N o o r dz e e
a r n k t r u u t a n editi
e 6
wat vind jij?
Coastwatch resultaten Wat lag er in 2009 langs de kust? > 07
Plastic soep
Een buik vol plastic
Opruimacties
Creatief met afval
Jesse vertelt alles over deze ongezonde soep in zee > 02
Lees alles over het stormvogelonderzoek
Onder én boven water afval opruimen > 06
Afval kan ook leuk zijn. Hoe? Kijk op de laatste pagina > 08
> 03
Deze NoordzeeNatuurKrant staat geheel in het teken van afval: afval op het strand en in de Noordzee, afval uit de natuur en afval van mensen, afvaleters en afvalslachtoffers. Niet zo boeiend? Dat denk je maar! Zodra je meer over afval te weten komt, blijkt het fascinerend, schokkend en soms zelfs grappig te zijn. Heb je weleens gehoord van plastic soep? Wist je dat zeevogels dood gevonden worden op het strand, met een maag vol stukjes plastic? En wat dacht je van dieren die gebruik maken van ons afval, als schuilplaats? Je leest alles over afval in deze NoordzeeNatuurKrant.
Veel leesplezier! nieuwsflits
27 SEPTEMBER – Ecomare
lederschildpad gespot! Jan Willem en Laurens hebben een lederschildpad gefotografeerd toen zij tussen Texel en Den Helder voeren. Het is de derde melding ooit van een levende lederschildpad voor onze kust! Ze leggen enorme afstanden af en dwalen soms af naar de Noordzee. De soort is ernstig bedreigd. Foto: Jan Willem van Duijn
Op zee met...
Plastic soep
Eelco
“In augustus heb ik een paar dagen over de Noordzee gezworven. De boot: een 70 jaar oud stalen jachtje van 8 meter. Het was prachtig. Jan van Genten die naar vis doken, een bruinvis die aan de oppervlakte adem kwam halen. In de buurt van Engeland viel de wind weg en geleidelijk verdwenen ook de golven. Toen pas zag ik hoeveel rommel er in zee drijft! Iedere keer als ik overboord keek dreef er wel een plastic zak, flesje, vat of werkhandschoen. Ook midden op zee. Het meeste
vielen me de ballonnen op: veel eenzame ballonnen. Soms een paar in elkaar verstrikt, bijvoorbeeld een bundel ballonnen met 21 erop. De persoon die zijn 21e verjaardag vierde, had vast niet bedacht dat de feestballonnen zo in de Noordzee zouden eindigen...”
mans Eelco Lee
/ deskundige cheepvaart s : ep ro Be schipper t Boot: jach ee de Noordz Locatie:
“Ik praat erg veel hoor, dan weet je dat vast.” Dat was het eerste dat ze zei. En veel praten, dat doet Jesse Goossens! Daar heeft ze ook alle reden voor. Het verhaal over plastic soep is verbijsterend, groots en meeslepend. Wij wilden er natuurlijk álles over weten en vroegen Jesse ‘t hemd van haar lijf.
Je hebt het boek Plastic Soep geschreven, wat is plastic soep eigenlijk? “Vergelijk het met een echt bord soep, met grote en kleine stukjes groente en vlees. In een gebied in de Stille Oceaan vind je zo’n soort soep, maar dan met grote en héle kleine stukjes plastic. Hier komen verschillende zeestromen bij elkaar. Daardoor ontstaat een draaikolk met afval, afkomstig uit allerlei delen van de wereld. Deze plastic soep beslaat een gebied twee keer zo groot als de Verenigde Staten!”
Waarom heb je het boek Plastic Soep geschreven? “Toen ik gevraagd werd door de uitgever om een boek te schrijven over plastic soep, zei ik in eerste instantie ‘nee’. Toch ging ik googelen op ‘plastic soep’ en ik werd gegrepen door alle foto’s, blogs en krantenartikelen. Ik wilde dat boek maken! Als lezer moet je het idee krijgen dat je zelf iets kan bijdragen aan de oplossing. Ik heb allerlei mensen geïnterviewd, van een ondernemer uit de plastic industrie, een natuurbeschermer tot de ontdekker van de plastic soep.”
Jesse Goo sens
Leeftijd: 40 jaar Woonplaats : Rotterda m Boek: Plas tic Soep
Lees verder op pagina 02
02 afval Vervolg van pagina 01
Het boek Plastic Soep geschreven door Jesse Goossens
nieuwsflits
24 OKTOBER – Ecomare nieuws
Zwemmende jassen en printers Tientallen Russische jassen dreven in de Waddenzee. Ook spoelden er printers aan op Ameland. En op Terschelling strandden vaten met gif en inktpatronen. Allemaal het gevolg van containerschepen die bij harde wind hun lading verliezen.
www.noordzee.nl
Wie heeft de plastic soep ontdekt? “In 1997 deed Captain Moore mee aan een zeilrace vanuit Honolulu. Onderweg naar huis nam hij een route waar normaal weinig boten komen. Hij kwam op een plek in de Stille Oceaan, ver verwijderd van land. Toch zag hij steeds afval van mensen drijven: plastic flesjes, tassen, tandenborstels en veel meer. Met speciale meetapparatuur ging hij terug en ontdekte de plastic soep. Inmiddels is er op 5 plekken in de oceaan een plastic soep aangetroffen.”
Staat deze soep op het menu van zeedieren? “Helaas wel. Kleine vissen zien stukjes plastic aan voor visseneitjes of plankton. Grote vissen eten deze kleinere vissen op en krijgen
Mam, er zit plastic in m’n soep...
het plastic zo binnen. Als wij deze vissen eten, komt het plastic uiteindelijk ook in ons terecht. Je proeft het plastic niet, en een deel komt er gelukkig vanzelf weer uit als we naar het toilet gaan. Maar echt gezond is het natuurlijk niet. Op dit moment worden mogelijke gezondheidsproblemen voor de mens op langere termijn onderzocht.”
