Vogelvrij
Vogelvrij
Welke mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche zijn er voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone.
Bi anca Lucas Haagse Hogeschool Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Juni 2005
1
Vogelvrij
Vogelvrij Welke mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche zijn er voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone. Bianca Lucas Juni 2005
Afstudeerscriptie voor de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Haagse Hogeschool.
Begeleiding : P. Ramlal Docent Haagse Hogeschool P. Bezemer Directeur Stichting Hulpverlening Opvang Prostituees P. Koelewijn Stichting Hulpverlening Opvang Prostituees
2
Vogelvrij
Samenvatting In de jaren `70 neemt tippelprostitutie in Nederland fors toe. Na jaren van verdrijving ontstaan tippelzones waar tippelprostitutie gedoogd wordt. Ook Den Haag kent een tippelzone aan de Waldorpstraat. Door toenemende overlast van mensenhandel, drugs en illegaliteit heeft de gemeente Den Haag besloten de tippelzone in januari 2006 te sluiten. Er wordt een alternatief zorgaanbod aan de gebruikende straatprostituees aangeboden. Dit zorgaanbod betreft een 24uursvoorziening waar gebruikende straatprostituees terecht kunnen voor hulpverlening, dagactiviteiten, overnachtingsmogelijkheden en maaltijden. Waar het aanbod niet in zal voorzien is het aspect inkomstenverwerving. Een voorstel van de gemeente is om aan de gebruikende straatprostituees vrije heroïne op medisch voorschrift te verstrekken. Voor overige kosten zijn de gebruikende straatprostituees genoodzaakt een andere bron van inkomsten te zoeken. Uit eerder verricht onderzoek en een notitie van Stichting Hulpverlening Opvang Prostituees (SHOP) is de verwachting ontstaan dat gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone illegaal zullen gaan tippelen met alle gevolgen van dien. Uitwaaiering van tippelprostitutie over de stad, criminalisering, gezondheidsrisico`s, toename van het aantal geweldsdelicten, ontstaan van nieuwe illegale circuits en onvoorspelbaarheid over de nieuwe situatie zijn gevolgen die worden genoemd. Het dient dus aanbeveling een alternatieve bron van inkomsten voor straatprostituees te ontwikkelen. In dit rapport heb ik onderzocht welke mogelijkheden van inkomstenverwerving bestaan binnen de prostitutiebranche voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone. Door middel van een steekproef heb ik zeventien gebruikende straatprostituees werkzaam op de tippelzone aan de Waldorpstraat een vragenlijst voorgelegd. Het eerste deel van het onderzoek bestond uit een inventarisatie van de leefsituatie van de vrouwen. Hierin werd duidelijk dat alle vrouwen cocaïne als hoofdmiddel gebruiken. Heroïne wordt door slechts enkele vrouwen als bijmiddel gebruikt. Het voorstel van de gemeente Den Haag om vrije heroïne op medisch voorschrift te verstrekken wordt door de vrouwen niet als een mogelijke bron van inkomsten gezien. Aan de vrouwen is gevraagd waarom zij voor straatprostitutie kiezen. Drie kernpunten die in de antwoorden sterk naar voren komen zijn makkelijk, onafhankelijk en goedkoop. Het feit dat veertien respondenten niet in andere vormen van prostitutie werken bevestigd dat
3
Vogelvrij
deze punten sterk gewaardeerd worden. Aan andere vormen van prostitutie zijn regels, exploitanten en financiële consequenties gebonden. In het tweede deel van het onderzoek is aan de vrouwen gevraagd of zij na sluiting van de tippelzone denken te gaan stoppen met prostitutieactiviteiten of dat zij deze voort zetten. Zes respondenten zullen stoppen met de werkzaamheden. Hierbij is het opvallend dat alle respondenten van vijftig jaar en ouder (drie vrouwen) voor deze optie kiezen. De overige drie respondenten schatten hun kansen met betrekking tot inkomstenverwerving en leefsituatie laag in. Negen respondenten zeggen hun prostitutieactiviteiten voort te zullen zetten. Twee vrouwen zeggen het nog niet te weten maar neigen naar voortzetting van de werkzaamheden. Aan deze elf vrouwen heb ik gevraagd of zij ideeën hebben over een alternatieve vorm van prostitutie. Veel concrete ideeën heb ik niet gekregen. Wel heb ik kunnen inventariseren wat binnen de prostitutiebranche gewaardeerd wordt. De vrouwen vinden het prettig in vrijheid, onafhankelijkheid en zelfstandigheid te kunnen werken. Wanneer de tippelzone sluit, zal er geen vorm van prostitutie zijn die deze begrippen kent. Dit omdat aan andere vormen van prostitutie eerdergenoemde consequenties verbonden zijn. Na sluiting van de tippelzone zijn de escortservice en illegaal tippelen de meest populaire bronnen van inkomsten. Overigens is het voor de meeste vrouwen nog onbekend welke vorm van prostitutie de voorkeur geniet. Slechts twee vrouwen zijn in voorbereiding op de sluiting van de tippelzone op zoek naar een nieuwe werkplek. Beide vrouwen gaan illegaal tippelen en zijn op zoek naar een geschikte locatie. Sleutelfiguren uit het werkveld hebben verschillende visies omtrent de problematiek. Wel vermoeden zij dat gebruikende straatprostituees illegaal zullen gaan tippelen. Door dit onderzoek wordt duidelijk dat de meeste gebruikende straatprostituees zich nog niet voorbereiden op de naderende sluiting van de tippelzone. Zij blijven vast houden aan straatprostitutie en concentreren zich niet op alternatieven. Dit is een belangrijk aandachtspunt. De gebruikende straatprostituees dienen in grotere mate bewust te worden gemaakt van de naderende sluiting en de gevolgen hiervan. Deze bewustwording en tevens voorbereiding kan plaatsvinden door middel van voorlichting. Hierin ligt een taak voor SHOP.
4
Vogelvrij
Een veelgehoorde klacht is dat raamprostitutie te duur is. Huurprijzen dienen van tevoren aan de exploitant betaald te worden. Gebruikende straatprostituees hebben moeite om deze bedragen te sparen. Hierdoor wordt de drempel tot raamprostitutie zeer hoog tot bijna onmogelijk. Wanneer raamprostitutie door een exploitant met niet-commerciële doeleinden georganiseerd zou worden, kan deze vorm van prostitutie als meest ideale alternatief genoemd worden. Vrouwen hoeven een raam niet van tevoren te reserveren (vrijheid, makkelijk), de huur kan betaald worden nadat zij hun inkomsten verworven hebben (goedkoop) en zij kunnen het pand verlaten wanneer zij daar zelf behoefte aan hebben (onafhankelijk). Op deze manier blijft de zelfstandigheid van de vrouwen gewaarborgd. De aspecten van straatprostitutie die door de vrouwen gewaardeerd worden komen dan in deze vorm van prostitutie terug.
5
Vogelvrij
Voorwoord Tijdens één van de gesprekken die ik met de straatprostituees heb gevoerd, zei één van de vrouwen; “Als die tippelzone dadelijk sluit, worden al die meisjes Vogelvrij verklaard”. Ik vond het een opmerkelijke uitspraak. Op dit moment wordt straatprostitutie gedoogd op een tippelzone. Wanneer een vrouw haar inkomsten wil verwerven door straatprostitutie, zal zij dit dus op deze plek moeten doen. Op andere plaatsen is tippelen verboden en loopt zij het risico op een forse boete. Wanneer de tippelzone in Den Haag in januari 2006 sluit, zijn de vrouwen niet meer aangewezen op deze plek. De verwachting is dat de vrouwen niet zullen stoppen met tippelen, maar elders in de stad hun inkomsten door middel van straatprostitutie zullen verwerven….Vogelvrij. Maar in hoeverre zijn deze vrouwen Vogelvrij als zij hun werkzaamheden illegaal verrichten? En in welke mate heeft de verslaving invloed op haar leven? Is zij wel Vogelvrij wanneer zij de hele dag wil scoren en al haar activiteiten hierop aanpast? Daarbij kleven er grote gevaren aan het Vogelvrij tippelen. De vrouwen zullen uit het zicht van politie en hulpverlening verdwijnen waardoor de veiligheid en bescherming die een tippelzone nu biedt, wegvallen. Tevens zullen gezondheidsrisico`s toe nemen. Toch heb ik gekozen voor deze titel. Niet alleen daagt het uit tot discussie, ook is het een typerende titel voor mijn onderzoek. De mogelijkheden voor inkomstenverwerving voor gebruikende straatprostituees binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone staan allemaal open. De vrouwen zijn Vogelvrij om te kiezen op welke wijze zij hun inkomsten wensen te verwerven. Ik hoop dat mijn onderzoek daar nieuwe mogelijkheden toe aanreikt. Tot slot is de titel, weliswaar onbewust, bedacht door een van de vrouwen waarvoor dit onderzoek geschreven is. En dat alleen al maakt de titel passend bij dit onderzoek . Er zijn een aantal mensen die ik speciaal wil bedanken; Paula Bezemer, directeur SHOP, voor haar begeleiding, kritische noot en hulp, Peter Ramlal voor zijn begeleiding vanuit de opleiding en Patricia Koelewijn voor haar begeleiding vanuit de Huiskamer. De warmte en het vertrouwen die mijn moeder en zusje me keer op keer gegeven hebben zorgden ervoor dat ik er zelf ook steeds vertrouwen in bleef houden. De gezelligheid die Mirelle me bood was op de juiste momenten een welkome afleiding. Deze periode zou niet hetzelfde zijn geweest zonder haar. En Sven… bedankt voor je geduld, het incasseren van vele tranen en de onvoorwaardelijke steun die je me hebt gegeven. Tot slot wil ik alle vrouwen die bereid waren hun ideeën met mij te delen bedanken. De medewerkers van de Huiskamer bedank ik voor hun openheid, gezelligheid en medewerking tijdens de nachtelijke uren en de sleutelfiguren voor het meewerken en het geven van hun visie omtrent de problematiek. 6
Vogelvrij
Inhoudsopgave
Inleiding
7
Hoofdstuk 1 Theoretisch kader
9
§ 1.1 Geschiedenis prostitutie
9
§ 1.2 Hedendaagse verschijningsvormen prostitutie
10
§ 1.3 Straatprostitutie 12 § 1.4 Profiel van de gebruikende straatprostituee Hoofdstuk 2 De opdracht
13 19
§ 2.1 De opdrachtgever
19
§ 2.2 Politieke ontwikkelingen
20
§ 2.3 Probleembeschrijving
21
§ 2.4 De probleemstelling
23
Hoofdstuk 3 Onderzoeksontwerp
24
§ 3.1 Type onderzoek
24
§ 3.2 Componenten
24
§ 3.3 Het verrichten van onderzoek bij de gebruikende straatprostituees
25
§ 3.4 Het verrichten van onderzoek bij sleutelfiguren
27
§ 3.5 Verwerken van de gegevens
28
Hoofdstuk 4 Onderzoeksgegevens 29 § 4.1 Profiel van de vrouwen
29
§ 4.2 Waarom straatprostitutie
32
§ 4.3 Stoppen of doorgaan
33
§ 4.4 Stoppen met prostitutie 34 § 4.5 Doorgaan met prostitutie
35
§ 4.6 Mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche
36
7
Vogelvrij
Hoofdstuk 5 Informatie door sleutelfiguren
40
§ 5.1 Politie
40
§ 5.2 Hulpverlening
43
§ 5.3 Mijn visie
46
Hoofdstuk 6 Conclusie en aanbevelingen
48
Overzicht sleutelfiguren
50
Literatuurlijst
51
Bijlagen
8
Vogelvrij
Inleiding
In de nieuwsuitzending van TV West wordt op vrijdag 22 april 2005 bekend gemaakt dat de tippelzone aan de Waldorpstraat in Den Haag in januari 2006 definitief zal gaan sluiten. De gemeente is in samenwerking met Stichting Hulpverlening Opvang Prostituees (SHOP) een alternatief zorgaanbod aan het ontwikkelen waarin gebruikende straatprostituees1 24-uur per dag terecht kunnen voor dagactiviteiten, nachtopvang en begeleiding. Een belangrijk punt waarin dit plan niet voorziet is de wijze van inkomstenverwerving. Op dit moment verdienen straatprostituees hun geld op de tippelzone. Wanneer deze gesloten wordt, zullen de vrouwen op een andere wijze hun inkomsten moeten verwerven. De verwachting is dat de vrouwen illegaal zullen gaan tippelen. Dit zal ernstige gevolgen met zich mee brengen. De vrouwen worden blootgesteld aan onveilige situaties. Daarbij raken zij uit het zicht van politie en hulpverlening waardoor hulp, bescherming en voorlichting met betrekking tot safeuse en safe-sex weg vallen. SHOP tracht te voorkomen dat er een illegaal circuit van straatprostitutie ontstaat en heeft de volgende probleemstelling geformuleerd: Welke mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche zijn er voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone. Om tot een zo volledig mogelijk rapport te komen, heb ik de problematiek vanuit verschillende invalshoeken onderzocht. Het eerste invalshoek bestaat uit een theoretisch kader. Deze wordt gegeven in hoofdstuk één. Door een korte beschrijving van de geschiedenis wordt duidelijk dat (straat)prostitutie altijd al onderhevig is geweest aan verdrijving. Prostitutie kent verschillende vormen. Deze worden kort beschreven en dienen als achtergrond informatie voor dit
rapport.
Vervolgens wordt
dieper ingegaan op
straatprostitutie in Den Haag. Dit om een duidelijk beeld te schetsen van de hedendaagse situatie. Tot slot wordt een profielbeschrijving gegeven van de gebruikende straatprostituee. Hierdoor wordt inzicht gegeven in de leefsituatie van straatprostituees. Druggebruik, socialisatie en maatschappelijke veroordeling zijn aspecten die van invloed zijn op de bron van inkomstenverwerving. Tevens wordt de betekenis van de tippelzone en de werkomstandigheden van de gebruikende straatprostituees beschreven. Door dit theoretisch kader
wordt
duidelijk
dat
gebruikende
straatprostituees
in
bijzondere leef-
werkomstandigheden verkeren.
1
Hiermee worden drugsgebruikende, legale straatprostituees bedoeld. Om veelvuldig herhaling van het woord straatprostituee te voorkomen, gebruik ik indien mogelijk de term vrouwen. 9
en
Vogelvrij
Hoofdstuk twee gaat dieper in op de opdracht. Hierin wordt SHOP als opdrachtgever beschreven en de politieke ontwikkelingen als oorzaak van het probleem worden benoemd. Naar aanleiding van deze ontwikkelingen volgt een uitgebreide probleembeschrijving waarin te verwachtte effecten van sluiting van de tippelzone worden genoemd. Tot slot wordt de probleemstelling geconcretiseerd en worden subvragen geformuleerd. Het onderzoeksontwerp komt aan bod in hoofdstuk drie. De technieken die gebruikt zijn, de manier waarop het onderzoek is uitgevoerd en de verwerking van de gegevens worden verantwoord in dit hoofdstuk. De ontvangen gegevens van de respondenten worden beschreven in hoofdstuk vier. Het hoofdstuk opent met een profielbeschrijving van de respondenten. Vervolgens wordt beschreven waarom de respondenten in de straatprostitutie werken. Uit deze informatie kan afgeleid worden welke aspecten van straatprostitutie door de vrouwen gewaardeerd worden. Deze aspecten zijn belangrijk in het onderzoek naar mogelijkheden van inkomstenverwerving aangezien het voor een geslaagd alternatief wenselijk is dat deze aspecten daarin terugkeren. Het is niet realistisch ervan uit te gaan dat alle gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone hun inkomsten blijven verwerven binnen de prostitutiebranche. Om deze reden is gevraagd of de vrouwen denken te zullen stoppen met hun activiteiten of dat ze doorgaan met de werkzaamheden in de prostitutiebranche. Vanaf dit punt bestaat het hoofdstuk uit een deel ´stoppen´ en een deel ´doorgaan´. In hoofdstuk vijf worden visies op de problematiek door verschillende sleutelfiguren gegeven. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen politie en hulpverlening, twee werkgebieden die beide met de problematiek te maken hebben. Het laatste hoofdstuk bevat conclusies en aanbevelingen. Deze zijn voornamelijk gebaseerd op de gegevensvergaring van de gebruikende straatprostituees. Als één van de conclusies wordt een aantal aspecten van straatprostitutie genoemd die gewaardeerd worden door de respondenten. Deze begrippen vormen belangrijke informatie in de ontwikkeling van mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone.
