Welkom! KPS-Politicibijeenkomst 21 November 2008
Programma (1) 13.30 uur
Ontvangst
14.00 uur
Opening Mr. E.A.M. Bergamin Inleiding sprekers door de dagvoorzitter Mr. W.J.J. Koeleman MBA
14.10 uur
Nederland leeft; Het CBS becijfert en ontcijfert Drs. A. Giesberts MSc.
14.35 uur
Toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel Prof. Dr. A.L. Bovenberg
15.00 uur
Een structurele wijziging van ons Nederlandse pensioenstelsel Drs. L. van Vorselen
2
Programma (2) 15.25 uur
Pauze
15.45 uur
De toekomst van de ouderenzorg: “Eerst de koek vergroten, voordat je deze kunt verdelen” Ir. E. Velzel
16.10 uur
Reactie Politici
16.35 uur
Uitreiking KPS-Award 2008
16.45 uur
Paneldiscussie O.l.v. mr. W.J.J. Koeleman MBA
17.30 uur
Borrel 3
Opening Mr. Eric Bergamin
Sprookje: ooit dacht men dat pensioen saai was… • Belangrijkste zorg tot voor kort: – vergrijzing en de betaalbaarheid van pensioenen – langer doorwerken!
• Inmiddels: – kredietcrisis zorgt voor geheel nieuw pensioenbewustzijn – stelsel staat nog „fier‟ overeind, maar begrijpt de deelnemer dat ook nog?
En: hoe gaan we verder?
Vragen…… • Heel abstract (lange termijn): – Moeten we langer doorwerken? – Liever „veel tegelijk‟ dan „meer levenslang‟? – Kunnen we zorg en pensioen uit één „pot‟ financieren?
• Heel concreet (korte termijn): – Herstelplan? Indexatie? – Premieverhoging? Korting op uitkeringen? – En: hoe vertel ik het de deelnemer (“En, wat betreft uw DC-regeling …”)
De KPS daagt u uit! • Thema van vandaag:
Het ideale stelsel voor pensioen in Nederland Niet: Wél:
• Waarom?
kijken wat er nú moet veranderen beginnen met nadenken over een mogelijk alternatief op de langere termijn
Omdat de maatschappij op dit ogenblik sneller verandert dan waar we in de pensioensector aan gewend zijn!
De maatschappij verandert • Een goed pensioen is niet meer vanzelfsprekend • 40 jaar bij dezelfde baas ook niet meer • We worden steeds ouder en gaan niet meer achter de geraniums op 65 • De jongere generatie gaat al steeds vaker uit van een tweede of een derde carrière; die laatste in deeltijd • Slechts een heel beperkt deel van de mensen die nu als 21jarige aan een pensioenregeling gaat deelnemen, gaat ook vanuit die regeling met pensioen • Voor ouderen komen zorg en inkomen steeds dichter bij elkaar te liggen De nieuwe pensioenbewuste consument stelt eisen aan de invulling en financiering van de rest van zijn leven, waarin wij op dit moment (nog) niet (kunnen) voorzien.
Het pensioenveld verandert • Langzaam maar zeker gaan we van productgericht naar klantgericht Ter overweging: • Wat wil pensioenklant weten? Wat wil hij horen? Wil hij wel wat horen? • Pensioenklant wordt zelfstandiger/mondiger. Kunnen we daar al mee omgaan?
• Wetgever vertelt (veel te) gedetailleerd hoe alles moet • Nemen we vanuit de sector wel voldoende initiatief?
Het ideale stelsel voor pensioen in Nederland… Zijn we er al klaar voor? Of houden we liever vast aan het oude? En hoe lang kan dat dan nog?
Introductie sprekers Mr. Wim Koeleman MBA
Nederland leeft: Het CBS becijfert en ontcijfert Drs. Arthur Giesberts
Nederland leeft Het CBS becijfert de vergrijzing
en ontcijfert de gevolgen.
CBS pensioenaansprakenstatistiek Nederlandse pensioenstelsel 1e pijler
2e pijler
3e pijler
A Opgebouwd B S O Te bereiken L U U T Aantal personen
4e pijler
%
AOW
R E L A T I E F
Arbeidsgerelateerd
Werknemers
Individueel opgebouwd
Uit vermogen
1e pijler: Algemeen • Gepubliceerde CBS data • AOW aanspraken • Demografische prognoses (dubbele dynamiek)
• Mogelijke conclusies • Uitgaven stijgen sneller dan vergrijzing • Inkomensherverdeling is substantieel • Grote verschillen in aandeel AOW in toekomstig inkomen
• Complicerende factoren voor de statistiek • Toekomstige huishoudenssamenstelling • Toekomstige partnertoeslag
• Faciliterende factoren voor de statistiek • Parameters van AOW (NDC regeling) liggen al jaren vast
2e pijler: Algemeen • Gepubliceerde CBS data • Arbeidsgerelateerde pensioenaanspraken • Voorzien: Publicatie van witte vlekken onderzoek
• Mogelijke conclusies • Grote verschillen in pensioenopbouw
• Complicerende factoren voor de statistiek • • • •
Afkoop kleine pensioenen Verevening Uitruil NP en OP Overig: overgang van DB naar DC, invoering flexpensioen, etc.
