ze hun vee de winter door hielpen. Mest kwam er ook toen niet aan te pas. Het landbouwgebruik van toen is het natuurbeheer van nu.
2
Maart Lentemaand
Op 21 maart begint de astronomische lente. Het nieuwe groeiseizoen begint en daarmee ook het werk op het land.
Beethoven in de boom
● De suikerbieten worden gezaaid ● In de schaapskooi worden al lam
‘Ta ta ta taaa…’ Tot vervelens toe herhaalt de geelgors de eerste maten van de vijfde symfonie van Beethoven (een stuk of wat octaven hoger, dat wel). Het eentonige maar o zo herkenbare liedje hoort bij warme zomerdagen. Dan klinkt het op uit houtwallen, bosranden, boomsingels en heidebosjes. De omgeving van de Drentsche Aa voldoet precies aan de wensen die de geelgors heeft voor zijn broedplaats: een gevarieerd halfopen landschap met akkers en houtwallen of bomenrijen, liefst met nog wat heide en bij voorkeur op zandgrond. Geen wonder dus dat de geelgors zich hier, zoals trouwens in grote delen van Drenthe, uitstekend thuis voelt. Als u het eenvoudige deuntje herkent, probeer dan eens de vogel in beeld te krijgen. Meestal zit hij in de top van een boom of een struik en met zijn diepgele kleur is hij prachtig om te zien.
metjes geboren ● De dotterbloemen beginnen de
beekdalen geel te kleuren ● De wulp voert zijn baltsvlucht uit ● De eerste kieviten leggen hun
eieren ● Aan het eind van de maand arrive
ren de eerste boerenzwaluwen ● De ooievaars bouwen een nest
en leggen aan het einde van deze maand eieren
Foto Henk Stadman
April Grasmaand
In deze maand worden de schapen uit de stal in de wei gelaten. De aarde ‘opent’ zich nu om zaden en planten te laten groeien. ● Pootaardappelen worden gepoot ● De suikerbieten komen boven de
Foto Janus Verkerk
grond ● Het koolzaad kleurt de akkers
prachtig geel ● Met zijn witte schermen zet het
●
●
● ●
fluitenkruid de wegbermen uitbun dig in bloei Rond Koninginnedag vliegen de oranjetipjes boven de pinkster bloemen. De mannetjes van deze vlinder zijn te herkennen aan de fel oranje vleugelpunten Tijdens de baltsvlucht maakt de watersnip het mekkerende geluid waaraan hij zijn bijnaam ‘hemel geit’ dankt De rivierprik is weer terug in de beek om te paaien Ooievaars gaan door met eie ren leggen, vanaf het tweede ei beginnen ze te broeden. Eind april komen de eieren uit
Als een vis in het water In het heldere, stromende water van de Drentsche Aa leven heel wat soorten vissen. Naast algemene soorten die je overal kunt aantreffen, komen er karakteristieke beekvissen voor als bermpje, kleine modderkruiper, serpeling, rivierdonderpad, winde en rivierprik. Juist het feit dat de Drentsche Aa nog haar natuurlijke, kronkelende loop volgt, maakt haar voor vissen zo aantrekkelijk. De kronkels zorgen voor veel variatie in de leefomstandigheden en dus voor elke vis wat wils. De ene vis houdt van een slibrijke bodem, de andere heeft juist een grind- of een zandbodem nodig. Waar de ene soort graag wat waterplanten in de buurt heeft, zoekt de andere beschutting onder stenen of boomwortels. De Drentsche Aa biedt het allemaal. De rivierprik is een bijzondere vis. Hij wordt geboren in het binnenland, in zoet beek- of rivierwater. Daar leeft hij ruim vier jaar als blinde larve. Na de gedaantewisseling zwemt hij naar zee en houdt zich daar enkele jaren met zijn ronde zuigbek in leven als visparasiet. Daarna zwemt de rivierprik in de herfst de rivieren weer op naar de binnenlandse paaiplaatsen, waar hij sterft na de voortplanting. In 1996 is deze vis voor het eerst gesignaleerd in de Drentsche Aa. Later is ook een paaiplaats ontdekt.
Rivierprik Foto Sportvisserij Nederland
Boven de beek dansen de juffers Misschien denkt u bij deze kop aan feeën of elfjes. Maar de dans waarover het hier gaat bestaat echt en wordt uitgevoerd door mannen. Dat wil zeggen, door de mannetjes van de weidebeekjuffer, een soort libel. Van eind mei voeren de mannelijke juffers hun paringsdans uit, waarbij ze vlak boven de beek heen en weer fladderen. Daarbij pronken ze met hun metaalblauw en dito groen glanzende lijf en bontgekleurde vleugels. Het mannetje bezet een eigen territorium. Daarbinnen zet het vrouwtje haar eitjes af, nauwlettend in de gaten gehouden door het mannetje. Uit de eitjes komen de larven, die een paar jaar onder water leven. Daarmee vergeleken duurt het bestaan als feestelijk uitgedoste libel maar kort, om precies te zijn één seizoen. Weidebeekjuffers houden van zuurstofrijke beken. Zo’n twintig jaar geleden waren ze door de watervervuiling bijna verdwenen. Nu het beekwater schoner is geworden zijn ze weer meer te zien.
Foto Janus Verkerk
Het mekkert en het tikt Meent u tijdens een lentewandeling langs de beek gemekker uit de lucht te horen, ga dan niet aan uw geestelijke vermogens twijfelen. U hoort een baltsende watersnip, een vogeltje dat ook wel ‘hemelgeit’ wordt genoemd. Het mekkerende geluid ontstaat doordat de vogel tijdens zijn baltsvlucht op een bepaalde manier lucht door de staartveren laat trillen. Het beekdal van de Drentsche Aa is een van de laatste bolwerken van deze bedreigde weidevogel. Als broedplaats kiest hij natte gebieden, waar hij met zijn extreem lange snavel in de bodem kan boren naar wormen en andere bodemdieren. Watersnippen broeden pas laat in het voorjaar en maken dus alleen kans op nageslacht in graslanden die laat worden gemaaid. Aan deze voorwaarden wordt hier nog voldaan. En o ja, mocht u in het beekdalgrasland een klokje horen tikken, blijf kalm: ook dat is een watersnip.
Rivierdonderpad Foto Sportvisserij Nederland
Mogen wij er langs?
Hoewel beekvissen zich in de Drentsche Aa nog thuis voelen, treffen ze zelfs hier geen optimale situatie aan. Als ze stroomopwaarts trekken kunnen ze op obstakels stuiten zoals stuwen, waardoor ze paai- en opgroeigebieden niet kunnen bereiken. Het waterschap Hunze en Aa’s doet daar wat aan door vispassages aan te leggen. Vaak is zo’n passage een ‘bypass’ om de stuw heen. Soms zijn hiervoor oude meanders in gebruik. In het Looner Diep zijn rijtjes stenen achter elkaar in de beek aangebracht voor een trapsgewijs en dus geleidelijker hoogteverschil, dat de vissen kunnen overbruggen.
Activiteiten Wandelen Het Nationaal beek- en esdorpenlandschap biedt eindeloos veel wandelmogelijkheden. U kunt zelf aan de hand van de kaart uw route plannen. Er zijn ook heel wat wandelroutes beschikbaar. Zo heeft Staatsbosbeheer elf met paaltjes gemarkeerde wandelroutes uitgezet door alle delen van het gebied, in lengte variërend van vijf tot acht kilometer (wie een grotere afstand wil kan routes aan elkaar knopen). Folders met routebeschrijving zijn verkrijgbaar bij de VVV’s en in het informatiecentrum Homanshof in Anloo. In dit centrum vindt u ook de routebeschrijving van het Anlooëromloopje, een wandeling van zeven kilometer, uitgezet door de vereniging Dorpsbelangen Anloo. Het dorp Amen, ten zuiden van Rolde, is het begin- en eindpunt van de Drentsche Aa-wandelroute ‘De acht van Amen’, bestaande uit twee lussen van elk ongeveer drie kwartier tot een uur wandelen. Deze route van Staatsbosbeheer is mede aangelegd door de ‘natuurclub’ van de Stichting Hendrik van Boeijenoord te Assen. Het IVN-Zuidlaren heeft een Eexterveld-route beschreven, waarvan ook een gidsje gemaakt is. Deze en andere routes zijn verkrijgbaar bij de informatiecentra (zie achterpagina van deze krant) en de plaatselijke VVV-kantoren. Daar vindt u ook de ‘knapzakroutes’. Voor informatie over deze routes kunt u ook het speciale Knapzak-telefoonnummer (0592) 331900 bellen (op werkdagen tijdens kantooruren) of kijken op www.bokd.nl. Bij de ANWB is de Rolder es-route verkrijgbaar, een wandeling van zeven kilometer vanuit Rolde. Verscheidene wandelroutes zijn digitaal beschikbaar via www.drentscheaa.nl (‘Verkennen’, ‘Wandelen’).