10
Vogelvrij
Hoofdstuk 1 Theoretisch kader
Voorafgaand aan het onderzoek heb ik mij verdiept in literatuur. Er is geen allesomvattend kader waarbinnen het werk van prostituee geplaatst kan worden. Dé prostituee bestaat niet. Echter hoop ik met onderstaande een duidelijk beeld te kunnen schetsen van het begrip (straat) prostitutie en de gebruikende straatprostituee. § 1.1 Geschiedenis prostitutie Van prostitutie wordt gezegd dat het om ´het oudste beroep van de wereld´ gaat. De geschiedenis van de prostitutie gaat dus ver terug in de tijd. Dit is ook niet verwonderlijk gezien het feit dat prostitutie met seksualiteit verbonden wordt. En seksualiteit bestaat al zolang de mensheid bestaat. De eerste beschrijving van prostitutie is al terug te lezen in de bijbel. Uiteraard kende het toen nog niet de vormen zoals deze nu bestaan. In de tijden dat er nog geen steden waren, leidden verreweg de meeste prostituees een nomadisch bestaan. Omstreeks 1200 waren de steden gevormd. Er ontstond vraag naar het vermaak dat prostituees boden. Hierop trokken zij naar de steden om zich daar te vestigen. Door een steeds groter wordende handel ontstonden er gilden, een vorm van branchebescherming, waardoor zij een eigen stand creëerden. De gilden en de stadsbesturen vonden dat het onontbeerlijke stedelijke leven ordelijk moest verlopen. De loslopende vrouwen met hun minnehandel waren daarin een storend element. Zij hadden geen vaste verblijfplaats en zwalkten langs de straten. Vooral `s avonds maakten ze de omgeving onveilig. Prostituees waren te herkennen aan het lantaarntje dat ze bij zich droegen. Het stelde de klant in de gelegenheid zijn ´waar´ te keuren. De ´nette´ kooplieden drongen er bij de stadsbesturen op aan de prostituees hun plaats te wijzen. Zo werden de ronddolende vrouwen verdreven naar vrouwenhuizen, een soort staatsbordelen. Ambtenaren werden door de overheid aangesteld om toezicht te houden op o.a. de inkomsten van de huizen. De autoriteiten probeerden het pooierschap in eigen hand te houden. De prostituees zelf werden buitengesloten van het maatschappelijk leven dat zij financierden. Zo slaagden de stadsbesturen erin de prostitutie af te zonderen en tevens te beheersen, een politiek die de geschiedenis van de prostitutie kenmerkt2. Op 20 mei 1911 werden in Nederland nieuwe zedelijkheidswetten van kracht. Deze hielden in dat o.a. het houden van bordelen verboden werd. Alle bordelen werden gesloten maar het lukte niet de prostitutie uit te bannen. Het raakte geïntegreerd in het horecaleven en de raamprostitutie nam enorm toe.
2
S. Altink, Huizen van illusies, 1983. 11
Vogelvrij
Straatprostitutie in Den Haag In de loop van de twintigste eeuw ontstond er een forse toename van het autoverkeer. Dit is van grote invloed geweest op de raam- en straatprostitutie. In de jaren vijftig en zestig ontwikkelt het verschijnsel bermprostitutie. Zowel mannen als vrouwen stonden uitdagend langs de weg in de hoop dat zij automobilisten konden verleiden. Door plannen voor stedelijke vernieuwing werden tippelaarsters regelmatig verjaagd. Na de oorlog vond het tippelen vooral plaats in het Bezuidenhout, een wijk die door de bombardementen in de oorlog een soort vrijplaats was geworden. In de jaren zestig raakte het gebied bij het Huis ten Bosch populair en nog weer later verplaatsten de tippelaarsters zich naar de Boslaan, de Boorlaan en de Leidsestraatweg. Veelvuldig politieoptreden wist de tippelprostitutie van deze plekken midden jaren zeventig te verdrijven naar de omgeving van het Oranjeplein, de Veerkaden en de Nieuwe Haven. In juli van 1983 waren omwonenden van het Oranjeplein de overlast van het tippelen meer dan beu. Zij braken hun straat op, waardoor deze niet meer voor auto`s toegankelijk was. In 1984 kende Den Haag roerige momenten rond de tippelprostitutie. Men zag de oplossing wederom in een verplaatsing van de ´gedoogzone´. Bij de aanwijzing van deze zone zou nu ook rekening moeten worden gehouden met de prostituees: de nieuwe locatie moest weliswaar makkelijk bereikbaar zijn voor auto`s maar mocht tegelijkertijd niet te afgelegen zijn (een zekere mate van controle door omwonenden en voorbijgangers moest blijven bestaan) en zeker niet aan een uitvalsweg liggen (omdat kwaadwillende klanten dan snel de stad zouden kunnen verlaten). De politie wenste bovendien een overzichtelijke plek met weinig andere problemen die toezicht nodig maakten. De keuze viel uiteindelijk op de Waldorpstraat. De tijden waarop mocht worden getippeld werden vervroegd van 02:00 – 14:00 uur naar 22:00 – 07:00 uur. § 1.2 Hedendaagse verschijningsvormen prostitutie3 Uit cijfers over prostitutie in Nederland blijkt dat er zo`n 25.000 prostituees werkzaam zijn. Samen zorgen zij voor gemiddeld 50.000 betaalde sekscontacten per dag. De prostitutie in Nederland kent verschillende verschijningsvormen. Er worden open vormen van prostitutie onderscheiden en gesloten vormen. Bij open vormen van prostitutie vindt de werving van klanten plaats in de openbaarheid. Dit in tegenstelling tot de gesloten vormen, waarbij klanten in de beslotenheid worden geworven. Hieronder volgt een overzicht en uitleg van de verschillende verschijningsvormen.
3
Levi, De straat, je werkplek, 2004. 12
Vogelvrij
WERKZAAM
WERKZAAM
PERCENTAGE
(DAGELIJKS)
(JAARLIJKS)
(VAN TOTALE PROSTITUTIE)
Raamprostitutie
2000
5000
20 %
Straatprostitutie
320
1250
5%
Seksclub, Privé-huizen
3500 - 4000
11.250
45 %
Escort
3750
15 %
Thuis
1250
5%
Anders
2500
10 %
Totaal 12.500 25.000 100 % Figuur 1 Overzicht aantallen werkzame prostituees naar de verschillende verschijningsvormen van prostitutie4
Open vormen (werving vindt plaats in het openbaar) Raamprostitutie De prostituee huurt een raam plus werkruimte van een exploitant voor een bepaalde tijdsperiode, vaak per dag of dagdeel. De prostituee is verder onafhankelijk en werft zelf haar klanten en onderhandelt ook zelf over de prijs en de te verlenen diensten. De prostituee bepaalt een bedrag waarvoor de klant mag binnenkomen, waarna hij voor elke extra dienst die zij aanbiedt bijbetaalt (uitpezen). In 12 steden in Nederland komt raamprostitutie voor en naar schatting zijn daar gemiddeld op een dag 2000 raamprostituees werkzaam. Straatprostitutie (tippelen) De prostituee werft haar klanten op straat en/ of in publieke ruimtes zoals een station of café. Na onderhandelingen over prijs en diensten neemt zij de klant mee naar een plek waar zij hem de beloofde seksuele diensten kan verlenen. Dit kan buiten (afwerkplek) of in de auto zijn, maar ook bij de klant thuis of in een prostitutiehotel (hotel in rosse buurt waar kamers voor een korte periode te huur zijn). In paragraaf 1.3 zal ik dieper ingaan op het begrip straatprostitutie. Gesloten vormen (werving vindt plaats in de beslotenheid) Seksclubs Een seksclub is een prostitutiebedrijf met minimaal een bar. In de bar leggen de prostituees en de klant contact, waarna zij voor het seksuele contact naar een kamer in hetzelfde pand gaan. De eigenaar krijgt een deel van de omzet. In Nederland zijn zo`n 600 à 700 seksclubs en privé-huizen waar naar schatting per dag tussen de 3500 en 4000 prostituees werkzaam zijn, dit is 45% van het totale aantal prostituees in Nederland. 4
Visser en Oomens, Prostitutie in Nederland in 1999, 1999. 13
Vogelvrij
Privé-huizen De opzet van een privé-huis is kleinschaliger dan van een club en heeft het karakter van een woonhuis. Er is geen bar. Een aantal vrouwen zit in de huiskamer te wachten op potentiële klanten. De klant kan zijn keuze uit deze vrouwen maken en het seksuele contact heeft plaats in een andere kamer in het pand. Ook in privé-huizen wordt vaak gewerkt met een facilitair of percentagesysteem. Escortbedrijven Kenmerkend voor escort is de tussenschakel bij de totstandkoming van een transactie tussen prostitutie en klant. Deze tussenschakel kan een advertentie zijn met telefoonnummer of een bemiddelingsbureau. In de escort gaat de prostituee naar de klant toe en wordt per tijdseenheid ingehuurd, al dan niet afgesloten met seksueel contact. Het bemiddelingsbureau zorgt over het algemeen voor vervoer en de veiligheid van de prostituee. Hiervoor krijgt het bureau een percentage van de opbrengst. 15% van de werkzame prostituees werkt in de escort. Thuiswerksters De prostituee werft haar klanten door middel van advertenties of mond tot mond reclame. De klant wordt thuis ontvangen. Vaak hebben thuiswerksters een vaste klantenkring. Ongeveer 5% van de prostituees werkt thuis. § 1.3 Straatprostitutie Prostitutie bestaat in Nederland al heel lang in verschillende vormen. Straatprostitutie is daar één van. Het was een geschikte manier voor vrouwen die graag zelfstandig wilden werken. Zij werkten hun klanten af in ´peeshotelletjes´. Deze vorm van prostitutie bestond naast de rosse buurten en was min of meer geïntegreerd in het stedelijke leven. In de jaren `70 werd heroïne geïntroduceerd in Nederland. Het aantal verslaafde vrouwen dat ging tippelen om het gebruik hiervan te kunnen bekostigen nam toe. Zij trokken dealers, pooiers en randfiguren aan waarop de overlast groter werd en de buurten in opstand kwamen. Hierop organiseerde de gemeenten een opjaagbeleid om de straatprostituees te verdrijven (zie ook paragraaf 1.1 voor de situatie in Den Haag). De vrouwen verspreidden zich over de stad maar verdwenen niet. Hierdoor ontstond een onveilige werksituatie. Prostituees moesten sneller werken en namen niet de tijd hun klanten te ´checken´. Het aantal geweldplegingen nam toe. Bovendien raakten de vrouwen uit het zicht van de hulpverlening en veroorzaakten zij opnieuw overlast in andere (woon) wijken. Halverwege de jaren `80 zagen de gemeenten in dat het opjaagbeleid niet het gewenste effect had en besloot gebieden aan te wijzen waar straatprostitutie gedoogd werd. Nog later werden er in plaats van de gedoogzones officiële tippelzones geïntroduceerd. Prostitutie door verslaafden was nu eenmaal niet meer weg te denken en concentratie zou de overlast 14
Vogelvrij
beperken en bovendien hulpverlening, gezondheidszorg en spuitenruil mogelijk maken. Daarbij kon de overlast die straatprostitutie tot nu toe veroorzaakt had, bestreden worden. Dit beleid werd ook wel verdedigd met het argument dat vrouwen maar beter met prostitutie hun geld kunnen verdienen dan met roven en stelen. Dit betekent dat tippelzones niet meer als ´openbare orde probleem´ werden gezien, maar juist als een oplossing daarvoor. Veelal werden tippelzones gevestigd op bedrijventerreinen buiten de stad. Dit om de overlast voor woonwijken te beperken. Tevens werden bij de tippelzones huiskamers ingericht waar straatprostituees even konden bijkomen en onder het genot van een kop koffie door hulpverleners gestimuleerd werden om af te kicken. Spoedig volgden afwerkplekken ten behoeve van de veiligheid. Prostituees hoefden met hun klanten de zone niet te verlaten en waren zo minder aan hun genade overgeleverd. Op dit moment kent Nederland acht tippelzones. In 1984 en 1985 zijn in Den Haag en Utrecht de eerste zones geopend. Later volgden Rotterdam, Amsterdam (inmiddels gesloten), Arnhem, Groningen, Nijmegen, Heerlen en Eindhoven. Opvallend is dat Amsterdam haar tippelzone in 2003 sloot, terwijl Eindhoven in datzelfde jaar een zone opende. Beide met dezelfde reden; overlastbestrijding. In paragraaf 2.2 zal ik dieper ingaan op de politieke ontwikkelingen rond de tippelzone in Den Haag. Door de ontwikkelingen in de jaren `70 en `80 wordt straatprostitutie bijna volledig geassocieerd met drugsoverlast. Dit beeld komt niet overeen met de hedendaagse situatie. Met name sinds de opheffing van het bordeelverbod in 2000, zijn veel migrante prostituees vanuit de clubs op de tippelzone gaan werken. In enkele gemeenten wordt een pasjessysteem gehanteerd waardoor enkel verslaafde vrouwen gebruik mogen maken van de zone. In de overige gemeenten (waaronder Den Haag) is de tippelzone toegankelijk voor iedereen die zich uiterlijk als vrouw vertoont. Op deze zones staan travestieten, transseksuelen en vrouwen uit Oostbloklanden. Het onderzoek van De Boer, Elderman en Luten stelt zelfs dat migrante straatprostituees de oorspronkelijke doelgroep van de tippelzone verdrijven. Dit komt doordat de migrante straatprostituee er over het algemeen beter uit ziet dan de verslaafde straatprostituee. §1.4 Profiel van de gebruikende straatprostituee Zoals eerder gezegd bestaat dé gebruikende straatprostituee niet. Echter zijn er een aantal overeenkomsten die ik hieronder zal beschrijven. Rond straatprostitutie heersen veel vragen. Een van de bekendste is wel ´waarom´. Ondanks dat er door hulpverleners veel theorieën bestaan, ligt het antwoord vaak in geld. Geld om in het levensonderhoud te voorzien, schulden af te lossen of de verslaving te kunnen betalen. Er is zelden sprake van een ´positieve´ beroepskeuze. Prostituees doen hun werk als ieder ander zijn werk doet. Soms met plezier en soms met tegenzin. Tenminste, als ze het uit eigen vrije wil doen. De laatste tijd is er een discussie gaande in hoeverre verslaafde straatprostituees
15
Vogelvrij
vrijwillig werken. Immers, de behoefte aan middelen dwingt iemand om geld te verdienen om het middel te kunnen bemachtigen. Druggebruik Dit onderzoek richt zich op de gebruikende straatprostituee. Vrijwel alle gebruikende vrouwen gebruiken cocaïne als hoofdmiddel. Cocaïne wordt verkregen uit de bladeren van de cocaplant die groeit in Zuid-Amerika. Cocaïne werd in eerste instantie ook gebruikt als middel in de geneeskunde om plaatselijke gevoelloosheid te bewerkstelligen. Cocaïne veroorzaakt euforie. Vermoeidheid en honger nemen af. Een intens gevoel van gelukzaligheid maakt zich meester van de cocaïnegebruiker. Cocaïne kan gesnoven, gerookt en geïnjecteerd worden. Op straat is vooral het gebruik van crack
(gekookte
coke)
populair.
Crack
is
onzuivere
basecoke
met
restanten
natriumbicarbonaat, dat zijn naam te danken heeft aan het knetterend geluid dat tijdens de verhitting ontstaat. Het werkt heftig, maar kort, waardoor een dag gebruik van gekookte coke erg duur uitvalt. De werking van crack begint zeer snel en komt heel heftig aan. Deze ‘flash’ (sterke beginfase) duurt 20 seconden. Na enkele minuten slaat dit om (crash). Men krijgt onplezierige gevoelens, raakt opgefokt, angstig en lusteloos. Men wil dan gelijk weer gebruiken om zich lekker te voelen. Zwaardere gebruikers worden vaak rusteloos en raken snel geïrriteerd. Zelfvertrouwen kan doorslaan tot overmoed. En de zware gebruiker gaat in een schijnwereld leven. De contacten met anderen zijn oppervlakkig, alle drukte gaat om niets en ook intieme gevoelens blijken achteraf schijn. Uiteindelijk kan overmatig base-coke gebruik ernstige complicaties geven: paranoïde psychosen, lichamelijke uitputting, een sterke psychische afhankelijkheid. Cocaïne kan enerzijds achtervolgingswanen oproepen en anderzijds depressieve gevoelens veroorzaken.5 Redenen waarom mensen drugs gaan gebruiken kunnen heel verschillend zijn. In het onderzoek naar harddruggebruikende vrouwen van het ministerie van WVC (1989), worden voor vrouwen specifieke redenen aangegeven.
Proberen de harddruggebruikende partner/ familie te helpen waarop ze zelf gaan gebruiken.
Het voldoen aan een ideaalbeeld van een moeder, het verzorgen van het kind en de daarmee gepaard gaande eenzaamheid (alleen thuis zitten) werd hen teveel.
Dwang door partner.
Proberen te voldoen aan het ideaalbeeld dat van vrouwen bestaat. Een diepe ontevredenheid over het eigen lichaam die verschillende oorzaken kan hebben zoals geweldservaringen, kan een reden zijn om met harddrugs te beginnen.
Proberen te voldoen aan het slankheidsideaal.
Naïviteit wanneer zij een 'lieve' man hadden ontmoet.
Het zoeken naar een middel om ´weg´ te lopen van traumatische ervaringen.
5
Visser, H., Verslaving – Het labyrinth van de drugs, 1997. 16
Vogelvrij
Eerdere verslavingen als alcohol of medicijnen.
Kennismaking met drugs tijdens detentie of verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis.
Affectieve verwaarlozing.