• Faciliterende factoren voor de statistiek • Bereidheid van de sector om op vrijwillige basis mee te werken
2e pijler: Afkoop kleine pensioenen • Gepubliceerde CBS data • Van het aantal slapende rechten is 65% afkoopbaar • Afkoopbare waarde is 2,7 miljard
• Mogelijke conclusies • Dynamiek op de arbeidsmarkt wordt niet zondermeer beloond • Afkoop is instrument met betrekking tot dekkingsgraad en solvabiliteit • Afkoop is op korte termijn stimulans voor de economie
• Complicerende factoren voor de statistiek • Afkoop van pensioenen is niet volledig aselect
• Faciliterende factoren voor de statistiek: • Doorschuiven (naar API?) een alternatief voor afkoop
2e pijler: Verevening • Gepubliceerde CBS data • Publicatie over aanmelding verevening • Tendens in scheidingen (en tweeverdieners)
• Mogelijke conclusies • Inkomensherverdeling door verevening is groot vraagteken • Goede vooruitzichten voor advocaten en mediators • Dynamiek op de huwelijksmarkt wordt niet zondermeer beloond
• Complicerende factoren voor de statistiek • Vereveningsuitkomsten staan niet (of nauwelijks) geregistreerd
• Faciliterende factoren voor de statistiek • Conversie (ex-post individualisering) in plaats van verevening • Verevening (en verdeling) zou altijd gemeld moeten worden • Mogelijkheid van ex-ante conversie zou transparantie vergroten
2e Pijler : Uitruil NP en OP • Gepubliceerde CBS data • Geen expliciete uitruil anders dan default pensioenregeling
• Mogelijke conclusies • Uitruil is een rekensom zonder garanties
• Complicerende factoren voor de statistiek • Aanpassingen wet- en regelgeving rondom uitruil
• Faciliterende factoren voor de statistiek • • • •
Uniformere regels voor uitruil Mogelijkheden voor individualisering van 2e pijler opbouw Levensverwachting mannen en vrouwen groeit naar elkaar toe Toenemend aantal tweeverdieners
1e en 2e pijler: Vervangingsratio • Gepubliceerde CBS data • Te bereiken vervangingsratio van werknemers op basis van fiscaal loon • Artikel Wim Bos
• Mogelijke conclusies • “Honkvaste werknemer met lange adem” bouwt aan een goed pensioen
• Complicerende factoren voor de statistiek • “70% van laatst verdiende loon” is minder expliciet dan het lijkt
• Faciliterende factoren voor de statistiek als: • er een directere relatie zou bestaan tussen loon en AOW • er een directere relatie zou bestaan tussen loon en gehanteerde franchise
3e Pijler: Algemeen • Gepubliceerde CBS data – Voorzien in 2009
• Mogelijke conclusies – Werknemers hebben het grootste aandeel in 3e pijler
• Complicerende factoren voor de statistiek – Onderscheid kapitaalverzekering vs pensioenverzekering – Banksparen (maar nul-meting is voorhanden)
• Faciliterende factoren voor de statistiek -
Principe bereidheid van de sector om vrijwillig mee te werken
4e pijler: Algemeen • Gepubliceerde CBS data • Percentage personen dat pensioen aan kan vullen uit vermogen • Voorzien: nieuwe vermogensstatistiek
• Mogelijke conclusies • Omvang 4e pijler correleert veelal met overige pijlers
• Complicerende factoren voor de statistiek • Eigendom van vermogen binnen huishoudens • Veelheid van componenten (bezittingen en schulden)
• Faciliterende factoren voor de statistiek • Meer en meer registerinformatie beschikbaar
Samenhang van wet- en regelgeving Afzonderlijke wetten en regels kunnen hun doel bereiken. In samenhang kan het leiden tot ongewenste (bij)verschijnselen. Voorbeeld is onderstaande „varkenscyclus‟ Indexatie in jaar t–n t/m jaar t Indexatielabel na jaar t Waardeoverdracht in jaar t+n Effect op dekkingsgraad in jaar t+n Indexatie in jaar t+n Indexatielabel in jaar t+n
