22-1-2016
Disclosure belangen spreker
(potentiële) belangenverstrengeling
De geriatrische patiënt
Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk …
Geert Lefeber Klinisch geriater, klinisch farmacoloog Afdeling klinische geriatrie
Waar gaan we het over hebben? Van ouderdom naar kwaliteit van leven en kwetsbaarheid
Geen Bedrijfsnamen geen geen geen geen
Wat is de levensverwachting in Nederland Mannen 79, vrouwen 82
Demografie • 16,9 miljoen inwoners • 2,2 miljoen 65-80 jaar • 717.089 ouder dan 80
Na HBO/Universiteit
De geriatrische werkwijze
81 – 85 jaar Veranderingen in farmacokinetiek
En als je 75 jaar bent?
Veel voorkomende problemen bij de geriatrische patiënt
86 -88 jaar, 6 jaar in goede gezondheid En bij 95 jaar? 97-98 jaar Bron: CBS 2014
Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid - 19-29 : 88% goed - 80+ : 46% goed
Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen, 2012
Wie heeft hier kwaliteit van leven? Algemeen • Inkomen • Opleiding • Autonomie • Gezondheid • Gezin samenstelling • Etc.
Ouderen • Sociale contacten • Autonomie
De sociale staat van Nederland 2013
1
22-1-2016
Wat is kwaliteit van leven? • Subjectief: – Functioneren van een persoon op fysiek, psychisch en sociaal gebied en de subjectieve evaluatie daarvan
Kwaliteit van leven EQ 5
• Objectief – Lichamelijk domein • Functioneren en klachten/symptomen
– Psychisch domein • Psychische klachten en gevoel
– Sociaal domein
EQ-6: ook Cognitie
• Aantal en kwaliteit van sociale contacten
Nationaal kompas volksgezondheid 2015
EuroQol.EuroQol - a new facility for measurement of health-related quality of life. Health Policy 1990; 16: 199-208.
Verandering in behandeldoelen
Zo min mogelijk functionele beperkingen Cognitief zo goed mogelijk Comfort beleid
Kwaliteit van leven
Zo lang mogelijk leven
De geriatrisch model 4-dimensioneel - Somatisch - Psychisch - Functioneel - Sociaal
Richtlijn comprehensive geriatric assessment 2010
En dan kwetsbaarheid…...
Wat is kwetsbaarheid Geen eenduidige definitie Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van - Lichamelijke - Psychische - en/of sociale - tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen, opname, overlijden).
2
22-1-2016
Lichamelijk
Aantal co-morbiditeiten bij morbiditeit
• Comorbiditeiten – – – – – – – –
Myocard infarct Hypertensie Hartfalen CVA Atrium fibrilleren Diabetes mellitus COPD Artrose/Pijn
En voor de farmacotherapie ook van belang: – Nierfunctie stoornis – Sarcopenie
Psychische aandoeningen
Functionele problemen
Depressie en angst Dementie Delier
Mobiliteit en vallen ADL (Wassen/aankleden) iADL (boodschappen, administratie, huishoudelijke apparatuur) Voeding Continentie Contact functies (Gehoor, Visus, Spraak)
Zingeving/levensfase problematiek
Verandering in kinetiek bij de oudere patiënt?