Er bestaan echter vrijwel geen verschillen in de wijze waarop vrouwen (en mannen) met drugs in aanraking komen. De omgeving van familie, vrienden en kennissen waarin al harddrugs gebruikt wordt, is de eerste kennismaking. Druggebruik en straatprostitutie Prostituees die harddrugs gebruiken worden het meest aangetroffen in de straatprostitutie. De begrippen heroïnehoeren en tippelaarsters zijn synoniem van elkaar geworden: een prostituee op straat is in de ogen van het publiek per definitie verslaafd aan harddrugs. Uiteraard is dit een maatschappelijke veroordeling en zijn niet alle straatprostituees verslaafd aan harddrugs. Toch gebruikt een groot deel van de straatprostituees op de Haagse tippelzone harddrugs. In een onderzoek van Pham (2003) is dit 70% van de respondenten waarbij zij aangeeft dat na bestudering van de bezoekersregistratie, het percentage wellicht nog hoger ligt (78%). Daarentegen geeft Levi (2004) aan dat in haar onderzoek slechts 21% van de respondenten drugs gebruikt. Hierbij moet wel vermeld worden dat zij zich gericht heeft tot de hele bezoekerspopulatie van de Haagse tippelzone. Hieronder vallen ook de migrante vrouwen. Desalniettemin gaat het niet om een geringe groep vrouwen die drugs gebruiken. De indruk ontstaat dat prostitutie een makkelijke keuze is voor de vrouwen. De keuze voor prostitutie is veelal een legitimatie achteraf of men kan zich niet eens herinneren dat er een keuzemoment was omdat de drang naar geld en drugs in hen zat. Voor het verkrijgen van harddrugs zijn binnen de wereld van de drugs vaak al veel wegen bewandeld en hebben de vrouwen veel meegemaakt, bijvoorbeeld seksuele contacten in ruil voor harddrugs, alvorens ze de stap zetten tot de publiekelijke vorm van prostitutie. De overgang is dan ook niet zo groot en wordt min of meer als een logisch vervolg gezien6. Socialisatie Toch dient ook gekeken te worden naar de opvoeding- en verwachtingspatronen. In veel opzichten wordt een mens bepaald door de genen die hij/ zij bezit. Het is genetisch bepaald of iemand gevoelig is voor drugs. Andere factoren hebben echter ook veel invloed op het verloop van iemands leven. In eerste instantie is de opvoeding een belangrijke factor. Veel gebruikende straatprostituees kennen ernstige trauma's. “Moeilijke situaties bieden kansen om te groeien en sterker te worden, maar alleen binnen bepaalde grenzen. Als de belasting te groot is, als de gebeurtenissen en gevoelens te overweldigend zijn, leren we er niets van. We stoppen met voelen en beleven, we kunnen niet plaatsen wat ons overkomt. Dat is niet bevorderlijk voor onze groei, maar vernietigd juist onze levenskansen. De emotionele groei 6
Ministerie van VWC, Harddruggebruikende vrouwen, 1989. 17
Vogelvrij
raakt gestagneerd. Later is het moeilijk om woede, pijn, angst en verdriet toe te laten, omdat ze vroeger te heftig waren om te beleven”. Niet alleen ernstige trauma's, ook andere aspecten uit de opvoeding kunnen de stap richting prostitutie klein maken. Verwaarlozing, overbezorgdheid, verstikkende liefde van de ouder, situaties waarin het kind de verantwoordelijkheid van de ouder overneemt, beperkingen door religie of een opvoeding waarin een verzorgende rol wordt meegegeven zijn oorzaken die in de verschillende literatuur beschreven worden. Educatie en het maken van keuzes (in de puberteit) zijn andere factoren die van invloed zijn op de levensloop. Betekenis van de tippelzone Regelmatig ontstaat de discussie of werken op een tippelzone, door de verslaving, een keuze is. In het onderzoek van Pham (2003) worden een aantal voor- en nadelen van de Haagse tippelzone beschreven. Van alle verslaafde respondenten zegt 21.2% straatprostitutie onprettig te vinden. De redenen die zij opgeven zijn:
Het is gevaarlijk.
Het is een zwaar bestaan.
Het verdient niet goed.
Er zijn teveel meisjes die moeten werken voor hun pooiers.
Ik word gedwongen om te werken.
Andere ´positieve´ redenen die in hetzelfde onderzoek vermeld staan zijn:
Het geeft de mogelijkheid eigen baas te kunnen zijn.
De anonimiteit is belangrijk.
Het is een extra gelegenheid om geld te verdienen als ze overdag niet genoeg achter het raam hebben verdiend. Ze hebben hier veel vaste klanten.
Het is een snelle manier om geld te verdienen.
In het onderzoek is aan 33 verslaafde respondenten gevraagd of zij denken ander werk in de prostitutie te kunnen vinden. 75.8% denkt van wel. Het aantal vrouwen dat denkt een keuze te hebben, is dus hoog. Tevens wordt beschreven dat de situatie waar de bezoeksters van de Huiskamer zich in bevinden vaak complex is. Er zijn meerdere probleemgebieden die met elkaar verweven zijn. Verslaving is dus niet de enige reden waarom vrouwen voor straatprostitutie kiezen. In paragraaf 4.2 worden een aantal andere redenen genoemd.
18
Vogelvrij
Door Pham is aan de vrouwen (dus ook niet gebruikende vrouwen) gevraagd welke betekenis/functie de tippelzone voor hen heeft. BETEKENIS/ FUNCTIE TIPPELZONE
PERCENTAGE
Ritme, houvast en vertrouwde werkplek
78.7 %
Mogelijkheid geld te verdienen
87.2 %
Toegang tot hulpverlening door het bestaan van de Huiskamer
70.2 %
Bescherming tegen SOA’s door beschikbaarheid condooms in
68.1 %
Huiskamer Veil ig gebruik: mogelijkheid spuitenruil in Huiskamer/ bekende
38.3 %
dealers Veil ig werken door bescherming politie tegen uitbuiting, verkrachting
63.8 %
e.d. Tippelzone heeft geen betekenis en kan beter gesloten zijn Figuur 2 Betekenis/ functie van de tippelzone
0.0 %
De vrouwen hebben naast deze functies ook andere genoemd: het contact met de wijkagent, de mogelijkheid voor controle op hun gezondheid, de gelegenheid om in een sfeer zonder scène onder de mensen te zijn en de Huiskamer waar ze veilig terecht kunnen voor problemen. Opmerkelijk is dat niemand van de vrouwen het bestaan van de tippelzone ´zinloos´ vindt7. Werkomstandigheden Straatprostitutie is de minst veilige vorm. Afwerkplekken, huiskamers, politiecontroles en sociale controle door de vrouwen maken dat het werk niet compleet onveilig is. Toch blijft er altijd een groot veiligheidsrisico bestaan. Dit komt voornamelijk door de klanten die de zone bezoeken. Ze komen uit alle lagen van de bevolking en hebben verschillende culturele achtergronden. Tussen straatprostituee en klant bestaat een machtsverschil met mogelijke nadelige gevolgen voor de vrouw. Vanuit de gesprekken tijdens mijn stage bij de Huiskamer heb ik begrepen dat de vrouwen tijdens het maken van prijsafspraken (dit gebeurt wanneer zij nog buiten de auto staat) altijd onderzoekend in de auto kijkt. De meeste vrouwen stappen niet in wanneer er meerdere mannen in de auto zitten, er bepaalde voorwerpen als messen in de auto liggen, wanneer de klant zonder condoom afgewerkt wenst te worden of wanneer de klant onder haar prijs probeert te onderhandelen. Toch kan deze blik niet voorkomen dat de vrouwen worden blootgesteld aan agressie, mishandeling, beroving, vernedering en verkrachting. Sommige klanten maken goede afspraken en rijden met de vrouw naar de afwerkplek. Na de handeling weigeren zij de vrouw te betalen of pakken het geld terug. Andere klanten rijden (uiteraard zonder toestemming van de vrouw) naar een locatie elders met alle gevolgen van dien. 7
Pham, Haar mening telt, 2003. 19
Vogelvrij
Vrijwel alle vrouwen werken onder invloed van drugs. Dit maakt dat het werk voor hen hanteerbaar is. Het komt echter voor dat vrouwen geen geld hebben om hun middel te bekostigen. Zij staan ziek van ontwenning op de zone in de hoop geld te verdienen zodat zij kunnen scoren. Karsten (1993) schrijft hierover: “The customers humiliate and exploit them, they drive slowly along the streets in their cars, while waiting until a woman is sick from withdrawal. They hope that they will get her cheaper that way or that she will do things other women refuse to do. They hope that she will be so desperate that she has no will of her own and will be completely in their power”8. Maatschappelijke veroordeling Dit onderzoek betreft mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone. Belangrijk hierin is de maatschappij. Deze krijgt onomkeerbaar met deze problematiek te maken. Prostitutie wordt nog niet algemeen geaccepteerd in de maatschappij. De veel gehoorde clichés als ´het is het oudste beroep van de wereld' en 'het is er altijd al geweest en het zal altijd blijven bestaan´, doen vermoeden dat het beroep in de samenleving enigszins geaccepteerd is. Daarbij zijn veel mensen ervan overtuigd dat het aantal verkrachtingen op straat toe zal nemen wanneer mannen niet de mogelijkheid hebben tot prostitutiebezoek. ´Het is goed dat het er is´, is zo'n ander cliché. Echter wil niemand zowel prostituees als prostituanten kennen. Zodra bekend wordt dat de buurvouw een prostituee is, wordt zij met andere ogen bekeken. De prostituant wordt afgekeurd om zijn daad. Denk hierbij aan voormalig wethouder Rob Oudkerk (2004) die de tippelzone van Amsterdam bezocht. Nadat zijn bezoek bekend werd, moest hij aftreden uit de gemeenteraad van Amsterdam. Er is dus sprake van een dubbele moraal. Prostitutie mag bestaan, maar niet binnen de eigen persoonlijke grenzen. Dit kan vervelende situaties opleveren wanneer de tippelzone gaat sluiten. In paragraaf 1.1 heb ik al beschreven dat straatprostituees continu verjaagd werden in een tijd dat een tippelzone nog niet bestond. De Waldorpstraat ligt in de Haagse wijk Laakhaven. Het Wijkberaad Laakhaven heeft aangegeven bang te zijn voor uitwaaiering van straatprostituees in hun wijk. Mocht er daadwerkelijk overlast in deze wijk ontstaan, dan zal de politie wederom een opjaagbeleid/ repressief beleid voeren.
8
Vertaling: De klanten vernederen en uitbuiten hen, ze rijden langzaam in hun auto langs de straat terwijl ze wachten tot een vrouw ziek is door ontwenning. Ze hopen dat ze op deze manier goedkoper uit zijn of dat de vrouw handelingen verricht die andere vrouwen weigeren te doen. Ze hopen dat de vrouw dermate wanhopig is, dat ze geen eigen wil meer heeft waardoor ze haar compleet in hun macht hebben. 20
Vogelvrij
Hoofdstuk 2 De Opdracht Om een duidelijk beeld te schetsen van de opdracht, zal ik eerst een beschrijving geven van de opdrachtgever en haar werkzaamheden. Vervolgens zal ik het probleem bespreken door aandacht te besteden aan de oorzaak en de mogelijke gevolgen. Vanuit deze schets van de opdracht, kan ik het probleem concreet definiëren in een probleemstelling. § 2.1 De opdrachtgever De
Stichting Hulpverlening Opvang Prostituees
(SHOP)
biedt
(ongeacht
leeftijd,
nationaliteit, sekse of religie) allerlei vormen van hulp en ondersteuning aan prostituees en ex-prostituees in de regio Den Haag. SHOP bestaat sinds 29 mei 2002 en is het resultaat van een fusie tussen de Stichting Huiskamer Aanloop Jeugdprostitutie en Stichting Prostitutie Projecten. SHOP werkt vanuit een emancipatorische visie, streeft naar professionalisering van het beroep prostitutie en komt op voor de belangen van prostituees. SHOP ziet het beroep prostituee als een beroep dat ook na de opheffing van het bordeelverbod in oktober 2000 nog niet maatschappelijk geaccepteerd is. SHOP bestaat uit 2 onderdelen:
SHOP-Hulpverlening: maatschappelijk werk voor prostituees, ex-prostituees en direct betrokkenen.
SHOP-Huiskamer: een basisvoorziening voor prostituees die werkzaam zijn op de tippelzone in Den Haag.
SHOP-Hulpverlening bestaat uit maatschappelijk werksters die deskundig zijn op het gebied van prostitutie. Tevens is er een vrijwilliger werkzaam die deskundig is op het gebied van mannenprostitutie. Daarnaast bieden de medewerkers hun expertise op het gebied van prostitutie aan belanghebbenden en/ of belangstellenden. Hierbij kan men denken aan collegiale consulten en het organiseren van informatieavonden. De werkwijze is laagdrempelig en cliëntgericht. Outreachend werken is een wezenlijk onderdeel van SHOP. De begeleiding kan bestaan uit psychosociale hulpverlening, maar ook uit praktische hulp zoals het invullen van formulieren. SHOP heeft een goede relatie opgebouwd met diverse instellingen in Den Haag en werkt – als de cliënte daar toestemming voor geeft – samen met deze verschillende organisaties. SHOP-Huiskamer is gesitueerd op de tippelzone te Den Haag en is iedere avond en nacht geopend van 21.45 uur tot 5.30 uur. Alle prostituees die werkzaam zijn op de Waldorpstraat kunnen gebruik maken van de Huiskamer. De Huiskamer is een veilige plek waar rust en ondersteuning wordt geboden. Naast de mogelijkheid tot het kopen van beroepsrelevante zaken (zoals bijvoorbeeld condooms), worden gratis koffie, thee en
21
Vogelvrij
boterhammen verstrekt. Ook is er de mogelijkheid tot spuitomruil aanwezig. De SHOP medewerkers geven voorlichting over o.a. safe seks, soa en veilig spuiten. Tevens bemiddelen, begeleiden en verwijzen zij naar de reguliere hulpverlening en bij een eventuele crisis. Daarnaast kunnen prostituees gebruik maken van de spreekuren in de Huiskamer die gehouden worden door artsen, maatschappelijk werksters van SHOP-Hulpverlening, een sociaal psychiatrisch verpleegkundige van Parnassia, een casemanager van de GGD en door de politie. Dak- en thuisloze prostituees van de Huiskamer kunnen gebruik maken van de slaapvoorziening. Deze voorziening biedt tijdens de daguren een veilige slaapgelegenheid (dit is een samenwerkingsverband tussen SHOP en de Kessler Stichting M.O.). De Huiskamer biedt laagdrempelige opvang aan prostituees. Dit wil zeggen dat de medewerkers vraaggericht werken. Daarnaast worden, met instemming van de prostituees, hulpverleningstrajecten besproken in het maandelijks multidisciplinair overleg. Er zijn zo weinig mogelijk regels opgesteld om de voorziening laagdrempelig te houden. Wel moeten de prostituees zich aan de huisregels houden, zoals bijvoorbeeld geen geweld in de huiskamer. § 2.2 Politieke ontwikkelingen De gemeente Den Haag opende als eerste gemeente in 1984 een tippelzone op een gedeelte van de Waldorpstraat om een einde te maken aan de overlast van straatprostitutie in het centrum van de stad. Daarbij speelden veiligheid van de prostituees en de zorg voor de gezondheid een grote rol. Inmiddels
is
het
standpunt
van
de gemeente
veranderd;
“De
mensonwaardige
omstandigheden waaronder tippelaarsters moeten werken, de aantrekkelijkheid van de zone voor criminelen, de toename van het aantal illegale vrouwen op de zone en de relatief grote inspanningen, die de politie zich moet getroosten om de problematiek op de zone beheersbaar te houden, hebben de vraag opgeroepen of op de ingeslagen weg moet worden voortgegaan”9. Tevens wordt imagoverbetering van het Laakhavengebied bemoeilijkt door de aanwezigheid van de tippelzone en afwerkplek. Dit terwijl het gebied door grote investeringen een “moderne, multifunctionele stedelijke locatie (hoger onderwijs, winkels, kantoren, bedrijven en woningen)” tracht te worden. In 2000 is prostitutie gelegaliseerd. Illegaal werkende vrouwen mochten niet meer in de legale seksindustrie werken en vluchtten de tippelzone op. De zone raakte vol en werd een bron van mensenhandel en criminaliteit. Hierop besloten de drie grote steden (Amsterdam, Rotterdam en Den Haag) dat de tippelzone de functie van overlastbestrijding verloren had. Amsterdam heeft haar zone inmiddels gesloten, Rotterdam werkt met een pasjessysteem en wil haar zone in december 2005 sluiten en ook Den Haag streeft naar sluiting in december 2005. Men tracht naar deze sluiting toe te leven door het invoeren van een 9
Raadsvoorstel 80, Tippelzone Waldorpstraat, gemeente Den Haag, 15 april 2003 22
Vogelvrij
ontmoedigingsbeleid. Waren voorheen de arbeidstijden van 23:00 tot 6:00 uur, sinds oktober 2003 zijn deze tijden veranderd van 23:00 tot 2:00 uur. Naar aanleiding van het raadsvoorstel tot sluiting van de tippelzone zijn door verschillende politieke partijen moties ingediend. Deze pleiten voor het ontwikkelen van een alternatief zorgaanbod voor de verslaafde prostituees die op dit moment gebruik maken van de zone. Het voorstel bestaat uit het ontwikkelen van een 24-uursvoorziening. Van hieruit kan men begeleiding aanbieden, activiteiten organiseren en toeleiden naar structurele woonvormen. Een onderdeel van dit zorgtraject is heroïne verstrekking op medisch voorschrift. De gemeente is van mening dat gebruikende straatprostituees als tippelaarster werken om in hun verslaving te kunnen voorzien. Heroïne verstrekking op medisch voorschrift moet voorkomen dat de vrouwen na sluiting van de zone elders hun inkomsten gaan verwerven. Of dit plan van de gemeente zijn doel zal bereiken, zal later in mijn onderzoek naar voren komen. § 2.3 Probleembeschrijving Naar aanleiding van de besluitvorming tot sluiting van de tippelzone heeft SHOP 10 een aantal verwachte effecten geformuleerd. Deze zijn:
Uitwaaiering: verschuiving richting omgeving raamstraten en verspreiding over de stad zullen plaatsvinden. Straatprostitutie kan mogelijk zowel tijdens de dag- als nachturen bedreven worden.