Pensioenfonds A Laag Laag Meer uit dan in Stijgt Hoog Hoog
Pensioenfonds B Hoog Hoog Meer in dan uit Daalt Laag Laag
Vervangingsratio: Wat zijn uitgangspunten? • “De norm was aanvankelijk afgestemd op 40 dienstjaren … in een eindloonregeling met een opbouwpercentage van 1,75%. In de praktijk wordt de 40 jaar bijna niet meer gehaald … • Sinds „Witteveen‟ is de 70%-norm van het laatste pensioen fiscaal gezien ook haalbaar in 35 jaar, met een opbouwpercentage van 2%.” •
Bron: Ouderdomspensioen op zijn retour, 2008 VU Expertisecentrum Pensioenrecht - pag. 11
Vervangingsratio: Wat zijn de problemen? • “Uit onderzoek van de Universiteit van Tilburg in opdracht van Pensioenkijker blijkt dat de meeste mensen zelfs vlak voor hun pensioen niet weten hoe hoog hun inkomen straks zal zijn. Op de vraag „Verwacht u dat u op uw 65ste kunt rondkomen van uw inkomen?‟ geeft 55% een bevestigend antwoord. • “Dat is knap, als je niet weet hoeveel je krijgt” zegt Elske ter Veld, voorzitter van de stichting Pensioenkijker, schamper.” •
Bron: NRC Handelsblad, 30 april 2005
Vervangingsratio: Wat wordt ermee gedaan? • “Om te bevorderen dat werknemers in de toekomst doorwerken tot hun 67ste, moet niet alleen de AOWleeftijd omhoog, maar moet ook de pensioenopbouw worden beperkt.”
------------------------------------------------------------------------------
Mannen
Vrouwen
Totaal
------------------------------------------------------------------------------
15 tot 20 jaar 20 tot 25 jaar 25 tot 30 jaar 30 tot 35 jaar 35 tot 40 jaar 40 tot 45 jaar 45 tot 50 jaar 50 tot 55 jaar 55 tot 60 jaar 60 tot 65 jaar
99.6 89.9 84.1 71.9 64.5 57.3 53.2 54.2 58.4 58.8
99.9 97.3 89.0 79.1 70.7 65.1 63.2 64.4 65.8 64.2
99.8 94.0 86.4 75.2 67.3 60.8 57.6 58.3 60.7 60.0
Totaal
61.6
70.6
65.3
------------------------------------------------------------------------------
Bron: CBS, www.cbs.nl Dossier Vergrijzing
Bron: SET 4e kwartaal 2007 – Inkomenseffect van pensioneren – pag 10
Aandeel in 3e pijler* naar arbeidsmarktparticipatie *Op basis van gegevens van een viertal verzekeraars
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Werknemers Bron: C BS
Aandeel in beroepbevolking
Zelfstandigen Aandeel in aantallen polissen
Niet-actieven Aandeel in waarde polissen
“Pensioen is 70% van het laatste loon, dat was jarenlang voor veel mensen hun referentiekader. Inmiddels zijn de meeste pensioenregelingen middelloonregelingen. Volgens 2e kamerlid Tang is er behoefte aan een nieuw ijkpunt.”
Bron: VBContact juni 2008 – nr. 196 – pag. 7
Bakker en de toekomst van pensioenen in Nederland Prof. Dr. Lans Bovenberg
Outline • Rapport commissie Bakker Gevolgen pensioenstelsel
• Toekomst pensioenen in Nederland De drie pijlers
Een structureel tekort aan mensen 10
Beroepsbevolking 9
8
700.000 7
Aantal mensen dat werkt
6
2010
2016
2040
Aanbod van arbeid sluit niet aan bij vraag
240.000
900.000
Vacatures
Beschikbaar
Een Call to Action Spoor 1:
Nu meer mensen aan de slag • Sociale cohesie en arbeidsethos • Levert geen geld op voor overheid • Wel meer handjes
Spoor 2:
Inzetbaarheid en werkzekerheid voor iedereen • Beter functionerende arbeidsmarkt • Verduurzamen spoor 1 en voorbereiden spoor 3
Spoor 3:
Iedereen langer doorwerken • Financiert en benut betere inzetbaarheid • Link participatie en houdbaarheid (maar na 2016)
