WATERGATEN.NL ‘nederland in het klein’
rondaywinkelaararchitecten
rondaywinkelaararchitecten © 2006
WATERGATEN.NL ‘nederland in het klein’
rondaywinkelaararchitecten
voorwoord
Watergaten.nl is tot stand gekomen naar aanleiding van een ontwerpwedstrijd, uitgeschreven door Het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) en de Bond van Nederlandse Architecten kring Den Bosch, met als thema: ‘Ontwerp een drijvende woning in de Groote Wielen’. De organisatoren ontwikkelden een ideeënprijsvraag met de bedoeling verschillende gezichtspunten te krijgen met betrekking tot wonen op en aan het water. Tijdens de Dag van de Architectuur 2006 is bekend gemaakt dat ‘Watergaten’ van rondaywinkelaararchitecten de eerste prijs heeft gewonnen. In deze publicatie: Watergaten.nl wordt het winnende concept toegelicht en in een breder perspectief gezet: ‘Nederland in het klein’.
rondaywinkelaararchitecten Sint Olofspoort 4 1012 AJ Amsterdam ir. Bob Ronday ir. Maxim Winkelaar
06-24603674 06-24138901
[email protected] www.rondaywinkelaar.nl rondaywinkelaararchitecten © 2006 3d visualisaties:
De teksten en afbeeldingen van deze uitgave genieten auteursrechtelijke bescherming. Niets uit deze uitgave mag worden gebruikt zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.
inhoud de prijsvraag
09
concept
19
toekomst visie
47
nawoord
55
WWW.WATERGATEN.NL
de prijsvraag
locatie
situatie Aan de noordrand van de uitbreidingswijk ‘De Groote Wielen’, tussen ‘s-Hertogenbosch en Rosmalen, bevindt zich de woonbuurt ‘Watertuinen’. De nieuwe woonwijk zal bestaan uit 4300 woningen en vele faciliteiten. De Groote Wielen is opgedeeld in zes buurten, elk met een eigen thema. De vormgeving speelt per buurt in op het individuele karakter met als gedeelde factor: het water. Alle buurten liggen rondom een centrale plas en door de hele wijk stroomt water. Dit is onderdeel van een duurzaam waterbeheersysteem dat in de Groote Wielen wordt gebouwd, genaamd ‘De Watermachine’. Dit systeem bestaat uit een doorgaans gesloten omloopcircuit en zorgt voor een zorgvuldige en veilige afwikkeling van het water binnen de wijk. Regenwater verdwijnt niet traditioneel in het riool, maar vindt zijn weg via onder andere een natuurlijk zuiveringsysteem naar de centrale plas. Hoewel de centrale plas niet bedoeld is als zwemplas, wordt er wel gestreefd naar zwemwaterkwaliteit. ‘De Watermachine’ heeft naast duurzaamheid, ook extra beleving voor de omwonenden als doel. In de buurt ‘Watertuinen’ komt dit aspect het meest prominent naar voren. Doordat bijna de helft van het oppervlak uit water bestaat, krijgt de wijk een ruim en open karakter. Op de plek waar ‘Watertuinen’ en de centrale plas elkaar tegenkomen wil de gemeente iets bijzonders neerzetten. Er is een stedenbouwkundig plan bedacht, dat bestaat uit vier steigers met veertig waterwoningen.