Sociale problemen Eenzaamheid Woon problemen Mantelzorg belasting
• Absorptie • Distributie • Metabolisering • Eliminatie
3
22-1-2016
Farmacokinetische veranderingen Absorptie
Farmacokinetische veranderingen Distributie
Medicatie gerelateerd - Slik problemen - Therapie trouw (polyfarmacie) - Formulering Minor effect - Afname absorptie uit de darm - Afname first pass effect
Lichaamsvocht neemt af - afname spiermassa Lichaamsvet neemt relatief/absoluut toe Albumine neemt af (bijna nooit klinisch relevant)
Farmacokinetische veranderingen Metabolisering
Farmacokinetische veranderingen Eliminatie
Verminderde leverdoorbloeding • Mn bij ER >0.7 relevant
Verminderde nierdoorbloeding, glomerulaire filtratie en tubulaire excretie
Verminderde levermassa • Fase 1. Verminderde CYP-450 enzymactiviteit • Fase 2. ongewijzigd
Gevolg • T1/2 neemt toe
Echter, zelden dosis aanpassingen nodig
Gevolg: Plasma concentratie wateroplosbare medicatie hoger Vetoplosbare middelen blijven langer in het lichaam
• •
Css wordt later bereikt en is hoger Na staken houdt effect nog lang aan
Dosis meestal verlagen Behalve bij diuretica en nitrofurantoine
CASUS Casuistiek door de hele presentatie heen
CASUS Casuistiek door de hele presentatie heen
Mevrouw de Groot
mevr de Groot 85 jr
4
22-1-2016
Mevr de Groot
VALLEN Voorgeschiedenis: -
Appendectomie
-
st na femurfractuur rechts wv KHP
-
Milde DM2, met dieet onder controle
-
2010 Paroxismaal atriumfibrilleren
Medicatie -
Acetylsalisylzuur 1 dd 100 mg
-
Temazepam 10 mg an
Sociaal en functioneel: Woont zelfstandig, weduwe sinds 10 jr, 3 kinderen, 5 achterkleinkinderen, nog erg vitaal
VALLEN
Prevalentie Oorzaken
PREVALENTIE
Minimaal 1 val per jaar • 1/3 van alle thuiswonende ouderen • 1/2 van alle VPH patienten
Medicatie en vallen Casus
PREVALENTIE
Mortaliteit: Meest voorkomende oorzaak van dood door ongeval bij ouderen Morbiditeit: • 1% heupfractuur • 5% andere fractuur • 5% weke delen letsel
OORZAKEN Extrinsiek (40%) - Losse kleedjes - Slechte verlichting - Drempels/trapjes - …. Intrinsiek (53%) - spierkracht/balans - Verwardheid - Visusstoornis - Orthostatische hypotensie - Drop attack - Syncope - Ziekte: pneumonie, CVA, parkinsonisme, artritis - Medicatie gerelateerd Onbekend (6%)
5
22-1-2016
MEDICATIE EN VALLEN
Verhoogd risico bij - Alle psychofarmaca - Aantal cardiovasculaire medicatie - Overige medicatie
MEDICATIE EN VALLEN
HERKENNEN VALLEN ALS BIJWERKING ESSENTIEEL
- Polyfarmacie is risicofactor - Maar geen veroorzaker
MEDICATIE EN VALLEN
- Hier figuur p 430 (jackson)
MEDICATIE EN VALLEN
- Maar let op: Hypertensie zorgt ook voor forsere orthostase “hoe hoger de boom, hoe harder je valt”
MEDICATIE EN VALLEN
- Hier figuur p 431 (jackson)
MEDICATIE EN VALLEN
Behandeling: - Medicatie review op genoemde medicatie - Geeft effectieve reductie aantal valincidenten
6
22-1-2016
Mevr de Groot
Voorgeschiedenis:
Mevr de Groot
Anamnese:
-
Appendectomie
-
st na femurfractuur rechts wv KHP
-
Kwam van het toilet af
-
Milde DM2, met dieet onder controle
-
Is toen gevallen
-
2010 Paroxismaal atriumfibrilleren
-
Lag opeens op de grond, geen andere klachten gehad vooraf
Medicatie -
Acetylsalisylzuur 1 dd 100 mg
-
Temazepam 10 mg an
Sociaal en functioneel:
Bij lichamelijk onderzoek: -
RR 185/110, Pols 90 irr, Sat 98%
-
Helder bewustzijn
-
Pijn aan rechter dij
Woont zelfstandig, weduwe sinds 10 jr, 3 kinderen, 5 achterkleinkinderen, nog erg vitaal
Xheup/bekken: geen fractuur of luxatie
Mevr de Groot
Mevr de Groot
- Wat is uw differentiaal diagnose?
-
Wat is uw differentiaal diagnose?
- Wat gaat u doen met haar medicatie? Extrinsiek oorzaak: kleedje in de badkamer, gladde vloer Intrinsiek oorzaak: orthostase, bijwerking benzodiazepinen
-
Wat gaat u doen met haar medicatie?
Stop temazepam Start aceremmer ?
MEDICATIE EN VALLEN SAMENVATTEND - Val kan bijwerking zijn van mn psychofarmaca en cardiovasculaire medicatie - Medicatie review kan aantal vallen verminderen
Mevr de Groot Mevr de Groot is niet meer gevallen de laatste 3 maanden maar hoest wel al twee weken. Het gaat maar niet over. Ze komt in de apotheek en is geirriteerd Er klopt niets van de medicatie Ze vertrouwt het niet, “ze zijn op mijn geld uit” Zo kent u mevrouw de Groot niet.