Nu meer mensen aan het werk 900.000 mensen aan de kant • Verplichtende regionale afspraken • Tijdelijke loonkostensubsidies • Participatieplicht
Teveel deeltijd • Meer werken moet lonen • Betere voorzieningen voor kinderen • Flexibiliteit werkgevers
Arbeidsmarkt ouderen • Doorwerkbonus • Loonkostensubsidies werkgevers • Levensloop na 65
Aansluiting onderwijs arbeidsmarkt • Roep om vakscholen • Aansluiting VMBO – MBO
Herschikking risico en middelen arbeidsmarkt • Werkverzekering Eigen risico werkgevers WIA, WWB: meer decentrale verantwoordelijkheid
Eigen risico werknemers Korte, verplichtende WV; ex-post ontslagvergoedingen
Juridische ontslag bescherming sterker voor onderkant en gecomplementeerd door preventieve economische bescherming
• Werkbudget Inzetbaarheid & inkomensaanvulling Persoonlijk en overdraagbaar Vaste en flexibele werknemers Bijdrage werkgever (ontslagvergoeding en pensioen)
Bijdragen aan werkbudget Tabel 1. Bijdragen en financiële ruimte voor het Werkbudget Werknemers
Sociale partners
Overheid
Werkgevers Bijdrage
Vaste wettelijke bijdrage
Vrijwillige bijdrage
Vrijwillige afspraken over bijdragen
Fiscaal faciliteren
Financiële ruimte uit hoofde van
Lagere pensioen premies door langer doorwerken Verlaging sociale premies door Werkverzekering Minder kosten ontslagvergoedingen Werkgeversstortingen in de levensloopregeling
ADV dagen, tijdelijk loon, prestatietoeslagen, winstuitkeringen, eindejaarsuitkeringen en overwerk Andere bronnen
O&O fondsen en andere scholingsmiddelen Andere bronnen
Middelen voor de levensloopregeling en het spaarloon Extra belastinginkomsten als gevolg van de verminderde aftrek van pensioenpremies
Verhogen pensioen- en AOW-leeftijd (1) Pensioenleeftijd koppelen aan levensverwachting (maand per jaar) Uiterlijk in 2016 en uiterlijk 2040 pensioenleeftijd 67 jaar Mogelijk Langere gezonde levensverwachting (meten ouderdom) Andere landen grijpen ook aan bij oorzaak vergrijzing Investeren in inzetbaarheid (spoor 2) Effectieve pensioenleeftijd in 2016 op 65 (spoor 1)
Verhogen pensioen- en AOW-leeftijd (2) Nodig Hogere arbeidsparticipatie t.b.v. arbeidsintensieve diensten Gezonde overheidsfinanciën Enige maatregel die SER ambitie benadert
Financieren voorzorg: investeren in mensen
• Vanaf 2011 fiscalisering AOW Stimuleer werken in plaats van pensioen voor na-oorlogse generaties Ontzie mensen die moeilijk langer door kunnen werken
Verwachting AOW-leeftijd
Pensioenleeftijd
68 67 66 65 64 60-65
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
Leeftijdscategorie Verwachting
Vaste pensioenduur
Vaste verhouding
25-29
AOW-leeftijd bij vaste pensioenduur
Pensioenleeftijd
68 67 66 65 64 60-65
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
Leeftijdscategorie Verwachting
Vaste pensioenduur
Vaste verhouding
Toekomst tweede pijler • Vergrijzing Hogere levensverwachting Meet ouderdom anders (van DB naar DC voor actieven)
Minder menselijk kapitaal t.o.v. financieel kapitaal Lage reële rente: investeren in mensen Meer schadelastbeperking (WV) Van nazorg naar voorzorg (WB)
Kleiner risicodraagvlak: zekerheid duurder Bedrijven kunnen minder zekerheid bieden Nadelige effecten inhaalpremies aanzienlijk
Meer risico’s bij deelnemers in termen van aanspraken Deelnemers leveren meer risicodragend kapitaal
Vergrijzing en effectiviteit premie voor opvangen schokken Pensioenverplichtingen als percentage looninkomen
Grotere risico’s bij deelnemers (1) • Maak risicocontract completer Wat gebeurt er als fondsen arm of rijk zijn?