Natuur- en landschapskalender
3
Mei Bloeimaand
De natuur ontluikt. Overal zie je bloeiende planten en bloemen. ● De brede orchis begint halverwege
●
● ● ● ●
mei te bloeien en kleurt de beekda len licht paars. De bloei duurt tot halverwege juni Hele groepen kieviten zoeken naar voedsel in weilanden en op omge ploegde akkers De weidebeekjuffer vliegt boven de beek Het uitgebloeide veenpluis kleurt de randen van de veentjes wit De zwartblauwe rapunzel bloeit in de beekdalgraslanden Vele grassen beginnen te bloeien
Juni Zomermaand
Op 21 juni, de langste dag, begint de astronomische zomer. Lange tijd was het gebruikelijk om in juni de velden braak te laten liggen. De grond kon zo tot rust komen en van onkruiden worden ontdaan, alvorens opnieuw in te zaaien.
Paardrijden Ook liefhebbers van de paardensport komen hier aan hun trekken. Er lopen speciale ruiterroutes door de prachtige natuur en landschap. De vele plattelandswegen en zandwegen bieden goede mogelijkheden om tochten te maken. Het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa telt enkele menverenigingen en huifkarverhuurders. De huifkarverhuurders verhuren paard en wagen aan toeristen of rijden met groepen door het gebied. Voor de mogelijkheden voor paardrijden kunt u het beste de lokale VVV’s en verhuurbedrijven raadplegen. Dat geldt ook voor de ruiterroutes. Het Informatiecentrum ‘Homanshof’ van Staatsbosbeheer te Anloo biedt ook een routeoverzicht.
VVV-kantoren VVV Zuidlaren Stationsweg 69 9471 GL Zuidlaren 050-4092333 VVV Rolde Grote Brink 22a 9451 BM Rolde 0592-241375
VVV Assen Marktstraat 8-10 9401 JH Assen 0900-2022393 VVV Gieten Spiekersteeg 1 9461 BH Gieten 0900-2022393 VVV Vries Raadhuisplein 1 9481 BG Vries 0592-542569
● Akkers staan vol aardappelplanten ● De dopheide bloeit ● Heideblauwtjes vliegen boven de
heide op zoek naar nectar ● De grote ratelaar kleurt graslanden
geel ● Veldzuring kleurt de beekdalen
rood ● De gevlekte orchis bloeit op
schrale graslanden ● De rietorchis bloeit op natte plek
ken, zoals het beekdal ● De welriekende nachtorchis bloeit
op droge schrale graslanden en lokt nachtvlinders met haar heer lijke geur ● De eerste jongen van de boeren zwaluw vliegen uit
Uw hond is welkom, maar… De algemene regel voor honden in dit gebied is dat ze aan de lijn moeten. Op zich mag u uw hond best af en toe even los laten lopen, zolang hij maar dicht bij u in de buurt (dus onder appèl) blijft. Van 1 april tot 1 juli moeten honden beslist wel aan de lijn, omdat de kans op verstoring van broedende vogels dan groot is. Let op: uw hond mag niet mee op de excursies georganiseerd door het Nationaal beeken esdorpenlandschap.
Drentsche Aa-gidsen
Foto Ad Wittgen
Alle excursies van het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa worden begeleid door Drentsche Aa-gidsen. Dit zijn ervaren en deskundige ‘allround’ gebiedsgidsen. Ze hebben allemaal een speciale opleiding gevolgd. Naast hun ‘basiskennis’ weten de gidsen dus veel over de specifieke aspecten die het Drentsche Aa-gebied zo uniek maken. Zij zorgen ervoor dat u de mooiste plekken te zien krijgt. Het uitgebreide excursieprogramma vindt u in het activiteitenoverzicht en op de website www.drentscheaa.nl (‘Activiteiten’, ‘Agenda’).
De blauwe flits
Op een wandeling langs de beek is het altijd uitkijken naar de ijsvogel. De Drentsche Aa heeft alles wat deze kleine visser met zijn onwaarschijnlijke kleuren zoekt. Helder, stromend water vol visjes. Over het water hangende takken van bomen en struiken om op de uitkijk te zitten. Steile wanden, uitgeschuurd door het water, om een nestgang in te graven. Een waarneming van een ijsvogeltje duurt meestal kort. Vlak over het water snelt hij voorbij, een blauwe flits.
Op st p-Agenda Op stap in het Nationaal beek- en esdorpen landschap Drentsche Aa In het overzicht vindt u een breed aanbod aan excursies en bijzondere activiteiten in het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa in 2006. Voor de excursies en activiteiten hoeft u zich niet op te geven, tenzij in het overzicht een telefoonnummer staat vermeld. Deelname aan de meeste excursies en activiteiten is gratis. Waar een bijdrage wordt gevraagd, is dat in het overzicht vermeld. De startpun ten van excursies en de parkeer plaatsen vindt u op de kaart aan de andere kant van deze dubbelpagina (pagina 6 en 7).
Datum
Thema
Vertrekpunt
Starttijd
Aanmelding kosten p.p. (voor zover bekend), opmerkingen
April Vr 14 Za 15 Zo 16 Ma 17 Ma 17 Ma 17 Ma 17 Za 29
wandeling: Ballooërveld, De Heest, Taarlo, Loon en Kampsheide Het Siepelveen Neutie schiet’n Paaswandeling (4,5 km, 6,5 km of 9,5 km) Eieren zoeken voor kinderen tot en met acht jaar Paasvuur Paasvuur Lente op de heide
Schaapskooi, Balloo Hotel Golden Tulip, Zeegse Auberge St. Hubert, Anderen Schaapskooi, Balloo Schaapskooi, Balloo Volg bewegwijzering in Anderen Het Loo, Taarlo Schaapskooi, Balloo
10.00 10.00 14.00 11.00 10.00 20.00 20.00 10.00
Lengte wandeling 12 km.
Mei Wo 3 Za 6 Za 6 Za 13 Za 13 Za 13 Za 13 Za 20 Za 20 Zo 21 Wo 24 Do 25 Do 25 Do 25 Za 27
Natuurfilm over het Ballooërveld Vroege ochtendwandeling De vissen van de Drentsche Aa, De vissen van de Drentsche Aa, Vroege vogels wandeling Open orgeldag Kinderworkshop: toneel spelen vanaf tien jaar Orchideeën Kunstexpositie collectie Harms Fietstocht langs monumenten uit een ver verleden Bijzondere planten van de Drentsche Aa Presentatie natuur- en cultuur(historie) Dauwtrappen Dauwtrappen plus ontbijt Fietsen langs essen en dorpen (20-25 km)
Camping de Weyert, Rolde De Herberg van Loon, Loon Werkschuur Staatbosbeheer Oudemolen Werkschuur Staatbosbeheer Oudemolen, Café de Aanleg, Deurze Magnuskerk Anloo Theeschenkerij Homanshof, Anloo Herberg De Fazant, Oudemolen Magnuskerk Anloo Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo Werkschuur Staatsbosbeheer Oudemolen Camping de Weyert, Rolde Herberg van Loon, Loon De brink in Anderen Restaurant van Tarel, Taarlo
20.15 08.00 14.00 14.00 05.00 10.00 13.00 13.30 13.30 14.00 14.00 20.15 06.30 06.30 14.00
Zo 28 Wo 31
Orchideeën Struinen op het Eexterveld
Herberg De Fazant, Oudemolen Torenweg tussen Eext en Anloo
13.30 14.00
Juni Ma 5 Wo 7 Vr 9 t/m zo 11
Drie diepjes Bijzondere planten van de Drentsche Aa Zomerfeest
Parkeerplaats aan de Molensteeg, Oudemolen Werkschuur Staatsbosbeheer Oudemolen Op en rond de brink van Anderen
Vr 9 t/m zo 11
Zomerfeest
Sportveld achter het dorpshuis, Gagels 4
Za 10 Zo 11 Zo 11 Wo 14 Za 17 Vr 23 Wo 28
Avond(t)uren Wandelen op het Eexterveld Levende poppenkast door toneelgroep Commedia Van Wad tot Aa, vistrek in de Drentsche Aa, wandelexcursie Wandelen op het Eexterveld Zomeravondwandeling; de spechten van Kampsheide Schaapscheren
Parkeerplaats aan de Molensteeg, Oudemolen Torenweg tussen Eext en Anloo, ten oosten van het Eexterveld Theeschenkerij Homanshof, Anloo Café Drentsche Aa, Schipborg Torenweg tussen Eext en Anloo, ten oosten van het Eexterveld Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo Schaapskooi, Balloo
14.00 14.00 vanaf vrijdag 18.30 vanaf vrijdag 19.00 20.00 10.00 14.30 19.00 10.00 19.00 13.00-16.00
Juli Zo 2 Zo 2 Wo 5 Di 11 Wo 12 Za 15 Zo 16 Zo 16 Zo 16 Di 3 Don 20 Zo 23 Don 20 Di 25 Don 27 Za 29