Criminalisering: door een (sterke) daling in de inkomsten kunnen de vrouwen overgaan naar andere (criminele) vormen van inkomstenverwerving (zoals diefstal, inbraak, etc.), wat vermoedelijk tot meer overlast en onveiligheid voor de stad zal leiden.
Gezondheidsrisico`s: een deel van hen zal buiten het bereik komen van de hulpverlening met gevolgen voor zowel de individuele prostituee als de algemene volksgezondheid. De beperkte openingsuren en uiteindelijk het verdwijnen van de tippelzone kunnen leiden tot meer concurrentie. In de strijd om overleving zullen de vrouwen makkelijker het aanbod aannemen tot onveilige seks. Zij blijven verstoken van voorlichting m.b.t. veilige seks en veilig gebruik. Buiten bereik van de hulpverlening zijn betekent een algemene verslechtering van de leef - en werksituatie.
Toename geweldsdelicten: zowel lichamelijk als geestelijk tegen de vrouwen. De afhankelijkheid en uitbuitingsituaties met pooiers, vriendjes, dealers en klanten zal toenemen met een onbekende afloop. Er is geen systematisch sociaal netwerk meer waarbij de prostituees elkaar kunnen informeren over risicoklanten.
Ontstaan van nieuwe illegale circuits: dit in de vorm van illegale bordelen die door loopjongens/ handlangers worden voorzien van hun klandizie. Deze groep zal ook ingezet worden om te verwijzen naar de plaatsen waar de illegale straatprostitutie zich manifesteert. De mobiele telefonie zal hierbij een uitstekend hulpmiddel zijn. Deze illegale
10
Notitie alternatief aanbod SHOP straatprostituees. Augustus 2003. P. Bezemer. 23
Vogelvrij
concurrentie zal mogelijk effect hebben op de domeinen van particuliere clubs en escortbureaus.
Onvoorspelbaarheid: de nieuwe situatie zal zich ontwikkelen in een grote mate van onvoorspelbaarheid en in de context van een dynamische en complexe omgeving.
Door Houwing (2005) is onderzoek gedaan naar deze verwachte effecten. Zij schrijft dat zij met name betreft de punten ´uitwaaiering´ en ´toename van geweld´ deze verwachtingen kan bevestigen. De overige punten zijn weliswaar nog niet duidelijk zichtbaar, maar worden wel onderschreven door straatprostituees, de netwerkpartners en de onderzoeken van Pham en Levi. Tot slot benoemt zij een nieuw punt te weten; een mogelijke toename van geweld door prostituanten naar vrouwen die niet in de prostitutie werken. Het dient dus aanbeveling een alternatief voor de straatprostituees te ontwikkelen. Zoals in paragraaf 2.2 is geschreven, ziet de gemeente Den Haag dit alternatief in een 24uursvoorziening. Echter biedt deze geen structurele bron van inkomsten. Weliswaar bestaat het plan om vrije heroïne te verstrekken als alternatief voor de vorm waarop de vrouwen op dit moment hun inkomsten verwerven, dit is echter een eenzijdige bron en niet een manier waarop in het levensonderhoud kan worden voorzien. De vrouwen zullen ter aanvulling hierop een andere manier hun inkomsten dienen te verwerven. De opdrachtgever heeft het vermoeden dat dit een groot probleem zal worden voor een grote groep vrouwen. Met name de gebruikende vrouwen zullen veel hinder ondervinden bij het verwerven van inkomsten. Voor zowel raamprostitutie als het werken in een club gelden afspraken die een gebruikende vrouw vrijwel niet na kan streven gezien de leefomstandigheden waarin zij verkeren. Voor raamprostitutie geldt tevens dat de huur van een raam gemiddeld 100 euro voor een dagdeel bedraagt. Dit is een bedrag dat een gebruikende vrouw met moeite kan opbrengen. Vervolgens zal zij ongeveer vier klanten moeten afwerken om de betaalde huur terug te verdienen. Vanaf deze vier klanten gaat zij pas geld verdienen. Met name gebruikende prostituees zullen er dus niet snel voor kiezen om achter een raam of in een club te gaan werken. Diefstal, andere vormen van criminaliteit en illegaal tippelen zijn mogelijkheden die meer voor de hand liggen. In hoofdstuk 4 wordt beschreven wat de vrouwen zelf aangeven te zullen gaan doen na sluiting van de zone. Ter voorbereiding op de sluiting en ter preventie op de verwachte effecten hiervan, wil SHOP onderzoeken of er andere mogelijkheden van inkomstenverwerving zijn voor gebruikende vrouwen binnen de prostitutiebranche.
24
Vogelvrij
§ 2.4 De probleemstelling De hoofdvraag Welke mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche zijn er voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone. De subvragen Wat is een profielbeschrijving van een gebruikende straatprostituee?
Hoe ziet de werksituatie van de gebruikende straatprostituee eruit?
Wat zijn de voor- en nadelen van hun huidige vak?
Hoe zien de leefomstandigheden van de gebruikende straatprostituee eruit?
Wanneer is een vrouw een gebruikster?
Wat zijn de wensen van de gebruikende straatprostituees omtrent inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche? Wat zijn de mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche? Nadat ik de mogelijkheden van inkomstenverwerving voor gebruikende straatprostituees binnen de prostitutiebranche geïnventariseerd heb, wordt het mogelijk conclusies te trekken en van hieruit aanbevelingen te doen.
25
Vogelvrij
Hoofdstuk 3 Onderzoeksontwerp
Doordat het toekomstperspectief voor de straatprostituees op dit moment somber is, is het voor mij een extra uitdaging geweest een goed en functioneel rapport te schrijven. Ik dacht hierbij gelijk aan de vrouwen waar het om gaat, het betreft immers hun toekomst. De keuze voor het ontwikkelen van een vragenlijst en deze aan de vrouwen voor te leggen was dan ook snel gemaakt. Echter wilde ik ook de ´andere kant´ bekijken. Wat zeggen organisaties die met de problematiek te maken hebben over de vraagstelling? Zien zij mogelijkheden van inkomstenverwerving voor gebruikende straatprostituees binnen de prostitutiebranche? Ik heb hierbij onderscheid gemaakt tussen politie en hulpverlening. Bij het ontwerpen van mijn onderzoek heb ik de volgende punten uitgewerkt. § 3.1 Type onderzoek Het onderzoek richt zich op verschillende mogelijkheden van inkomstenverwerving voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone. Hierbij gaat het om inventarisatie van gegevens, wensen en mogelijkheden van de vrouwen. Een aantal kenmerken van inventariserend onderzoek zijn:
Het product dat nagestreefd wordt is een inventarisatie en analyse van het probleem.
De functie van het onderzoek is meestal het doen van aanbevelingen voor het handelen, maar vooral om praktijkwerkers aan het denken te zetten.
Onderzoeksproducten worden na het onderzoek in de praktijk opgenomen. § 3.2 Componenten
Het onderzoek is opgebouwd uit een viertal componenten die ik hieronder nader uit zal werken. Deze componenten hebben mij geholpen bij het concreet maken van het onderzoeksontwerp. De benodigde informatie De vraagstelling luidt; “Welke mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche zijn er voor gebruikende straatprostituees na sluiting van de tippelzone”. Om antwoord te kunnen geven op deze vraag, heb ik informatie verzameld over twee verschillende aspecten die ik uit de vraagstelling kan ontleden. Ten eerste heb ik de huidige werkomgeving van de gebruikende vrouwen en de voor- en nadelen van hun huidige vak bekeken. Deze profielbeschrijving gaf mij informatie over welke mogelijkheden van inkomstenverwerving aansluiten bij de doelgroep. Ten tweede heb ik geïnventariseerd welke mogelijkheden van inkomstenverwerving er bestaan binnen de prostitutiebranche. Dit heb ik bewerkstelligd door de wensen van de
26
Vogelvrij
vrouwen te onderzoeken en te inventariseren welke mogelijkheden sleutelfiguren uit het werkveld benoemen. De informatie die ik over beide aspecten ontvangen heb ben ik gaan koppelen en van hieruit heb ik conclusies en aanbevelingen gedaan. Onderzoeksbenadering Ik voel mij het meest aangetrokken tot het onderzoeksparadigma; kwalitatief onderzoek. Kwalitatief onderzoek baseert zich op de zogenaamde interpretatieve benadering. Volgens deze opvatting staat de sociale werkelijkheid niet los van mensen. Integendeel, de sociale werkelijkheid bestaat, omdat deze is gecreëerd door bewuste handelingen van interacterende sociale wezens. Menselijk gedrag wordt niet rechtstreeks beïnvloed door structuren en omgeving, maar door de betekenis die de sociale wezens daaraan geven. Het zingevingproces waarin betekenissen worden toegekend aan factoren uit de directe omgeving is een onmisbaar middel om mensen te begrijpen. Kwalitatief onderzoek verzamelt gegevens door sociale settingen en de mensen die daarin leven te onderzoeken. De kennis die het onderzoek oplevert moet zo nauw mogelijk aansluiten bij de onderzochten. Databronnen Om de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek te bevorderen, heb ik gebruik gemaakt van triangulatie (meerdere databronnen). Triangulatie staat voor: op verschillende manieren onderzoeken van hetzelfde verschijnsel. De verschillende databronnen die ik gebruikt heb zijn:
Individuele personen
Documenten
Media producten
Sociale werkelijkheid
Dataverzamelingstechnieken De dataverzamelingstechnieken waar ik gebruik van heb gemaakt zijn;
Inhoudsanalyse
De gestructureerde vragenlijst
Open interview § 3.3 Het verrichten van onderzoek bij de gebruikende straatprostituees
Het construeren van de vragenlijst Bij het samenstellen van de vragenlijst vond ik het belangrijk dat een aantal aspecten daarin verwerkt waren.
Profiel van de vrouwen: ik vind het belangrijk in kaart te brengen om welke vrouwen het gaat, wat is de leeftijd en woonsituatie. 27
Vogelvrij
Middelengebruik: de gemeente wil na sluiting van de zone als alternatief op medisch voorschrift vrije heroïne verstrekken. Is dit doel realistisch?
Waarom straatprostitutie: hebben de vrouwen eerder in andere vormen van prostitutie gewerkt of zijn ze op dit moment nog steeds werkzaam in andere vormen? Waarom kiezen de vrouwen voor de tippelzone? Wat maakt deze aantrekkelijk boven andere vormen van prostitutie? Hebben de vrouwen een vast inkomen?
Stoppen of doorgaan: aan de vrouwen is gevraagd wat zij na sluiting van de zone denken te gaan doen, stoppen met prostitutie of doorgaan. Aangezien ik van beide keuzemogelijkheden meer kennis wilde vergaren, heb ik ervoor gekozen de vragenlijst vervolgens te splitsen in stoppen of doorgaan.
Stoppen: van de vrouwen die denken te zullen stoppen met prostitutie wil ik graag de achterliggende reden weten. Tevens acht ik het belangrijk te achterhalen op welke wijze zij denken hun inkomsten te zullen gaan verwerven en hoe zij hun kansen inschatten.
Doorgaan: van de vrouwen die denken de prostitutiewerkzaamheden te zullen voortzetten wil ik graag weten hoe zij dit denken te zullen gaan doen. Kiezen zij voor een andere vorm van prostitutie? Zijn zij al op zoek naar een nieuwe werkplek? Staan zij open voor een nieuwe vorm van prostitutie? Hebben zij hier zelf ideeën over? Tevens heb ik een aantal vragen gesteld die kunnen aangeven waar de vrouwen waarde aan hechten.
Steekproef Voor het afnemen van de vragenlijst ben ik een aantal avonden naar SHOP Huiskamer gegaan. Dit was de meest voor de hand liggende locatie om de vrouwen te bereiken. Doordat de bezoekerspopulatie per avond sterk kan variëren, heb ik gekozen om met een steekproef te werken. Aangezien het een moeilijk benaderbare doelgroep betreft, heb ik de respondenten niet van tevoren kunnen selecteren. Sommige vrouwen komen zeer regelmatig terwijl het mogelijk is dat ze de volgende maand niet de Huiskamer bezoeken. Typerend voor de kanssteekproef is dat men selecteert op basis van toeval of kans. Zo waren er nachten dat ik geen enkele vrouw heb kunnen ondervragen, en nachten waarin ik vier vrouwen heb mogen interviewen. Bij het selecteren van de vrouwen (de Huiskamer wordt niet door gebruikende vrouwen alleen bezocht) heb ik gebruik gemaakt van de kennis van de medewerkers en mijn stage-ervaringen die ik bij de Huiskamer opgedaan heb. Afnemen van de vragenlijst Op zeven maart heb ik de eerste nacht in de Huiskamer doorgebracht. In totaal ben ik elf nachten aanwezig geweest, de laatste nacht was op acht april. Zeventien vrouwen hebben de vragenlijst helemaal ingevuld, één vrouw stopte halverwege de lijst i.v.m. tijdgebrek. Deze lijst vond ik niet voldoende ingevuld om mee te laten tellen. De conclusies in dit rapport zijn dus gebaseerd op een aantal van zeventien respondenten. Dit onderzoek heb ik niet van tevoren bij de vrouwen aangekondigd, het was voor de vrouwen onbekend dat ik de Huiskamer zou bezoeken. Ten tijde van dit onderzoek vond eveneens een onderzoek plaats door SHOP zelf. Wanneer ik vrouwen benaderde kreeg ik van 28
Vogelvrij
enkelen reacties als; “alweer” en “heb ik al gedaan”. Mogelijk is dit de reden waardoor sommige vrouwen niet mee wilden werken. Bij andere vrouwen merkte ik dat mijn stageperiode invloed had op medewerking. Herkenning en vertrouwen zorgden ervoor dat ik de vrouwen makkelijker kon benaderen. Het invullen van de vragenlijst heeft ongeveer tien minuten in beslag genomen. Hierbij heb ik getracht de lijst samen met de vrouw in te vullen. Dit om eventuele betekenisvolle informatie gelijk te kunnen verwerken. Tevens denk ik dat doorvragen in deze vragenlijst zeer essentieel is. Op de vraag of de vrouwen ideeën hebben over een andere vorm van prostitutie kon i.v.m. tijdgebrek een simpel en snel nee geantwoord worden. Indien mogelijk heb ik gevraagd of de vrouwen wel eens dromen/ fantasieën omtrent deze vraag hebben. Of dat ze bepaalde wensen hebben, hoe onrealistisch deze ook kunnen zijn. In enkele situaties is het voorgekomen dat de vrouw mij de vragenlijst in liet vullen. Zij gaf aan analfabetisch te zijn of trillende handen te hebben. Enkele vrouwen vulden de vragenlijst liever alleen in. Hierdoor is het voorgekomen dat tijdens het verwerken van de gegevens vragen niet ingevuld bleken. Dit heb ik ook als zodanig in de onderzoeksgegevens verwerkt. De vrouwen hebben de vragenlijst anoniem ingevuld. Dit was een belangrijke voorwaarde om het vertrouwen van de vrouwen te winnen en hierdoor te stimuleren de lijst in te vullen. § 3.4 Het verrichten van onderzoek bij sleutelfiguren Het construeren van de vragenlijst Van sleutelfiguren wilde ik de volgende informatie:
Organisatie: wat is de doelstelling van de organisatie en hoe verloopt het contact tussen de organisatie en de doelgroep? Hiermee wil ik de relevantie van de sleutelfiguur aantonen.
Verwachting van mogelijke effecten van sluiting van de tippelzone: hierbij heb ik onderscheid gemaakt in effecten voor de (straat)prostitutie in de verschillende steden, effecten voor het welzijn van de straatprostituees en effecten voor de toekomst.
Alternatieven: wat is de aantrekkelijkheid van de tippelzone en hebben de sleutelfiguren ideeën over een nieuwe vorm van prostitutie?
Afnemen van de vragenlijst Deze vragenlijst kent een extreem open karakter. Hier heb ik bewust voor gekozen. Ik wil niet de nadruk leggen op de gevolgen van sluiting van de tippelzone, daar is immers al voldoende onderzoek naar gedaan. Toch wil ik dit gegeven niet negeren aangezien er wellicht door de sleutelfiguur een verband gelegd wordt tussen de gevolgen van sluiting van de zone en mogelijkheden van inkomstenverwerving. Ik breng het dus wel ter sprake en vraag om de mening van de sleutelfiguur, maar ga er niet te diep op in. Het eerste aspect en het laatste aspect zijn voor mij de belangrijkste. Ik heb van tevoren een aantal vragen geformuleerd om een handvat te hebben tijdens het gesprek. Echter ben ik van mening dat, gezien de vraagstelling, de beste informatie komt door het doorvragen en reageren op bepaalde 29
Vogelvrij
uitspraken van de sleutelfiguur. Mogelijkheden van inkomstenverwerving is immers een open onderwerp waarop sleutelfiguren open kunnen reageren. Mijn visie Tijdens het doen van onderzoek zal ik met verschillende visies, standpunten en ervaringen in aanraking komen. Het gaat hierbij niet alleen om sleutelfiguren maar ook om gebruikende straatprostituees. Om deze reden zal ik mijn eigen visie geven. Doordat ik met verschillende partijen in gesprek ga, hoop ik dat mijn visie een aanvulling zal kunnen zijn. § 3.5 Verwerken van de gegevens Nadat ik alle gegevens van de vrouwen geturfd heb (frequentie), heb ik de percentages berekend. Deze worden afgerond op een tiende. Enkele gegevens zal ik in tabellen en grafieken verwerken. Andere gegevens behoeven een nadere kijk en zal ik beschrijvend verwerken. Tevens zal ik proberen opvallende zaken en patronen in de gegevens te ontdekken. Door de verzamelde gegevens te bekijken en te vergelijken en door er mijn mening over te vormen kan ik door logisch redeneren de belangrijkste zaken eruit halen. Het uiteindelijke doel van de gegevensverwerking is een antwoord te vinden op de vraagstelling. Van alle gesprekken met sleutelfiguren schrijf ik een kort verslag waarin de belangrijkste punten besproken worden. Deze verslagen worden in een apart hoofdstuk gezet.
