Watervogeltellingen in Fryslân

Watervogeltellingen in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels en slaapplaatsen seizoen 2013/2014 nr 4. December 2013 Beste tellers,

3 december 2013

In het telweekend was het zaterdag de 16e geen weer om over naar huis te schrijven. Mist speelde telling parten. De zondag was echter weergaloos, volstrekt windstil, ‘blakstil wetter’, de meren waren als spiegels. Het weekend erop was de telling in de Waddenzee en dat zal iedere waddenteller heugen als een telling met uitzonderlijk mooie omstandigheden, hoewel het tij hoger had gemogen. Al met al waren beide telweekenden een groot succes, vanwege de hoge mate van volledigheid. En ook aan de extra Friese slaapplaatstellingen van Aalscholvers en Grote Zilverreigers werd volop deelgenomen. Mijn dank aan iedereen die deelnam en op naar de telling in december! G OED BEZOCHT S OVON /FFF-AVONDJE De najaarsbijeenkomst van Sovon en FFF in Grou was een goed bezocht, gezellig en interessant avondje. Er kwamen 70 belangstellenden naar de lezingen over trends van wadvogels in de internationale Waddenzee en het voedsel en trekgedrag van de Rosse Grutto. Over die laatste staat nog wat te lezen in de landelijke watervogelnieuwsbrief. Er werden nog wat slaapplaatsen en telgebieden gesleten aan deze en gene, waardoor de lijst met vacante gebieden wat korter is dan in de vorige nieuwsbrief. In maart organiseren we met Sovon en FFF weer een voorjaarsbijeenkomst in Grou. De datum daarvan moet nog worden geprikt. Suggesties voor lezingen en /of te behandelen onderwerpen kunt u bij mij indienen.

projecten, hij coördineerde jarenlang de ganzen- en zwanentelling, organiseerde en leidde menig cursus en enthousiasmeerde menig nieuwe waarnemer om deel te nemen aan tellingen. Hulde!

Figuur 1. Track van Kolgans 720, uitgelezen van diens GPS-logger in De Deelen op 22 nov. jl.

Sieds Boersma (2 e van links) op het podium van de Landelijke Dag als ‘waarnemer van verdienste’, terwijl rechts Arend van Dijk gehuldigd wordt als eerste erelid van Sovon (foto: Dries Oomen).

S IEDS B OERSMA WAARNEMER VAN VERDIENSTE! Op de drukbezochte Landelijke Dag in Ede werden vijf ‘waarnemers van verdienste’ door Sovon in het zonnetje gezet. Stuk voor stuk supervrijwilligers die in hun eigen regio 25 jaar of langer vogeltellingen uitvoeren, organiseren en aanhoudend promoten. Het zal menig Friese vogelteller niet verbazen dat Sieds Boersma een van de vijf was. Niet alleen telt Sieds broed- en nietbroedvogels in het kader van de landelijk monitoring-

K OLGANZEN EN WITTE HALSBANDEN In de vorige Friese watervogelnieuwsbrief ging ruimschoots aandacht uit naar de Kolganzen met witte halsbanden, waarin hoge resolutie GPS-loggers zitten. Inmiddels zijn er verschillende individuen met witte halsbanden afgelezen in Fryslân. Twee daarvan scharrelden de afgelopen tijd langdurig door de veenweiden bij De Deelen. Zodoende werd in De Deelen een ontvanger geplaatst die de data van de GPS-logger af kan lezen, zodra de gans in de buurt is. In De Deelen overnachtten zo’n 30.000 Kolganzen, dus grote kans dat de twee waargenomen Kolganzen met witte halsbanden ertussen zitten. En jawel, op de ontvanger is inmiddels data aangetroffen van een witte halsband. Niet van de twee die al werden afgelezen, maar een derde exemplaar dat zich nog niet voor een telescooplens had laten zien. Van deze gans is fraai te zien hoe hij van Noord-Rusland naar Litouwen reist en vervolgens stapsgewijs door Polen en Duitsland naar Fryslân komt (figuur 1). Het kaartje is een grove weergave, want data en tijdstippen e.d. ontbreken, maar dat soort gegevens zijn hiermee wel beschikbaar gekomen.