Bijzondere planten en dieren Zomerwandeling heidelandschap met stuifduinen en vennen Schaapscheren Presentatie natuur- en cultuur(historie) Schaapscheren Kijken naar vlinders Wandeling van Hunebed op de Hondsrug tot de beek Drentsche Aa Schaapscheerderfeest Culturele activiteit Sher, ICO Assen Natuurfilm over het Ballooërveld Boerenfietstocht (30 km) Dwalen in karrensporen Graslandbeheer van de Drentsche Aa Natuurfilm in en rondom Assen Graslandbeheer van de Drentsche Aa, Libellen en juffers
Informatiepaneel De Heest langs de weg Loon - Gasteren Parkeerplaats Gasterse Duinen aan de Oudemolenseweg Schaapskooi, Balloo Camping de Weyert, Rolde Schaapskooi, Balloo Torenweg tussen Eext en Anloo Hunebed Noordlaren (provincie Groningen) Schaapskooi, Balloo Theeschenkerij Homanshof, Anloo Camping de Weyert, Rolde Diverse startpunten Schaapskooi, Balloo Werkschuur Staatbosbeheer Balloo Camping de Weyert, Rolde Werkschuur Staatbosbeheer Balloo Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen
14.00 14.00 13.00-16.00 20.15 13.00-16.00 14.00 10.00 10.00-16.00 15.00 20.15 10.00-16.00 10.00 13.30 20.15 13.30 14.00
Augustus Di 1 Don 3 Za 5 Di 8 Za 12 Zo 13 Di 15 Za 19 Za 19 Wo 23 Za 26 Zo 27
Natuurfilm in en rondom Assen Boerenfietstocht (30 km) Zomerverhalen Presentatie natuur- en cultuur(historie) Avond(t)uurlijke ontmoetingen Zomerverhalen Natuurfilm over het Ballooërveld Prehistorie in de Strubben Etstoel Anloo, zeventiende-eeuwse rechtszitting met markt Wandeling op het Eexterveld Prehistorie op het Ballooërveld Archeologische fietstocht langs sporen uit een ver verleden
Camping de Weyert, Rolde Diverse startpunten Informatiepaneel De Heest langs de weg Loon - Gasteren Camping de Weyert, Rolde Schaapskooi, Balloo Schaapskooi, Balloo Camping de Weyert, Rolde Hunebed D8, bereikbaar vanaf de weg Schipborg - Anloo. Magnuskerk Anloo Torenweg tussen Eext en Anloo, Schaapskooi, Balloo Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo
20.15 10.00-16.00 09.00 20.15 21.00 14.00 20.15 14.00 10.00-17.00 19.00 10.00 14.00
Hotel Golden Tulip, Zeegse Harry de Vroome monument Smalbroekenloopje Informatiepaneel aan het Van den Muyzenbergpad, Balloo Startplaats op de Torenweg tussen Eext en Anloo Informatiecentrum Homanshof Anloo
10.00 uur 14.00 14.00 18.30 10.00
Za 30
Siepelveen in het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Kenmerken van het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Kampsheide: Drenthe in het klein Schemertocht in het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Landbouw als beeldbepaler van het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa De vormende invloed van het water
Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen
10.00
Oktober Za 7 Zo 8 Zo 15 Za 21 Za 28
Ballooërveld bij maanlicht Herfstmarkt Paddenstoelen Herfst Herfstochtendwandeling
Schaapskooi, Balloo Theeschenkerij Homanshof, Anloo Café de Aanleg, Deurze Herberg van Loon, Loon Informatiepaneel De Heest langs de weg Loon - Gasteren
19.00 11.00-17.00 14.00 14.00 10.00
November Zo 12 Za 18 Zo 19 Za 25
Geschiedenis van het Ballooërveld Natuurbeleving Archeologisch Reservaat De Strubben Natuurbeleving in het beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa
Schaapskooi, Balloo Hotel Golden Tulip, Zeegse Informatiepaneel Strubben, Strubbenweg/Holle drift, Schipborg Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen
14.00 10.00 14.00 10.00
Aa Aa Aa Aa
December Za 2 Za 9 Za 16 Za 16 Zo 17 Di 26
Ochtendwandeling Deurzerdiep De vormende invloed van het water Kerstmarkt Kerstmarkt Midwinterhoornblazen op het Ballooërveld
Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen Café de Aanleg, Deurze Parkeerplaats Molensteeg, Oudemolen Theeschenkerij Homanshof, Anloo Theeschenkerij Homanshof, Anloo Schaapskooi, Balloo
10.00 10.00 10.00 19.00-22.00 11.00-17.00 14.00
Aa Aa Aa TH TH Aa
September Zo 3 Zo 10 Zo 10 Za 16 Za 23
Aa = Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa SVD = Stichting Vrienden van het Drentse Heideschaap Ballooërveld TH = Theeschenkerij Homanshof, info: tel. 0592-272207 HDL = Stichting Het Drentse Landschap
VDA = Vereniging Dorpsbelangen Anloo SBB = Staatsbosbeheer LTON = LTO Noord CW = Camping de Weyert, Rolde DA = Dorpsbelangen Anderen
Aanmelden vanaf 13.30 uur, € 2,- per route
Aanmelden, tel. 0592-377305 Aanmelden, tel. 0592-377305
€ 8,50, aanmelden, tel. 0592-272207 Aanmelden, tel. 0592-371740 Expositie loopt t/m zo 11 juni Aanmelden, tel. 0592-377305
fiets en proviand meenemen; Aanmelden, tel. 0592-371740; Aanmelden, tel. 0592-371740 Aanmelden, tel. 0592-377305
Aanmelden, tel. 0592-377305
Orga nisatie
Aa Aa DA SVD SVD DA DT Aa
CW Aa SBB SBB Aa VDA TH Aa VDA HDL SBB CW Aa DA Aa Aa SBB
Aa SBB; DA SZG
€ 5,- info: tel. 0592-272207
Aanmelden, tel. 0592-371740
info: tel. 0592-272207 routes verkrijgbaar bij VVV Rolde Aanmelden, tel. 0592-377305 Aanmelden, tel. 0592-377305
routes verkrijgbaar bij VVV Rolde
markt: € 5,- , rechtszitting kerk: € 2,-
Aa Aa TH WHA Aa HDL SVD
Aa; HDL SVD CW SVD Aa Aa SVD TH CW LTON Aa SBB CW SBB Aa
CW LTON Aa CW Aa Aa CW Aa VDA Aa Aa HDL
Aa Aa HDL Aa Aa Aa
of zodra de maan op is info: tel. 0592-272207
info: tel. 0592-272207 info: tel. 0592-272207
Aa TH Aa Aa Aa
DT = Dorpsbelangen Taarlo WHA = Waterschap Hunze en Aa’s SZG = Stichting Zomerfeest Gasteren
Markante plekken ➊
Kerktorens als bakens Al eeuwen horen de kerktorens van Anloo en Rolde bij het landschap van de Drentsche Aa. Talloze reizigers hebben ze als baken gediend op de tocht over de eindeloze heidevlakten. Op een wandeling over het Ballooërveld, met de Rolder toren op de horizon, kunt u zich daar nog een voorstelling van maken. De kerktoren van Rolde was niet alleen een baken voor reizigers, hij diende ook als richtpunt voor een zogenaamde ‘torenverkaveling’. Ten zuiden van Rolde loopt een aantal wegen en percelen natuurgrond taps toe met de punt naar het dorp. Het is een erfenis uit de negentiende eeuw. Tot 1848 waren alle boerengronden in de marke Rolde gemeenschappelijk bezit. Om vernieuwingen in de landbouw mogelijk te maken kwam er een wet voor de verdeling van dergelijke gemeenschappelijke gronden. De Roldenaren vonden het maar niks. Uit dwarsigheid kozen ze de toren als middelpunt van de verdeling van het land. Later bleken de ‘kylende’ percelen heel onhandig in gebruik.
➋ Monument voor Harry de Vroome Aan de westrand van het Balloërveld bij het Smalbroekenloopje staat een monument voor Harry de Vroome, landschapsarchitect en geestelijk vader van het ‘Stroomdallandschap Drentsche A’. De Vroome (1921-2001) was een markante man, die zich zijn hele leven heeft ingezet voor natuur en landschap in Drenthe. Bij de grote ruilverkavelingen in de jaren zestig en zeventig gebruikte hij al zijn vindingrijkheid om zoveel mogelijk landschaps elementen te redden. Het is mede aan hem te danken dat het grootste deel van het Drentsche Aa-stelsel destijds voor kanalisatie is behoed. Het monument bestaat uit een hoekige granieten zuil met vier kijkgaten. Door de gaten zijn het beekdal, de es, de heide en de kerktoren van Rolde te zien: alle componenten van het beek- en esdorpenlandschap.