10 11
de prijsvraag Om deze mooie locatie volledig tot zijn recht te laten komen organiseerden het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) en de Bond van Nederlandse Architecten kring Den Bosch in samenwerking met de gemeente de ideeënprijsvraag ‘Ontwerp een drijvende woning voor de Groote Wielen’. In de prijsvraag werd aan de ontwerpers gevraagd om met innoverende woonconcepten voor op het water te komen. De opgave betreft het ontwerpen van één drijvende woning. Programma van eisen verplicht: - De waterwoningen moeten ruimte hebben. De afmeting van een ‘kavel’, waarbinnen de woning ontworpen moet worden is maximaal 12x12 meter. niet verplicht: - Woningen met sterk nautische sfeer en sterke individuele expressie; - Kappen: bij voorkeur lichte constructies, geen pannenkappen; - Terrassen zoveel mogelijk van hout; - Het water moet kunnen stromen, zowel naast als onder de woning. Onder de woning minimaal 1,10m diepte; - Hou rekening met een kleine fluctuerende waterstand; - Hou rekening met je keuze voor duurzame bouwmaterialen en het onderhoud; - Veelvuldig gebruik van materialen met een lichte uitstraling, zoals hout, glas,metaal en terrassen zoveel mogelijk van hout. De niet verplichte eisen dienen zoveel mogelijk toegepast te worden in het ontwerp.
locatie
12 13
de winnaars
n a a n a a l s n e g Waterwonin
bron: www.hetmooistehuis.nl
Amsterdamse hebben twee jonge ur ctu ite r ch uu Ar ct de te n hi g va Arc sch Architectuur en nemen. Het Bo 2006 – Tijdens de da Den Bosch, 24 juni van tienduizend euro in handen mog kring Den Bosch schreven een ijs e ontwerp ndse Architecten architecten een pr eling het winnend Bond van Nederla do de be en de I) et A m (B n f ge ie in won Initiat uit voor drijvende ontwerpwedstrijd ngen van het uit te voeren. huidige ontwikkeli
op de tot zoektochten nsen. Echter gelet de waterpijl leidt oom voor vele me en dr jg n sti ee t trijd is He ter k. lij wa t deze ontwerpweds t ook noodzake Wonen op he l te bestrijden. Met rdt het misschien he ke wo op , en t en ter nie on wa t W . he de ter en en wa oprukk t water te leven wonen op het t he t he n me ze va it de om n ite en va lar ed el pu te door midd eld op de po naar mogelijkh he t n. Den Bosch hoop Den Bosch ingespe n de te va he en g ijk me tin eil Ge ro mo rg de te ve or is do vo or opgelos va n pr ob lem en en nog gepaard met on water gaat helaas vo or de op lo ss in g en do te op ën ee id pr ijs vr aa g ni eu we . De stig ontwerpen op woonplezier. n Bosch leverde ze en De nt sa in ” es en ter in iel W ren te wa e wijk “De Groo ige ontwerpen uw mm de nie So n . de va en or u bb ea vo he g aar. Het niv ische sfeer De prijsvraa de im zijn en een naut h, anderen origineel maar onuitvoerb ru ien ed ten ing es de mo n en va ng er woni voor Den Bosc rzoeken of me t de hik on is sc at ge thu t ga Ol h nie en sc ar Ko Bo dat Den voorzitter bruikbaar ma ns de jury zo hoog De jury bestond uit ve n lge . ho en vo s rd ijn W wa wo e n en ek ge nn nn din ku inzen bouwd Bo sc h) , Lo Groote Wielen” ge ge ge m ee nt e De n w). ontwerpen in “De te de nb ou wk un di ou (s nb ng de Jo ste de en a r nj arra architectuu (Wat er stu di o) , So roen van de Ven (T Je en d) dstrijd oe stg Va nnaars van de we (Heijmans sterdam zijn de wi n grote betonnen bak, Am t ui r laa ke in n ee im W b Ronday en Max inkelaar