T WIRRE EN L IMOSA Op de Sovon/FFF-najaarsbijeenkomst vonden de gratis mee te nemen tijdschriften Twirre en Limosa gretig aftrek. Van beide bladen is net een nieuwe editie uit. In de nieuwe Twirre valt te lezen over steltlopers op slaapplaatsen in Fryslân, op basis van de slaapplaatstellingen die de FFF organiseert. Wie Twirre wil ontvangen, kan zich aanmelden via de FFF-website http://www.fjildbiology.nl/ Van Limosa is net een dubbeldik themanummer over akkervogels verschenen. Maar liefst negen artikelen en ruim 100 pagina’s dik. Wie belangstelling heeft lid te worden van Limosa kan een e-mail sturen naar: [email protected]. A ALSCHOLVERS G ROTE ZILVERREIGERS OP SLAAPPLAATSEN Terwijl dit seizoen landelijk slechts twee slaapplaatstellingen van Aalscholvers en Grote Zilverreigers worden uitgevoerd, organiseert de FFF-Slaapplaatsentelgroep Fryslân ze maandelijks. Dat geeft meer inzicht in de aantallen die aanwezig zijn in onze provincie, waarmee het belang van tal van gebieden voor beide soorten duidelijk wordt en bovendien levert het vaak nieuwe slaapplaatsen op. Dat laatste was in november het geval (tabel 1). De bekende slaapplaatsen werden vrijwel alle geteld. Complimenten daarvoor aan de tellers! Nieuwe slaapplaatsen van Grote Zilverreigers werden gevonden aan de Schuttelpoel bij Heech en in de Lytse Deelen (Staatsbosbeheer-reservaat ‘Slûshoeke’) bij Aldeboarn. Aan de Schuttelpoel werden ook overnachtende Aalscholvers waargenomen (eerder ook al eens, in 2009) en even verderop zijn de Aalscholvers ook teruggekeerd aan de Idzegaasterpoel. Tien jaar terug zat daar nog een van de belangrijkere slaapplaatsen met 221 Aalscholvers in november 2003, maar na het kappen van de bomen aan het meer (voor meer openheid van de naastgelegen weidevogelgebieden) was het afgelopen met de slaapplaats. De volgende telling van Aalscholvers en Grote Zilverreigers is 7 december, maar wie op de dag niet kan mag tot een week erna uitwijken. EN

ZWANEN EN GANZEN IN F RYSLÂN IN NOVEMBER In tabel 2 staan de voorlopige aantallen zwanen en ganzen die op het Friese vasteland zijn geteld in november. Zoals gebruikelijk liggen de aantallen zwanen in die tabel lager dan het tienjarig gemiddelde, wat te maken heeft met het nog ontbreken van vliegtuig- en boottellingen in respectievelijk het IJsselmeer- en Lauwersmeergebied. Toch waren er in Fryslân al gauw 1000 Knobbelzwanen meer dan in oktober. Alleen al in de polders tussen Franeker en Witmarsum werden bijna 400 geteld, in De Deelen en aangrenzende veenweiden

Tabel 1. Aalscholvers en Grote Zilverreigers op slaapplaatsen op het Friese vasteland in oktober en november 2013 (- = nog geen gegevens van ontvangen). Gebied Aal GrZi okt. nov. okt. nov. Lauwersmeer 80 0 85 55 Hegewiersterfjild 54 0 0 0 Wide Mar 0 0 0 16 Wiersylsterrak 0 - 13 De Zuiderpolder, Franeker 81 118 0 0 Mar fan Miedema 2 0 0 0 Zijlsterrak, Ritsumazijl 10 0 0 0 Zandwinning, Hurdegaryp 0 0 0 0 Jelsumervaart, Leeuwarden 0 0 Ottema-Wiersmareservaat 26 91 17 21 Bergumermeer De Leijen 105 81 26 16 Cornerwerderzand 1100 0 Makkumer Noardwaard 0 0 Makkumer Súdwaard/Koaiwaard 5 53 18 34 Warkumerbûtenwaard-Zuid 42 2 Warkumerwaard Gaastwad 0 0 Bocht fan Molkwar 65 80 0 5 Mokkebank 0 0 0 0 Steile Bank 1620 0 0 0 Het Vliet, Blauwhuister Poelen 39 34 2 2 Oudegaasterbrekken 71 135 0 0 Hisse- en Piekemar 16 0 0 0 Schuttelpoel 0 2 0 2 Idzegaasterpoel 0 15 0 0 Leiepoel, Witte en Zwarte Brekken 0 0 0 0 De Staten/Oudhof, WZ Brekken 0 0 24 59 Rasterhofpark, Sneek 6 8 0 0 Gravepoeltje, Langweerderwielen 29 53 0 0 Jentjemeer, Sneekermeer 51 107 2 0 Spekland, Sneekermeer 64 145 15 5 Sneekermeer-Zuid 0 0 1 0 Terkaplester Poelen 0 0 2 8 Joure, Douwe Egberts 0 0 0 0 Alde Feanen 155 203 51 21 It Eilân 0 0 0 0 Botmar, Akkrum 38 39 19 12 Slûshoeke (Lytse Deelen) 0 0 0 8 De Deelen 163 99 48 65 It Easterskar 80 109 9 7 Tjeukemeer 24 40 0 0 It Swin 0 0 0 3 Eendenkooi Bakhuizen 0 0 28 30 Wyldemerk 0 0 Groote Brekken 0 0 10 12 Woudagemaal, Lemmer 71 2650 1 0 Brandemeer 0 0 64 60 Rottige Meente 153 200 26 24 Lendevallei 32 3 Prikkedam Makkinga 0 28 0 0 4182 4290 466 465

bijna 350 en in de Tjongervallei bij het Katlijker Schar zat in één telgebied 137 stuks. Het aantal Kleine Rietganzen lag evenals de voorgaande twee seizoenen ver