⓬
⓫
❿ ➒
➋ ❽
➍
❼ ❻
➊
❻ ❼ ❽ ❾ ❿ ⓫ ⓬ ⓭ ⓮
Tumulibos Rolde (pag 2) Kampsheide (pag 9) Schaapskooi Balloo (pag12) Hunebed Loon (pag 2) IJsbaan Loon - pingoruïne (pag 2) Taarlo - brink met dobbe (pag 10) Pingoruïne (pag 2) Zuidesch Gasteren (pag 10) Infocentrum Homanshof (pag 12)
➌ De Kymmelsberg
Even ten zuiden van Schipborg aan het fietspad naar Gasteren liggen een paar heuvels op de overgang van de es van Schipborg en het beekdal van de Drentsche Aa. In de zestiende eeuw voerde de verkeersroute tussen Groningen en Coevorden hierlangs. Door het intensieve gebruik verdween de begroeiing, waardoor de wind vrij spel kreeg en het zand tot heuvels opblies. De hoogste is de Kymmelsberg. In de jaren vijftig en zestig was dit een toeristische trekpleister: velen kwamen genieten van het schitterende uitzicht op de Drentsche Aa. Dit uitzicht werd in de jaren zestig op doek vastgelegd door de Drentse kunstschilder Evert Musch. Het schilderij kreeg grote bekendheid en speelde een rol in de strijd om het behoud van de Drentsche Aa. Later werd de berg met bomen en struiken beplant om het verwaaien van het zand tegen te gaan, waarmee de Drentsche Aa en de berg zelf uit het zicht verdwenen. In 2003 is het uitzicht hersteld en daarmee is de Kymmelsberg weer de ‘belvédère’ van toen.
➌
➍ Poepenhemeltje
➎
⓮
⓭
Ten oosten van Assen ligt aan het Deurzerdiep, één van de takken van de Drentsche Aa, een piepklein veldschansje. Officieel staat het te boek als ‘Van Galenschans’ maar in de volksmond heet het ‘Poepenhemeltje’. Aan beide namen zit een verhaal vast. Van Galen is de naam van de bisschop van Münster, die hier zijn leger liet overnachten tijdens zijn veldtocht tegen de stad Groningen in 1672. Als bescherming liet hij ter plekke deze schans bouwen. De bisschop-annex-veldheer, beter bekend onder zijn bijnaam Bommen Berend, zag zijn beleg van Groningen eindigen in een nederlaag, iets dat de inwoners van die stad nog ieder jaar op 28 augustus vieren als ‘Groningens ontzet’. Eeuwen later overnachtten in de schans in de open lucht de ‘hannekemaaiers’, Duitse seizoensarbeiders op weg naar de boeren in Friesland. Zij werden ook wel ‘poepen’ genoemd, naar het Duitse buben (jongens). ‘Poepenhemeltje’ werd zo de bijnaam in de buurt.
➎ Galgenberg De Galgenberg in het Kniphorstbosch bij Schipborg is in meer dan één opzicht een markante plek. De ‘berg’ is een duizenden jaren oude grafheuvel. Zijn latere functie is ook nauw verbonden met de dood. De naam zegt het al: op deze goed zichtbare plek werden misdadigers opgehangen. Het lichaam werd aan de galg achtergelaten als prooi voor de kraaien, om als afschrikwekkend voorbeeld te dienen. Op deze belangrijke plek kwamen ook nog eens vier markengrenzen bij elkaar: die van Anloo, Schipborg, Annen en Zuidlaren. Een markensteen markeert nog altijd het viermarkenpunt.
Activiteiten
Foto S. Olbertijn
Etstoeldag Wie van een historisch spektakel houdt, mag op zaterdag 19 augustus niet ontbreken op de jaarlijkse Etstoeldag in Anloo. Alle dorpelingen hullen zich die dag in zeventiendeeeuwse kleding. Amateurtoneelspelers uit het dorp spelen in de Magnuskerk een authentieke rechtszitting na van de Etstoel. Van de Middeleeuwen tot circa 1800 vergaderde dit Drentse gerechtshof ieder jaar op de feestdag van de patroonheilige Sint Magnus in de kerk van Anloo. Sinds 1987 wordt hier jaarlijks zo’n rechtszitting nagespeeld. Het spel is gebaseerd op ware gebeurtenissen en de personen die terechtstaan hebben werkelijk geleefd. Buiten de kerk vindt net als toen een levendige jaarmarkt plaats. De rechtszitting trok altijd veel volk. Handelaren en artiesten kwamen van verre om daarvan te profiteren. Goochelaars, acrobaten en muzikanten vermaakten het publiek en er werd een boerenklucht opgevoerd. Smeden, mandenmakers en houtbewerkers probeerden hun zelfgemaakte waar te verkopen. Zo ging het toen en zo gaat het nu. De jaarmarkt is geen braderie. Koffie, patat, hamburgers en cola zijn niet te koop, die waren er indertijd ook niet. Maar wel bruine bonen met spek, wafelkoeken, warmoessoep, boekweitpap, wijn, bier en broodjes zwienekont. Ieder jaar komen duizenden bezoekers naar het dorp om dit mee te maken. Wees erbij! Etstoeldag: 19 augustus 2006 10.00 -17.00 uur; toegang markt € 5, entree rechtszitting € 2.
Letterboxen Een boeiende ontdekkingstocht voor jong en oud: dat is Letterboxen, een spel dat ieder op zijn eigen manier kan spelen. Er zijn vijf Letterbox-gebieden in de gemeente Aa en Hunze: rond Anloo, Gasselte, Gieten, Grolloo en Rolde. Het doel van het spel is zoveel mogelijk letterboxen te vinden die her en der zijn verstopt, en de stempels te verzamelen die in de boxen zijn te vinden. Bij elk gebied hoort een boekje waarin aanwijzingen staan en waarin de gevonden stempels kunnen worden afgedrukt. De aanwijzingen bestaan uit de coördinaten op een kaart en cryptische omschrijvingen. Tijdens al dat kaartlezen, puzzelen en verzamelen komen de deelnemers en passant van alles te weten over de omgeving. Letterboxen is geschikt voor iedereen en kan op allerlei manieren: alleen of in een groep, in een halve dag of in een week, wandelend, fietsend of paardrijdend. De faciliteiten worden verzorgd door een groot aantal recreatieondernemers in de gemeente. Zij informeren u graag over speciale Letterbox-arrangementen, wanneer u bijvoorbeeld de tochten wilt maken met een gezelschap. Meer informatie is te verkrijgen bij de VVV-kantoren in de regio.
Fietsen Van Grolloo tot Groningen kunt u de loop van de Drentsche Aa per fiets volgen. De routes voeren over fietspaden en oude, door bomen omzoomde klinkerwegen. Verdwalen is moeilijk, de routes zijn met wegwijzers goed aangegeven. Op veel plaatsen kunt u ‘aanleggen’, want nogal wat boerderijen en dorpscafés staan open voor uw bezoek. Voor de ‘sportieve’ fietsers is er een ATB-route door ruig terrein. Voor uitgezette fietsroutes of voor fietsevenementen kunt u de lokale VVV’s en fietsverhuurders raadplegen.
De Kudde van Anloo verzorgt op aanvraag excursies langs de Schotse Hooglanders voor € 7,50 p.p. Informatie: Rudolf Horst of Ankelien Wielinga, tel. 0592-271699, www.kuddevananloo.nl. Kaasmakerij Karwij, Rolde, zuivel verwerkend bedrijf annex natuurvoe dingswinkel met echte Drentsche Aa zuivelproducten. De winkel is geopend: ma, wo, do 13.00-18.00 uur, di 10.00-18.00 uur, vr 09.00-18.00 uur, za 09.00-16.00 uur. Informatie: tel. 0592-242863.
Esdorpenroute
Paviljoen Breeland in Annen is de hele zomer het startpunt van de Esdorpenroute, een fietsroute met een aantal letterbox-opdrachten. De route leidt door de dorpen Annen, Anloo, Gasteren, Balloo, Rolde, Anderen en Eext. In elk dorp wordt een box gezocht. Deze tocht duurt drie uur. Bij aanvang krijgt u een korte uitleg van het letterboxen. Breeland is dagelijks geopend vanaf 09.00 uur. Maandags gesloten. Prijs: € 4,00 met eigen fiets, € 12,00 met huurfiets (reserveren 24 uur van te voren). Voor informatie: Paviljoen Breeland, de Bulten 4a, 9468 TD Annen of
[email protected] Paviljoen Breeland organiseert vanaf 1 november tot 1 april het Mysterie van Annen. Een belevenis waarbij u terug gaat in de tijd van de witte wieven. Alle oude verhalen over het Drentsche oerlandschap komen tot leven tijdens deze avond. De avonden worden georganiseerd voor gezel schappen op reservering. Voor alle informatie: www.breelandrecreatie.nl
Boerenfietstocht Landbouworganisatie LTO-Noord organiseert samen met de VVV een boerenfietstocht door het Drentsche Aa-gebied. Onderweg vertellen informatieborden u onder meer welke gewassen u op de akkers ziet. De route van dertig kilometer voert langs boerenbedrijven die een winkel aan huis hebben met veelal streekeigen producten. Op 20 juli en 3 augustus hebben alle deelnemende bedrijven de deuren voor het publiek geopend. Kaarten van de fietsroute zijn te koop bij de VVV Rolde en bij de deelnemende bedrijven. De adressen daarvan vindt u op de website: www.drentscheaa.nl.