30
Vogelvrij
Hoofdstuk 4 Onderzoeksgegevens
In dit hoofdstuk zijn de onderzoeksgegevens die ik van de respondenten ontvangen heb verwerkt. Ten eerste wordt een profiel van de vrouwen gegeven. Hierdoor ontstaat een goed inzicht hoe de doelgroep eruit ziet. Ook wordt beschreven waarom voor straatprostitutie wordt gekozen. Vervolgens worden de gegevens gesplitst in stoppen of doorgaan. Uiteindelijk sluit ik met het belangrijkste punt: ideeën die vrouwen hebben betreft inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone. § 4.1 Profiel van de vrouwen Om de mogelijkheden van inkomstenverwerving voor gebruikende straatprostituees te onderzoeken, is een profiel van de vrouwen noodzakelijk. In deze paragraaf worden aspecten als leeftijdsopbouw, woonplaats, het gebruik, duur van de werkzaamheden op de tippelzone en het inkomen in kaart gebracht. Leeftijd De leeftijd van de gebruikende vrouwen die werken op de tippelzone, varieert sterk. In onderstaande tabel is de leeftijdsopbouw gecategoriseerd. LEEFTIJD
FREQUENTIE
PERCENTAGE
20 tot 30 jaar
6
35.3 %
30 tot 40 jaar
5
29.5 %
40 tot 50 jaar
3
17.6 %
50 jaar en ouder
3
17.6 %
Totaal Figuur 3 Leeftijdsopbouw
17
100 %
31
Vogelvrij
Woonplaats Door de huidige ontwikkelingen rond de tippelzones in de grote steden, bestaat het vermoeden dat straatprostituees naar andere steden uitwijken. Onderstaand tabel geeft aan dat dit vermoeden betreft Den Haag onjuist is. WOONPLAATS
FREQUENTIE
PERCENTAGE
Den Haag
14
82.3 %
Rotterdam
1
5.9 %
Zoetermeer
0
0%
Anders…..
2
11.8 %
Totaal Figuur 4 Woonplaats
17
100 %
Een alternatief aanbod kan dus gericht worden op de vrouwen uit Den Haag aangezien deze stad weinig vrouwen uit andere steden aantrekt. Het gebruik Aangezien een alternatief aanbod gericht zal zijn op gebruikende straatprostituees, is het van belang een beeld te schetsen van de duur en het middel van gebruik. DUUR VAN HET GEBRUIK
FREQUENTIE
PERCENTAGE
0 tot 3 jaar
3
17.6 %
3 tot 5 jaar
3
17.6 %
5 tot 10 jaar
4
23.6 %
10 tot 15 jaar
0
0%
15 jaar en langer
7
41.2 %
Totaal Figuur 5 Duur van het gebruik
17
100 %
Tevens is gevraagd welk middel de vrouwen gebruiken. Door alle vrouwen is cocaïne geantwoord. Slechts vijf vrouwen hebben aangegeven af en toe heroïne als bijmiddel te gebruiken. Zoals reeds in paragraaf 2.2 is vermeld wil de gemeente een alternatief aanbieden waardoor gebruikende vrouwen niet meer aangewezen zijn op straatprostitutie. Dit alternatief bestaat o.a. uit vrije heroïneverstrekking op medisch voorschrift. Door gebruikende vrouwen vrije heroïne te verstrekken denkt de gemeente dat de vrouwen niet meer hoeven te werken voor hun gebruik. Ik heb de vrouwen gevraagd of zij zouden stoppen, minderen (minder uren) of door blijven gaan met prostitutieactiviteiten wanneer zij vrije heroïne zouden ontvangen. Twee vrouwen zeggen dat ze minder zullen gaan werken omdat zij dan minder geld nodig hebben om in hun gebruik te kunnen voorzien. Drie vrouwen kunnen duidelijk aangeven niet
32
Vogelvrij
minder te zullen gaan werken. De overige twaalf vrouwen hadden moeite met het invullen van deze vraag. Zij vertelden mij dat deze vraag voor hen niet van toepassing is omdat zij cocaïne gebruiken. In totaal zullen vijftien vrouwen (88.2%)geen gebruik maken van het alternatief en twee vrouwen zullen minder gaan werken. Aangezien niet één vrouw overweegt te zullen stoppen met prostitutiewerkzaamheden wanneer zij vrije heroïne verstrekt krijgt, lijkt het alternatief van de gemeente niet het juiste te zijn. In paragraaf 4.6 komen alternatieven aan bod die de vrouwen zelf hebben aangegeven. Duur van de werkzaamheden op de tippelzone Om een duidelijk beeld te krijgen of het om een groep vrouwen gaat die al jaren werkzaam is in de straatprostitutie of om een groep die sinds kort binnen deze tak van de prostitutiebranche actief is, heb ik gevraagd naar de duur van de werkzaamheden op de tippelzone. DUUR VAN DE
FREQUENTIE
PERCENTAGE
0 tot 3 jaar
7
41.2 %
3 tot 5 jaar
3
17.6 %
5 tot 10 jaar
4
23.6 %
10 tot 15 jaar
0
0%
15 jaar en langer
3
17.6 %
WERKZAAMHEDEN
Totaal 17 Figuur 6 Duur van de werkzaamheden op de tippelzone
100 %
Ook hierin variëren de percentages sterk. De meerderheid van de vrouwen tippelt korter dan vijf jaar. Een groot aantal vrouwen werkt echter langer dan vijf jaar op de tippelzone. De zone fungeert voor deze vrouwen al meerdere jaren als bron van inkomsten. Hier kan dus niet gesproken worden van een korte of tijdelijke bron van inkomsten. Voor de vrouwen die korter dan vijf jaar tippelen, is het wellicht ook een structurele manier om hun inkomsten te verwerven en zouden zonder sluiting van de zone nog jaren wensen te tippelen. Overigens kan ik dit niet bevestigen, het is een hypothese. Inkomen Zeer waarschijnlijk gaat de tippelzone in januari 2006 sluiten. Daar de tippelzone voor de vrouwen hun bron van inkomsten is, dient gekeken te worden of de vrouwen na sluiting van de zone wellicht een andere manier hebben om in hun onderhoud te voorzien. Op de vraag of de vrouwen op dit moment een vast inkomen hebben, antwoordde negen vrouwen dat zij dit niet hebben. Dit is 52.9%. De overige acht vrouwen hebben allemaal een (daklozen-) uitkering.
33
Vogelvrij
De redenen die zij aangeven om in de straatprostitutie bij te verdienen zijn; om mijn drugs te bekostigen (drie), het is te weinig (één), om wat extra dingetjes voor in het huishouden te kunnen kopen (één), omdat ik in nood zit (één). Twee vrouwen hebben geen reden opgegeven. § 4.2 Waarom straatprostitutie In Nederland bestaan er verschillende verschijningsvormen van prostitutie. Wanneer straatprostitutie in Den Haag wegvalt, zou het voor de vrouwen mogelijk zijn om in een andere vorm hun inkomsten te verwerven. Ik heb gevraagd of de vrouwen ervaring hebben in deze andere vormen. Met name in de raamprostitutie, club en escortservice is eerder gewerkt, negen vrouwen hebben aangegeven in deze vormen ervaring te hebben. Zeven vrouwen hebben thuis gewerkt en twee vrouwen hebben nog nooit elders hun inkomsten verworven. Blijkbaar richten de vrouwen zich niet tot één enkele vorm van prostitutie, maar zijn zij in het verleden nogal eens veranderd van functie. Het feit dat deze vrouwen nu op de tippelzone werken, betekent dat deze aantrekkelijk is als bron van inkomstenverwerving. Het is dus relevant om te kijken waarom vrouwen voor straatprostitutie kiezen. De volgende citaten worden door de vrouwen uitgesproken:
Omdat ik dan mijn eigen baas ben
Het is gemakkelijk, een raam is te duur
Omdat je zelf meer kan bepalen, je kan over de straat heen en weer lopen, en als je het gehad hebt kan je naar de Huiskamer
Makkelijk, ik bepaal mijn eigen tijd
Je bepaalt alles zelf
Ik ben onafhankelijk
Dwalen, makkelijk, voorzien in gebruik
Vrijheid, raam kent meer verplichting, dit kan even tussendoor
Ik werf hier mijn klanten en werk ze af, als ze dan tevreden zijn geef ik ze mijn telefoonnummer en dan ontvang ik ze thuis maar dan moeten ze wel meer betalen
Voor extra geld
Geen kosten voor raam enzo, eigen tijden
Avontuur, nieuwsgierig
Vrijblijvend en goedkoop (i.v.m. geen huur etc.)
Met name de punten ´makkelijk´, ´onafhankelijk´ en ´goedkoop´ komen sterk naar voren en worden zeer gewaardeerd. Twee vrouwen zijn gematigder en zeggen dat zij voor de tippelzone kiezen “om extra geld te verdienen”. Drie vrouwen zeggen; “er is geen andere optie”, “daar kies je niet voor, daar kom je” en “dwang door pooier”. Tot slot heb ik gevraagd of de vrouwen op dit moment in een andere vorm van prostitutie werken. Veertien vrouwen hebben aangegeven dit niet te doen. Gezien de eerdergenoemde punten is dit een logische uitkomst. Aan raamprostitutie zijn hoge huurkosten verbonden en binnen de club of escortservice zijn de vrouwen gebonden aan regels. Eén vrouw werkt zeer 34
Vogelvrij
regelmatig in een andere vorm van prostitutie (meer dan één x per week), één vrouw werkt meer dan één x per maand in een andere vorm en één vrouw heeft het antwoord open gelaten. Zoals gezegd werkt 82.3% (veertien) van de vrouwen niet in een andere vorm van prostitutie. De redenen voor straatprostitutie die nu als aantrekkelijk worden ervaren, zullen na sluiting van de zone niet door clubeigenaren en raamexploitanten ingevoerd worden. Het is dus niet ondenkbaar dat de vrouwen deze vormen van prostitutie zullen vermijden en op zoek gaan naar een manier van inkomstenverwerving waarin deze punten wel terug komen. Indien er na sluiting van de zone een alternatief geboden wordt, valt het aan te bevelen om eerdergenoemde punten die de zone nu aantrekkelijk maken, hierin terug te laten komen. § 4.3 Stoppen of doorgaan Na sluiting van de tippelzone staan de vrouwen voor een keuze, stoppen of doorgaan met prostitutieactiviteiten. Deze vraag heb ik hen voorgelegd in de vragenlijst. Zes vrouwen zeggen te zullen stoppen met prostitutiewerkzaamheden, negen vrouwen willen door middel van prostitutie hun inkomsten blijven verwerven en twee vrouwen zeggen het nog niet te weten. De vragenlijst is vervolgens in twee delen gesplitst. Het eerste deel was voor de vrouwen die willen stoppen met prostitutie. Zij hebben de reden voor stoppen en de wijze waarop zij denken in hun onderhoud te kunnen voorzien aangegeven. Het tweede deel is ingevuld door de vrouwen die door willen gaan met prostitutie. De twee vrouwen die op dat moment hun keuze nog niet konden maken, hebben het tweede deel ingevuld. Eén vrouw besloot hier zelf toe. Wellicht is dit een teken dat zij de voorkeur heeft voor doorgaan met prostitutie. De tweede vrouw weet nog niet “hoe de situatie gaat lopen” en kan nog niet met zekerheid zeggen dat ze gaat stoppen. Op mijn vraag of ze open staat voor een nieuwe vorm prostitutie antwoordde ze van wel. Hierop besloten we dat ze het tweede deel van de vragenlijst in zou vullen. De volgende paragraaf wordt gekenmerkt door het stoppen met prostitutie. Dit is gebaseerd op de antwoorden van zes vrouwen. Paragraaf 4.5 en paragraaf 4.6 gaan dieper in op de mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone. Elf vrouwen hebben hier aan meegewerkt.
§ 4.4 Stoppen met prostitutie 35
Vogelvrij
Van alle respondenten zullen zes vrouwen stoppen met hun werkzaamheden als prostituee. Ik wil hierbij vermelden dat alle vrouwen van 50 jaar en ouder die aan het onderzoek meegewerkt hebben (zie paragraaf 4.1) van plan zijn om te stoppen met werken. Zij geven de volgende redenen:
Ik word ouder, ik doe dit werk al 32 jaar.
Omdat ik geen zin heb om zomaar ergens te staan wat niet mag. Hoop dat de straat open blijft.
In verband met de wens tot een regelmatig leven, dus cq ´verplicht´ afkicken.
Hoe deze vrouwen hun toekomst zien weten zij nog niet. Eén vrouw geeft aan dat zij in haar vele jaren als prostituee een, weliswaar kleine, vaste klantenkring opgebouwd heeft. Deze klanten zal zij af en toe thuis gaan ontvangen. Tevens zal zij proberen om haar WAO uitkering beter te regelen, deze is nu stop gezet. Een andere vrouw gaat proberen ´normaal´ werk te vinden. Over hun kansen voor de toekomst denken ze verschillend. “Ik red me wel, komt tijd komt raad”, “ik denk dat het niet goed met me zal gaan, ik zal dan gewoon werk moeten zoeken” en “ik schat mijn kansen hoog in” zijn de uitspraken van de vrouwen. De overige drie vrouwen zijn jonger dan 50 jaar. Hun redenen om te stoppen met de werkzaamheden zijn:
Er zit niets anders op, de straat houdt op.
Ik doe dit werk niet voor mijn plezier.
Dit is het eindstation, maar ik blijf wel gebruiken.
Als alternatieven van inkomstenverwerving worden “uitkering (opnieuw) regelen of ik ga naar mijn zusje” en “winkeldiefstal” genoemd. Over hun kansen zijn zij gematigd:
Als ik stop met gebruiken zal ik minder inkomsten nodig hebben. Maar ik denk dat ik niet kan stoppen maar juist verder in de ellende kom.
Als ik de stad uit ga, gaat het goed. Mijn zusje woont in het oosten en daar gaat het beter. Alles hangt nu aan elkaar, de straat, de drugs, de prostitutie….door het gebruik moet ik wel op straat staan. Maar het is niet leuk. Als het sluit zou ik niet weten wat ik anders zou moeten doen, ik heb daar nog nooit over nagedacht, ik sta er niet bij stil.
Dat zal afhankelijk zijn van mijn partner.
§ 4.5 Doorgaan met prostitutie 36
Vogelvrij
Een andere vorm van prostitutie Gevraagd is of de vrouwen na sluiting van de tippelzone in een andere vorm van prostitutie zouden willen werken. Meerdere antwoorden waren mogelijk. Zeven vrouwen hebben slechts één antwoord gegeven. Er kan dus gesproken worden van een grote voorkeur voor deze vormen. VORM VAN PROSTITUTIE
AANTAL VROUWEN
Raamprostitutie
0
Werken in een club
0
Escortservice
2
Thuis werken
1
Illegaal tippelen
2
Weet ik nog niet 2 Figuur 7 Vrouwen die in één vorm van prostitutie zouden willen werken
Opvallend is dat thuis werken en illegaal tippelen genoemd worden. Beide vormen kennen de eerdergenoemde punten makkelijk, onafhankelijk en goedkoop die typerend en aantrekkelijk zijn binnen de straatprostitutie en door de vrouwen gewaardeerd worden. Raamprostitutie en werken in een club worden niet geprefereerd. De overige vier vrouwen hebben meerdere antwoorden gegeven. Zij hebben geen voorkeur voor een specifieke vorm van prostitutie en hebben voornamelijk raamprostitutie, escortservice en illegaal tippelen geantwoord. Zij twijfelen nog over hun voorkeur. Samen met eerdergenoemde gegevens vormt onderstaande grafiek een overzicht van de populariteit van de verschillende vormen van prostitutie na sluiting van de zone. De staven geven aan in welk aantal er voor een bepaalde vorm is gekozen.