• Meer geavanceerde risicodeling
Risicodeling in aanspraken i.p.v. premies Risico’s in opgebouwde rechten
Garanties toenemen met leeftijd Hybride DB/DC: zekerheid ouderen (DB) zonder zeer volatiele premies (DC) Meer stabiliteit in kasstromen Actieven zijn eigenaar van buffers Heldere eigendomsrechten i.p.v . nominale garanties Meer maatwerk bij beleggingen en risico Herkapitaliseren van pensioenfondsen
Reële garanties
Grotere risico’s bij deelnemers (2) • Help actieven om te gaan met risico’s Flexibele pensioenleeftijd en extra inleg Investeren in menselijk kapitaal = schadelastbeperking Werk-naar-werk trajecten Training en blijven leren door mobiliteit
Premie als percentage van loon
Doorsneeopbouw en doorsneepremie 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 25
30
35
40
45 Leeftijd
50
55
60
65
Het impliciete contract
Doorsnee-opbouw was optimaal • Onder eindloon hadden jongeren onvoorwaardelijke indexatie (en carrièresprongen) • Baanzekerheid i.p.v. werkzekerheid Weinig transities werknemerschap/zelfstandig ondernemer (ZZP)
• Weinig internationalisering Weinig mobiliteit buitenland (DC)
• Kostwinnersmodel (vrouw achter aanrecht) Weinig variatie arbeid over levensloop
Meer pensioenopbouw in begin • ‘Mark to market’: kostendekkende premie op cohort niveau Geen verstoringen loopbaan; keuze werknemer/ZZP Persoonsgebonden en overdraagbaar Ondernemerschap en emancipatie oudere werknemers (ZZP) Meer mobiliteit ouderen (en meer leren)
Robuust systeem: minder politieke risico’s Jongeren blijven betrokken
Herverdeling via de overheid Doorwerkbonus
Derde pijler: kansen • Individuele producten belangrijker Grotere macro risico’s in eerste en tweede pijler Overheid en bedrijven trekken zich terug als risicodrager
Behoefte aan maatwerk Meer heterogeniteit en meer life events
Meer zelfstandig ondernemerschap en transities op arbeidsmarkt ICT geeft meer ruimte voor informatie en maatwerk: digitale financiële planningdossiers Marktafspraken onder druk
Tweede en derde pijler groeien naar elkaar
Productinnovaties • Andere manier van neerzetten pensioen Deeltijdpensioen, vrijheid
Arbeidsinkomen als vierde pilaar
• Eigen vermogen in eigen huis
• Integratie zorg, inkomen en wonen (schade en leven) Ouderen behoefte aan regisseur Natura producten
• Reële annuïteiten: garanties met opwaarts potentieel • Nieuwe cohorten rijker en mondiger
Conclusies (1) • Zeker pensioen steeds duurder door arbeidsschaarste, hogere levensverwachting en slinkend risicodraagvlak
• Schadelastbeperking
Investeren in talent van mensen (WV)
• Risicobuffer
Flexibele arbeidsmarkt met werkzekerheid en mobiliteit (WB)
Conclusies (2) • Gevolgen pensioenstelsel Koppeling pensioenleeftijd aan levensverwachting Van nazorg naar voorzorg: werkbudget Versoberen i.p.v verschralen
Grotere mate van overdraagbaarheid pensioenrechten (en ontslagbescherming) Van baanzekerheid naar werkzekerheid Bescherm mensen i.p.v banen
Een structurele wijziging van ons Nederlandse pensioenstelsel Drs. Lex van Vorselen
Toekomst van ons pensioenstelsel
Toekomst van ons pensioenstelsel • Van alle kanten voorstellen: CPB, WRR, DNB, Netspar, STAR, SER, werkgevers, vakbonden, ouderenorganisaties, politiek e.a. • De voorstellen buitelen over elkaar heen • Werkgeversnota 2008 bevat ruim 30 voorstellen!
Beoordeling actuele pensioendebat • Passen al die voorstellen nog binnen de bestaande structuur van ons pensioenstelsel? • Gaat het om een lik verf, het verplaatsen van een binnenmuur, een andere indeling? • Of wordt het pensioengebouw van zijn fundamenten getild en structureel verbouwd?
Is het renovatie ….
of dit ...... ??
Structuur van pensioen • Hoe kun je de structuur van ons pensioenstelsel het beste karakteriseren? • Wat is essentieel aan pensioen? • Waar gaat het bij pensioenen om?
Waar gaat het bij pensioen om? • Mensen leven samen • Dit samenleven brengt bepaalde problemen met zich mee • Zuigelingen, jonge kinderen, zieken, arbeidsongeschikten en ouderen zijn aangewezen op hun medemensen • Zonder een vorm van inkomensbescherming kunnen ouderen niet overleven!
Inkomensbescherming • Bij ouderdomspensioen gaat het in essentie om inkomensbescherming! • Het is een herverdeling van inkomen • De lusten en lasten worden over de samenleving verdeeld: - wie krijgt wat, wanneer, waarom? - wie draagt wat, wanneer en waarom bij?
Structuurkenmerken • Wie in aanmerking komt voor inkomensbescherming bij ouderdom is een kwestie van rechtvaardigheid! • Wie de inkomensbescherming bij ouderdom opbrengen is een kwestie van solidariteit! • Rechtvaardigheid en solidariteit
Wie krijgt wat, wanneer, waarom? • Drie rechtvaardigheidsprincipes • Verdeling op basis van: 1. behoefte (need) 2. verdienste (equity) 3. gelijkwaardigheid (equality) • De gekozen rechtvaardigheidsmix hangt af van de historische, politieke situatie!