Herberg De Fazant in Oudemolen or ganiseert elke zaterdagochtend vanaf 29 april nordic walking-activiteiten vanuit de herberg onder deskundige leiding. Elke zondagochtend zijn er wandeltochten onder begeleiding van deskundige gidsen en op zondagmid dag kunt u GPS-wandelingen maken vanuit de herberg. Voor meer infor matie over aanvangstijden en kosten kunt u contact opnemen met Herberg De Fazant, tel. 0592-231991
Het Mysterie van Annen
Taarlo
Drinkwater
Nog meer activiteiten
Door de Drentsche Aa stroomt van oudsher zuiver, helder water. In de stad Groningen maakten ooit heel wat bierbrouwers er dankbaar gebruik van. Sinds 1884 wordt er al drinkwater uit de beek gewonnen. Daarmee worden onder andere de inwoners van diezelfde stad van water voorzien. Zo schoon als vroeger is het beekwater natuurlijk al lang niet meer; tegenwoordig is eerst een uitgebreide zuivering nodig om de gewenste kwaliteit te bereiken. Dat gebeurt in De Punt, naast de beek op de grens van Drenthe en Groningen.
Boerderijcamping ‘Het Amerveld’ in Amen verzorgt in juli en augustus: ● op maandagavond paardentram tochten ● op donderdagavond trekkertram tochten ● kosten: kinderen tot 10 jaar € 3,50, volwassenen € 5,00. Opgave vooraf verplicht, duur van de toch ten 2,5 uur. Tijdens de tocht krijgt u informatie over de omgeving. ● boerengolf, ook een kinderbaan. Golfen tussen de koeien, iedere dag vanaf 11 uur. Kosten € 6,00 per persoon. Informatie: tel. 0592-389274.
B a ll o o
Wandelroute
5
6
Ballooëres Natuur- en landschapskalender
4
Juli Hooimaand
Veen- en graslanden werden gemaaid en gehooid. Hooi was voor de boer in vroeger dagen even belangrijk als graan voor voedsel. Met hooi kon de levende have de winter door komen. ● De oogst van het koolzaad begint ● De heidevelden kleuren paars van
de bloeiende struikheide ● Addervrouwtjes verzamelen ’s och
tends en in de namiddag om op een hoog punt in de zon te liggen ● De klokjesgentiaan bloeit op voch tige open plaatsen. Het gentiaan blauwtje, een vlinder, is voor haar voortplanting afhankelijk van dit bloempje ● De brede wespenorchis bloeit langs bosranden en paden
Augustus Oogstmaand
Deze maand is gewijd aan Ceres, de Romeinse godin voor de landbouw en de beschaving, ook wel aangeduid als godin van de oogst. Het koolzaad wordt gezaaid De tarwe wordt geoogst De jonge adders worden geboren De jonge ooievaars maken hun eerste vluchten vanaf het nest ● Alle grassen zijn weer uitgebloeid ● Van sommige bomen, zoals de berk, beginnen de eerste bladeren al te verkleuren ● ● ● ●
7 4
In deze krant bieden wij u alvast één mooie wandelroute aan, rond de es van Balloo. Het is een van de elf gemarkeerde wandelroutes van Staatsbosbeheer in het beek- en esdorpenlandschap. Folders van deze en andere routes zijn onder meer verkrijgbaar bij de VVV’s en in het Informatiecentrum Homanshof in Anloo. De wandeling is 5,5 kilometer lang en begint bij de parkeerplaats van de Schaapskooi in Balloo. De route is in het veld aangegeven door lage houten paaltjes met een groene schuine kop. Na een bezoek aan de Schaapskooi en het informatiecentrum volgt u de asfaltweg terug naar de kruising. Ga bij de kruising linksaf en volg de verharde weg met boerderijen richting Balloo. In de kern van Balloo bij de kruising rechtdoor. Kies bij de paddenstoel (nummer 21567/001) richting Assen. Het dorp Balloo heeft een afwijkende structuur, het heeft zich ontwikkeld tot een ring-esdorp: de bebouwing staat in een krans. Het informatiebord rechts van de weg vertelt een aantal bijzonderheden over dorp en omgeving. Blijf bij de tweede paddenstoel (nummer 21566/001) richting Assen volgen. Nabij de wegkruising ziet u rechts een restant van de oude eswal, die diende om het vee buiten of binnen de es te houden. Dat laatste was nodig toen men nog schapen, koeien en varkens na de graanoogst langdurig op de stoppelweide lieten grazen. Bij de derde paddenstoel (nummer 22869) gaat u richting de provinciale weg Rolde-Assen en daarna rechts het zogenaamde Tumulibos in. Het bord aan het begin van dit bos geeft nadere informatie over het terrein, een van de fraaiste voorbeelden van een prehistorische begraafplaats. Volg het pad door dit bos. Na de rondwandeling gaat u ongeveer tien meter terug richting Balloo en volgt links het voetpad. Hierover liep een spoorbaan van de Noordoostlocaal-spoorweg, van Assen naar Stadskanaal. Tot 1948 was hier personenvervoer; daarna is de spoorbaan nog gebruikt voor goederenvervoer, tot de rails in 1978 werden opgebroken. Bij de eerstvolgende zandweg gaat u linksaf. Na ongeveer honderd meter ziet u de prachtig gerenoveerde oude boerderij van Kamps ➊ liggen met het zware geboomte: een beeld uit voorbije eeuwen. Dat klopt ook wel, want de gronden waren van het klooster in Assen dat bij de Reformatie in 1598 werd opgeheven. Waarschijnlijk heeft op de plaats van de huidige boerderij, die in de beginjaren van de vijftiende
8. 5
8. 4 8. 3 Kamp s h e id e -
3
2
8. 2
Ballo 8. 1
1
Deurz
o
e
Rolde
eeuw werd gebouwd, een kloosterhof gestaan. Ga rechtdoor het grindpad over en volg de zandweg rechtdoor (paal 8.2). Waar de zandweg met een bocht naar rechts gaat heeft u een fraai uitzicht op het beekdal van het Loonerdiep. Volg het zandpad tot u een fietspad tegenkomt. Dit is weer een stuk van de oude spoorbaan. In het beekdal van het Loonerdiep liep het spoor over een hoge dijk die het landschap in twee stukken verdeelde; het dal is nu gelukkig weer één geheel doordat dit gedeelte is afgegraven. Het stukje nog aanwezige dijk geeft een fraai uitzicht over het dal ➋ met langs de perceelgrenzen veel begroeiing van voornamelijk zwarte elzen met hier en daar een inlandse eik. Volg het pad rechtdoor. Bij ➌ passeert u een klein beekdal, ‘De Strengen’, dat grenst aan het natuurgebied Kampsheide, de vroegere schapenweiden van de boerderij
Kamps. Op Kampsheide staan schitterende jeneverbesstruwelen. Evenals de erve Kamps is het nog geheel omwalde bouwlandkampje ➍ erg oud; het was in 1650 al bekend als Lantingekamp. Bij paal 8.3 gaat u rechtsaf. Aan uw rechterkant heeft u zicht op een fraaie heideplas. Ga bij paal 8.4 links; u passeert het hunebed van Balloo. Volg het pad langs de rand van de es van Balloo. Vroeger was deze es opgedeeld in wel zevenhonderd perceeltjes, zogenaamde waardelen. Bij de picknickbank ➎ heeft u een goed overzicht over het dal van het Loonerdiep met aan de overzijde, op de rand van het plateau, het dorp Loon. (In Loon is een mogelijkheid om een horecagelegenheid aan te doen, hierbij passeert u het Loonerdiep.) Bij de verharde weg rechtsaf en bij de eerstvolgende weg links. De bomen langs de weg zijn Hollandse iepen.
Deze boom is vanouds zeldzaam in Drenthe, maar is landelijk ook schaars geworden door de iepziekte. De gaten in de laan tonen dit ook hier aan. Bij paal 8.5 gaat u rechtsaf, links op de achtergrond de glooiing van een dekzandrug. Deze is ontstaan in de laatste ijstijd in een periode dat kou maar vooral ook extreme droogte plantengroei vrijwel onmogelijk maakte en geweldige zandverstuivingen een groot deel van Drenthe met een deken van zand bedekten. Waar het zand zich ophoopte, zoals hier, ontstonden zandruggen. Bij ❻ is deze hoge rug, de Rolderrug, goed te zien; het hoogste punt ligt meer dan negen meter boven het niveau van het beekdal. Bij ➐, langs de esrand, is een kleinschalig landschap met bosjes en perceeltjes cultuurland te zien. Via de verharde weg, links, komt u weer bij de parkeerplaats van de Schaapskooi uit.