Figuur 2. Verspreiding van de Brandgans in oktober (links) en november 2013 (rechts). Tabel 2. Zwanen en ganzen op het vasteland van Fryslân tijdens de tellingen in november 2013 (stand 1 dec. 2013). gem. nov. nov. 2013 Knobbelzwaan 3.300 2.335 Kleine Zwaan 1.800 263 Wilde Zwaan 110 38 Toendrarietgans 8.300 2.472 Kleine Rietgans 41.200 10.280 Kolgans 326.100 263.780 Grauwe Gans 25.000 28.908 Grote Canadees 160 480 Brandgans 209.000 190.061 Rotgans 1.300 407 Nijlgans 810 452

beneden niveau. De grootste concentratie werd gezien in het telgebied Dedgum-Blauwhuis (4800). Kolgans en Brandgans waren ongeveer even talrijk als gemiddeld in de afgelopen tien jaar. Van de Kolgans werden de grootste aantallen geteld rond De Deelen (36.000). Concentraties van ca. 20.000 werden vastgesteld op de gebruikelijke plekken, zoals de Trynwâlden, omgeving Workum, Lytse Súdwesthoeke (Bakhuizen e.o.), polders ten oosten van de Fluessen en rond Sneekermeer en Terkaplester Poelen. Terwijl de Brandganzen zich in oktober nog concentreerden langs de Friese Waddenkust, is de soort nu ‘doorgeschoven’ richting de Friese meren en IJsselmeerkust (figuur 2). Veruit de grootste aantallen zaten in de polders rond Sneekermeer en Terkaplester Poelen (35.000), gevolgd door de omgeving Workum (23.000) en Heeg-Gaastmeer (19.000). Noemanswaard is ook het aantal Grote Canadese Ganzen, een soort die gestaag toeneemt in onze provincie. De meeste werden gezien in de regio van Bergumermeer en De Leijen (172), Rottige Meenthe (97) en de zuidelijke oeverlanden van het Tjeukemeer (44).

B ROEDENDE BRANDJES BOEREN GOED Al mooi wat jaren is de Brandgans broedvogel in Fryslân. In de periode 1999-2010 nam de soort in de Alde Feanen toe van 2 paar naar 178. Hoeveel broedparen het in 2013 betrof is onbekend, omdat het gebied niet vlakdekkend op de soort is geïnventariseerd. In de 2 e helft van juni waren op de flanken van het gebied tenminste 29 gezinnen aanwezig met in totaal 61 jongen, waarvan de meeste in het nieuwe plasdrasgebied ‘Wytse Boer’ ten noorden van de Jan Durks Polder (zie foto). Ook op andere plekken ontstaan mooie kolonies. Een integrale kartering van de Rottige Meenthe leverde afgelopen voorjaar 127 broedparen op, waarvan 21 succesvolle paren 67 jongen vliegvlug kregen. In 1999 werd in de Rottige Meenthe een eerste territorium van de Brandgans vastgesteld. In De Deelen en de nabijgelegen ‘Lytse Deelen’ (SBB-reservaat Slûshoeke) ging het in 2013 in totaal om 69 broedparen, waarvan 17 succesvol met in totaal 43 uitgevlogen jongen. In It Easterskar broedden 13 paren, waarvan 7 succesvol waren met in totaal 14 jongen. Er zijn meer plekken waar Brandganzen tot broeden komen, zoals Vlieland, Brandemeer en Trynwâlden. Het is zonder meer de moeite waard die aantallen en broedsuccessen te volgen! V EEL S MIENTEN IN HET F RIESE BINNENLAND? Tellers in de Alde Feanen merkten op dat er flinke aantallen Smienten aanwezig waren. Reden om in de bestanden te duiken en het voorlopige aantal voor het Friese vasteland uit te rekenen. Dat komt op 83.000, wat al hoger ligt dan het tienjarige gemiddelde (76.000). Aantallen van Lauwersmeer en enkele delen van het Friese merengebied ontbreken nog, dus lijkt het er inderdaad op dat we wat meer Smienten hadden dan gebruikelijk. De grootste aantallen in Fryslân zaten met de afgelopen novembertelling langs de Friese Waddenkust (19.500), in het Sneekermeergebied (16.800)

Brandganzen met jongen aan de oostkant van de Alde Feanen in juni 2013 (foto: Jan Kramer).

en in de Alde Feanen (16.000). Speciale vermelding voor het mooie meertje Botmar bij Nes (B.), in de volksmaond Sodumermar genaamd, waar 6900 Smienten op het luwe water dobberden. N IJSGJIRRIGE SOORTEN In tabel 3 staan de ‘nijsgjirrige soorten’ die we in november telden in de telgebieden. Zoals gebruikelijk werd in november de hoogwatervluchtplaatsen in de

Waddenzee integraal geteld, waardoor in het overzicht soorten opduiken als Kuifaalscholver, Roodhalsgans (ook op Schiermonnikoog, maar gegevens nog niet binnen), Witbuikrotgans, Pontische Meeuw en Geelpootmeeuw. Er werden bijna 370 Grote Zilverreigers geteld, tegenover 465 op de slaapplaatsen, waarmee we de soort behoorlijk goed in de smiezen houden in onze provincie. Tel ze! Romke Kleefstra