Waarom ruimen we de plastic soep dan niet op? “Was het maar zo makkelijk! 4% van het plastic drijft aan de oppervlakte, dat kun je opvissen. Maar vergeet niet dat het om een enorm oppervlak gaat. Daarnaast is 96% van het plastic of naar de zeebodem gezonken of zo klein geworden dat het nu onderdeel van het water is. Met een soort mega-koffiefilter kun je het plas-
Bah!
tic eruit filteren, maar dan neem je ook al het leven uit zee mee!”
Is er helemaal geen oplossing…? “Jawel, hoor! Wij moeten er voor zorgen dat er geen plastic afval meer in zee terechtkomt. Als de verspreiding van afval via de zeestromen stopt, dan helpt de natuur ons mee om het probleem minder erg te maken. Na ongeveer 1000 jaar is al het afval uit het water naar de bodem gezonken. De zee heeft dan een soort kunststof vloerbedekking gekregen, bedekt met een nieuwe laag zand en grind. Het plastic heeft dan geen direct negatief effect meer op het zeeleven.”
Heb je tot slot nog een tip voor ons? “Iedereen kan een steentje bijdragen. We kunnen beginnen met het verminderen van ons plastic verbruik. Zeker als je op het strand bent, maar ook thuis en op school. Zelfs als je ver van zee woont. Want ook dan kan je plastic afval in zee belanden. Bijvoorbeeld via de rivieren. Als je een schoolfeest hebt, vraag dan aan de schoolleiding of ze alle plastic bekertjes vervangen door echte glazen. Of kies voor bekertjes van maïs, die zijn wel wat duurder maar kunnen gewoon in de compostbak!” Op www.jessegoossens.nl kun je meer lezen, zoals de interviews die Jesse hield voor het boek.
Zeehonden Als je aan zeehonden denkt, denk je waarschijnlijk aan de Waddenzee. Wist je dat de Noordzee ook heel belangrijk is voor deze dieren? Zeehonden zoeken hier vaak hun eten.
Gevoelige jagers
Onder water slapen
Op het menu van een zeehond staat vis. Ze eten de vissoorten die er zijn, afhankelijk van het seizoen en de plek. Om die vis te vangen, maken ze gebruik van tastharen: hiermee kunnen ze aan de waterbeweging voelen waar een vis zwemt.
Zeehonden houden hun adem in als ze slapen, tot wel 20 minuten lang. Daarom kunnen ze zelfs onder water slapen. Ze kunnen zo lang onder water blijven, omdat ze zuurstof behalve in hun longen, ook in spieren opslaan.
Lange afstandzwemmers
In Nederland komen twee soorten zeehonden voor: de grijze en gewone zeehond. De gewone zeehond komt in Nederland ongeveer 3-4 keer zoveel voor als de grijze. In de tabel zie je de verschillen tussen de twee soorten.
Een vijfde deel van hun tijd liggen zeehonden op land of op een zandplaat. De rest van de tijd brengen ze door in zee. Op land lijken zeehonden misschien onhandige dieren, maar in het water kunnen ze flinke snelheden halen (tot 35 km per uur) en honderden kilometers ver zwemmen.
Lichaamsbouw: rond Snuit: breed en grote ogen Pups: geboren in voorjaar/zomer met volwassen vacht, kunnen meteen zwemmen Leefgebied: Waddengebied en Zeeuwse Delta Lengte: mannetjes 1.30-1.95m en vrouwtjes 1.20-1.55m Gewicht: mannetjes 130kg en vrouwtjes 105kg
Twee soorten
derDankzij on igd. ehonden? st ze ve er be ov n worden el weten de ve s on zo al eh : ze we Hoe e op geen last zenders di trouwens . ze af f en zoek met el bb vanz nders he atjes er Van die ze de appara en ll va n ze ruie
Zenders
Gewone zeehond
Grijze zeehond Lichaamsbouw: slank Snuit: langwerpig en kleine ogen Pups: geboren in winter met witte vacht die na 2 weken verdwijnt, dan kunnen ze zwemmen Leefgebied: westen van Waddengebied Lengte: mannetjes 1.95-3.30m en vrouwtjes 1.65-2.5m Gewicht: mannetjes 170-350kg en vrouwtjes 120-220kg
afval 03
Noordzeenatuurkrant 6
30 stukjes plastic in je maag Jan Andries van Franeker is zeebioloog op Texel bij onderzoeksinstituut IMARES (Wageningen UR). Hij weet veel van afval in zee en wat de gevolgen zijn voor zeevogels en zeezoogdieren. Jan Andries vertelt ons over zijn werk.
Afval = voedsel? “Zeedieren kunnen verstrikt raken in zwerfvuil. Dat is erg triest want hierdoor verdrinken ze. Vreemd genoeg zijn er veel dieren die zwerfvuil opeten, en daar gaat mijn onderzoek over. Allerlei zeevogels, walvissen, maar ook zeeschildpadden en vissen zien plastic aan voor voedsel. Plastic zakken lijken voor zeeschildpadden op de kwallen die ze normaal eten. Kleine plastic korrels lijken nogal op visseneitjes. Het afval vult hun maag, maar is onverteerbaar. Zo sterven zeedieren van de honger met een volle buik.
12 stukjes plastic (1985) Tussen 1982 en 1985 onderzochten wetenschappers voor het eerst de magen van aangespoelde
noordse stormvogels. Het natuurlijke voedsel van deze vogels bestaat uit vis, inktvis en garnalen, maar ze eten ook allerlei dode dieren of afval van vissersboten. Uit het onderzoek bleek dat 90% van de vogels plastic in de maag had. Elke stormvogel had gemiddeld 12 stukjes plastic ingeslikt.