De grote stille heide Een eeuw geleden bestond het grootste deel van het Drentsche Aa-gebied nog uit heide. Daarvan zijn verspreide kleinere heidevelden overgebleven, onder andere bij Schipborg, Zeeg se, Oudemolen en Gasteren. Het grootste heideterrein in deze streek, en één van de mooiste van Drenthe, is het Ballooërveld ten oosten van Assen. Hier rondstruinen, met de toren van Rolde als baken op de horizon, roept nog moeiteloos het gevoel op van de grote stille heide van weleer. De heide van het Ballooërveld grenst aan twee kanten direct aan een beekdal (aan de westkant het Loonerdiep, aan de oostkant het Rolderdiep), een situatie die bijna nergens anders meer voorkomt. Beide beken ontvangen water uit de heide. Aan de westelijke rand van het Ballooërveld ontspringt bijvoorbeeld een klein, helder stroompje, het Smalbroekerloopje: een unieke plek met een zeer bijzondere plantengroei. Op enkele andere plaatsen in het Drentsche Aa-gebied probeert Staatsbosbeheer de directe relatie tussen heide en beek te herstellen. Bijvoorbeeld in het Eexterveld tussen Anderen en Eext, waar het Scheebroekerloopje ontspringt. Landbouwgrond verandert hier weer in heide. De bemeste bovenlaag van de grond is afgeschraapt en oude slenken zijn uitgegraven. Bijzondere planten als klokjesgentiaan en zonnedauw zijn al teruggekeerd. Een soortgelijke ingreep is uitgevoerd in De Heest ten noorden van het Ballooërveld.
Waterafvoer
Op piekdagen voert de Drentsche Aa zo’n 16.000 liter water per seconde af. ’s Zomers daalt dat tot 200 liter. Ooit was de waterafvoer over het jaar veel gelijkmatiger. Veen en heide lieten geleidelijk hun water los, dat onderweg nog eens ‘bleef hangen’ in moerassig terrein. Na ontginning en ontwatering verdween het water veel sneller de beek in. Met als gevolg dat de boel ‘s winters en in het voorjaar onderliep en ’s zomers uitdroogde. De laatste jaren zijn de ideeën over waterbeheer drastisch veranderd. Waar het kan wordt het water nu weer langer vastgehouden.
ërv
Esdorpenlandbouw Natuur- en landschapskalender
5
September Herfstmaand
De maand waarin de zomer overgaat in de herfst. Ook wel ‘d’ander Oogstmaand’ genoemd. Dit verwijst naar het feit dat late graangewassen, zoals haver, pas in september worden geoogst.
De dorpen, de bouwlanden daaromheen (de essen), de beekdalen en de heide, ze horen bij elkaar. Alle onderdelen van het landschap hadden een onmisbare functie in het Drentse boerenbedrijf van vroeger. Op de essen werden de gewassen verbouwd. De hele verdere omgeving diende in feite om de essen vruchtbaar te maken. Het vee leverde de mest, die werd opgevangen in de potstal en vermengd met heideplaggen. Dit mengsel werd over de es ver spreid. ’s Zomers graasde het vee op de heide. De groenlanden langs de beek voorzagen in het hooi om het vee te voeren in de winter. De komst van kunstmest maakte aan het begin van de twintigste eeuw een einde aan dit landbouwsysteem. Schapen waren niet meer nodig en daarmee was ook de heide overbodig geworden. De meeste heidevelden veranderden in landbouwgrond of bos. De beekdalen en de essen zijn echter bewaard gebleven en de samenhang tussen esdorp, es en beek is op veel plaatsen nog goed te herkennen.
● De aardappelen worden geoogst ● De oogst van de suikerbieten
● ● ● ●
Zuidesch Gasteren
De kenmerken van het Drentse esdorp weerspiegelen het karakter van de Drent: informeel en gemoedelijk, maar ook een beetje gereserveerd. Schijnbaar ordeloos liggen de boerderijen verspreid aan de wegen, die een onregelmatig patroon vormen. Er is veel ruimte tussen de boerderijen, met huisweiden, moestuinen en oude eiken, wat de dorpen een open en groen karakter geeft. Kenmerkend voor Drentse esdorpen is de brink, een weitje met eiken. De brink was het middelpunt van het dorpsleven: hier werden de schapen bijeengedreven en verhandeld, hier werd onder de bomen vergaderd. Sommige dorpen hebben meerdere
brinken, Eext heeft er zelfs zeven! Op de brink van Taarlo vindt u nog een dobbe, een poel waar het vee vroeger uit dronk. In Balloo zoekt u de brink tevergeefs: hier ligt de bebouwing in een soort krans rondom een es. Deze drie dorpen zijn beslist een bezoekje waard, en dat geldt ook voor Loon, Anloo, Gasteren en Anderen. Nog actieve landbouwbedrijven zijn
in de dorpen anno nu een kleine minderheid. De meeste boerderijen zijn woonboerderijen. Maar de echte dorpssfeer is gebleven; de meeste dorpen kennen een bloeiend verenigingsleven. Aan de rand van het dorp liggen de essen, van oudsher de akkergronden van de dorpsgemeenschap. Iedere boer had er zijn eigen akkers, vaak piepkleine perceeltjes. De essen zijn vaak nog goed te herkennen aan hun enigszins bolle vorm, het resultaat van eeuwenlang plaggenmest opbrengen.
Boerderijen In de esdorpen in het Drentsche Aagebied zijn nog veel oude Saksische boerderijen te zien. De meeste zijn van het hallehuis-type, dat kenmerkend is voor OostNederland. De plattegrond is een rechthoek met aan de voorkant het woonhuis, aan de achterkant een deel en aan weerszijden daarvan potstallen waarin de koeien met hun koppen naar de deel stonden. Boven de deel is een zolder waar de oogst werd opgeslagen. Karakteristiek zijn de grote rieten dakvlakken en de lage gootlijn. Aan de wegkant van de boerderij zijn grote staldeuren aangebracht. Door deze ‘baanders’ kon de boer met zijn wagen volgeladen zo naar binnen rijden.
Oktober Zaaimaand of eikelmaand
Net als september wordt oktober gebruikt om wintergoed in te zaaien. Veel herfstnoten en vruchten worden nu rijp. Ze werden verzameld voor de kachel om te drogen.
Oudste van West-Europa
● Paddenstoelen zijn volop te vinden ● Overal waar berken staan kun je
Misschien wel de meest bijzondere boerderij van het gebied is die aan het Hagenend 3 in Anderen. Het gebint uit 1376 is voor zover bekend het oudste van West-Europa. Oorspronkelijk was de boerderij in het bezit van de bisschop van Utrecht. Uit bisschoppelijke protocollen blijkt dat deze de boerderij al tussen 1379 en 1382 ‘beleende’. De huidige stenen voorgevel is in 1795 geplaatst. Recent is de boerderij helemaal gerestaureerd en weer in gebruik genomen. Hij is particulier eigendom.
● Onder al deze prachtig gekleurde
vliegenzwammen ontdekken ● Bomen hebben hun kleurigste
jasje aangetrokken bomen vind je volop zaden en vruchten
Boermarken Foto S. Olbertijn
Esdorpen
Eenvoudig erf Het traditionele boerenerf in Drenthe is eenvoudig ingericht. De erven zijn hooguit met een rijtje keien, een meidoornhaag of een laag hek afgescheiden van de weg. Bij het woongedeelte van de boerderij staat een enkele boom, meestal een kastanje of een linde. Oorspronkelijk was er een strikte scheiding tussen het gedeelte waar de boer de scepter zwaaide en dat waar de boerin het voor het zeggen had. Zij zorgde voor de moestuin en, als er ruimte voor was, het hoekje met snijbloemen als goudsbloemen, dahlia’s en duizendschonen. Een stekelige meidoornheg of een hekwerk van gaas en paaltjes hield vraatlustige dieren buiten de tuin. Er was een boomgaard en in de kleine huiswei was plaats voor de geiten, kalveren en kippen. Als de zon scheen spreidde de boerin haar wasgoed uit op het bleekveldje, want niets krijgt de was zo wit als puur zonlicht.
Markesteen
10
Ondergrondse waterstromen
begint. De oogstperiode duurt tot en met november Halverwege deze maand wordt het maïs van het land gehaald Hier en daar schieten al padden stoelen uit de grond Ooievaars verzamelen in grote groepen en trekken richting Afrika Veel bomen en struiken dragen bessen in allerlei kleuren, zoals vlierbessen, bramen, bosbessen en meidoornbessen
De Drentsche Aa krijgt haar water niet alleen bovengronds aangevoerd maar ook via het grondwater. Want ook onder de grond beweegt water van hoog naar laag. Alleen doet het daar heel wat langer over dan bovengronds: dit water kan tientallen of zelfs honderden jaren onderweg zijn. Op lage plekken, bijvoorbeeld in beekdalen, komt het grondwater weer aan de oppervlakte: dit heet kwel. Onderweg in de bodem heeft het een andere samenstelling gekregen. Die speciale kwaliteit van kwelwater zorgt er mede voor dat in het beekdal zoveel bijzondere planten groeien.