Tabel 3. Nijsgjirrige soorten op het vasteland van Fryslân tijdens de tellingen in november 2013 (stand 1 dec. 2013). soort N gebiedsnaam teller Kuifaalscholver 2 Terschelling Telploeg Terschelling Kuifaalscholver 1 Haven Lauwersoog Willem de Ruiter Grote Zilverreiger 1 Moddergat - Wierum binnendijks Klaas van der Bij Grote Zilverreiger 3 Blija oost buitendijks Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg Grote Zilverreiger 1 Polder Noorderleegs buitenveld Meinte Engelmoer Grote Zilverreiger 3 Polder Bokkepollen en de Keegen Erik van der Laan Grote Zilverreiger 1 Het Oude Bildt - St Jacobiparochie Wil Grond, Heine Lindeboom Grote Zilverreiger 3 Wierzijlsterrak Sieds Boersma Grote Zilverreiger 3 Blikfeart Epi Mulder Grote Zilverreiger 3 Dongjumer polder-Berlikum Wil Grond, Heine Lindeboom Grote Zilverreiger 1 Polder Pingjum Dirk Kuiken Grote Zilverreiger 9 Holwerder-, Blijaerpolder-Birdaard Henk Hiemstra Grote Zilverreiger 6 Hantumerleeg, Hantumhuizen, Metslawier Jan Hobma, Sieds Boersma Grote Zilverreiger 4 Bartlehiem-Birdaard-Giekerk-Lekkum Eerde Koopmans Grote Zilverreiger 4 Groote Wielen eo Freek Nijland e.a * Grote Zilverreiger 4 De Lits, Rietveld, Ottema Wiersma Sytze & Sjoerdtje de Groot Grote Zilverreiger 2 Oer de Wiel Freek Nijland Grote Zilverreiger 8 Bouwe Pet e.o. - Ottema-Wiersma Jappie Seinstra, Ale Glas Grote Zilverreiger 1 Broeksterwoude - Veenwouden Sytze & Sjoerdtje de Groot Grote Zilverreiger 1 Houtwiel, Kruiswater Arend Leijstra, Sjouke van der Werff Grote Zilverreiger 7 Dokkumergrootdiep - Oostrum Sieds Boersma, Jan Hobma Grote Zilverreiger 2 Oud Dokkumerdiep - Gerkesklooster Klaas van der Bij Grote Zilverreiger 2 Kleine Wielen Jan de Vries, Freek Nijland Grote Zilverreiger 4 zuid spoorlijn - Suawoude Teartse van der Zee, Dirk Laning Grote Zilverreiger 27 Alde Feanen e.o. It Fryske Gea, Earnewâld**