Raamprostitutie
5
Werken in een club
4
Escortservice 3
Thuis werken
2
Illegaal tippelen
1
Weet ik nog niet
0
Figuur 8 Populariteit van de verschillende vormen van prostitutie na sluiting van de tippelzone
Voorbereiding op een nieuwe bron van inkomsten
37
Vogelvrij
Van de elf vrouwen zijn slechts twee vrouwen op zoek naar een nieuwe werkplek, beide gaan illegaal tippelen en zijn bezig een geschikte locatie te ontdekken. De overige negen vrouwen hebben nog niet nagedacht op welke wijze zij hun inkomsten willen verwerven. Dit is een belangrijk aandachtspunt. Wanneer zij zich niet voorbereiden op een andere bron van inkomsten, zullen zij na sluiting van de tippelzone ´werkloos´ raken. De makkelijkste en meest voor de hand liggende oplossing voor deze werkloosheid is illegaal tippelen. Dit brengt grote risico’s voor de gezondheid en veiligheid van de vrouwen met zich mee. § 4.6 Mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche Aan de vrouwen is gevraagd of zij open staan voor een nieuw te ontwikkelen vorm van prostitutie. Acht vrouwen staan hier voor open, twee vrouwen niet en één vrouw heeft de vraag niet beantwoord. Ik vind het opvallend dat beide vrouwen die niet open staan voor een alternatief, aangeven illegaal te zullen gaan tippelen. Illegaal tippelen is immers ook een alternatief. Om te kunnen beoordelen over welke aspecten deze vorm van prostitutie zou moeten beschikken, zijn de volgende vragen voorgelegd. JA
NEE
ONBEKEND
Fr.
Pt.
Fr.
Pt.
Zou je dagelijks op vaste tijden willen werken
3
27.3
8
72.7
Zou je voor een baas willen werken
0
0
10
90.9
Heeft je partner invloed op je werkzaamheden
1
9.1
10
90.9
Zou je zelfstandig willen werken d.m.v. mobiele telefonie,
7
63.6
3
27.3
1 1
advertenties in kranten en thuiswerk Figuur 9 Waardevolle punten
Door het stellen van deze vragen kan achterhaald worden waar de vrouwen waarde aan hechten. Hierdoor wordt het mogelijk een eventuele nieuwe vorm van prostitutie te begrenzen. Zo geven de vrouwen aan hun eigen tijd te willen bepalen. Het bepalen van je eigen tijd kan ook als een vorm van vrijheid gezien worden. Vormen van prostitutie die aan vaste tijden gebonden zijn, zijn niet aantrekkelijk voor de vrouwen. Het zelf kunnen bepalen wanneer je werkt en hoe lang je werkt is belangrijk. Op de vragen of de vrouwen voor een baas zouden willen werken en of haar partner invloed op de werkzaamheden heeft, wordt beide door 90.9% nee beantwoord. Dit betekent dat de vrouwen veel waarde hechten aan hun onafhankelijkheid. Zij wensen zelf inhoud aan hun werkzaamheden te geven. Vormen van prostitutie waarbij zij onder leiding van een persoon moeten werken, hebben geen aantrekkingskracht. Waar de vrouwen zich wel toe aangetrokken voelen is zelfstandigheid. Thuiswerk, klantenbinding d.m.v. mobiele telefonie of advertenties in kranten/ internet zijn alternatieven waar de meerderheid van de vrouwen mee zouden willen werken. Vrijheid, 38
Vogelvrij
onafhankelijkheid en zelfstandigheid zijn uiteraard begrippen die nauw aan elkaar samenhangen. Om deze reden zijn de uitkomsten van bovenstaande vragen niet verwonderlijk. Echter vormen ze ook een bevestiging van elkaar. Vervolgens heb ik een aantal keuzemogelijkheden voorgelegd die duidelijk kunnen maken of er een uitgesproken voorkeur is voor de omgeving waarin een eventuele nieuwe vorm van prostitutie plaats zou moeten vinden. Overdag 6
Binnen
5
8 6
4
Buiten
2
4 2 0
1
Maakt niet uit
0
5
Zelfstandig
4
6 5 4 3 2 1
`s Nachts
3
3
Collega`s in omgeving Maakt niet uit
2 1 0
Maakt niet uit
Snel klantcontact Lang klantcontact Maakt niet uit
0
10 8 6 4 2
6
Hulpverlening in omgeving Geen hulpverlening Maakt niet uit
5 4 3 2 1 0
0
Figuur 10 Voorkeursmogelijkheden voor aspecten van prostitutie
39
Druk gebied Rustige lokatie Maakt niet uit
Vogelvrij
Elke vraag bestond uit twee keuzemogelijkheden. Veel vrouwen konden echter de keus niet maken. Zij vertelden mij “dat het hen niet veel uitmaakt”. Met uitzondering van de onderwerpen hulpverlening en locatie. Bij deze hebben de vrouwen wel een uitgesproken keuze. Tien vrouwen hechten waarde aan hulpverlening in de omgeving van de werkplek. Over de locatie zijn de meningen verdeeld. Enkelen werken liever op een afgelegen locatie “zodat ze niemand tot last zijn”. Anderen hebben aangegeven zich onveilig te voelen op een rustige locatie “waar van alles kan gebeuren”. Een druk (bewoond) gebied kan bescherming bieden. Maar liefst zeven vrouwen werkt liever binnen, slechts één vrouw geeft de voorkeur aan buiten werken, drie vrouwen maakt het niet uit. Dit is opvallend gezien het feit dat deze vrouwen op dit moment wel buiten werken. Over dag- of nachtwerk verschillen de meningen, hier is geen uitgesproken keuze in te signaleren. Zelfstandig werken kan op verschillende manieren. In deze vraag doelde ik op het feit of de vrouwen als enige op een locatie hun werkzaamheden willen verrichten, of dat zij bij voorkeur in een omgeving werken waar ook collega`s aanwezig zijn. Zes vrouwen werken bij voorkeur op een locatie waar collega`s aanwezig zijn. Het klantcontact is een belangrijk aspect van prostitutie. Voor een lang klantcontact is een vaste locatie nodig, kort klantcontact kan feitelijk overal plaatsvinden. Denk hierbij aan het verschil tussen een bordeel, waar over het algemeen lang klantcontact plaatsvindt, en raamprostitutie/ tippelzone waar prostituee en klant kort contact hebben. Opvallend is dat vier vrouwen geen mening hebben. Ik kan geen verbanden leggen tussen de duur van het klantcontact en de vorm van prostitutie. Enkele vrouwen die aangegeven hebben na sluiting van de zone bij een escortservice of in een club te willen werken, geven nu aan dat zij kort klantcontact prefereren. Andersom geldt hetzelfde. Tot slot heb ik bij de vrouwen geïnventariseerd of zij zelf ideeën hebben over een mogelijke vorm van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone. Van de elf vrouwen heeft 54.5% (zes) nog nooit over een alternatief nagedacht. Eén vrouw gaf wel als extra opmerking dat zij meer toezicht zou wensen. Een andere vrouw zei; “het is hun probleem dat ze het sluiten dus dan zorgen ze ook maar voor een oplossing”. De vijf overige vrouwen hadden wel ideeën variërend van “laat de tippelzone gewoon blijven waar die nu is en ook de Huiskamer”, “een hotel speciaal voor ons zelfstandige onderneemsters” en “een soort opvang cq club dus ergens waar ze intern zijn en dus kunnen werken en begeleiding krijgen”. Een uitgebreider idee kreeg ik van een vrouw die me uit legde dat de tippelzone nu aantrekkelijk is voor de klanten omdat zij anoniem in hun auto kunnen blijven zitten. Zij willen niet gezien en herkend worden. Wanneer er een andere vorm van prostitutie ontwikkeld zou worden, zou deze anonimiteit hierin terug moeten keren. Ze stelde voor om “het in een huis te doen maar dan minder chique dan een club en vooral anoniem voor de klanten”.
40
Vogelvrij
Eén vrouw had een heel concreet idee. Zij vertelde mij hier wel eens over nagedacht te hebben. Ik citeer; “Ja, ze moeten een kleine ruimte regelen waar ze computers met internet zetten. Daar kunnen vrouwen dan naar binnen om een advertentie op internet te zetten en ze mogen zelf weten wat ze er in zetten. De vrouwen moeten dan wel een mobiele telefoon krijgen of hebben want dan kan de klant op internet kijken en de vrouw bellen. Dan kan de vrouw een plek afspreken waar zij dat wilt. Dat is wel belangrijk want anders wordt het gevaarlijk. Ze kan met de klant mee naar zijn huis mee gaan of hem ergens in de auto afwerken. En het is ook belangrijk dat er twee begeleiders in de ruimte aanwezig zijn anders krijg je ruzie. En die begeleiders kunnen dan ook iets met condoomverstrekking doen. En er mogen maar maximaal zes vrouwen in de ruimte. Als er een nieuwe vrouw naar binnen wilt, dan moet de eerste die binnen kwam binnen een kwartier haar advertentie af hebben en weg gaan. Dan blijft het rouleren. Meestal krijg je andere soort klanten die op advertenties reageren”. Eerder
dit
hoofdstuk
heb
ik
onderscheid
gemaakt
tussen
vrouwen
die
met
prostitutiewerkzaamheden zullen gaan stoppen en vrouwen die door willen gaan. Met een van de vrouwen die denkt te gaan stoppen, heb ik een interessant gesprek gevoerd. Zij vertelde me dat ze wil stoppen omdat zij het werk al vele jaren doet en inmiddels te oud is geworden. Toch heeft zij regelmatig nagedacht over “hoe het met die jonge meiden gaat als de zone sluit, die worden dan toch Vogelvrij verklaard”. Zo heeft zij vaker gefantaseerd over een idee dat ik u niet wilt onthouden: “Het moet er zo ongeveer uit zien als de Megastores, overdekt met veel glas. Hierdoor zijn ze binnen en is er dus geen overlast, maar hebben ze toch ook het gevoel dat ze buiten zijn. Dan kan je er veel bomen of grote planten in bakken neerzetten. Je kan zelfs ook een cd met vogelgeluiden draaien, dan lijkt het helemaal buiten. En misschien kan je zelfs auto lampen installeren zodat het eruit ziet als een tippelzone. Want dat is toch waar de klanten voor komen, daar kicken ze op. De meisjes kunnen dan rondlopen en de klanten ook. Verder zijn er peeskamertjes om de klanten af te werken. Je kan natuurlijk ook ramen in het gebouw maken, dan krijg je een soort raamprostitutie waar de mannen langs kunnen lopen. En misschien kan je er zelfs luxe kamers maken, of sm kamers. Dan is er voor elke klant wat anders. Boven maak je dan de Huiskamer en in het gebouw kan je camera`s hangen zodat het veilig blijft. Want dat is het allerbelangrijkste, dat het veilig is”.
41
Vogelvrij
Hoofdstuk 5 Informatie door sleutelfiguren
§ 5.1 Politie Naar aanleiding van het opheffen van het bordeel verbod in 2000, is het Landelijke Project Prostitutie en Mensenhandel opgezet. Afgelopen 1 januari is het project opgeheven en gaat over in een expertgroep. Met hen heb ik gesproken over voornamelijk het beleidsmatige aspect van straatprostitutie. De tippelzone is een bestuurlijke aangelegenheid, de politie heeft de taak om toezicht te houden. In eerste instantie heeft de politie geprobeerd zicht te krijgen op de legale tak van de branche. Er is gekeken welke bordelen beschikken over een vergunning. Tevens is er wel zicht op de situatie op de tippelzones, maar niet over illegale uitwaaiering van vrouwen. De politie kan ook niet officieel spreken over verspreiding want er is geen sprake van een nulmeting. De politie zit in een lastige situatie. Enerzijds moeten zij de orde handhaven en de vreemdelingenwet toepassen, anderzijds moet de politie ook bescherming bieden. Deze kunnen tegenstrijdig werken wat niet bevorderlijk is voor het vertrouwen van de vrouwen. Het project is van mening dat er op dit moment verschillend beleid wordt gevoerd. Tevens zitten gebruikende straatprostituees in een underdog positie. Er bestaat veel aandacht voor items als mensenhandel, loverboys en illegaliteit. Dit terwijl gebruikende straatprostituees ook veelal slachtoffer zijn. Wanneer de tippelzone sluit, zullen de vrouwen illegaal in de stad gaan tippelen. Het probleem hierbij is dat de vrouwen een vaste plek zullen moeten organiseren waar de klant haar kan vinden. Echter, wanneer een vrouw regelmatig op dezelfde plek staat, zal de buurt dit opmerken en de politie inschakelen waardoor de vrouw opgepakt of weggejaagd wordt. Andere mogelijkheden van inkomstenverwerving ziet het project niet. Uitgangspunt van de overheid is dat prostituees uit vrije wil en onafhankelijk moeten werken. Je kunt je afvragen of een verslaafde uit vrije wil werkt. Dit zal uiteindelijk het punt worden waar het om gaat. Aan de andere kant heeft de overheid de taak tot beschermen en positieverbetering. “Zolang de vrouwen verslaafd blijven, hebben ze een reden om in de straatprostitutie te werken. Met andere woorden; wanneer de vrouwen afkicken van hun verslaving, zullen zij stoppen met prostitutie”.
42
Vogelvrij
Team Commercieel Zeden van Politie Utrecht heeft goed contact met gebruikende straatprostituees in Utrecht. Zij organiseren thema avonden met verschillende onderwerpen als veiligheid, relationeel geweld etc. Tevens hebben zij contact met het Huiskamer Aanloop Prostituees (HAP). Door sluiting van de tippelzone in Amsterdam en de ontwikkelingen in Den Haag en Rotterdam is de druk op de tippelzone van Utrecht toegenomen. Om de situatie beheersbaar te houden, krijgt de zone in de zomer te maken met een vergunningensysteem. In aanloop tot dit systeem konden vrouwen zich tot 10 november melden bij de politie. De vrouwen die zich gemeld hebben mogen nu werken op de zone. Er bestaat nog overleg over hoeveel vergunningen er onder de gemelde vrouwen verstrekt zullen worden. Vrouwen die zich niet gemeld hebben, mogen niet in Utrecht werken. Wanneer Den Haag en Rotterdam sluiten, kunnen vrouwen van deze zones dus niet in Utrecht hun inkomsten verwerven. Ook in andere steden als Eindhoven en Heerlen wordt een vergunningensysteem gehanteerd. Wanneer de zones in Den Haag en Rotterdam sluiten zal het voor de vrouwen die daar werken heel lastig worden om ergens anders hun inkomsten te verwerven. In andere steden kunnen ze moeilijk terecht en achter het raam zullen ze niet gaan staan. Hierdoor ontstaat veel meer illegale prostitutie. Op dit moment is dat al te zien langs de snelwegen. Bestonden er voorheen enkel homoparkeerplaatsen, tegenwoordig zie je dat er steeds meer algemene seksparkeerplaatsen komen waar ook straatprostituees hun klanten werven en afwerken. Ook overdag wordt er in kleine mate in Utrecht door gebruikende straatprostituees gewerkt. De tippelzone van Utrecht is open van 19:00 uur tot 2:00 uur. Gebruikende vrouwen zijn niet in staat om te sparen waardoor het verdiende geld overdag snel opgemaakt is. Dan besluiten ze in de raamstraat en op de oude tippelzone hun inkomsten te verwerven om toch te kunnen scoren. Voor de vrouwen is een tippelzone aantrekkelijk omdat ze een grote mate van vrijheid hebben, alle verdiensten zijn van henzelf en de sociale controle is enorm waardoor het een veilige omgeving is. Tevens is er controle op de gezondheidszorg wat door de vrouwen gewaardeerd wordt. Het team verwacht niet dat de tippelzone van Utrecht door de huidige ontwikkelingen in andere grote steden zal sluiten. De zone wordt in de gemeenteraad breed gedragen. Daarbij heeft Utrecht haar zonebeleid goed geregeld, dit in tegenstelling tot de andere steden. De samenwerking tussen politie en hulpverlening is goed en het contact met de vrouwen verloopt soepel. In andere steden mist een eenduidig beleid.