‘Boermarken’ zijn een typisch Drents fenomeen. Vroeger bestonden ze overal in Oost-Nederland, maar alleen in Drenthe hebben ze alle veranderingen overleefd. Tegenwoordig zijn het een soort plaatselijke boerenverenigingen. Oorspronkelijk wordt met ‘marke’ of ‘boermarke’ echter het grondgebied van een dorpsgemeenschap aangeduid. De grenzen tussen de marken speelden vanaf de Middeleeuwen een belangrijke rol in het boerenleven en er is menig conflict om uitgevochten. Vaak waren het natuurlijke grenzen, zoals stroompjes, houtwallen en zandwegen. Maar men plaatste ook wel merktekens zoals zwerfkeien om de grenzen te markeren. Sommige van die markenstenen liggen er nog steeds. Aan de weg tussen Anderen en Anloo geeft een oude markensteen met een ingekerfd kruis het ‘viermarkenpunt’ aan van de boermarken van Gasteren, Anderen, Eext en Anloo. Veel markante stenen hebben een naam en er zijn verhalen aan verbonden. Zo heet de steen op de grens tussen de marken van Taarlo, Zeijen en Loon ‘Dove Tönnis’. Die naam dankt hij aan een boer die de markengenoten vals inlichtte over het verloop van de grens. De man beweerde de waarheid te spreken, op straffe van doofheid. Dat laatste werd zijn lot! Sommige boermarken bezitten nog altijd gemeenschappelijke gronden, zoals brinken en wegen.
Leesbaar landschap Het geheimschrift van de Drentsche Aa veldnamen Van oudsher is de mens creatief in het bedenken van namen voor de eigen woonomgeving. Dat moet ook wel, want op die manier geef je aan waar je het over hebt en iedereen weet meteen wat je bedoelt. Vaak zijn de veldnamen zo oud dat de betekenis niet meteen duidelijk is. De woorden zijn soms in onbruik geraakt en vaak zijn de namen in de loop van de tijd verbasterd, versleten of ‘verhollandst’. Toch is aan de samenstelling van veldnamen nog veel af te lezen. Het is niets anders dan een code. Heb je die eenmaal ‘gekraakt’, dan gaat er een wereld voor je open. Het Drentsche Aa-gebied geeft zo ineens een aantal van haar geheimen prijs. Veel veldnamen bestaan uit twee delen, waarvan één de bodemgesteldheid of het vroegere gebruik van het land aangeeft.
Langs de diepjes in het Drentsche Aa-gebied liggen bijvoorbeeld de madelanden. Dit zijn de natste gedeelten van het gebied met de minst stevige bodem. Ze waren alleen geschikt om te maaien (vergelijk het Engelse woord meadow). Voorbeelden zijn de Hooge Maden en Lage Maden bij Loon. De term stukken komt ook regelmatig voor. Vroeger werden de madelanden jaarlijks bij loting in stukken verdeeld voor de hooiwinning. Bij Tynaarlo liggen De Brinkstukken en de Loopstukkenweg. Bij Loon vind je de Broekstukken. Een zijtakje van een diepje of stroompje wordt aangegeven als een stroet of stroetje.
De Diepstroeten bij Anreep in de gemeente Assen is een mooi voorbeeld van zo’n klein beekdalletje. Erg drassige percelen met struikgewas heetten broeken. Deze percelen waren nog wel geschikt om er vee te laten grazen. Dat blijkt wel uit de namen van de Koebroeken bij Eext, de Osbroekenweg bij Tynaarlo en het Koebroeksveld bij Loon. Ook de es riep om een duidelijker onderscheid. Zo vind je bij de meeste plaatsen wel een Noordesch of een Zuidesch (Gasteren, Anloo), terwijl de inwoners van Eext onderscheid maakten tussen Grootesch en Binnenesch en bij Anderen ook nog de Oosteresch ligt.
Zandverstuivingen: eens gevreesd, nu bemind Houtwallen Kardinaalsmuts
Natuur- en landschapskalender
6
November Slachtmaand
Vetgemest vee wordt geslacht, gepekeld en winterklaar gemaakt. De temperatuur is nu zo laag dat het vlees niet al te snel aan bederf onderhevig is. ● Tarwe wordt gezaaid ● Loofbomen zijn kaal, de groenblij
vers vallen nu extra op
December Wintermaand
De astronomische winter start op 21 december als de dagen het kortst zijn. ● Veel akkers zijn in winterrust ● In de lucht is de roep van de over
trekkende ganzen te horen ● Bij de beek kunt u een vissende
ijsvogel treffen ● In zachte winters steken sneeuw
klokjes hun kopjes al boven de grond uit
IJzerhoudend water
Houtwallen horen in het Drentsche Aa-gebied bij de beeklopen. Waar je ze aantreft is het water zelden ver weg. Veel beekdalen worden aan weerskanten geflankeerd door een parallel aan de beek lopende houtwal, die het beekdal scheidt van de es of de vroegere heide (het veld). Andere houtwallen liggen dwars op de beek. In enkele smalle beekdalen lopen deze dwarswallen over de volle breedte van het dal. Het mooist is dat te zien in het gebiedje De Burgvollen ten westen van Anloo, waar het Anlooërdiepje doorheen loopt. Hier geven de dicht begroeide wallen het beekdallandschap een zeer besloten en kleinschalig karakter. De meeste dwarswallen zijn aangelegd na de ‘markenscheiding’ in de negentiende eeuw, toen de gemeenschappelijke groenlanden in het beekdal werden verdeeld over de individuele eigenaren. Ze dienden als eigendomsmarkering en veekering. De bomen en struiken leverden hout voor het dagelijks gebruik. Vanaf het begin van de twintigste eeuw verloren de houtwallen deze functies. Sindsdien zijn veel houtwallen verdwenen of verwaarloosd. Tegenwoordig worden ze weer in stand gehouden en zorgvuldig beheerd. Ze verfraaien niet alleen het landschap maar vormen ook een groeiplaats van bijzondere soorten bomen en struiken zoals wilde appel, zoete kers, egelantier en kardinaalsmuts.
In de negentiende eeuw waren stuifzanden berucht en gevreesd. Het waren gebieden waar je beslist niet voor je plezier ging wandelen. “Een dorre en doodsche zandzee, allerakeligst van een rei naakte duinen en belten doorsneden en ingesloten”, schreven de Drie Podagristen over de stuifzandgebieden in Drenthe. Zandverstuivingen zijn ontstaan door overmatige begrazing door schapen en plaggen van heide. Hierdoor verdween de plantengroei en kreeg de wind vat op het zand. De verstuivingen namen overal in de zandstreken van Oost-Nederland steeds grotere vormen aan en dreigden uit te lopen op een nationale ramp. Er werden regels gesteld om verder verstuiven tegen te gaan. Provinciale verordeningen verplichtten de grondeigenaren hun gronden te bebossen om het zand te beteugelen. Vanaf begin twintigste eeuw werden de uitgestrekte Staatsbossen aangelegd. Tegenwoordig zijn de laatste restanten stuifzand geliefd bij recreanten en worden ze doelbewust in stand gehouden. In het Drentsche Aa-gebied zijn stuifzanden te vinden op het Ballooërveld en in de Gasterse Duinen.
Balloërveld
IJskraters Typisch Drents zijn de vennen, kleine watertjes, soms geheel of gedeeltelijk dichtgegroeid met veen. Ook in het Drentsche Aa-gebied zijn er tientallen te vinden. Enkele daarvan zijn ontstaan in de laatste ijstijd, zo’n 28.000-14.000 jaar geleden. Het zijn zogeheten ‘pingoruïnes’, naar het woord pingo dat uit de taal van de Eskimo’s komt en ‘ijsheuvel’ betekent. Ze zijn ontstaan op plekken met veel water in de ondergrond. In het koude klimaat bevroor dit water en vormde een ondergrondse ijsklomp, die geleidelijk aangroeide en de aarde optilde. Toen het klimaat warmer werd, smolt het ijs en stortte de heuvel in, zodat een komvormige met water gevulde laagte overbleef: de pingoruïne. Pingoruïnes hebben vaak een mooie ronde vorm. Aan de weg Oudemolen-Gasteren ligt een pingo ruïne die onlangs is hersteld. De aarden wal rond het ven, een typisch kenmerk van een pingo, is duidelijk zichtbaar. Ook het Jagersveentje bij Loon is recent gerestaureerd. Een ander voorbeeld van een pingoruïne is de ijsbaan(!) van Loon.