vervolg tabel 3 N gebiedsnaam teller(s) Grote Zilverreiger 13 Goengahuizen, De Veenhoop It Fryske Gea, Earnewâld** Grote Zilverreiger 3 Butendiken, De Veenhoop/Smalle Ee Henk Dommerholt Grote Zilverreiger 11 Bokkumermeer-Soarremoarre-Poopenhuizen Jan Kleefstra Grote Zilverreiger 1 Polders west van Nijbeets Henk Dommerholt Grote Zilverreiger 2 Cornelia 3 Hoeve/Polder De Dulf Jan de Boer Grote Zilverreiger 1 Terwispeler grootschar Tjeerd Geertsma Grote Zilverreiger 58 De Deelen e.o. Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 5 Bergumermeer, Sudermar e.o. Arend Timmerman Azn Grote Zilverreiger 5 polders zuid van De Leijen Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 3 De Leijen Jakob Hanenburg, Arno Paulus Grote Zilverreiger 3 Polder Kooihuizen Kornelis Nijboer Grote Zilverreiger 7 Polder Geele Strand, Gaast, Workum e.o. Jan Kramer Grote Zilverreiger 2 Dedgum-Blauwhuis-Westerschatting Kornelis Nijboer Grote Zilverreiger 1 Abbega - Folsgare - Oosthem Kees Hofstra Grote Zilverreiger 3 Oudega-Nijezijl-Osingahuizen-Westerschatting Fokje Altenburg Grote Zilverreiger 1 weilanden rond Sandfirden Kornelis Nijboer Grote Zilverreiger 1 Idzegaasterpoel en Kerkehop Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 1 Hieslum - Munnkeburenpolder Jan Kramer Grote Zilverreiger 3 Hindeloopen - Koudum Tryntsje & YpeAlbada Grote Zilverreiger 4 Warns-Hemelum-Mirns-Rijsterpolder Yde Kuipers Grote Zilverreiger 2 Mokkebank - Mirnsterklif Yde Kuipers Grote Zilverreiger 1 Elahuizen - Woudsend Anne Gersjes Grote Zilverreiger 10 Sondelerleien - Sondel Marten Wesselius Grote Zilverreiger 13 Slotermeer e.o. - Balk - Sloten Anne Gersjes Grote Zilverreiger 23 polders rond Sneekermeer/Terkaplester Poelen Piet Boltjes e.a.*** Grote Zilverreiger 6 Sneekermeer & Terkaplester Poelen Sjoerd Bakker, Harm van der Wal Grote Zilverreiger 3 De Staten Sjoerd Bakker, Harm van der Wal Grote Zilverreiger 5 Langweerderwielen, Koevordermeer e.o. Anton Silvius, J. Bos Grote Zilverreiger 1 Ouwsterhaule - Rotsterhaule Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 2 Skarlannen, Easterskar Lydia Barkema Grote Zilverreiger 4 Polder Houttoom (incl. eendekooi) Wim ten Klooster Grote Zilverreiger 2 Tjeukemeer noordzijde Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 1 Follegaasterpolder zuidoost van Doniaga Anneke Zeinstra Grote Zilverreiger 1 Oosterzee-Oude Zeedijk-Schoteruiterdijken Thijs de Boer Grote Zilverreiger 35 Brandemeer e.o. FFF-Vogelwerkgroep Brandemeer**** Grote Zilverreiger 21 Rottige Meenthe e.o. Henk Ruiter Grote Zilverreiger 4 Oldetrijne-Wolvega-Weeren-Meenthe Lies Lockhorst, Mark Manchester Grote Zilverreiger 4 Tjongervallei - Katlijk Ingeborg Meutgeert Grote Zilverreiger 3 Mildam-Olderbekoop-Noordwolde-Steggerda e.o. Tom Jager Europese Flamingo 2 Westhoek-Zwarte Haan Jan Tuinhof Flamingo spec. 1 Oude Bildtpollen west Ricus Engelmoer, Teake Roosjen Sneeuwgans 1 Dedgum-Blauwhuis Kornelis Nijboer Sneeuwgans 71 Koehool-Voorgronden Epi Mulder, Johan Taal Indische Gans 1 Alde Feanen e.o. It Fryske Gea, Earnewâld** Indische Gans 4 Suameer-De Tike Romke Kleefstra Indische Gans 1 Deelenput Romke Kleefstra Roodhalsgans 8 Terschelling Telploeg Terschelling Roodhalsgans 1 Gaast-Doniaburen-Workum Jan Kramer Roodhalsgans 1 Sondelerleijen-Sondel Marten Wesselius Witbuikrotgans 3 Terschelling Telploeg Terschelling Bokje 1 Wierzijlsterrak Sieds Boersma Bokje 1 Blikfeart Epi Mulder Pontische Meeuw 1 Vlieland Team Asadi Pontische Meeuw 2 Terschelling Telploeg Terschelling Geelpootmeeuw 2 Terschelling Telploeg Terschelling Klapekster 1 De Deelen Romke Kleefstra * Freek Nijland, Yme Joustra, Piter de Graaf, Teike van Minnen, ** Henk van der Berg, Tjibbe de Jong, Anton Huitema, Sip Veenstra, *** Piet Boltjes, G. Mulder, G. Tichelaar, R. Faber, **** Heine van Dijk, Frens van Dijk, Siep van der Veen, Dick Peters, Jan Stegeman

Romke Kleefstra, Posthoornsteeg 1C, 8911 AS Leeuwarden tel.: 058-2164166, e-mail: [email protected] Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: 058-2121648, e-mail: [email protected]

Extra Soorten Beste tellers,

30 november 2013

Enkele willekeurige vogelfeitjes rond de telweekenden in november 2013: Uit de aflezingen van de ‘gehalsbande’ Kleine Rietganzen blijkt, dat er in november nog steeds verse contingenten blaupoatsjes in Fryslân aankwamen. Een aantal van de nieuwkomers van half november was enkele dagen eerder nog in Denemarken gezien, hoewel Romke’s overzicht van ganzen in het eerste deel van deze nieuwsbrief aangeeft dat de aantallen relatief klein zijn. Had ik een mooi slaapplaatsje van Aalscholvers om te tellen bij het Sylsterrak, is de slaapboom gesneuveld in de novemberstorm... Einde slaapplaats. Opmerkelijk is dat op de pas geoogste maïsvelden bij Schingen, Slappeterp en Menaldum meer dan een week zo’n 200 Kleine Zwa-