7
22-1-2016
DELIER
DELIER
PREVALENTIE
Wisselt per populatie ouderen - 14-24 % bij opname in ziekenhuis - Tot 56% gedurende opname - 15-53% postoperatief - 70-87% IC
• • • • • •
Prevalentie Pathofysiologie Oorzaken Beschrijving ziektebeeld Medicatie en verwardheid Behandeling
PREVALENTIE Gevolgen • Verlengde ziekenhuisopname • Verhoogde kans op opname VPH • Verhoogde kans op complicaties • Vallen • Decubitus Mortaliteit • 22-76% tijdens opname • 35-40% binnen het jaar
PATHOFYSIOLOGIE Delier is een prevalent en zeer ernstig ziektebeeld
Dysfunctie van hogere corticale functies Tekort aan acetylcholine (overschot aan dopamine?)
8
22-1-2016
PATHOFYSIOLOGIE Cerebrale balans tussen dopamine en acetylcholine
OORZAKEN Combinatie van kwetsbaarheid & Lichamelijke ziekte / ontregeling
OORZAKEN
OORZAKEN
Verlengde ziekenhuisopname Verhoogde kans op opname VPH Verhoogde kans op complicaties • Vallen • Decubitus Mortaliteit • 22-76% tijdens opname • 35-40% binnen het jaar
ZIEKTEBEELD
ZIEKTEBEELD
Soorten delier:
Stil / Apathisch (25%)
Gemengd (35%)
Hyperactief (25%)
9
22-1-2016
VERWARDHEID EN MEDICATIE
DELIER
Soorten delier:
Stil / Apathisch (25%)
Soorten delier:
Gemengd (35%)
MEDICATIE EN DELIER
Soorten delier:
Hyperactief (25%)
BEHANDELING Niet medicamenteus - Orienterende maatregelen Onderliggende oorzaak behandelen! - Kan ook medicatie zijn Medicamenteus - Let op bij Lewy Body Dementie en overige vormen van parkinsonisme - Bij ouderen lager starten!!
BEHANDELING
BEHANDELING Problemen met behandeling AP - Haldol ook mild anticholinerg - Parkinsonisme > alternatief bij clozapine of quetiapine - QT tijd Problemen met behandeling benzo’s - COPD/ademhalingsdepressie - Sedatie bij delier
10
22-1-2016
Mevr de Groot Werd opgenomen in het ziekenhuis voor afdeling geriatrie Bij het delier dient een somatische oorzaak achterhaald te worden. Medicatie kan een veroorzaker zijn van een delier Haldol is eerste keus middel bij delier
Klachten: hoesten, verwardheid Onderzoek: Koorts, verminderd ademgeruis Laboratorium: ontstekingsparameters Xthorax: infiltraat rechts en ingezakte wervel Th12
Mevr de Groot
DEMENTIE Werd opgenomen in het ziekenhuis voor afdeling geriatrie Conclusie: pneumonie delier st na wervelfractuur DD osteoporose Beleid:
a14 dgn augmentin 4 dgn haldol, daarna stop verder analyse cognitie op de poli
Mevr de Groot
DEMENTIE
We zijn inmiddels 1 jaar verder
Klachten: Langzaam gaat ze achteruit, het geheugen wordt minder. Ze heeft 3 keer een kleine aanrijding gehad. Eigenlijk heeft ze haar nieuwe auto nooit goed eigen gemaakt.
• Prevalentie • Indeling naar type • Medicatie en dementie
Neurologisch onderzoek: Geen afwijkingen
Neuropsychologisch onderzoek: MMSE 24/30, kloktekenen gestoord.
11
22-1-2016
PREVALENTIE
INDELING
• Huidig: circa 260,000 circa 20.000 nieuwe patiënten per jaar • 2050:
circa 500.000 pt
• 1 op de 5 krijgt dementie, vrouwen 1 op de 3 • Boven de 90 jaar heeft 40% een vorm van dementie
Ernst: mate van gevolgen van de dementie voor het dagelijks functioneren Dementie interfereert altijd met dagelijks leven!
INDELING Er is pas sprake van een dementie als het cognitieve problemen betreft die niet verklaard worden door een andere ziekte (zoals depressie of delier) en als het interfereert met het dagelijks leven
INDELING • criteria die betrekking hebben op de aard van de geheugenstoornissen; • start (wel/niet plotseling) en beloop (stapsgewijs/sluipend); • uitsluiten van tegelijk optreden van op dementie lijkende ziekten, zoals delier of depressie. • Evt aanvullend onderzoek bijv MRI, liquor
•M.Alzheimer
60-80%
•M.Alzheimer met Vasculaire kenmerken (mengbeeld-dementie)
15-20%
•Vasculaire dementie
5-10%
•Lewy Body-dementie (inclusief Parkinson-dementie)
5-10%
•Frontotemporale dementie
<1%
•Overige oorzaken
< 1%
M Alzheimer •
De klinische syndromale diagnose dementie
•
in ieder geval geheugenstoornissen en overige domeinen
•
Niet plotselinge start en sluipend beloop.