ontwierpe ermee wordt een nieuwe De architecten Bo twerp “Watergaten”. Ronday en W Hi t’. rga ate ‘w n ee t ak on iënten t ter weg en ma wa t geworden met he he en bevat alle ingred t d” uk an dr k eil ba n ige De . “e ter n ee wa t als he in ert ft ne k functio welke zwee in te bouwen. De ba gelijk te maken. eigen identiteit kan mo ruimte gecreëerd om rig zie ple zo dat elk eiland een zo ter is wa k t lij he en. Een ge op mo n ne tie om het wo er veel varia het water willen lev , het ontwerp waardoor llen wonen en met nd el wi wa xib ter en fle az wa n t gl ee he is De t op . He or mensen die en aanspreken vo led is ry n” ju moeite l ate de f rg we ee ate eft bl krijgen. “W atergaten” ng. De jury he kt tot de verbeeldi itecten te bieden heeft. “W ch el ree ar ve sp e t ter ng da jo p wa t er de he tw de IN on handig t water en het leven ro die het ey Weterings over wegdrukken van he eque van 10.000 eu ww ijk n. Wethouder Rodn ch de n on ee gr h or sc do Bo te n ed De go ou in an el wb pl tad t eu Ci ni he d e de ha ch in ge ss ur g van de Architectu we rk el ijk ui t te vo er en in de Bo kijken in de hal van het zaterdag op de Da da ad n te be an zij g pl t aa vr he ijs en pr ak de m n m og el ijk m oe t n de deelnemers aa ”. De maquettes va “De Groote Wielen n Bosch. Stadskantoor te De
14 15
concept
concept Watergaten bestaat uit drie deelconcepten: 1. drijfconcept 2. leefconcept 3. stedenbouwkundig concept Naast deze concepten speelt techniek een belangrijke rol bij een waterwoning. Bij het drijven moet men ook rekening houden met de waterdichtheid en de verankering van de woning. Hierbij speelt de materialisatie niet alleen een esthetische maar ook een technische rol. 1. drijfconcept Het concept bestaat uit een ‘bak-in-een-bak’ constructie. De grote betonnen bak verplaatst het water en hierdoor wordt een nieuwe ruimte gecreeërt om in te wonen, een ‘watergat’. In deze betonnen bak wordt een los woonvolume geplaatst met eromheen een tuin en een terras. Het woonvolume heeft een lichte opbouw en kan diverse esthetische vormen aannemen. doorsnede
water
water + betonnen bak
water + betonnen bak en woning
20 21
concept 2. leefconcept Het woonvolume in de betonnen bak is zó ingedeeld dat het alle voordelen van wonen op het water combineert. Het slaapgedeelte en de tuin liggen beschut in de bak onder het waterniveau, waardoor er privacy ontstaat. De woonkamer en keuken bevinden zich hierboven en hebben een vrij uitzicht over het water. Op dit niveau bevindt zich ook de entree van de woning. Er zijn drie terrassen, één in de bak, één op woonkamerniveau en één op het dak. Deze terrassen zorgen voor een verbinding tussen het woon- en drijfconcept. Het voordeel van het terras in de bak is dat het windluw is, het biedt veel privacy en de tuin is veilig voor kinderen. Het middelste terras heeft een sterke binnen-buiten relatie doordat deze grenst aan de keuken en woonkamer. Ook is het middelste terras zeer geschikt voor het aanmeren van een boot. Het dakterras biedt een geweldig uitzicht over het water. In totaal biedt het plan 110 m2 buitenruimte en 115 m2 woonruimte. Deze oppervlakten zijn nagenoeg gelijk aan elkaar, waardoor watergaten echt bedoeld is voor mensen die een sterke relatie hebben met vrijheid, licht en ruimte.
Watergaten is voor mensen die mét en ín het water willen leven.