43
Vogelvrij
Het zoeken naar een alternatief van de tippelzone is lastig. Van de vrouwen zelf zijn er nooit geluiden gekomen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de tippelzone in Utrecht als zeer prettig ervaren wordt. Het team ziet ook geen alternatief. Een gesloten tippelzone is wel ter sprake gekomen maar werd ook betwijfeld. De vrouwen kunnen dan geen contact maken met dealers en pooiers terwijl dit voor hen wel belangrijk is. Een gebruikende straatprostituee werkt immers om haar gebruik te kunnen bekostigen. Wanneer zij na het ontvangen van geld niet gelijk kan scoren maar eerst de stad in moet om haar dealer te zoeken, zal een gesloten zone voor haar niet aantrekkelijk zijn om te werken. § 5.2 Hulpverlening Het Team Oggz Parnassia (TOP Team) heeft als missie de zorgwekkende zorgmijder op te zoeken en een vertrouwensband te creëren waarbij verslechtering van de gezondheid,
gebruik en
leefomstandigheden voorkomen trachten te worden. Indien mogelijk volgt toetreding in de zorg. Gedurende één avond per week houdt een vaste medewerker van het team spreekuur in de Huiskamer aan de Waldorpstraat. Door de verkorte openingstijden van de tippelzone is het aantal bezoeksters gedaald. De medewerker organiseert het spreekuur sinds een jaar en heeft sinds dat moment een duidelijk afname van het bezoekersaantal gesignaleerd. Dit komt doordat een tippelzone die slechts drie uur geopend is, geen aanzuigende werking meer heeft. “Je houdt nu de club over die de zone echt nodig heeft om te overleven”. Met een aantal vrouwen bestaat een goed contact, hun vertrouwen is gewonnen. Zij weten dat zij niet per definitie af hoeven te kicken willen zij hulp aanvaarden. Een andere groep heeft minder vertrouwen. Wanneer zij de naam Parnassia horen, verbinden zij dit gelijk met hulpverlening en afkicken. Zij durven het niet aan contact te leggen en vermijden het spreekuur. De medewerker maakt zich grote zorgen over de mogelijke gevolgen van sluiting van de zone. Hij vermoedt dat er een enorme run op de hulpverlening zal ontstaan. “Wanneer je geen geld hebt, en dus ook geen drugs kan kopen, sta je met je rug tegen de muur. Daarbij heb je niet zomaar een alternatief, een nieuwe werkplek. Veel vrouwen zijn dakloos. Wanneer ze het dan niet meer zien zitten, is de hulpverlening de makkelijkste oplossing. Daar krijgen ze eten, warmte en een dak boven hun hoofd”. Het probleem wordt dan veroorzaakt door de wachtlijsten die zullen ontstaan (als deze er niet al zijn). De vrouwen zullen moeten wachten en dit kan de volgende gevolgen hebben. Of de vrouwen zullen zich meer richten tot criminele activiteiten. Diefstal van kleding en berovingen zijn populair bij gebruikende vrouwen. Hun partner ‘vragen’ ze auto-inbraken te plegen. Hierdoor komen ze in het justitiële traject. Of ze gaan illegaal tippelen om op deze manier hun inkomsten te verwerven. Legaal prostitueren is
44
Vogelvrij
niet waarschijnlijk, exploitanten willen geen gebruikende vrouwen en daarbij kunnen gebruikende vrouwen niet concurreren met niet-gebruikende vrouwen. Een alternatieve vorm van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche ziet de medewerker niet. Een bed-bad-brood voorziening is waarschijnlijk de beste oplossing die deze vrouwen aangeboden kan worden. Het is wel belangrijk om druggebruik in een dergelijke voorziening toe te staan, “anders raak je ze kwijt”. Door het bezoeken van een voorziening zullen de vrouwen het niet meer nodig hebben zich te prostitueren. Voor nu is het belangrijk de vrouwen te motiveren tot hulpverlening. Gebruikende vrouwen leven van dag tot dag. Wanneer ze tijdig op wachtlijsten geplaatst worden, hoeven ze na sluiting van de zone niet in een groot gat te vallen. Keetje Tippel is een aanloopproject voor al dan niet harddruggebruikende prostituees op de tippelzone aan de Keileweg in Rotterdam.´ s Avonds en ´s nachts kan men er terecht voor opvang, medische en sociale zorg. Keetje Tippel is een onderdeel van DeltaBouman (vanaf juni BoumanGGZ), een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in Rotterdam e.o. Een onderdeel van DeltaBouman is verslavingszorg. Doordat Keetje Tippel een onderdeel is van een GGZ instelling, kennen zij de volgende visie: “Verslaving is een chronische ziekte waaraan een biologische kwetsbaarheid ten grondslag ligt die onder invloed van biologische, psychologische en sociale factoren tot expressie komt en die leidt tot een (vaak blijvend) verlies van autonomie”. Verslaving wordt gezien als een ziekte. Vrijwel alle gebruikende vrouwen die Keetje Tippel bezoeken, zijn verslaafd aan gekookte coke. Het (langdurig) gebruik van gekookte coke brengt onomkeerbare processen in de hersenen teweeg. Hierdoor zijn de vrouwen in staat tot mensonterende taferelen. “Ze doen vreselijke dingen en dan spreek je niet meer over een keuze”. Nadat de gemeente Rotterdam vanuit het nieuwe veiligheidsbeleid besloot de tippelzone te sluiten, zag DeltaBouman een alternatief in opvang van de vrouwen. In dit alternatief is sprake van de drie B`s te weten: behandeling, beschermd wonen en beschermd werken. Een tiental IBW voorzieningen zullen verspreid over de stad gerealiseerd worden waarin 150 vrouwen zullen gaan wonen. Voordat de vrouwen in een IBW voorziening gaan wonen, krijgen ze een intensieve medische en psychiatrische behandeling in een ziekenhuis van DeltaBouman. De manier van inkomstenverwerving zal dan bestaan uit betaalde arbeid buiten de prostitutiebranche. Wanneer dit voor bepaalde vrouwen niet mogelijk is, zal een dagprogramma ontwikkeld worden.
45
Vogelvrij
Aan een alternatief voor inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche is niet gedacht. Dit komt voornamelijk door de visie die de GGZ instelling bezit. “Je moet niet faciliteren om vrouwen op te lappen om ze vervolgens voor twee euro met een klant mee te laten gaan”. De instelling verwacht niet dat er nieuwe concentraties gebruikende vrouwen ontstaan die illegaal gaan tippelen. “Wel zullen vrouwen en klanten elkaar blijven vinden. Vrouwen zullen individueler gaan werken. Hierdoor kunnen zij in onveilige situaties terecht komen. Ze worden kwetsbaar, raken afhankelijk van de dealer en klanten krijgen veel meer macht”. De verwachting en de hoop is dat het merendeel van de verslaafde prostituees de hun geboden kansen zullen benutten. Er wordt gesignaleerd dat de vrouwen het wel gehad hebben met het leven dat zij nu leiden. Tevens wordt illegaal tippelen onaantrekkelijk doordat de gemeente enorm repressief beleid voert en er veel aandacht is voor de ontwikkelingen rond de Keileweg en haar bezoeksters. Ze pakken hun kans en maken gebruik van de mogelijkheid tot wonen in een IBW voorziening. De Huiskamer Aanloop Prostitutie (HAP) in Utrecht kent twee projecten; het Zandpad (raamprostitutie op woonboten) en een huiskamer op de tippelzone aan de Europalaan. De huiskamer, ook wel ‘de bus’ genaamd, is een verbouwde DAF truck waarin zich naast een ontmoetingsruimte ook toilet, douche en artsenkamer bevinden. Door de ontwikkelingen in de drie grote steden is het aantal bezoeksters van de Europalaan enorm toegenomen. Er zijn o.a. vrouwen uit Den Haag gesignaleerd. De verkorte arbeidstijden waren voor hen aanleiding om in Utrecht te gaan werken. De druk op de bus werd te groot waarop maatregelen zijn genomen. Alleen vrouwen die zich voor 10 november j.l. bij de politie gemeld hebben, mogen gebruik maken van de tippelzone. Overigens oefenen medewerkers van de bus hier geen controle op. Sluiting van een tippelzone roept paniek op bij de vrouwen. Ze moeten immers hun inkomsten verwerven en gaan dus op zoek naar andere locaties. In de loop van de tijd zullen er illegale circuits gaan ontstaan met alle gevolgen van dien. Op dit moment heerst er een grote sociale controle op de zone. Wanneer een vrouw met een klant mee gaat, zijn de andere vrouwen hiervan op de hoogte. Als zij na een uur nog niet teruggekeerd is maakt dit de andere vrouwen alert. Deze sociale controle zal (voor een groot deel) wegvallen. De HAP hoort geruchten dat er illegale circuits in ontwikkeling zijn. Zo zou er achter het station en in de naastgelegen wijk van de Europalaan getippeld worden. Ook omliggende steden als Houten en Bilthoven zijn populair. Door de politie wordt gezegd dat het wel mee valt met deze illegale locaties, de bezoeksters van de bus zeggen daarentegen dat de politie er niets van weet. De HAP realiseert zich dat het om geruchten gaat, maar is tevens van mening dat wanneer straatprostituees afspraken met klanten maken, de politie dit niet kan signaleren als illegaal tippelen. “Soms komen vrouwen aan het begin van de avond 24 46
Vogelvrij
condooms kopen. De rest van de avond zie je ze dan niet meer. Dit zijn wel meetbare signalen van illegale prostitutie”. Een goed alternatief zou prijsverlaging van de raamprostitutie kunnen zijn. “Wanneer de prijzen voor de ramen redelijk zouden zijn, dan zouden de vrouwen wel achter het raam gaan staan”. Ook wordt verwezen naar het model dat in Parijs gehanteerd wordt. Pas wanneer vrouwen een klant krijgen, gaan zij naar een goedkoop hotel om hun klant af te werken. Heeft de vrouw geen klant, dan is zij dus ook geen geld voor huur kwijt. Hierdoor was er wel sprake van overlast maar dit paste in het straatbeeld. Die situatie is vergelijkbaar met de Wallen in Amsterdam, deze horen ook bij de hoofdstad. Van een nieuwe vorm van prostitutie wordt weinig verwacht. De doelgroep is per definitie ongrijpbaar. Wanneer vrouwen de smaak van het illegaal tippelen te pakken krijgen zullen zij niet snel overstappen op een alternatief. “Er zijn altijd vrouwen geweest die illegaal tippelen en die zullen er altijd blijven”. Toch moet een heel goed werkend alternatief op den duur wel kunnen werken. Ideeën hiervoor heeft de medewerkster niet. Wellicht kunnen de vrouwen thuis hun klanten ontvangen. Maar dan moeten ze wel een huis hebben. De medewerkers van de Huiskamer werken dagelijks met de doelgroep. Zij vormen samen belangrijke sleutelfiguren. Tijdens een van de avonden dat ik in de Huiskamer aanwezig was, heb ik op een rustig moment de discussie geopend. Met een aantal medewerkers heb ik aan een tafel hun meningen geïnventariseerd. Op de vraag welke mogelijkheden van inkomstenverwerving zij zien voor de doelgroep antwoordden ze dat ze het somber inzien. Met name wanneer de vrouwen blijven gebruiken zien zij weinig andere mogelijkheden dan illegaal tippelen. “De doelgroep kan niet vooruit denken, 2006 is nog veel te ver weg. Ze zijn er nog niet mee bezig. Ze leven van dag tot dag”. In het begin was dit anders. Toen schrokken de vrouwen van het bericht dat de zone gaat sluiten. Maar omdat het besluit tot definitieve sluiting steeds opgeschoven wordt, worden de vrouwen gemakkelijker. Ze denken; dat komt wel. Daarbij zijn de vrouwen die altijd in Amsterdam gewerkt hebben, naar andere zones als Utrecht vertrokken. Er zijn enorme verschuivingen. De vrouwen gaan ervan uit dat wanneer de zone in Den Haag sluit, zij wel ergens anders kunnen werken. Ook de medewerkers zijn nog niet bezig met de gevolgen voor inkomstenverwerving na sluiting van de tippelzone. Wel worden zij betrokken in de ontwikkeling van de 24uurvoorziening. Het stuk inkomstenverwerving ontbreekt hier in.
47
Vogelvrij
§ 5.3 Mijn visie Met nadruk wil ik vermelden dat voorgaande de visies betreffen van verschillende politiefunctionarissen en hulpverleners. Deze kunnen uiteraard verschillen van uw of mijn visie. Ik heb dit hoofdstuk bijgevoegd omdat visies van sleutelfiguren soms een ´ey-opener´ of een aanvulling kunnen zijn. Ik wilde graag hun visie op de problematiek verkennen. Vrijwel alle tekst is letterlijk geciteerd. Hierdoor staan in dit hoofdstuk uitspraken die ik opvallend vind. Tijdens het onderzoek heb ik veel informatie vergaard en indrukken opgedaan. Gedurende dit proces heb ik dus ook mijn eigen visie ontwikkeld. Het is niet mijn intentie om sleutelfiguren tegen te spreken, zij hebben immers veel meer ervaring en kennis dan ik. Ik wil enkel mijn indruk geven. Zo zegt het Team Commercieel Zeden van de gemeente Utrecht dat er in andere steden “een eenduidig beleid mist”. Tijdens mijn bezoek aan Keetje Tippel in Rotterdam heb ik gemerkt dat de gemeente Rotterdam samen met DeltaBouman en de politie wel degelijk een eenduidig beleid voert. Over het beleid zelf valt te discussiëren, maar duidelijk is wel dat alle drie organisaties voor uitbannen van straatprostitutie zijn. In Den Haag heeft SHOP met name met de politie een prima samenwerkingsverband. Mijn indruk is dat niet binnen de steden een eenduidig beleid mist, maar tussen de steden wel. Tevens zegt Team Commercieel Zeden dat zij nooit geluiden van de vrouwen zelf hebben gehoord over een alternatieve vorm van prostitutie. Zij vermoeden dat dit komt doordat de tippelzone in Utrecht als zeer prettig ervaren wordt. Ikzelf vermoed dat het mede komt doordat de tippelzone in Utrecht niet met sluiting bedreigd wordt. De medewerker van het TOP Team van Parnassia vermoed dat “wanneer de vrouwen een bed-bad-brood voorziening bezoeken, ze het niet meer nodig hebben zich te prostitueren”. Naar mijn mening zullen de vrouwen toch inkomsten nodig hebben voor kosten als kleding, telefoongebruik, verzekering en onvoorziene uitgaven. De medewerker had benoemd dat het aantal diefstallen toe zal nemen. Ik ben het met hem eens dat kleding inderdaad gestolen kan worden. Toch zullen er kosten zijn die niet gestolen kunnen worden. Om in deze kosten te kunnen voorzien zal gewerkt moeten worden. Dan heb ik in bovenstaande nog niet eens het druggebruik benoemd. Zoals gezegd bestaat het plan van de gemeente om vrije heroïne op medisch voorschrift te verstrekken. In onderzoek is naar voren gekomen dat dit plan geen aansluiting zal vinden bij het gebruik van de vrouwen. Ondanks het bezoek van een bed-bad-brood voorziening zullen er dus nog steeds inkomsten voor druggebruik nodig zijn.
48
Vogelvrij
DeltaBouman zegt dat “de vrouwen vreselijke dingen doen waardoor niet meer gesproken kan worden van een keuze”. De combinatie van drugsverslaving en tippelprostitutie is de afgelopen jaren bron van discussie. Vrijwillig werken of dwang door druggebruik is een dankbaar onderwerp voor hulpverleners, gemeenteraadsleden en politie. Beleid wordt ontwikkeld en uitgevoerd. Ik vind het opvallend dat de stem van de vrouwen nooit gehoord wordt. Zij krijgen nooit inspraak in het ontwikkelen van beleid. Zelfs niet terwijl zij het onderwerp van beleid zijn. Dit onderzoek heeft bewezen dat de vrouwen heel goed in staat zijn te zeggen wat hun wensen en behoeften zijn. Zij zijn slim en denken na over de leefsituatie waarin zij verkeren. Dat zij geen keuze zouden hebben, komt voort uit het feit dat hen een keuze opgelegd wordt. Rotterdam heeft gekozen voor opvang in RIBW instellingen. Den Haag kiest voor sluiting van de tippelzone en een 24-uurvoorziening. Maar wat is de keuze van de vrouwen? Tijdens dit onderzoek heb ik getracht niet de nadruk te leggen op het voorkomen van sluiting van de Haagse tippelzone. Ook mijn vraagstelling aan de vrouwen was er op gericht om naar de toekomst te kijken en mogelijkheden van inkomstenverwerving te inventariseren. Toch konden enkele vrouwen het niet na laten om hun onenigheid betreft het gemeentelijk besluit kenbaar te maken. Deze uitspraken heeft u ongetwijfeld in het rapport teruggelezen. Andere protesten worden ook niet gehoord. Gebruikende straatprostituees willen wel degelijk een keuze kunnen maken, de keuze wordt hen echter ontnomen.
49
Vogelvrij
Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen
De geschiedenis leert dat prostitutie al eeuwenlang een lastig item voor de politiek is. Verbieden, gedogen, legaliseren, opjagen…een eenduidig beleid ontbreekt nog steeds. Daarentegen kan één feit vastgesteld worden; prostitutie heeft altijd bestaan en laat zich niet uitroeien. Het profiel van de gebruikende straatprostituee vertelt dat het gebruik van cocaïne duur uitvalt. Toch is verslaving niet de enige reden waarom vrouwen voor straatprostitutie kiezen. Is straatprostitutie voor gebruikende vrouwen een keuze? In eerste instantie wordt beschreven dat er vaak niet bewust een keuze tot straatprostitutie gemaakt wordt. Het verkrijgen van drugs is nauw verweven met seksuele contacten. Vaak hebben deze al plaatsgevonden voordat de vrouwen zich richten tot de publieke vorm van prostitutie. Pham heeft in haar onderzoek beschreven dat 75.8% van de respondenten denkt te kunnen kiezen voor een andere vorm van prostitutie. Blijkbaar denken de vrouwen te kunnen kiezen op welke wijze zij hun inkomsten willen verwerven. Maar wat wordt de keuze na sluiting van de tippelzone? Stoppen of doorgaan met prostitutieactiviteiten? Zes vrouwen hebben aangegeven te zullen stoppen met prostitutieactiviteiten. Overigens zijn drie van deze vrouwen ouder dan 50 jaar. Hierdoor blijven slechts drie ´jonge´ vrouwen over die stoppen met hun werkzaamheden. De overige elf vrouwen blijven werkzaam binnen de prostitutie. Slechts twee vrouwen zijn op zoek naar een nieuwe werkplek, beide gaan illegaal tippelen en zijn op zoek naar een geschikte locatie. Dat de overige vrouwen zich nog niet voorbereiden op een nieuwe werkplek is een belangrijk aandachtspunt. Rotterdam sluit zijn zone op 31 december 2005, Den Haag ongeveer een maand later. Utrecht wil voor die tijd een vergunningensysteem aannemen en ook in andere steden wordt gewerkt met een dergelijk systeem. Werken op zones in andere steden wordt dus onmogelijk gemaakt. Voor wat betreft straatprostitutie zijn de vrouwen na sluiting van de zone werkloos. Het dient aanbeveling dat de vrouwen hierop voorbereid zullen worden. Hierin ligt een belangrijke taak voor de Huiskamer. Door het geven van voorlichting kan informatie verstrekt worden over verschillende vormen van inkomstenverwerving. Tevens wordt hiermee het onderwerp ´geprikkelt´. Tijdens het afnemen van de vragenlijsten bij de vrouwen is mij opgevallen dat er nog steeds hoop bestaat dat de zone open blijft. De vrouwen zijn zich er (nog) niet van bewust dat er voor hen een stuk inkomsten wegvalt met het sluiten van de zone. De voorlichting kan
bestaan uit
het
verspreiden van
folders,
het
(laagdrempelige) bijeenkomsten en het onderwerp bespreekbaar houden.