•
door bovengenoemde stoornissen een negatief effect op het dagelijks functioneren.
•
Bovengenoemde stoornissen zijn ook aanwezig bij een ongestoord bewustzijn.
•
Ook zijn er geen andere hersenziektes verantwoordelijk voor bovengenoemde stoornissen.
•
12
22-1-2016
M Alzheimer
Vasculaire dementie • Stapsgewijze verslechtering • Neurologische afwijkingen afhankelijk van aangedane gebied • Soms parkinsonisme, traagheid • Cardiovasculaire risicofactoren
Lewy body dementie
Vasculaire dementie •
Psychiatrische symptomen: – Wisselende verwardheid – Aandachtsstoornis – Hallucinaties
•
Concentratieverlies
•
Parkinsonisme
•
Geheugen- en oriëntatiestoornissen.
•
Autonome dysfunctie
Parkinson dementie •
Grote overlap LBD
•
Eerst loopstoornissen, later in beloop pas cognitieve stoornissen en hallucinaties
•
Ook Lewy Body’s bij pathologisch onderzoek
•
40% vd pt met M Parkinson
•
Zelfde ziekte?
Er zijn verschillende subtypen van dementie met ieder een eigen beloop
13
22-1-2016
Mevr de Groot
Mevr de Groot
We zijn inmiddels 1,5 jaar verder
Klachten:
Wat denkt u dat mevrouw de Groot heeft?
Langzaam gaat ze achteruit, het geheugen wordt minder. Ze heeft 3 keer een kleine aanrijding gehad. Eigenlijk heeft ze haar nieuwe auto nooit goed eigen gemaakt.
Wat heeft u haar te bieden?
Neurologisch onderzoek: Geen afwijkingen
Neuropsychologisch onderzoek: MMSE 24/30, kloktekenen gestoord.
THERAPIE
THERAPIE
Niet medicamenteus • Algehele gezondheid bevorderen. • Bijkomende ziekten behandelen. • Behandeling van gedragsstoornissen. • Regelmaat en daginvulling • Ondersteuning partner Medicamenteus • Acetylcholine-esterase remmers: rivastagmine, galantamine • NMDA receptor antagonisten: memantine
Acetylcholine esterase remmer
- Indicatie: - M Alzheimer - LBD, Parkinsondementie - MMSE 10-26
NMDA receptor antagonist Indicatie: •M Alzheimer •MMSE < 14
- Evidence - Effect op vertragen ziekte (NNT 5?) - Effect op hallucinaties bij LBD
Evidence •Matig •Verbetering functioneren •NNT?
- Bijwerkingen - Mn gastrointestinaal (30% stopt)
Bijwerkingen •Gering
14
22-1-2016
THERAPIE • Follow up 3-6 maanden: Medicatie kan van aanvullende waarde zijn bij dementie mits gestart om goede indicatie en met juiste follow up.
Mevr de Groot
INCONTINENTIE Voorgeschiedenis: -
Appendectomie
-
st na femurfractuur rechts wv KHP
-
Milde DM2, met dieet onder controle
-
2010 Paroxismaal atriumfibrilleren
-
2011 val obv temazepamgebruik
-
2011 delier bij pneumonie, Th12 wervelinzakking
-
2012 M Alzheimer, MMSE 24/30
Medicatie -
Acetylsalisylzuur 1 dd 100 mg
-
Rivastigminepleister 9,5 mg/dag
Sociaal en functioneel: Woont nog zelfstandig, 2x week dagopvang
Mevr de Groot
Mevr de Groot
De dochter van mevrouw de Groot komt bij u in de
Na bezoek aan de huisarts wordt oxybutinine gestart ivm
apotheek om incontinentiematerialen te kopen en vraagt
incontinentie
een proefpakket.
De dochter geeft aan dat het er toch bijhoort en is nog niet met moeder bij de huisarts geweest.