nen en 10 Wilde Zwanen zaten. Voor zover bekend zijn ze nog nooit eerder in die omgeving gezien. Zou het het begin zijn van een nieuwe pleisterplaats? Hierna een korte terugblik op de ‘roofvogels’ en op ‘het kleine grut’ van de Extra Soorten tijdens de watervogeltelling in november 2013. Het gebruikelijke overzicht van de Extra Soorten in de afgelopen maand, met de namen van de tellers en de telgebieden kun je ook weer in dit bericht vinden (stand 29 nov. 2013). Ter vergelijking is ook een overzicht opgenomen van de getelde Extra Soorten bij de watervogeltellingen in de maanden november vanaf 2003. Als toegift deze keer wat ‘ander klein grut’ langs de Waddenkust. R OOFVOGELS OP HET VASTELAND VAN F RYSLÂN De Blauwe Kiekendieven zaten met 23 getelde exemplaren royaal onder het tienjarig gemiddelde (30) vanaf 2003. In die tien jaar zijn alleen in november 2006 (15) en in november 2007 (19) lagere aantallen genoteerd. November 2005 was met 49 waargenomen Blauwe Hoanskrobbers de absolute piekmaand in de tienjarige reeks. Ook elders in het land schijnt het mager te zijn met de blauwe kieken. Bruine Kiekendieven kwamen in het afgelopen telweekend in het geheel niet op papier. Het tienjarig gemiddelde van de Brune Hoanskrobbers in november staat op vier exemplaren. In november 2013 zijn tien Ruigpootbuizerds genoteerd tegen gemiddeld vijf in de novembermaanden vanaf 2003. November 2011 was met 25 waargenomen Rûchpoaten een eenmalige uitschieter! De 30 Slechtvalken van vorige maand evenaren het tot nu toe hoogste aantal (30) waargenomen Noardske Falken in november 2006. Het tienjarig gemiddelde voor deze soort is 24. Marten Sikkema schreef over zijn waarneming van een Slechtvalk in de Oude Bildtpollen oost: “De Slechtvalk zat continu de blauwe

kieken te pesten. Het dier pakte later een Zilverplevier, maar de nog levende Slykwilster werd door een Grote Mantelmeeuw afgepakt en ‘eigenhandig’ verzopen en dood gepikt". Romke wist aan de hand daarvan te melden dat het afpakken van prooi door Grote Mantelmeeuwen bij Slechtvalken eerder regel dan uitzondering is. In de afgelopen tien jaar zijn tijdens de watervogeltellingen in de novembermaanden steeds maar enkele Velduilen waargenomen. Afgelopen november zijn maar liefst tien van die prachtige vogels gezien. Erik van der Laan zag drie exemplaren in het Noorderleegoost en Marten Sikkema in de Bildtpollen zeven! Marten vermeldde dat er wel meer Velduilen in het gebied aanwezig zouden kunnen zijn, hij vond er meerdere zitplekken en braakballen. H ET ‘KLEINE GRUT ’ BIJ DE E XTRA SOORTEN OP HET VASTELAND VAN F RYSLÂN De aantallen Sneeuwgorzen* waren in het afgelopen weekend met 241 getelde vogels nagenoeg gelijk aan het tienjarig novembergemiddelde (225). De Strandleeuweriken bleven met 161 exemplaren ietsje achter bij het tienjarig gemiddelde (195) van de novembermaanden. Fraters lieten zich in flinke aantallen aan de tellers zien. In totaal kwamen in het telweekend 715 Kwelderbarmkes op papier, royaal meer dan het tienjarig gemiddelde (576) van deze soort in november. Teake Roosjen en Ricus Engelmoer meldden over hun telling in de Oude Bildtpollen west: “Enorme aantallen Bonte Strandlopers ten oosten van ons telgebied, Een grote cluster van Bergeenden aan beiden zijden van de slenk en prachtige aantallen Fraters en Sneeuwgorzen, in zwermen vliegend over de kwelder of zittend op de zeedijk. Deze vogels en andere soorten door het vele zonlicht prachtig te tellen en te observeren.” * Opmerkelijk aantal Sneeuwgorzen op de platen, enz. in het Friese Waddengebied. In het telweekend in november zijn in het Friese Waddengebied in totaal 1030 Sniefinken gezien. Dat is meer dan het dubbele van wat gebruikelijk is in de maand november in dat gebied. A NDER ‘KLEIN GRUT ’ De Kanoet ziet de foerageerplek bij de Drieteenstrandlopers op het strand bij Harlingen kennelijk ook wel zitten (zie foto)! De foto is op 3 november 2013 gemaakt door onze nieuwe watervogelteller Willem Goudswaard. In het afgelopen telweekend noteerde Barend Kuiken bij Harlingen 50 drieteentjes. In het Friese deel van de Wadden kwamen in dat weekend in totaal bijna 2.000 van die beweeglijke vloedlijnlopertjes in de boeken, hoewel dat aantal nog onvolledig is. Iedereen een noflike en succesrijke telling toegewenst, Jan Kramer

Kanoet ziet foerageerplek van ‘drieteentjes’ wel zitten. Harlingen, 8 november, foto: Willem Goudswaard.