24 25
plattegronden en doorsneden
slaapkamer 13,5 m2
overloop 12 m2
slaapkamer 12 m2 wm
buitenruimte 60 m2
badkamer 5 m2
slaapkamer 15 m2
schaal 1:100
wasruimte 2 m2
toilet 1,5 m2
berging 3 m2
laag -1
28 29
terras 13,5 m2
vide
keuken 12 m2 woonkamer 35 m2
toilet 1,1 m2 hal/garderobe 6,7 m2
vide
schaal 1:100
laag 0
schaal 1:100
laag 1
30 31
woonkamer
tuin
hal
slaapkamer
overloop
water
schaal 1:100
doorsnede A-A
woonkamer
tuin tuin
slaapkamer
slaapkamer
water
schaal 1:100
doorsnede B-B
32 33
3d opbouw
betonnen bak
laag -1
36 37
laag 0
laag 1
38 39
concept 3. stedenbouwkundig concept De woningen liggen aan de pieren die haaks op de centrale plas zijn geplaatst, een schakeling van ‘watergaten’. De woningen hebben aan één zijde een gesloten gevel, de andere is transparant. De woningen zijn zo georiënteerd dat de gesloten kanten naar de pier zijn gericht. Dit geeft privacy en uitzicht aan de ‘open’ zijde. oriëntatie watergaten
parkeerconcept De betonnen pieren zijn zo gedimensioneerd dat ze berijdbaar zijn voor auto’s. Er zijn een aantal parkeervarianten denkbaar bij dit woonconcept. Ten eerste kan er een parkeervoorziening komen die (deels) ondergronds aan de kade ligt. Ten tweede zouden er parkeervoorzieningen kunnen komen op de woningen zelf. Tot slot kan er een combinatie worden bedacht, waarbij de bewoners maximaal één auto op hun eigen terrein kunnen zetten en in geval van een tweede auto en/of bij bezoekers is er een extra parkeervoorziening aan de kade. 40 41
principe drijfvermogen
water + betonnen bak en woning
materialisatie
beton
hout
gras
aluminium
glas
technisch concept drijfvermogen De betonnen bak zweeft in het water. De diepgang is 1,4 meter en heeft een oppervlakte van 144 m². Hierdoor wordt er 201,6 m³ water verplaatst. De opwaartse kracht is gelijk aan het gewicht van het verplaatste water, dat 201,6 ton is. Uiteraard zijn er nog meer factoren die meespelen bij het bepalen van het drijfvermogen van de woning. materialisatie Deze drijvende woning is een woningtype dat een specifieke opbouw vereist. De basis bestaat uit een waterdichte betonnen bak, die voor het drijfvermogen en de bescherming tegen het water zorgt. Door hoogwaardig beton toe te passen wordt er een bak gecreëerd die waterdicht is en daardoor een zeer lange levenduur heeft. Om het geheel niet te zwaar te maken wordt er een relatief lichte opbouw geplaatst in de betonnen bak. Deze lichte constructie zal uitgevoerd worden volgens het houtskeletbouw principe. Er zal tevens hout worden toegepast in de gevel- en dakbekleding en ter plaatse van de terrassen. Hout is een zeer duurzaam product, indien het uit duurzaam beheerde bossen afkomstig is. De gevelbekleding van laag -1 bestaat uit gerecycled aluminium. Aluminium is een lichtgewicht product en is daarom zeer geschikt voor deze toepassing. Door grote glasvlakken in de woning toe te passen wordt er een grote lichtopbrengst behaald, waardoor er op kunstlicht bespaard kan worden. Met HR++ glas wordt er een hoge isolatiewaarde gehaald, zodat er minder warmte uit de woning verdwijnt. 42 43
bouwmethode Het bouwen van deze drijvende woning kan niet op de traditionele manier plaatsvinden. Door de 12 meter brede betonnen bak kan de woning vanwege de geringe ruimte van de sluizen niet via het water versleept worden vanuit een bouwloods. De woning zal ter plaatse gebouwd moeten worden. Dit kan op twee manieren. De eerste manier is het bouwen van de waterwoning op de kade van de centrale plas. Vervolgens wordt de woning te water gelaten en gebracht naar zijn definitieve plek. De tweede manier is door de woning te bouwen wanneer de centrale plas deels droog ligt. De drijvende woning kan op de toekomstige bodem van de centrale plas worden gebouwd, zoals een vaste woning. Als daarna het water van de centrale plas op peil wordt gebracht, zal de woning door de waterstijging gaan drijven. Los van de prijsvraag kan als derde manier de gehele bak met woning op palen gefundeerd worden. Het grote verschil met een drijvende woning is echter dat bij deze methode de woning niet mee beweegt bij fluctuerende waterstanden. waterhuishouding In de woning wordt er voor een waterhuishouding gekozen die aansluit bij de omgeving. Doordat de woning deels bestaat uit een open betonbak, zal hier regenwater in terecht komen. Dit water wordt samen met eventuele aanvulling uit de centrale plas gebruikt voor onder andere besproeien van beplanting. Samen met het grijswater uit de woning kan het water ook worden gebruikt voor het spoelen van de toiletten.