30 stukjes plastic (2001) Vanaf 1996 zijn vrijwilligers van de Nederlandse Zeevogelgroep (NZG) opnieuw dode noordse stormvogels op het strand gaan verzamelen, die bewaard werden in de diepvries. In 2001 begonnen we met het opensnijden van de vogelmagen. Van ieder dier hielden we in de computer bij waar het was gevonden en wat zijn maaginhoud was. Wat bleek: 98%
van de vogels had plastic in de maag en het aantal stukjes plastic per vogel was opgelopen tot ruim 30! Een enorme hoeveelheid voor een kleine vogelmaag.
Internationaal onderzoek (2004) Via de stormvogels krijgen we een goed beeld van toe- of afname in de hoeveelheid afval die in zee drijft. De ministers van alle landen rond de Noordzee besloten daarom dat het onderzoek ook in de andere Noordzeelanden uitgevoerd moest worden van 20022004. De resultaten laten zien dat in de zuidelijke Noordzee de vervuiling twee keer zo erg is als in het noorden, bij de Schotse eilanden. De scheepvaart is een belangrijke bron van zwerfvuil.
Laat afval niet zwerven
“Dokter, ik heb er mijn buik vol van.”
Het zou natuurlijk het mooist zijn als we bij ons onderzoek over 1015 jaar, minder of zelfs géén afval in vogelmagen vinden. Daarvoor moeten we met z’n allen zorgen voor minder afval in zee. Schepen moeten hun afval inleveren in de havens. En wij…wij kun-
nen ervoor zorgen dat ons afval geen zwerfvuil wordt, door het weg te gooien in de vuilnisbak. Daarmee kunnen we een heleboel stormvogels en andere zeedieren redden.”
TOP 5: Soorten plastic
Jan Andries: ‘Dit vonden we in een Noordse stormvogelmaag’
lmagen
gevonden in stormvoge
1
2
3
4
5
harde plastic scherven
schuim
draden
(stukjes van) plastic zakken
korrels
2009 g, M.; & Verdaat, H., Meijboom, A.; De Jon .; J.A er, nek Fra Van Bron:
Het ‘visafval’ van vissers Er zijn haringvissers, garnalenvissers, kabeljauwvissers en nog veel meer. Maar vangt een garnalenvisser dan alleen garnalen? Nee, helaas niet. Er zijn vissen, zoals haring, die redelijk netjes bij elkaar in scholen zwemmen. Een visser speurt met de sonar zo’n school haring op, en vangt de haring zonder dat er veel andere vissen bij zitten. Maar de meeste vissoorten in de Noordzee zwemmen door elkaar, en niet netjes in scholen. Als een visser garnalen of schol wil vangen, dan zitten daar altijd een heleboel andere vissen en andere dieren bij, zoals schelpen en krabben. Als die andere vissen groot genoeg zijn om ‘aan land te brengen’ en de visser heeft hier een vergunning voor, dan wordt die ‘bijvangst’ meegenomen. Alles wat niet verkocht mag worden, wordt teruggegooid in zee. Sommige soorten, zoals haaien, kunnen dat
Noordse stormvogel
overleven. Het grootste deel van de bijvangst gaat echter dood. Hoeveel bijvangst je hebt, hangt af van de manier waarop je vist. De grootste bijvangst wordt gemeten bij vissen met een boomkor met kleine mazen in de visnetten. Daarbij wordt per kilo vis die aan wal wordt gebracht, één kilo vis en twee kilo ander zeeleven weggegooid.
Doordat er zoveel -vaak jongedieren onnodig doodgaan, wordt het voor veel soorten moeilijk om te overleven. Maar natuurlijk zijn er altijd dieren die er juist hun voordeel mee doen. Meeuwen bijvoorbeeld vinden al die makkelijke hapjes prima. Niet voor niks zie je ze altijd bij vissersboten vliegen!
Noordse stormvogels zijn echte zeevogels. Buiten het broedseizoen zijn ze altijd op open zee te vinden. Ze slapen zelfs op zee, dobberend op de golven. In Nederland zie je ze dan ook alleen na een storm als de wind ze naar de kust heeft geblazen of als ze ziek of dood aanspoelen. Noordse stormvogels kunnen vrij slecht lopen, maar dat is ook niet nodig voor het leven op zee. Wel kunnen ze heel goed vliegen, waarbij ze snel met hun vleugels slaan. Maar ze leggen ook hele stukken af zonder hun vleugels te bewegen. Ze maken dan gebruik van de lucht die voortrollende golven omhoog duwen. Als ze niet hoger meer komen, laten ze zich achter een golf naar beneden vallen. Een volgende golf duwt ze dan weer omhoog. Op deze manier kunnen ze lang in de lucht blijven zonder veel energie te verbruiken. Noordse stormvogels eten zo ongeveer alles wat ze aan het zeeoppervlak kunnen vinden: inktvisjes, garnalen en vis, maar ook drijvend plastic. Hun snavel is sterk en heeft een scherpe gebogen punt waarmee ze stukjes van prooien kunnen aftrekken.
Meer noordzeebewoners vind je op www.zeeinzicht.nl
04 afval en dieren
www.noordzee.nl
Bruinvissen tellen in de Oosterschelde - door onze verslaggever Wouter Jan
In september nam ik deel aan de allereerste bruinvistelling van Stichting Rugvin in de Oosterschelde. Zeilers en Coastwatchers zien wel eens een bruinvis in de Oosterschelde. Maar niemand weet hoeveel dieren er precies rondzwemmen. En dat is precies wat we willen uitzoeken. Tijdens deze eerste telling zagen we een groot aantal dieren: maar liefst 37!
Telmethode Het tellen ging op een bijzondere manier. We zijn met 8 boten ‘in linie’ gevaren van de Oosterscheldekering, onder de Zeelandbrug door, naar de oosthoeken van de Oosterschelde. Samen met vrijwilligers van Stichting Rugvin en het Wereld Natuur Fonds hebben we zo de hele Oosterschelde uitgekamd.