Solidariteit • Containerbegrip • Politiek zeer verschillend, bijvoorbeeld: - arbeidersbeweging - katholieke ethiek (Rerum novarum) - nationaal-socialisme • Diffuus en multidisciplinair • Concreter: drie verdeelsleutels bij (sociale) verzekeringen
1. Risicodeling • Kenmerkend voor alle verzekeringen: bundelen van risico‟s • Financiële risico van de oude dag wordt met anderen gedeeld • Als het risico zich voordoet, betaalt het collectief • Verschillende premie bij verschillend risico (differentiatie)
2. Risicoverevening • Ondanks verschillend risico toch dezelfde premie • Gebaseerd op gemiddelde premie • Bij pensioenen doorsneepremie: - jongeren betalen dezelfde premie als ouderen; - „goede‟ risico‟s betalen dezelfde premie als „slechte‟ risico‟s (basis van verplichtstelling)
3. Inkomensherverdeling • premie naar draagkracht ondanks gemiddeld risico • verticale solidariteit
De gekozen solidariteitsmix hangt af van de historische, politieke situatie!
Historische pensioendebat • Drie perioden waarin een omslag in het pensioendenken plaatsvond als gevolg waarvan ons pensioenstelsel structureel veranderde: - tot 1870 - 1870 tot 1945 - vanaf 1945 • Is er nu weer een structurele wijziging van ons pensioenstelsel nodig?
Tot 1870 …
Tot 1870: nood aan de man! • Inkomensbescherming bij ouderdom is kwestie van armoedebestrijding • Rechtvaardigheidsprincipe behoefte is dominant • Solidariteitsprincipe risicodeling is dominant in de voorzieningen van gilden en vrijwillige fondsen
Vanaf 1870 tot 1945 …
1870 - 1945: rechtvaardig arbeidsloon! • Inkomensbescherming bij ouderdom is ook een kwestie van rechtvaardig arbeidsloon • Naast behoefte komt het rechtvaardigheidsprincipe verdienste • Naast risicodeling komt het solidariteitsprincipe risicoverevening (doorsneepremie en verplichtstelling)
Vanaf 1945 …
Vanaf 1945: burgerschap! • AOW: - rechtvaardigheidsmix van behoefte verdienste en gelijkheid; - solidariteitsmix van risicodeling, risicoverevening en inkomensherverdeling
Vanaf 1945: werknemerspensioen • Rechtvaardigheidsprincipe verdienste is dominant (eindloon en middelloon): > welvaartsstandaard van 70% van salaris > daarvoor zijn werkgevers en werknemers samen verantwoordelijk • Solidariteitsmix van risicodeling en risicoverevening (doorsneepremie en verplichtstelling)
Actuele pensioendebat • Welke voorstellen passen binnen de huidige structuur van ons pensioenstelsel? • Welke voorstellen houden een structurele wijziging in?
Waar zijn we het over eens? • Drie pijler-systeem is een groot goed! • Huidige rechtvaardigheids- en solidariteitsmix in de AOW staat niet ter discussie! • Intergenerationele risicodeling in het werknemerspensioen: hèt middel tegen de risico‟s van lange levensduur, inflatie en beleggen.
Actuele pensioendebat • Veel voorstellen passen dan ook binnen de huidige structuur van ons pensioenstelsel, bijvoorbeeld: - fiscalisering van de AOW - latere AOW- en pensioenleeftijd - explicieter pensioencontract tussen generaties • Andere voorstellen houden wel een structurele wijziging in
Pensioen moet een financieel product worden en fonds een financieel bedrijf
Pensioen moet een financieel product worden en fonds een financieel bedrijf • Is een structurele wijziging van ons pensioensysteem • Het rechtvaardigheidsprincipe verdienste is niet langer maatgevend • Werknemerspensioen is niet langer meer een kwestie van een rechtvaardig arbeidsloon • Inkomensbescherming verdwijnt uit het zicht! • Voorstel komt van: - CPB-top (Teulings/Van Ewijk) - Netspar-top (Bovenberg/Maatman) - Netspar-economen (Koedijk, Slager e.a.)