Tabel 4. Extra soorten tijdens de tellingen in november 2013 op de eilanden en platen in de Friese Waddenzee, met vermelding van telgebied en waarnemer(s). BLAUWE KIEKENDIEF Carl Zuhorn, Guus van Duin Strand de Vliehors 1 Leon Kelder Vliehors, oost 1 Menno van Straaten Kroon's polders 1 Hans Schekkerman Noordvaarder 1 Piet Zumkehr Midsland - Formerum 1 Hans van Stijn Duinplassen paal 8 - 13 1 Harry Smit c.s. *** Plaat 1 FRATER Leon Kelder Vliehors, oost 13 Kees Camphuysen Posthuiswad 17 Hans Schekkerman Noordvaarder 107 Leo Bot Oosterend - Wierschuur 16 IJSGORS Leon Kelder Vliehors, oost 1 Eelke Sybren Dijkstra, Jelle Postma Richel 1 SLECHTVALK Carl Zuhorn, Guus van Duin Strand de Vliehors 2 Kees Camphuysen Posthuiswad 5 Eelke Sybren Dijkstra, Jelle Postma Richel 1 Hans Schekkerman Noordvaarder 1 *** Harry Smit, Rob Strietman, Jeroen van Wetten, Adrie van Heerden

vervolg SLECHTVALK Hans van Stijn Piet Zumkehr Leo Bot Harry Smit c.s. *** Harry Smit c.s. *** SMELLEKEN Leo Bot SNEEUWGORS Carl Zuhorn, Guus van Duin L. Hofstee Leon Kelder Kees Camphuysen Eelke Sybren Dijkstra, Jelle Postma Hans Schekkerman Piet Zumkehr Harry Smit c.s. *** STRANDLEEUWERIK Leon Kelder Hans Schekkerman

Polder Noord Midsland - Formerum Grieën Plaat Rif

1 1 1 1 2

Oosterend - Wierschuur

1

Strand de Vliehors Vliehors, west Vliehors, oost Posthuiswad Richel Noordvaarder Midsland - Formerum Plaat Vliehors, oost Noordvaarder

165 4 378 112 335 19 8 9 16 48

Tabel 5. Extra soorten tijdens de tellingen in november 2013 op het Friese vasteland, met vermelding van telgebied en waarnemer(s). BLAUWE KIEKENDIEF Epi Mulder Henk Hiemstra Sytze en Sjoerdtje de Groot Anton Huitema Jan Kleefstra Anton Huitema, Sip Veenstra Jouke van der Meulen Kor Nijboer Anton Silvius, J. Bos Heine vDijk, S vd Veen, D Peters Meini Zondervan c.s. ** Harry Feenstra Jaap Meindertsma, B.Hanenburg Meinte Engelmoer Erik van der Laan Meinte Engelmoer Erik van der Laan Teake Roosjen Ricus Engelmoer Marten Sikkema FRATER Meinte Engelmoer Teake Roosjen Ricus Engelmoer Marten Sikkema Epi Mulder, Johan Taal IJSGORS Epi Mulder, Johan Taal IJSVOGEL Romke Kleefstra RUIGPOOTBUIZERD Wil Grond, Heine Lindeboom Henk Hiemstra Freek Nijland c.s. * Jan Kramer Anton Silvius, J. Bos Harry Feenstra Harry Feenstra SLECHTVALK Dirk Kuiken Epi Mulder Jan Visser Jan Kramer Henk Hiemstra Henk Hiemstra Freek Nijland c.s. *

Blikfeart Blijaerpolder Ottema Wiersma res eo 't Eiland, Groote Bol Sorremorsterpolder - Botmeer Kraanlannen Het Vliet Westerschatting west Koevordermeer Brandemeer/De Hellingen Holwerd oost buitendijks Holwerd west buitendijks Blija oost bui Noorderleeg west bui n Nijkerker polder Noorderleegs buitenveld Bokkepollen,de Keegen Oude Bildtpollen west bi Oude Bildtpollen oost bui o Noorderleeg west bui n Oude Bildtpollen west bui Oude Bildtpollen oost bui o Koehool - Westhoek bui

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1 2 1 1 2 420 200 15 80

Koehool - Westhoek bui

2

De Deelen e.o

2

Groote Noorderpolder Ferwert-Birdaard Groote Wielen eo Polder De Samenvoeging Polder De Eijsinga - Spannenburg

2 1 1 2 1

Holwerd west buitendijks Holwerd west binnendijks

vervolg SLECHTVALK Anton Huitema Jan Kleefstra Jan de Boer Romke Kleefstra Arend Timmerman Azn Kor Nijboer Jan Kramer Sjoerd Bakker, J. Merkus Sjoerd Bakker, J. Merkus Jan Kramer Meini Zondervan c.s. ** J. Meindertsma, B. Hanenburg Erik van der Laan Meinte Engelmoer Erik van der Laan T. Roosjen, Ricus Engelmoer Marten Sikkema SMELLEKEN Teartse v.d. Zee, Dick Laning Arend Timmerman Azn SNEEUWGORS Wil Grond, Heine Lindeboom Barend Kuiken Meinte Engelmoer Teake Roosjen R. Engelmoer T. Roosjen Ricus Engelmoer Marten Sikkema Epi Mulder, Johan Taal STRANDLEEUWERIK Meinte Engelmoer Erik van der Laan Teake Roosjen R. Engelmoer VELDUIL Erik van der Laan