Bruinvisbaby’s De weersomstandigheden waren ideaal: er was geen zuchtje wind. Hierdoor zagen we alle rimpelingen in het water; geen bruinvis kon zo aan onze aandacht ontsnappen! Sommige bruinvissen waren ver weg, andere dieren doken naast de boot op. Tijdens de tocht kwamen we in totaal 37
dieren tegen, waarvan 5 moeders met kalfjes. Dit is goed nieuws, want het betekent dat bruinvissen de Oosterschelde graag gebruiken als plek om hun kalfjes op te laten groeien.
Oosterscheldekering Vroeger stond de Oosterschelde in open verbinding met de Noordzee. Zeehonden, bruinvissen en vissen konden zo in en uit
zwemmen. Sinds de bouw van de Oosterscheldekering in 1986 is dit niet meer zo makkelijk. Op dit moment wordt onderzocht of en hoe vaak bruinvissen door de Oosterscheldekering zwemmen. De bruinvistelling wordt in het voorjaar van 2010 herhaald. Wil je meer weten over het bruinvissenonderzoek van Rugvin? Kijk dan op www.rugvin.nl.
Ballastwater - een biologisch afval probleem Marcel Veldhuis is projectleider van het ballastwater onderzoek bij het NIOZ (Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek) op Texel. Hij houdt zich bezig met afval in zee. Niet met plastic of olie, maar met biologisch afval: planten en dieren in ballastwater.
ldhuis Marcel Ve r ojectleide Beroep: Pr bij NIOZ Onderwerp: er Ballastwat Texel Locatie:
Wat is ballastwater?
Bruinvis Eigenlijk is bruinvis geen goede naam voor dit dier. Een bruinvis is namelijk niet echt bruin. Zijn buik is lichtgekleurd en zijn rug donkergrijs. Ook is het zeker geen vis. Hij dankt zijn naam aan de tijd dat men bijna alles uit zee ‘vis’ noemde en alle donkere kleuren bruin. Maar wat is een bruinvis dan wel? Het is de kleinste walvisachtige in de Noordzee, een zoogdier dus. Ze worden maximaal 1,90 m lang en 70 kg zwaar. Bruinvissen eten allerlei verschillende soorten vis, maar ook een inktvis, krab of slak gaat er wel in. Ze eten ongeveer 5 kilo vis per dag. Bruinvissen zijn redelijk schuw en gaan er meestal vandoor als er mensen aankomen. Ook springen ze niet uit het water, zoals dolfijnen. Om adem te halen rollen ze net boven het water uit. Je ziet dan alleen een stukje rug met een kleine driehoekige rugvin. In de 17e eeuw kwamen bruinvissen veel voor in de Nederlandse Noordzee. Ze werden toen ook wel zeevarkens genoemd vanwege hun vette uiterlijk en omdat ze een knorrend geluid kunnen maken. In 1970 was de bruinvis bijna verdwenen, maar sinds 1985 is hij weer terug.
Meer noordzeebewoners vind je op www.zeeinzicht.nl
Marcel vertelt: ‘Het zit zo. Schepen pompen voordat ze wegvaren zeewater aan boord voor de stabiliteit van het schip. Dat wordt ballastwater genoemd. In dat water zitten allerlei kleine dieren, algen en bacteriën die dus met het schip meereizen. Als de schepen in een andere haven binnenkomen, pompen ze het ballastwater mét de organismen uit de tanks. Op deze manier komen planten en dieren op plaatsen die ze zelf nooit zouden bereiken’.
Is dat erg, dieren en planten die meereizen in ballastwater? ‘Vaak niet, neem het schelpdier de Amerikaanse zwaardschede die veel voorkomt in de Noordzee en op het strand. 30 jaar geleden is dit dier via ballastwater in Nederland terechtgekomen. Deze nieuwkomer heeft geen problemen veroorzaakt. De zwaardschede wordt zelfs gegeten door bijvoorbeeld eidereenden’.
Waarom is het dan ‘biologisch afval’? ‘Het kan flink misgaan als organismen op een andere plaats terechtkomen. Zo is de Amerikaanse ribkwal via ballastwater in de Zwarte Zee terechtgekomen. Deze kwal had het daar naar zijn zin: geen vijanden en veel eten. De ribkwallen aten zoveel vislarven, dat de hele visserij in dat gebied in de problemen is gekomen. Dan kun je over biologisch afval spreken.’
Om hoeveel ballastwater gaat het? ‘Over de hele wereld gebruiken schepen 5-10 miljard ton ballastwater per jaar, dat is ongeveer 40-80 miljard badkuipen vol! Om problemen met de zeenatuur te
Guys, we’re going on a holiday!
Yeeha!
voorkomen, wordt het ballastwater schoongemaakt voordat het uit het schip gepompt wordt.’
Wat doet het NIOZ precies? ‘Het schoonmaken van ballastwater is ingewikkeld. Naast dieren en planten die je ziet, zit zeewater vol met hele kleine algen en bacteriën. Er bestaan verschillende technieken voor het verwijderen van deze organismen. Bij het NIOZ hebben we een manier verzonnen om te meten of ballastwater schoon genoeg is.’ Marcel neemt ons mee naar de haven en laat grote tanks zien. ‘Hier gebeurt het onderzoek. Het is heel handig dat het NIOZ aan het Marsdiep - het zeegat tussen Den Helder en Texel - ligt. Daar zit het zeewater in de zomer vol met plankton (kleine algen en diertjes). We kunnen dit water oppompen en meteen als testwater gebruiken. Na behandeling moet - bijna - al het leven eruit verdwenen zijn’. Marcel: ‘Ik vind het erg leuk om dit onderzoek te doen. Je werkt aan een oplossing voor een echt probleem. Zo help je zelf de zeeën schoner te maken.’
afval en dieren 05
Noordzeenatuurkrant 6
Wat hebben ballonnen met zeedieren te maken? Ballonnen zijn vrolijk en kleurig. Ze worden gebruikt als versiering of bij ballonnenwedstrijden. Op het eerste gezicht hebben ballonnen niets met de zee te maken. Tijdens een strandwandeling met Merijn Hougee van Stichting De Noordzee blijkt dat niets minder waar is.