technisch concept Passieve zonne-energie De dakoverstekken van de woning hebben een belangrijk aandeel in het gebruik van passieve zonne-energie. In de zomersituatie zorgt het overstek ervoor dat er geen direct zonlicht de woning binnentreedt. Dit voorkomt ongewenste opwarming. In de wintersituatie is de zonstand lager dan in de zomer. Het zonlicht ondervindt geen hinder van het overstek en kan door het glas de woning verwarmen.
r zome
winte
r
buiten
schema waterhuishouding
binnen
schema dakoverstek
44 45
toekomstvisie
toekomstvisie Nederland staat alom bekend om de strijd die wordt gevoerd tegen het water. Doordat het land zich deels onder de zeespiegel bevindt, zal deze strijd nooit ophouden. In de toekomst zal het echter minder vanzelfsprekend zijn om het water buiten te sluiten. Door de huidige klimaatontwikkelingen wordt steeds duidelijker dat er anders moet worden omgesprongen met onze waterhuishouding. De Nederlandse overheid is hier ook druk mee bezig. Zij hebben een brochure “Leven met het water” uitgebracht. Hierin wordt uitgelegd hoe dat in zijn werk gaat. “Nederland is synoniem met water. Eeuwenlang hielden we de zee en de rivieren met dijken en gemalen in toom. Het hoge water van 1993 en 1995 en de wateroverlast in de jaren daarna opende ons de ogen. We moeten in de toekomst anders met het water omgaan, anders krijgen we natte voeten in de winter en ’s zomers een gele grasmat in de tuin. […] De kern: we moeten het water nu de ruimte geven. Doen we dat niet dan zal het water die ruimte straks zelf nemen. Kortom, we moeten het water weer toelaten in ons dagelijks leven. Dat is het doel: Nederland leeft met Water!” “De kern van het nieuwe waterbeleid is makkelijk uit te leggen, maar misschien moeilijker te begrijpen. We gaan het water de ruimte geven die het nodig heeft, voordat het zelf die ruimte neemt. Dat heeft prettige gevolgen, bijvoorbeeld meer natuur in onze directe leefomgeving. Maar soms ook niet, omdat we zullen moeten verhuizen of niet meer zo vanzelfsprekend kunnen wonen en werken op plekken waar we dat graag zouden willen.” 48 49
toekomstvisie “Het water de ruimte geven betekent dat we in het landschap en in de stad ruimte maken om water op te slaan. Het betekent ook dat we rivieren in noodgevallen gecontroleerd buiten hun oevers laten treden. Dat is geen gemakkelijke boodschap voor een land dat al eeuwenlang trots is op zijn inpolderingen. Om misverstanden te voorkomen: zonder gemalen, dijken en duinversterkingen kunnen we het ook in de toekomst niet stellen. De veiligheid van de mens bepaalt de grenzen van de ruimte die het water krijgt. Maar meebewegen met de natuurlijke loop van beken, rivieren en de zee is wel de enige manier om in de toekomst het hoofd boven water te houden.” “Gecontroleerde overstromingen bezorgen misschien tijdelijk overlast, maar de veiligheid komt er niet door in het geding. En daar gaat het om.” bron: Leven met het water, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, mei 2002
Het project Watergaten.nl speelt in op deze ontwikkelingen, doordat de woningen zich niet verzetten tegen het water maar er juist in meegaan. De woningen kunnen worden geplaatst in gebieden waar het water zijn natuurlijke gang kan gaan. De woningen fungeren elk afzonderlijk als een schaalmodel van Nederland. De betonbak is de waterkering, zoals de dijken dit zijn voor Nederland. Het drainagesysteem in de betonbak werkt zoals het gemaal in de polder. Doordat de bak het water wegdrukt ontstaat er in het water een nieuwe ruimte, zoals de polders Nederland hebben uitgebreid.