Goengahuizen Sorremorsterpolder - Botmeer Oordt's Mersken, Lippenh.heide De Deelen e.o Bergum - Eestrum Polder Kooihuizen Parrega - Ferwoude - Workum Ald Hof - Blaugerzen Akmarijp Bloksleatpolder, Langst.poel Kooiwaard - Workumerwaard Holwerd oost buitendijks Blija oost bui Noorderleeg oost bui n Noorderleegs buitenveld Bokkepollen,de Keegen Oude Bildtpollen west bui Oude Bildtpollen oost bui o

1 1 2 1 1 1 1 1 2 1 2 1 1 1 1 1 1

zuid spoorlijn - Suawoude Bergum - Eestrum

1 1

Het Oude Bildt - St Jac.par. Harlingen haven z. bui Noorderleeg west bui n Oude Bildtpollen west bui Oude Bildtpollen west bi Oude Bildtpollen oost bui o Koehool - Westhoek bui

25 5 6 150 20 30 5

Noorderleeg west bui n Noorderleeg oost bui n Oude Bildtpollen west bui

24 135 2

Noorderleeg oost bui n

2 Marten Sikkema Oude Bildtpollen oost bui o 1 T. Roosjen Ricus Engelmoer Oude Bildtpollen west bi Marten Sikkema Oude Bildtpollen oost bui o Van Harinxmakanaal - Herbaijum 1 Epi Mulder, Johan Taal Koehool - Westhoek bui Blikfeart 2 STRANDLEEUWERIK Arum - Oosthem 1 Meinte Engelmoer Noorderleeg west bui n Polder Cornwerd 1 Erik van der Laan Noorderleeg oost bui n Blijaerpolder 1 Teake Roosjen R. Engelmoer Oude Bildtpollen west bui Ferwert-Birdaard 1 VELDUIL Groote Wielen eo 3 Erik van der Laan Noorderleeg oost bui n Marten Sikkema Oude Bildtpollen oost bui o * Freek Nijland, Yme Joustra, Piter de Graaf, Teike van Minnen, ** Meino Zondervan, S. Schotanus, Teartse van der Zee

3 7 20 30 5 24 135 2 3 7

Tabel 6. Totaalaantallen Extra Soorten tijdens Sovon-tellingen in november 2003-2013, in vergelijking met het tienjarige gemiddeld (gem.). 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 gem. Blauwe Kiekendief 27 35 49 15 19 25 29 31 39 34 23 30,3 Bruine Kiekendief 4 0 8 1 3 7 1 9 3 3 0 3,9 Frater 959 249 372 243 29 161 615 1517 1324 299 715 576,8 Grote Gele Kwik 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0,1 IJsgors 22 0 2 2 5 3 1 11 2 1 2 4,9 IJsvogel 0 5 6 9 8 7 10 0 3 0 2 4,8 Ruigpootbuizerd 7 1 5 2 2 0 0 8 25 3 10 5,3 Slechtvalk 26 13 29 30 22 27 20 26 28 20 30 24,1 Smelleken 3 5 5 1 1 4 5 7 3 5 2 3,9 Sneeuwgors 292 957 117 73 71 184 146 193 132 85 241 225,0 Strandleeuwerik 240 280 357 148 21 95 114 265 119 307 161 194,6 Velduil 1 3 3 1 2 4 0 0 0 0 10 1,4 Visarend 1 2 1 0 2 1 0 0 0 0 0 0,7 Zeearend 0 1 0 2 1 0 0 0 1 0 0 0,5 totaal 1582 1551 955 527 186 518 941 2067 1679 757 1196 1076,3

VOGELTELLERS GEZOCHT ! De 10 maanden oude Sil gaat geregeld met z’n moeder Ingeborg Meutgeert mee tijdens haar maandelijkse ganzen- en zwanentellingen in de Tjongervallei en bij Delleburen. Ingeborg noteert daar onder anderen mooie aantallen Knobbelzwanen, Grauwe Ganzen en Kolganzen. Het schijnt dat Sil tijdens de telling in oktober meer oog had voor z’n fles dan voor de ganzen en zwanen rechtsachter hem. Heb jij een familielid of een kennis, maar dan wat ouder dan Sil, die de soorten ganzen en zwanen goed kent en die best graag een telgebied voor zijn of haar rekening neemt? Kijk dan eens op het lijstje hierna of daar een geschikt gebied bij zit en laat hem of haar gerust contact met mij opnemen voor meer informatie via [email protected]

Vacante gebieden: IJ1112 M akkumer Noardwaard-Houw • Ganzen FR1540 Polder Cornwerd • Ganzen FR1550 Schraard-Exmorra • Ganzen FR1640 Gebied noord van Sneek • Ganzen FR1730 Mantgum-Reduzum-Leeuwarden • Ganzen FR5325 Ringwiel, Het Hop • Watervogels FR5341 Zandmeer • Watervogels FR5342 Groote Gaastmeer • Watervogels FR5650 Fluessen Noordwest • W atervogels FR5671 Het Piel - Langehoekspolle • Watervogels FR6610 Ouwsterhaule - Rotsterhaule • Ganzen FR6620 Haskerhorne - Nannewiid • Ganzen FR6630 Oudehaske - Heerenveen • Ganzen FR6720 Tjeukemeer Noordzijde • W atervogels