Kwelwater, oftewel grondwater dat naar boven komt, is soms te herkennen aan een olieachtig vlies dat op het water drijft. Dit bestaat in werkelijkheid uit bacteriën. Ook een roestbruine kleur van water en oevers wijst op kwel. Het kwelwater bevat namelijk erg veel ijzer. Zoveel zelfs dat er soms bulten van ijzererts worden afgezet. Dit ‘ijzeroer’ of ‘moeraserts’ werd tot halverwege de twintigste eeuw op enkele plekken in het Drentsche Aa-gebied gewonnen. Dat gebeurde ook in andere beekdalen in OostNederland: een bijna vergeten hoofdstuk uit onze industriegeschiedenis.
Pingoruïne Loon
11
Er is geen Drentsche Aa (in Drenthe)
Als u aan de oever van de Drentsche Aa wilt staan komt u bedrogen uit. Op Drents grondgebied tenminste; over de grens in Groningen loopt wel een klein stukje beek dat ook echt de naam Drentsche Aa draagt. Pas kort voor het water de provinciegrens bereikt, heeft het zich verenigd in één beek. Stroomopwaarts vertakt de beek zich (tegen de stroom in gezien) in een waaier van beken en beekjes. Die hebben allemaal hun eigen naam, ontleend aan het dorp waar ze langs stromen. Ten zuiden van de lijn Assen-Gieten ontspringen drie beeklopen: het Anreeperdiep, het Amerdiep en het Andersche Diep. Het Anreeperdiep en het Amerdiep vormen de westelijke hoofdtak. Samen gaan ze als achtereenvolgens Deurzerdiep, Loonerdiep en Taarlosche Diep stroomafwaarts. De oostelijke hoofdtak, het Andersche Diep, verandert in Rolderdiep, vervolgens in Gasterensche Diep en daarna Gastersche Diep. Even onder Oudemolen komen de twee hoofdtakken samen in het Oudemolensche Diep. Nadat het Anlooërdiepje zich hierbij heeft gevoegd wordt dat het Schipborgsche Diep. Voorbij de uitmonding van het Zeegser Loopje gaat de beek tot de provinciegrens verder als Westerdiep, waarna de beek eindelijk Drentsche Aa mag heten.
Belangrijke adressen Secretariaat Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Kees Folkertsma, Herman Thije Provinciehuis Drenthe, Westerbrink 1, Assen postbus 122, 9400 AC Assen T 0592-365864/860 F 0592-365422 E
[email protected] I www.drentscheaa.nl IVN Consulentschap Drenthe André Brasse, coördinator voorlichting en educatie Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Postbus 125 9400 AC Assen T 0592-371740 E
[email protected] I www.ivn-drenthe.nl
Beek zonder monding Lang geleden kwam de Drentsche Aa uit in de diepenring in de stad Groningen, gevangen tussen de kaden van de Hooge en Lage Der A. Ten noorden van de stad stroomde de beek verder. Daar verenigde hij zich met dat andere Drentse riviertje, de Hunze, tot het Reitdiep, dat bij Zoutkamp in zee uitmondde. Al heel lang is de Drentsche Aa van die vroegere monding afgesneden. Het huidige eindpunt is een sloot langs de weg tussen Haren en Paterswolde.
Informatiecentrum en schaapskooi Ballooërveld Met vierhonderd Drentse heideschapen is de schaapskudde van het Ballooërveld de grootste van Drenthe. Bij Balloo aan de rand van het heidegebied staat de schaapskooi. Van november tot en met april vertrekt de kudde dagelijks naar de heide. Op een informatiepaneel bij de schaapskooi wordt dagelijks aangegeven waar u de kudde kunt vinden. U zult er soms een flinke wandeling voor over moeten hebben. In de zomer komen de schapen vaak ‘s avonds niet terug naar de kooi. Van mei tot en met september is de herder in ieder geval op de woensdagmiddagen om vier uur met de kudde bij de schaapskooi aanwezig. Bij goed weer vertrekt hij ook op zondag om elf uur naar het Ballooërveld. Rond vier uur komt hij dan met de kudde terug bij de schaapskooi. Na de langste dag worden de schapen bij de schaapskooi geschoren. Dit jaar gebeurt dat op drie woensdagmiddagen: 28 juni, 5 juli en 12 juli, van 13.00 tot 16.00 uur. Op zondag 16 juli is het schaapscheerdersfeest. Van 10.00 tot 16.00 uur zijn er dan rondom de schaapskooi diverse demonstraties en andere activiteiten.
Foto’s welkom Het Drentsche Aa-gebied is fotogeniek! Op de website www.drentscheaa.nl vindt u een fotogalerij, die een beeld geeft van het Nationaal beek- en esdorpenlandschap (kies ‘Verkennen’ en dan ‘Fotogalerij’). Iedereen kan daarvoor foto’s insturen. Vindt u het leuk als uw foto’s in deze galerij worden opgenomen? Stuur ze dan, bij voorkeur digitaal op cd, naar het secretariaat van het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa, postbus 122, 9400 AC Assen. Naast actuele, zijn ook oude en bijzondere foto’s van het gebied welkom. De fotoredactie maakt naar eigen goeddunken een selectie uit de ingestuurde foto’s. Er wordt geen vergoeding betaald voor gepubliceerde foto’s. De overige voorwaarden vindt u op de site.
Staatsbosbeheer Oudemolen Molensteeg 2 9484 TE Oudemolen T 0592-231307 I www.staatsbosbeheer.nl Stichting Het Drentse Landschap Postbus 83 9400 AB Assen T 0592-313552 I www.drentslandschap.nl Vereniging van Drentse Boermarken Drentse Statenlaan 3 9451 GN Rolde T 0592-241953 Ministerie van Defensie Dienst Gebouwen Werken en Terreinen Directie Noord Postbus 40184 8004 DD Zwolle T 038-4572300 I www.dgwt.nl
www.drentscheaa.nl
Naast de schaapskooi staat het informatiecentrum van de Stichting Schaapskooi Balloërveld. Hier komt u alles te weten over de sporen uit het verleden, de bijzondere natuur van het gebied en de schaapskudde van het Ballooërveld. Het gebouw is toegankelijk voor minder validen met rolstoel en er is een aangepast toilet aanwezig. Het informatiecentrum is van 1 maart tot 1 november dagelijks open van 9.00 tot 18.00 uur. Van 1 november tot 1 maart is het centrum alleen geopend op zaterdagen en zondagen. U kunt de schaapskooi en het informatiecentrum bereiken door de wegwijzers vanuit Balloo te volgen. Het adres is Crabbeweg 2, Balloo. Voor meer informatie over het activiteitenprogramma kunt u terecht op www.schaapskuddeballoerveld.nl of bij de VVV Rolde. Voor groepsexcursies kunt u een afspraak maken met de herder, tel: 06-29431259.
Staatsbosbeheer Balloo Balloo 67 9458 TB Balloo T 0592-248984 I www.staatsbosbeheer.nl
Nederland heeft 20 nationale parken
Informatiecentrum Homanshof in Anloo Het onbemande informatiecentrum van Staatsbosbeheer is gevestigd in de oudste boerderij van het dorp, naar schatting uit 1730. Hier vindt u een doorlopende videopresentatie over het Drentsche Aa-gebied. Erg aantrekkelijk is de interactieve cd-rom, waar de bezoekers heel veel informatie kunnen krijgen door een simpele ‘tip’ op het beeldscherm. Het centrum is dagelijks geopend van 9.00 tot 17.00 uur, behalve op maandag. De openingstijden van de theeschenkerij bij het centrum zijn afhankelijk van het weer. Bij slecht weer is de theeschenkerij, die wordt gerund door vrijwilligers, gesloten. Adres Homanshof: Lunsenhof 20, 9467 PM Anloo, telefoonnummer (0592) 231307.
Redactieadres Redactie Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa Provinciehuis Drenthe Postbus 122, 9400 AC Assen T 0592-365683 (Joke Christerus) E
[email protected] Colofon
Schoner water 12
Sinds de jaren zestig is er veel aan gedaan om de kwaliteit van het water te verbeteren. Zuiveringsinstallaties zijn verplaatst en riooloverstorten gesaneerd. Voor landbouwers zijn vul- en spoelplaatsen aangelegd, zodat zij hun machines niet meer aan de rand van de beek hoeven te vullen en te wassen. Er zijn afspraken over minder gebruik van bestrijdingsmiddelen en mest, bijvoorbeeld door spuitvrije zones langs de waterkant. Verantwoordelijk voor het waterbeheer in het stroomgebied van de Drentsche Aa is het waterschap Hunze en Aa’s.
Teksten Agnes Bakker, André Brasse, Henk van den Brink, Joke Christerus Eindredactie Henk van den Brink Vormgeving Albert Rademaker BNO Fotografie André Brasse (tenzij anders vermeld) Illustraties Marcel Leuning Cartografie Sectie GIS/CAD provincie Drenthe Grafische verzorging Docucentrum provincie Drenthe Druk Koninklijke Van Gorcum © Secretariaat Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa 2006