Werkgevers uit bestuur van pensioenfonds
Werkgevers uit bestuur pensioenfonds • Structurele wijziging t.o.v. het rechtvaardigheidsprincipe verdienste • Werknemerspensioen is niet langer de gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers voor een rechtvaardig arbeidsloon • Voorstel komt van: - CPB-directeur Teulings - Netspar-top (Bovenberg/Maatman) - Jan Kuné, Bert de Vries
Introductie CDC-regelingen • Structurele wijziging t.o.v. het rechtvaardigheidsprincipe verdienste • De verantwoordelijkheid voor een rechtvaardig arbeidsloon wordt neergelegd bij het collectief van het pensioenfonds • Voorstel komt van: - CPB-directeur Teulings - FNV Pensioennota (onder voorwaarden) - o.a. Akzo, Arcadis, Ballast Nedam, Cap Gemini, DSM, IBM, SNS Reaal, Volker Wessels en bedrijfstak Spoorwegen
Afschaffing doorsneepremie • Structurele wijziging t.o.v. het solidariteitsprincipe risicoverevening • Risicoverevening maakt niet langer onderdeel uit van de keuze wie wat moet opbrengen • Voorstel komt van: - Netsparkringen (Bovenberg/Nijman; Vos en Pikaart van het AVV) - Jan Kuné (deels afschaffen) - PGGM-ers (Jan Tamerus e.a.)
Indexering Werkgeversnota (2008): > Verschuiving risico‟s naar deelnemers dringend gewenst > Haal indexatie uit de reglementen Inaugurele rede Ponds (2008): > Maak onderscheid in indexatie jong en oud > Jongeren krijgen de beleggingsindex (for better and worse) Inkomensbescherming niet langer de maatstaf!
Is een structuurwijziging nodig? • Kan niet op basis van wetenschappelijk onderzoek vastgesteld worden • Is - zoals altijd - een politieke keuze • Opvallend is dat bijna alle voorstellen voor structurele wijzigingen komen vanuit de wetenschap • Economen en econometristen (monodisciplinaire benadering)
Monodisciplinaire benadering
Multidisciplinaire benadering
Is een structuurwijziging nodig? • De (ingrijpende) gevolgen van invoering van de voorgestelde structurele wijzigingen zijn echter nog niet onderzocht! • Voorzichtigheid is dus geboden • Wie denkt binnen het Nederlandse pensioengebouw een losse tussenmuur te verwijderen, zal immers bedrogen uitkomen als het een dragende steunmuur blijkt te zijn! • Maar er is meer….
Kredietcrisis • “Banken moeten weer terugggaan naar waar ze voor bedoeld zijn: het zorgvuldig beheren van het geld van hun klanten.” • Van wie is dit citaat? • Lans Bovenberg in het Nederlands Dagblad van 10 oktober 2008
Voorkom pensioencrisis! • Bekijk het actuele pensioendebat vanuit waarvoor pensioenen bedoeld zijn! • Bij pensioenen gaat het in essentie om inkomensbescherming! • Werkgevers en werknemers zijn daar samen voor verantwoordelijk!
Voorkom pensioencrisis: • Maak van pensioenen geen financieel product • Houd werkgevers vol in de besturen van pensioenfondsen • Introduceer geen nieuwe CDC-regelingen
Voorkom pensioencrisis: • Handhaaf de risicoverevening (doorsneepremie - verplichtstelling) • Handhaaf indexeringsbepalingen in pensioenreglementen • Geen verschil maken in indexering tussen jong en oud
Een structurele wijziging van ons pensioenstelsel mag niet ten koste gaan van een rechtvaardig en solidair pensioen!
Pauze
De toekomst van de ouderenzorg Eerst de koek groter maken, voordat je deze gaat verdelen Ir. Edwin Velzel
Inhoud • De woonzorg markt voor senioren • De financiering van woonzorgoplossingen • De toekomst van de AWBZ
109
Marktanalyse Zorg en Wonen (1) • 55 – 65 jaar: “In Between” generatie – – – –
Pensioen in zicht Kinderen de deur uit Wens tot genieten, reizen, etc. Zelf nog (hulpbehoevende) ouders
• Verhuizen is een issue (15%) – Woningmarkt biedt onvoldoende oplossingen – Tekort aan geschikte woningen: 400.000 tot 2015
Marktanalyse Zorg en Wonen (2) • 85 % wil in de eigen woning blijven wonen • Dienstverlening in en om de woning fragmentarisch geregeld • Geen associatie met Zorg gewenst, wel met gemak en comfort – met in het achterhoofd de zekerheid van goede zorg als het nodig mocht zijn
• Enerzijds: nadruk op eigen regie en keuzevrijheid Anderzijds: behoefte aan integrale oplossingen
Marktkansen (1) • Dienstenschil rondom ouders – Mantelzorg – Zorg/contact op afstand – Regelfunctie, Formulierendienst, etc.