Ballon in afval top 10 Merijn: “Kijk, hier ligt een lintje van een ballon! Er zit zelfs nog een klein stukje ballon aan. Ballonresten staan in de top 10 van afvalitems op stranden, blijkt uit het onderzoek dat ik samen met collega’s 4 keer per jaar uitvoer.” Gek eigenlijk, als je een
ballon de lucht in laat vliegen, sta je er niet bij stil dat er plastic in de natuur terechtkomt. En ook als je op het strand loopt, zijn de ballonnen niet direct te herkennen. Het rubber van de ballon is meestal vergaan, alleen de plastic lintjes en ventielen vind je terug.
Nare gevolgen Dit plastic heeft nare gevolgen voor zeedieren. Ze kunnen erin verstrikt raken of ze zien het voor voedsel aan. Zoals de stormvogels die uiteindelijk sterven met een buik vol plastic (zie artikel op pag. 3).
De oplossing Mogen we dan geen ballonnen
meer oplaten? Het zou jammer zijn als we niet mee kunnen doen aan een ballonnenwedstrijd! Gelukkig is er een simpele oplossing vertelt Merijn ons. “Vervang de kunststof linten door afbreekbare touwtjes. Maak de touwtjes kort zodat vogels er niet in verstrikt raken. Op die manier kun je met een gerust hart meedoen aan een ballonnenwedstrijd.”
‘Op dit moment liggen er, schrik niet, tienduizenden resten van ballonnen op onze stranden!’
Vuilnismannen van de zee Net als op land kunnen dieren en planten in zee Zeedierpoep niet zonder elkaar. Ieder heeft zijn eigen taak in Het zit nog iets in elkaar. Dieren het ecosysteem.
Van alg tot walvis
Van boven naar onder: Grote Heremietkreeft, Gewone Zeester, Gewone Steurgarnaal
nieuwsflits
Algen en wieren gebruiken voedingsstoffen uit het water - zoals koolstofdioxide, fosfaat, nitraat en kiezelzuur - met de energie van de zon om te groeien. Deze planten worden gegeten door kleine dieren, zoals zoöplankton. Die worden weer door grotere dieren zoals vissen gegeten, die zelf weer op het menu staan van nog grotere vissen, vogels en zeezoogdieren.
ingewikkelder poepen in het water. Wat gebeurt hiermee? De poep van zeedieren verandert in ‘vlokken’, die naar de bodem dwarrelen. In het Engels hebben ze daar een mooie term voor: marine snow, ‘zeesneeuw’. Ook dode dieren en planten komen op de zeebodem terecht. Als het daar allemaal zou blijven liggen, zou het een enorme puinhoop worden.
Vuilnismannen Gelukkig kent de zee ook vuilnismannen. Op de bodem leven allerlei dieren die het biologische afval opeten. Aaseters zoals zeesterren, krabben en garnalen eten graag een stukje dood dier. ‘Zeesneeuw’ en restjes die aaseters achterlaten, worden opgegeten door wormen, slangsterren of zeeklitten. En ook allerlei bacteriën, schimmels en virussen breken het dode materiaal af. Daarbij komen voedingsstoffen in het water, die weer door algen gebruikt worden om van te groeien. En zo is de cirkel weer rond!
De vuilnismannen van de zee... zijn onmisbaar!
30 APRIL – Zeezoogdierennieuws
Gewonde zeehond Vlieland - Jan Koning zag op 30 april een jonge zeehond verstrikt in een stuk nylonnet op zandbank De Engelse Hoek liggen. Een reddingsteam heeft het uitgeputte dier gevangen, terwijl de andere grijze zeehonden vanaf een veilige afstand toekeken. Het dunne nylondraad was diep ingesneden en heeft een ernstige wond veroorzaakt.
Afvalprofiteurs op film!
Tijdens het North Sea Film Festival in november draaide de onderwaterfilm Fenix gemaakt in Indonesië. Regisseur Paul Engels wilde met deze shots positieve effecten van afval in beeld brengen.
Links en midden: Deze vissen gebruiken een lege fles als thuisbasis Rechts: Een plastic emmer is de perfecte schuilplaats voor een octopus
Zeeprik: vampier? Zeeprikken zijn beschermde vissen. Het gekke is dat ze zeeprik heten, maar een belangrijk deel van hun leven in zoet water doorbrengen. De larven leven als een soort wormen in de bodem van meren en rivieren. Ze eten er dode planten, kiezelwieren en kleine ongewervelden. Na een paar jaar veranderen ze van larven in volwassen zeeprikken en trekken naar zee. Daar leven ze een paar jaar, totdat ze de rivieren op trekken om te paaien en te sterven. Zeeprikken hebben een palingachtig lijf en lijken niet op gewone vissen. Ze kunnen tot 1 meter lang worden. Ze hebben alleen kraakbeen, net zoals haaien en roggen. In plaats van kaken hebben ze een ronde zuigmond met meerdere kransen met tanden. Met die zuigmond houden ze grote vissen (zoals kabeljauw, zalm, makreel en haaien) en zelfs bruinvissen, dolfijnen en walvissen vast. Ze leven als parasieten van het bloed van hun slachtoffer. Het lijken net vampieren!