50
organiseren van
Vogelvrij
De vraagstelling luidt: “Welke mogelijkheden van inkomstenverwerving binnen de prostitutiebranche zijn er voor gebruikende vrouwen na sluiting van tippelzone”. Om een antwoord te geven op deze vraag, kan ik de mogelijkheden van inkomstenverwerving verdelen in twee categorieën. Enerzijds de niet bestaande vormen van prostitutie, dus een nieuw te ontwikkelen vorm, anderzijds de reeds bestaande vormen van prostitutie. Het is vrijwel onmogelijk een nieuwe vorm van prostitutie te ontwikkelen. Sleutelfiguren hebben hier geen ideeën over. Bij de vrouwen zelf merk ik dat zij zich niet met het onderwerp bezig houden. Dit is met name opvallend wanneer ik voorkeursmogelijkheden betreffende omgevingsaspecten van prostitutie aanbied. Veel vrouwen maakt het niet uit hoe hun werkomgeving eruit ziet. Hulpverlening in de naaste omgeving wordt daarentegen wel hoog gewaardeerd. De vrouwen staan wel open voor een nieuw te ontwikkelen vorm van prostitutie. Van een aantal vrouwen kreeg ik (soms vage) ideeën. Slechts twee vrouwen konden concrete mogelijkheden benoemen. Overigens vind ik het opvallend dat alle ideeën binnenpandige prostitutie betreffen. Betreft de reeds bestaande vormen van prostitutie bestaat er de voorkeur voor escortservice en illegaal tippelen. Wellicht is het mogelijk om een reeds bestaande vorm van prostitutie aan te passen aan de wensen die gebruikende straatprostituees hebben. Een veel gehoorde klacht is dat de raamprostitutie te duur is. Veel vrouwen zouden wel in de raamprostitutie willen werken, maar missen de mogelijkheid om de huur van een raam te kunnen betalen. Het exploiteren van raamprostitutie met een laagdrempelig karakter is een aanbeveling die in overweging genomen kan worden. Ik ben me ervan bewust dat raamprostitutie een commercieel doeleind kent terwijl SHOP als stichting een non-profit organisatie is. Vervolgonderzoek naar de rol die SHOP hierin kan betekenen kan wellicht meer duidelijkheid bieden. Tot slot het volgende. Tijdens dit onderzoek zijn een aantal begrippen naar voren gekomen waar de vrouwen waarde aan hechten. Zo hebben de vrouwen aangegeven voor straatprostitutie te kiezen omdat deze vorm makkelijk, onafhankelijk, en goedkoop is. Later in het onderzoek blijkt dat de vrouwen tevens waarde hechten aan hun vrijheid, onafhankelijkheid en zelfstandigheid. Wil een nieuwe vorm van prostitutie kans van slagen hebben, dan zullen prostituees deze begrippen hierin terug moeten kunnen vinden. Hierdoor kom ik terug op eerdergenoemde aanbeveling. De meest ideale vorm van prostitutie is die van raamprostitutie waarbij vrouwen niet vooraf het raam hoeven te reserveren (vrijheid, makkelijk), de huur betalen nadat zij inkomsten verworven hebben (goedkoop) en het pand kunnen verlaten wanneer zij daar zelf behoefte aan hebben (onafhankelijk). Wanneer deze punten binnen raamprostitutie verweven kunnen worden, blijft de zelfstandigheid gewaarborgd. Tevens is raamprostitutie binnenpandig, een punt dat in dit onderzoek ook benadrukt wordt. 51
Vogelvrij
Overzicht sleutelfiguren
Landelijk Projectgroep Prostitutie en Mensenhandel Informatie Eenheid Mensenhandel Politie Inspecteur G. Frey Politie Inspecteur H. Sterk
Politie Commercieel Zeden Utrecht D.Veenstra
TOP Team Parnassia J. van den Akker
DeltaBouman GGZ
(Rotterdam)
Keetje Tippel A. Schilperoordt
Huiskamer Aanloop Prostituees
(Utrecht)
H. Haylock
Stichting Hulpverlening Opvang Prostituees (Den Haag) M. Grunwald M. Roel R. Coomans S. Sankar
52
Vogelvrij
Literatuurlijst
Altink, S., Huizen van illusies – Bordelen en prostitutie van middeleeuwen tot heden, Veen, Utrecht/ Antwerpen, 1983 Boer, J de., Elderman, M., Luten, S., De waarheid ligt op straat – Inventarisatie van de situatie op de tippelzones in Nederland, Groningen, Hanzehogeschool Groningen, studierichting SJD, 2003 De Haan, H., Haagsma, I., Het leven met regels – De aanpak van de prostitutie in `s-Gravenhage, Architext, Haarlem, 1988 Houwing, P., (Zorg)bereik van straatprostituees in Den Haag – een verkennend onderzoek naar de effecten van de beperking van de openingstijden op de Haagse tippelzone en mogelijke sluiting, Den Haag, 2005 Karsten, C., Female hard drug-users in crisis – Childhood traumas and survival strategies, academisch proefschrift, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam, 1993 Keesmaat, M., Hardruggebruikende vrouwen, Ministerie van W.V.C, Hoofdafdeling Alcohol-, Drugs- en Tabaksbeleid, Amsterdam, Rijswijk, 1989 Levi, R., De straat, je werkplek – Een onderzoek naar de rol van huiskamerprojecten in de hulpverlening en gezondheidsbevordering voor vrouwen in de straatprostitutie, Enschede, Universiteit Twente, Faculteit Gedragswetenschappen, studierichting TCW, 2004 Migchelbrink, F., Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn, SWP, Amsterdam, 2000 Pham, H., Stichting Hulpverlening Opvang Prostituees, Haar mening telt, Den Haag, 2003 Talma, D., Vrouwenmantel - verhalen van vrouwen die in de prostitutie werken, Fagel, Amsterdam, 2003 Visser, H., Verslaving – Het labyrint van de drugs, H. Nelissen B.V., Baarn, 1997 Visser, J., Oomens, H., Prostitutie in Nederland in 1999, Mr. A. De Graafstichting/ Ministerie van Justitie, Amsterdam/ Den Haag, 1999
53
Vogelvrij
Internet: www.trimbosinstituut.nl www.prostitutie.nl www.huiskamers.nl www.mrgraaf.nl Folders SHOP: - voor verwijzers - voor cliënten
54
Vogelvrij
55
Vogelvrij
Vragenlijst_____
gebruikende straatprostituees
Hoe oud ben je? 20-30 30-40 40-50 50-…. Waar woon je? Den Haag Rotterdam Zoetermeer Ander nl………………… Hoe lang gebruik je? 0-3 jaar 3-5 jaar 5-10 jaar 10-15 jaar 15-… jaar Welk middel gebruik je het meest? Heroïne Cocaïne Speed Methadon Anders nl…………….. Hoe lang werk je al op de tippelzone? 0-3 jaar 3-5 jaar 5-10 jaar 10-15 jaar 15-… jaar
Heb je wel eens in andere vormen van prostitutie gewerkt? Ja, achter het raam Ja, in een club
56
Vogelvrij
Ja, bij een escortservice Ja, in mijn eigen huis Nee Waarom kies je voor straatprostitutie?
Werk je op dit moment naast de straat ook in een andere vorm van prostitutie? Zo ja, hoe vaak? Meer dan 1 keer per week Meer dan 1 keer per maand Meer dan 1 keer per jaar Nooit Heb je op dit moment een vast inkomen? Zo ja, waarom werk je extra in de straatprostitutie? Nee Ja,
Als de gemeente aan jou vrije heroïne zou verstrekken, zou je dan stoppen met prostitutiewerk? Nee, ik blijf evenveel werken Ik zou niet stoppen, maar wel minder gaan werken omdat ik dan minder geld nodig heb Ja, dan ga ik stoppen met prostitutiewerk Ben je na sluiting van de tippelzone in december 2005 van plan in de prostitutie te blijven werken? Nee, ga naar vraag 12 Ja, ga naar vraag 15 Waarom ga je stoppen met prostitutiewerk?
Op welke manier wil je je inkomsten verwerven?
57
Vogelvrij
Hoe schat je je kansen in?
Bedankt voor het invullen van de vragenlijst.
58
Vogelvrij
In welke vorm van prostitutie zou je na sluiting van de tippelzone in december 2005 willen werken? Achter het raam In een club Bij een escortservice Ik ga thuis werken Ik ga illegaal tippelen Weet ik nog niet Ben je al op zoek naar een nieuwe werkplek? Ja nl……………. Nee Zou je dagelijks op vaste tijden willen werken? Ja Nee Zou je voor een baas willen werken? Ja Nee Heeft je partner invloed op je werkzaamheden? Ja Nee Zou je zelfstandig willen werken door middel van mobiele telefonie, advertenties in kranten en thuiswerk? Ja Nee Sta je open voor een nieuw te ontwikkelen vorm van prostitutie? Ja Nee
Heb je daar zelf ideeën over?
59
Vogelvrij
Hoe ziet jouw ideale werkomgeving eruit? Streep door wat niet van toepassing is. Binnen / Buiten Overdag / `s Nachts Zelfstandig / Met collega`s in de omgeving Snel klantcontact / Lang klantcontact Hulpverlening in de omgeving / Geen hulpverlening in de omgeving Druk bewoond gebied / Rustig afgelegen locatie Bedankt voor het invullen van de vragenlijst.
60
Vogelvrij
Vragenlijst
sleutelfiguren
Graag zou ik eerst iets meer willen weten over uw organisatie. 1. Kunt u kort de doelstelling van uw organisatie omschrijven? 2. Wat voor soort type activiteiten onderneemt de organisatie met betrekking tot straatprostituees? 3. Kunt u beschrijven hoe het contact tussen uw organisatie en straatprostituees verloopt? In december 2005 zal waarschijnlijk de tippelzone in Den Haag gaan sluiten. Amsterdam is inmiddels gesloten en ook Rotterdam streeft sluiting na. 4. Welke invloeden zal sluiting van de tippelzone hebben op de straatprostituees en de prostitutie? 5. Welke gevolgen zal sluiting van de tippelzone hebben voor Den Haag. 6. Welke gevolgen hebben de huidige ontwikkelingen rond de verschillende tippelzones voor andere steden? Wanneer de tippelzone in Den Haag gesloten wordt, zouden er voor straatprostituees wellicht dingen veranderen. 7. Verwacht u dat de problemen van straatprostituees zullen veranderen? 8. Wat verwacht u dat het effect van het sluiten van tippelzones zal zijn op: a. Het welzijn van de vrouwen in het algemeen? b. Het veilig gebruik van drugs? c. Geweld naar de vrouwen? d. Anders….. De verwachting is dat veel gebruikende straatprostituees in het illegale circuit zullen verdwijnen. 9. Wat zijn uw verwachtingen? 10. Komt u op dit moment elders dan op een tippelzone straatprostitutie tegen? 11. Denkt u dat straatprostituees bezig zijn met het zoeken naar een nieuwe werkplek? Graag zou ik uw ideeën vernemen m.b.t. mogelijkheden van inkomsten verwerving voor gebruikende straatprostituees binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone. 12. Denkt u dat er een alternatief is voor de tippelzone? 13. Wat maakt een tippelzone aantrekkelijk? a. Voor de vrouwen? b. Voor de klanten? 14. Wanneer een nieuwe vorm van prostitutie ontwikkeld zou worden, moeten eerdergenoemde punten in deze vorm terug komen? 15. Wat zijn uw ideeën m.b.t. mogelijkheden van inkomsten verwerving voor gebruikende straatprostituees binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone?
61
Vogelvrij
62
Vogelvrij
Vragenlijst_____
gebruikende straatprostituees
Hoe oud ben je? 20-30 30-40 40-50 50-…. Waar woon je? Den Haag Rotterdam Zoetermeer Ander nl………………… Hoe lang gebruik je? 0-3 jaar 3-5 jaar 5-10 jaar 10-15 jaar 15-… jaar Welk middel gebruik je het meest? Heroïne Cocaïne Speed Methadon Anders nl…………….. Hoe lang werk je al op de tippelzone? 0-3 jaar 3-5 jaar 5-10 jaar 10-15 jaar 15-… jaar
Heb je wel eens in andere vormen van prostitutie gewerkt? Ja, achter het raam Ja, in een club
63
Vogelvrij
Ja, bij een escortservice Ja, in mijn eigen huis Nee Waarom kies je voor straatprostitutie?
Werk je op dit moment naast de straat ook in een andere vorm van prostitutie? Zo ja, hoe vaak? Meer dan 1 keer per week Meer dan 1 keer per maand Meer dan 1 keer per jaar Nooit Heb je op dit moment een vast inkomen? Zo ja, waarom werk je extra in de straatprostitutie? Nee Ja,
Als de gemeente aan jou vrije heroïne zou verstrekken, zou je dan stoppen met prostitutiewerk? Nee, ik blijf evenveel werken Ik zou niet stoppen, maar wel minder gaan werken omdat ik dan minder geld nodig heb Ja, dan ga ik stoppen met prostitutiewerk Ben je na sluiting van de tippelzone in december 2005 van plan in de prostitutie te blijven werken? Nee, ga naar vraag 12 Ja, ga naar vraag 15 Waarom ga je stoppen met prostitutiewerk?
Op welke manier wil je je inkomsten verwerven?
64
Vogelvrij
Hoe schat je je kansen in?
Bedankt voor het invullen van de vragenlijst.
65
Vogelvrij
In welke vorm van prostitutie zou je na sluiting van de tippelzone in december 2005 willen werken? Achter het raam In een club Bij een escortservice Ik ga thuis werken Ik ga illegaal tippelen Weet ik nog niet Ben je al op zoek naar een nieuwe werkplek? Ja nl……………. Nee Zou je dagelijks op vaste tijden willen werken? Ja Nee Zou je voor een baas willen werken? Ja Nee Heeft je partner invloed op je werkzaamheden? Ja Nee Zou je zelfstandig willen werken door middel van mobiele telefonie, advertenties in kranten en thuiswerk? Ja Nee Sta je open voor een nieuw te ontwikkelen vorm van prostitutie? Ja Nee
Heb je daar zelf ideeën over?
66
Vogelvrij
Hoe ziet jouw ideale werkomgeving eruit? Streep door wat niet van toepassing is. Binnen / Buiten Overdag / `s Nachts Zelfstandig / Met collega`s in de omgeving Snel klantcontact / Lang klantcontact Hulpverlening in de omgeving / Geen hulpverlening in de omgeving Druk bewoond gebied / Rustig afgelegen locatie Bedankt voor het invullen van de vragenlijst.
67
Vogelvrij
Vragenlijst
sleutelfiguren
Graag zou ik eerst iets meer willen weten over uw organisatie. 16. Kunt u kort de doelstelling van uw organisatie omschrijven? 17. Wat voor soort type activiteiten onderneemt de organisatie met betrekking tot straatprostituees? 18. Kunt u beschrijven hoe het contact tussen uw organisatie en straatprostituees verloopt? In december 2005 zal waarschijnlijk de tippelzone in Den Haag gaan sluiten. Amsterdam is inmiddels gesloten en ook Rotterdam streeft sluiting na. 19. Welke invloeden zal sluiting van de tippelzone hebben op de straatprostituees en de prostitutie? 20. Welke gevolgen zal sluiting van de tippelzone hebben voor Den Haag. 21. Welke gevolgen hebben de huidige ontwikkelingen rond de verschillende tippelzones voor andere steden? Wanneer de tippelzone in Den Haag gesloten wordt, zouden er voor straatprostituees wellicht dingen veranderen. 22. Verwacht u dat de problemen van straatprostituees zullen veranderen? 23. Wat verwacht u dat het effect van het sluiten van tippelzones zal zijn op: a. Het welzijn van de vrouwen in het algemeen? b. Het veilig gebruik van drugs? c. Geweld naar de vrouwen? d. Anders….. De verwachting is dat veel gebruikende straatprostituees in het illegale circuit zullen verdwijnen. 24. Wat zijn uw verwachtingen? 25. Komt u op dit moment elders dan op een tippelzone straatprostitutie tegen? 26. Denkt u dat straatprostituees bezig zijn met het zoeken naar een nieuwe werkplek? Graag zou ik uw ideeën vernemen m.b.t. mogelijkheden van inkomsten verwerving voor gebruikende straatprostituees binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone. 27. Denkt u dat er een alternatief is voor de tippelzone? 28. Wat maakt een tippelzone aantrekkelijk? a. Voor de vrouwen? b. Voor de klanten? 29. Wanneer een nieuwe vorm van prostitutie ontwikkeld zou worden, moeten eerdergenoemde punten in deze vorm terug komen? 30. Wat zijn uw ideeën m.b.t. mogelijkheden van inkomsten verwerving voor gebruikende straatprostituees binnen de prostitutiebranche na sluiting van de tippelzone?
68