Leven onder de waterspiegel: Watergaten.nl, Nederland in het klein.
nawoord
Nawoord
Watergaten.nl is een publicatie van de architecten Bob Ronday en Maxim Winkelaar. Ronday en Winkelaar troffen elkaar tijdens hun studie Bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft. Gedurende deze studieperiode werd het Ronday en Winkelaar duidelijk dat hun architectonische interesses en visies dicht bij elkaar lagen. Naast intensief te hebben samengewerkt tijdens de eindfase van hun studie besloten ze na hun studie mee te doen aan de ideeënprijsvraag van het Bosch Architectuur Initiatief (BAI). Door het winnen van de eerste prijs besloten ze door te gaan onder de naam rondaywinkelaararchitecten. Hun visie is een brug te slaan tussen de theorie en de praktijk. Een concept is pas een goed concept als het toegepast kan worden. Ronday en Winkelaar noemen dit ‘toegepast conceptueel ontwerpen’. Hierdoor ontstaat er een architectonische helderheid voor zowel de bouwkundigen als niet-bouwkundigen. Het project Watergaten.nl is hun eerste ontwerp wat onder ‘toegepast conceptueel’ is gerealiseerd. Dit bleek een groot succes. Volgens de vakjury van de prijsvraag over Watergaten.nl: ‘Het wegdrukken van het water en het leven ín het water spreekt tot de verbeelding’
Oktober 2006
Biografie Bob Ronday (1977) ontdekte tijdens de basis- en middelbare school dat hij veel affiniteit heeft met techniek. Na het behalen van zijn Havo-diploma besloot hij HTS Bouwkunde te gaan studeren. Door zijn stage bij Mecanoo Architecten in Delft werd zijn interesse voor de architectuur aangewakkerd. Tijdens deze periode besloot hij zijn HTS-studie een vervolg te gaan geven op de Technische Universiteit Delft. Hij koos voor de studie Bouwkunde met als richting Architectuur. Op de TU Delft doorliep hij verschillende programma’s, om tot slot af te studeren bij Restauratie & Renovatie met als hoogleraar Jo Coenen. Tijdens beide studies heeft hij enkele jaren gewerkt als bouwkundig tekenaar. Hierdoor ontwikkelde hij naast een theoretisch, ook een praktisch inzicht. Na zijn studie is hij gaan werken bij architectenbureau MBW in Den Haag en Hans van Heeswijk Architecten in Amsterdam.
Maxim Winkelaar (1980) begon zijn bouwkundige loopbaan in 1996 op de MTS Bouwkunde in Utrecht. Na deze in 2000 te hebben afgerond ging hij door met Bouwkunde op de HTS in Amsterdam, met als afstudeerrichting Bouwtechniek. Na afronding van deze studie, is hij begonnen op de Technische Universiteit Delft. Op de MTS en HTS had hij een sterke affiniteit met Restauratie & Renovatie. Hij werkte naast zijn studie bij Stadsherstel Amsterdam en bij de Vereniging Hendrick de Keyser. Zijn ommekeer naar de moderne architectuur vond plaats toen hij als uitwisselings student Contemporary Architecture aan de London University ging studeren. Zijn studieproject werd tentoongesteld op de jaarlijkse architectuur expositie. Tot slot studeerde hij af op de TU bij Restauratie & Renovatie en Hergebruik met als hoogleraar Jo Coenen. Naast diverse stages in binnen en buitenland deed hij werkervaring op bij Buro3 Architecten en Rappange & Partners Architecten in Amsterdam.
rondaywinkelaararchitecten © 2006
rondaywinkelaararchitecten © 2006