Meer noordzeebewoners vind je op www.zeeinzicht.nl
06 opruimacties
www.coastwatch.nl
Duik de Noordzee schoon! Dé passie van Klaudie Bartelink is de zee, want: “nergens op aarde zijn er zoveel dieren op één plek te zien als onderwater!”. Sinds kort heeft Klaudie een nieuw project: ‘Duik de Noordzee schoon!’ Wij wilden daar meer van weten en spraken met haar af.
Waarom een project Duik de Noordzee schoon? “Mijn vriend Ben heeft een eigen duikorganisatie ‘Get Wet’. In mijn vrije tijd geef ik hier les in hoe je kunt overleven bij een schipbreuk of ben ik zelf aan het duiken en filmen onderwater. We zijn allebei helemaal gek van de onderwaternatuur van de Noordzee! Helaas komen we tijdens het duiken veel afval tegen waar zeedieren last van hebben. Daar wilden we iets aan doen.”
Wat voor afval kom je dan tegen? “In de Noordzee drijven veel netten en lijnen van vissers. Vooral bij scheepswrakken, waar er zo’n
10.000 stuks van in de Noordzee liggen. In en bij de wrakken vinden veel vissen, krabben en andere zeedieren voedsel en onderdak. Vissers komen er dus graag om hun hengel of net uit te werpen. Helaas blijft zo’n net vaak hangen en soms kan het jaren aan een wrak vast blijven zitten. Krabben en vissen worden ‘gevangen’ in de visnetten, zonder dat iemand het net binnenhaalt. ‘Spookvissen’ noemen we dat. De vissen gaan vrij snel dood, maar krabben kunnen soms maanden verder leven, verstrikt in een net. “
Hoe ‘Duik je de Noordzee schoon’? “Elk jaar gaan we met tientallen ervaren duikers de zee op. Vanaf
een boot duiken we in het water en dalen we af naar een wrak. Bij het wrak aangekomen bevrijden we met een scherp mes de krabben en andere zeedieren die vastzitten in een visnet. Als er een heleboel krabben in één net zitten, dan stoppen we het net in een tas. Terug aan boord maken we de krabben één voor één los. Het is een erg priegelwerkje, soms ben je een kwartier bezig om één krab los te krijgen! Als het dier geen lijnen meer om zich heen heeft, zetten we hem terug in het water.”
Goed werk! Heb je misschien ook een leuke tip voor de lezers? “Ja, zeker. Op www.duikdenoordzeeschoon.nl kun je zien hoe krabben bevrijd worden.” Klaudie, bedankt voor het interview en véél succes met het bevrijden van krabben en andere zeedieren. Met 10.000 wrakken is er nog heel wat werk te gaan.
‘Soms ben je een kwartier bezig om één krab los te krijgen!’
Klaudie Bartelink Leeftijd: 38 jaar Woonplaats: Gouda uik de Noordzee Project: D schoon!
Clean Team in actie op Nederlandse stranden Bewapend met kliko’s, prikstokken en snoep loopt het Clean Team speurend over het strand. Missie: het redden van zeedieren. Tactiek: mensen vertellen over de gevolgen van afval op het strand. Onderweg wordt alle rotzooi verzameld. Wie meehelpt, krijgt iets lekkers. Dat zeedieren in de problemen raken door afval, weten we inmiddels. Maar hoe zit het met onszelf: wie ergert zich niet aan rotzooi op het strand? Bovendien kost het opruimen van afval veel geld, en wie betaalt dat? Stichting De Noordzee bedacht een oplossing voor het afvalprobleem en riep het Clean Team in het leven.
Noordzeekreeft Zo rood als een kreeft. Dat gaat pas op als ze gekookt zijn, want een levende Noordzeekreeft is blauwzwart. Ze zijn meestal niet groter dan 50cm, maar kunnen wel een meter lang worden. Opvallend - en niet ongevaarlijk - zijn hun grote scharen. De grootste schaar wordt gebruikt om een prooi te kraken of vast te houden. Met de kleinere schaar knipt hij zijn voedsel in stukken en brengt het naar zijn bek. Vissen, schelpdieren, wormen en dode dieren zijn meestal het slachtoffer. Ook voor elkaar zijn ze niet veilig: het zijn echte kannibalen en ruziezoekers. Ze kunnen voelsprieten, poten en zelfs scharen afrukken. Gelukkig kunnen die gewoon weer aangroeien. Dit kunstje gebruiken ze ook in geval van nood: dan laten ze een eigen poot of schaar achter. Een vrouwtjeskreeft draagt na paring duizenden eitjes met zich mee. Als de eitjes uitkomen, wordt het merendeel opgegeten door vissen, vogels en walvissen. De dieren die het overleven zien er pas na een paar vervellingen uit als kleine kreeftjes.
Meer noordzeebewoners vind je op www.zeeinzicht.nl
Wat doet het Clean Team? Het Clean Team verzamelt zwerfafval op de stranden van negen gemeentes die aangesloten zijn bij het project Zwervend langs Zee. Vorige zomer verzamelde het team duizenden chips- snoep- en ijsverpakkingen, blikjes en lege pakjes drinken. Ze kwamen de meest gekke dingen op het strand tegen, zoals pillen, luiers, hondenpoepzakjes en zelfs een hoge hak.
Bewustwording Door hun opvallende aanwezigheid vraagt het Clean Team aan-
dacht voor het afvalprobleem. Dat is eigenlijk belangrijker dan het opruimen zelf. Het is de bedoeling dat strandbezoekers uiteindelijk zelf inzien waarom ze beter geen afval kunnen achterlaten. Dat maakt het leven voor de zeedieren een stuk makkelijker én opruimen overbodig.