• Toekomstgericht Wonen – Nieuwbouw: Projectontwikkeling, Wijkontwikkeling – Bestaande bouw: Inbouwpakketten • Fysiek; woningaanpassingen, Elektronica/Domotica
Marktkansen (2) • Dienstenschil rondom de woning – Lekker Leven/Mijn Gemak – Zorgschil: 1e lijn, thuiszorg
• Integraal advies, modulaire opbouw – – – – –
Hypotheek Woningaanpassingen Zorg Pensioen, Inkomens- en Levensverzekeringen Woonverzekeringen
De AWBZ als financieringsbron • AWBZ: 21 miljard per jaar – 11 miljard ouderenzorg – 10 miljard gehandicapten en psychiatrie
• Omslagstelsel via de belastingdienst • De maatwerkoplossingen die mogelijk en (dus) gewenst zijn zullen nooit voldoende door de AWBZ kunnen worden opgebracht • De kans is groot dat het AWBZ ouderenzorgpakket van tijd tot tijd wordt ingeperkt tot uiteindelijk een onaantrekkelijke basisvoorziening • Verschuiving van AWBZ naar ZVW bevordert de keten CARE/CURE, maar lost financieringsprobleem niet op: – Verschuiving van het ene omslagstelsel naar een ander omslagstelsel
Andere financieringsbronnen • • • • • •
Privé geld Pensioen Overwaarde woningen (72 miljard) … De rest valt dus terug op (onaantrekkelijke) basisvoorzieningen Kunnen we meer elementen van kapitaalsdekking toevoegen aan het stelsel? – – – –
Long Term Care verzekeringen Zorgsparen Zorg Pensioen De WoonZorg Verzekering
Voorbeeld LTC Verzekering Dekking •
Uitgebreide dekking – Verpleeghuis – Verzorgingstehuis – Thuiszorg
• • • • •
Dagelijks $150 (instelling) Dagelijks $112 (thuis) 30 dagen wachttijd Max bedrag equivalent van 5 jaar (of max $275.000) Inflatiecorrectie
Kosten (2005) Instapleeftijd
Maandpremie
40
$90
45
$108
50
$130
55
$159
60
$195
65
$248
70
$324
75
$520
Bron:U.S. Department of Health and Human ServicesNational Clearinghous for LongTem Care Information
(Kosten AWBZ: ± € 320 per maand, waarvan ± € 170 ouderenzorg)
Als je op tijd begint kun je tegen lagere kosten je eigen verpleging en verzorging betalen
Van LTC naar WoonZorg verzekering • Nieuwbouw – Projectontwikkeling – Buurtontwikkeling
• Bestaande bouw – Toetsing van woning – Inbouwpakket, fysiek en elektronisch
• Premie berekenen op basis van uitgangssituatie woning en van gezondheid verzekerden Als je op tijd begint dan kun je voor beperkte kosten een garantie krijgen op een woning die meegroeit met je zorgbehoefte
Acceptatie LTC verzekeringen • Beperkt door – De associatie met hun toekomstige zorgbehoefte spreekt mensen van 40-60 niet erg aan – Gevoel bestaat van “dubbel betalen” • Onduidelijkheid over wat de overheid regelt en wat aanvullend zelf geregeld moet worden
Opmerkingen bij het SER advies • Pragmatisch advies, waar we op de korte termijn mee uit de voeten kunnen • Doet de ogen dicht voor financierbaarheid op de langere termijn – Onbegrijpelijk dat er zo weinig aandacht is voor overgang van omslagstelsel naar kapitaaldekking (Long Term Care verzekeringen, Zorgsparen)
Slotstelling, oproep, hartekreet Als we van regeringsperiode tot regeringsperiode doormodderen met helderheid over de publieke beperkingen op de lange termijn, ontstaat nooit een solide basis voor private lange termijn oplossingen. De overgang van omslagstelsel naar kapitaalsdekking zal dan niet tot stand komen. We blijven dan de kleiner wordende koek verdelen in plaats van de koek eerst groter te maken.
Reactie Politici
KPS Award 2008 • Jury 2008: – – – – – –
Prof.Mr. H.M. (Herman) Kappelle, Aegon Mr. F. Prins (Frans), OPF G.P.C.M. (Gerard) Riemen, VB J.W. (Joop) Rietmulder, erevoorzitter KPS Mr. B.M. (Bibi) de Vries, Achmea Mr. E.A.M. (Eric) Bergamin – voorzitter KPS 122
KPS Award 2008 • Criteria Genomineerde onderscheidt zich door – – – –
inbreng in publieke debat over pensioen deskundigheid originaliteit (vernieuwend) inhoudelijkheid
123
Paneldiscussie O.l.v. mr. W.J.J. Koeleman
Afsluiting
Belangrijke data 2009 Save the date! • 13 januari 2009: KPS Nieuwjaarsbijeenkomst • 3 april 2009: European Pension Debate in Tilburg Samenwerking tussen CompetenceCentre for Pension Research (UvT) en KPS 126