Zwerfvuil uitgestorven Zoals Coastwatchers weten, is er ook een heleboel afval dat uit zee aanspoelt op de stranden. Zo vond het Clean Team een vol blikje cola met Arabische tekens. Dat blikje heeft een flinke reis gemaakt! Dit afval wordt door bemanningsleden van schepen overboord gegooid. Ook hier zoekt Stichting De Noordzee naar een oplossing. Haar droom is dat zwerfvuil in zee en op het strand niet meer voorkomt. Het Clean Team wordt mogelijk gemaakt door de samenwerking van 9 strandgemeenten, Rijkswaterstaat, KIMO en Stichting De Noordzee.
coastwatch 07
Noordzeenatuurkrant 6
Resultaten Coastwatch 2009 Ook in 2009 onderzochten honderden middelbare scholieren voor Coastwatch de Nederlandse kust. Van Zeeland tot Friesland deden de jongeren met behulp van turflijsten onderzoek naar alle aanspoelsels op het strand. Vijf scholen voerden hun gegevens al in op de vernieuwde website www.coastwatch.nl. Doe jij volgend jaar ook mee aan Coastwatch? Help ons mee met het verzamelen van gegevens, en voer na afloop je resultaten in op www.coastwatch.nl.
Top 5 - Afvalitems meest gevonden
Deelnemers Coastwatch 2009
1 Ostrea Lyceum, locatie Buys Ballot, Goes 19 16
1. Plastic tassen 2. Takken en stronken (natuurhout) 3. Planken en balken (door mensen bewerkt) 4. Etenswaren- en snoepverpakkingen 5. Drankflessen
15 12 13 11 14 10 9 8 7 6
2
3 5 4
1
17
18
2 GSR, Rotterdam 3 Aloysius College, Den Haag 4 ISW Poeldijk, Poeldijk 5 City+ College, Den Haag 6 Northgo College, Noordwijk aan Zee 7 Kennemer Lyceum, Overveen 8 St. Michaelcollege, Zaandam 9 Ichthus Lyceum, Driehuis 10 Jac. P. Thijsse College, Castricum 11 PCC Heiloo, Heiloo 12 CSG Jan Arentsz, Alkmaar 13 Willem Blaeu OSG, Alkmaar 14 PCC Fabritiusstraat, Alkmaar 15 Lyceum aan Zee, Den Helder 16 VMBO De Krijtenburg, Vlieland 17 RSG Simon Vestdijk, Harlingen 18 RSG Simon Vestdijk, Franeker 19 Burg. Walda Scholengemeenschap, Ameland
Coastwatch in Noordwijk aan zee Corien van den Ende is lerares op het Northgo College in Noordwijk aan Zee. Al jaren doet deze school mee aan Coastwatch. Corien vertelt enthousiast over de ervaringen van haar klas met Coastwatch. “Het uitzicht uit ons biologieraam is geweldig: recht vooruit zien we de vuurtoren en rechts de duinen. Iedereen op school weet dat daar, in het westen, de zee is. Ieder jaar deden wij al excursies naar de duinen en het strand. Heerlijk lopen, vissen en kijken hoe duinen gevormd worden. Maar wij wilden meer. Zo kwamen we bij Coastwatch terecht.
rol heeft de zee voor ons en voor Nederland? Hoe zit het met de visserij op de Noordzee? We bespreken wat het doen van onderzoek inhoudt. Wat wil je weten? Waarmee moet je rekening houden? Hoe zou je het kunnen aanpakken? Ook denken we na over het gebruik van het strand. Wat doen we daar? Waar gooien we eigenlijk ons afval neer?
Coastwatch op school
Het veldwerk
Eerst gaan we aan de slag met de Coastwatch-werkbladen. Welke
En dan is het natuurlijk tijd om naar buiten te gaan. Ieder voor-
Pleun (Northgo College): Ik heb nu al twee keer met Coastwatch meegedaan. Eén keer in de brugklas en één keer als begeleider in de 3e. Ik vond het geweldig om lekker aan zee te zijn, maar ik schrok wel van de enorme troep op het strand. Dat zou iedereen moeten weten. Beter nog, daar zouden we met z’n allen iets aan moeten doen!
jaar fietsen we met alle brugklassen door de duinen naar de zee. Leerlingen uit de bovenbouw en docenten gaan mee als begeleiding. Het is een flinke tocht met onderweg een aantal opdrachten. Als we op het strand zijn aangekomen gaan we aan de gang met garnalennetten, grote zeven en - als de wind mee zit - met een kornet. Dat korren is echt leuk. Met een grote groep trekken we het net door de branding en iedere keer weer is het een verrassing wat we hebben gevangen. Daarna volgt het afvalonderzoek. Omdat iedere klas verantwoordelijk is voor een stuk strand, stappen de meesten van ons weer op de fiets om naar hun stuk strand te gaan. Op het eerste gezicht lijkt het strand vaak aardig schoon, maar als we met de turflijsten aan de slag gaan, blijkt al snel dat er enorm veel plastic flessen liggen. Ook vistouw, hout en glas vinden we veel. En hoe verder we van de bewoonde wereld af komen, hoe vuiler het strand is. Rara, hoe kan dat?
Resultaten invoeren Terug op school verwerken we onze resultaten. Alles wordt ingevoerd in de computer. Het mooie daarvan is dat we later onze gegevens op internet weer zien staan en ze kunnen vergelijken met andere scholen. Ook werken we in groepjes één Coastwatch
s tdijk ): Simo n Ve G S (R y r le uk Har atch h e e l w t s a o C Ik v o nd o e p. n h o op t r e e d n o v én ik
onderwerp verder uit, voor een mooie presentatie. Bij ons Coastwatch-project is de hele school betrokken en het zet ons allemaal aan het denken. Daarom zullen wij nog heel wat jaren van de partij zijn!”
08 creatief met afval
www.coastwatch.nl
Schone Geluiden bij Concert at Sea - door onze verslaggever ter plaatse
Brouwersdam, 26 juni 2009 - Zon, (Noord)zee, strand én luisteren naar optredens van Bløf, Racoon en Marco Borsato… Het is genieten tijdens Concert at Sea op de Brouwersdam. Genieten van Schone Geluiden. Schoon als in mooi. Maar ook: zonder afval achter te laten! Want, tijdens een concert belanden er duizenden plastic bekertjes en bakjes op de grond. Zonder extra maatregelen is het gevaar groot dat een deel van de bekers in zee waait. Met alle gevolgen van dien… De organisatie van Concert at Sea heeft daarom actie ondernomen om dit te voorkomen. We zien medewerkers rondlopen om afval te verzamelen. Langs de dijk hangen 80cm hoge netten, die voorkomen dat afval in zee terechtkomt. Stichting De Noordzee heeft twee acteurs ingehuurd, die tijdens het concert de bezoekers
op een grappige manier bewust maken van de gevolgen van afval. De meeste mensen reageren eerst met verbazing, maar moeten vervolgens lachen om de dubbelzinnige boodschap… Na een dagje op de Brouwersdam is de conclusie: een prima popfestival met een groen randje.
Heb je af val? Stik er maar in! Doen zeedieren ook.
Afvalkunst in Kenia In Kenia spoelt heel veel afval uit de Indische Oceaan aan op het strand. Zoveel, dat het afval een bedreiging vormt voor de zeeschildpadden die aan land komen om eieren te leggen. Maar gelukkig wordt (een deel van) het afval sinds 2005 op een verrassende manier verzameld en verwerkt. Bij het project UniqEco houden zo’n 200 strandjutters de stranden schoon voor de dieren. Het afval wordt niet verbrand of op een hoop gegooid. Nee, lokale ambachtslieden en kunstenaars recyclen al het materiaal. Ze maken mooie kunstwerken en hebbedingetjes, die over de hele wereld worden verkocht. Van handtassen tot metershoge giraffen en van sleutelhangers tot gekleurde walvissen. Sinds 2005 is zo al bijna 60.000 kilo afval verwerkt. En de kunstenaars houden er een mooi zakcentje aan over! Wil je meer lezen of de kunstwerken bekijken? Ga dan naar: http://uniqueco-designs.com
nieuwsflits
11 oktober
Bijzondere walvisstrandingen In oktober zijn er twee bijzondere walvissen op onze kust gestrand: een Bultrug op Ameland en een zeldzame spitssnuitdolfijn op de Maasvlakte. De spitssnuitdolfijn leefde nog en is teruggezet in zee.
Wil je een stukje af val? ?
Noordzeepuzzel Beantwoord de vragen en schrijf je antwoorden in de hokjes. Je kunt de antwoorden terugvinden in deze NoordzeeNatuurKrant. Als je alle vragen goed hebt beantwoord, verschijnt er een bijzonder zeedier in de gekleurde vakjes. Weet jij welk zeedier we bedoelen? Stuur je antwoord naar
[email protected]. Onder de goede inzendingen verloten we een mooie wadwaaier voor op het strand. Ilse van der Waart uit Leeuwarden won vorig jaar de prijs met haar goede inzending van de Noordzeepuzzel.
Wulk Wulken zijn grote huisjesslakken die leven op de bodem van de zee, tot wel 100m diep. Hun schelp wordt maximaal 15cm hoog. De lege schelp van een wulk kun je op het strand vinden, soms zit er een andere bewoner in. Heremietkreeftjes wonen namelijk graag in lege wulkenschelpen. Er is meer op het strand te vinden van de wulk. Wulken leggen eitjes in eikapsels, die ze vastmaken tussen planten of rotsblokken. Als de eitjes zijn uitgekomen drijven de lege eikapsels naar de stranden. Ze zien er uit als kluiten met witte bolletjes. Als eikapsels losraken van de bodem en aanspoelen, kun je er zelfs kleine wulkjes in zien zitten. Heb je wel eens schelpen gevonden met kleine gaatjes er in? Dat kunnen de slachtoffers van wulken zijn. Wulken eten het liefst schelpkokerwormen, maar schelpdieren zijn ook niet veilig voor deze rover. Ze boren een klein gaatje in de schelp om de sluitspieren uit te schakelen en de schelp te openen.
Meer noordzeebewoners vind je op www.zeeinzicht.nl
1 2 3 4 5 6 7 8 1. Welke kleur heeft een kreeft? 2. Hoeveel stukjes plastic hebben stormvogels tegenwoordig gemiddeld in hun maag? 3. Wie van Stichting De Noordzee wandelt er op het strand op zoek naar ballonnen? 4. Hoe heet de ontdekker van de plastic soep? 5. Hoe heet het groepje mensen dat bewapend met kliko’s het strand opgaat om het afvalprobleem aan te pakken?
6. Hoe noem je de vissen en andere zeedieren die vissers onbedoeld vangen en weer teruggooien in zee? 7. Welke soort zeehond lag op 30 april met een stuk nylonnet om zijn nek op zandbank de Engelse Hoek? 8. Hoe heet het verstrikt raken van vissen en krabben in netten die vastzitten aan scheepswrakken?
Colofon
Foto’s: J. van Duijn, S. Dyksen
Vormgeving en productie:
Uitgever: Stichting De Noordzee
(Foto Fitis), Ecomare, P. Engels,
STRETTA
(SDN)
IMARES, C. Kuyvenhoven,
Kijk voor meer informatie op:
Samenstelling en teksten:
Ichtus Lyceum, L. van der Veen,
www.noordzee.nl
Sytske van den Akker, Marchien
NIOZ, SDN, W. Strietman,
de Ruiter en Ike Span
K. Wiersma.
Met bijdragen van: Jan Boon
Tekeningen: Marchien de Ruiter
(NIOZ) en Jan Andries van Franeker (IMARES)
Stichting De Noordzee treedt op als advocaat van de Noordzee. Zij werkt aan een schone en gezonde Noordzee voor mens en dier.