15
22-1-2016
INLEIDING
INLEIDING
Prevalentie populatieniveau
Prevalentie
• Jaarlijks: 25-45% vrouwen • wekelijks: 10% vrouwen 5% mannen
(30-79 jr) (30-79 jr)
• In verpleeghuizen wekelijks: 60-78% vrouwen
• Vrouwen: neemt toe met leeftijd – 20-39 jr 7% – 40-59 jr 17% – 60-79 jr 23% – > 80 jr 32% • mannen: ± 1/3 vd vrouwen, > 80 jr bijna gelijk
45-72% mannen
INLEIDING
TYPEN INCONTINENTIE
• 45% vd vrouwen, 22% mannen met incontinentie zoeken hulp • Veroorzaakt psychische, functionele, psychosociale morbiditeit en vermindert kwaliteit van leven
• Functionele incontinentie • Stress incontinentie • Urge incontinentie • Overloop incontinentie • Vaak mengvorm
FUNCTIONELE incontinentie
• Omkeerbare of voorbijgaande oorzaak • Nieuw ontstane of toename bekende incontinentie • Externe factoren die inwerken op urine systeem • Soms externe factor niet te verhelpen (vb verminderde mobiliteit)
FUNCTIONELE incontinentie • DIAPERS (=luiers) – Delirium – Infection – Atrophic urethritis or vaginitis – Pharmaceuticals – Psychiatrics – Excess urine output – Restricted mobility – Stool impaction
16
22-1-2016
ANAMNESE
URGE incontinentie
• Medicatie leidend tot mictieproblemen • Plotselinge niet te onderdrukken mictiedrang onmiddellijk gevolgd door verlies van matige tot grote hoeveelheden urine, waneer pt niet op tijd bij toilet is • Meest voorkomende vorm bij ouderen (diuretica)
URGE incontinentie
• Blaasinstabiliteit • M Detrusor contraheert intermitterend • Oorzaak – Diuretica – Idiopatisch – Cerebrale schade (frontaal) – Outflow-obstructie
OVERLOOP incontinentie
• Obstructie urethra waardoor chronische uitrekking blaas waardoor minder functioneel • Meestal mannen
STRESS incontinentie
• Urineverlies bij verhoogde intra-abdominale druk – Hoesten, niezen, persen, lachen • M Detrusor trekt hierbij niet samen • Sfincters laten urine door
OVERLOOP incontinentie
• Oorzaak: – Obstructie urethra – ♂: Benigne PH prostaatcarcinoom urethrastrictuur Obstipatie – ♀: Obstipatie Na chirurgie Cystocele
17
22-1-2016
OVERLOOP incontinentie • Minder contractiekracht door overrekking • Gevolg: residuen • Mictie: blaas loopt over
BEHANDELING: functionele inc
BEHANDELING • • • • • •
Functionele incontinentie Leefstijl Gedragsgerichte interventie Bekkenbodem re-educatie Medicamenteus Katheterisatie
BEHANDELING: leefstijl • Nuttig bij stress en urge incontinentie
• DIAPERS (=luiers) – Delirium oorzaak opsporen – Infection antibiotica zn – Atrophic urethritis or vag. oestrogenen lokaal – Pharmaceuticals saneren medicatie – Psychiatrics behandelen – Excess urine output vochtintake, diuretica alcohol, DM2 – Restricted mobility mobiliseren of po-stoel – Stool impaction laxeren
• • • • •
Gewichtsverlies Dieetaanpassingen (caffeine irriteert blaas) Vochtinname (6-8 glazen) Stoppen met roken Behandelen obstipatie
BEHANDELING: medicamenteus
BEHANDELING: overig
• Staken negatief werkende medicatie
• Plassen op vaste tijden (promted voiding) • Bekkenbodemtherapie • Catheteriseren
• Urge:
Anticholinergica
(oxybutinine, tolterodine, solifenacine) Cave bijwerkingen: cognitieve problemen droge mond, tachycardie, retentieblaas
• Outflowobstructie obv prostaat: Alfablockers (alfuzosine)
Cave bijwerkingen: orthostatische hypotensie
18
22-1-2016
TAKE HOME • Incontinentie komt vaak voor • Verschillende typen incontinentie • Incontinentie kan worden “genezen” / medicatie saneren • Meeste incontinentie behoeft dus geen medicatie
Mevr de Groot
Er bleek een urineweginfectie te zijn
Laboratorium: Creat 115, GFR 41 (MDRD)
Wat doet u nu?
Mevr de Groot
CARDIOVASCULAIR RISICOMANAGEMENT
GFR naar alle waarschijnlijkheid over of onderschat?
Cockcroft: 28 ml/min
En nu?
Geen nitrofurantoine! Bijvoorbeeld augmentin
Mevr de Groot
Komt weer eens bij de huisarts voor een overleg samen
INHOUD Indicatie
met haar dochter. Behandeldoel
Het gaat thuis steeds moeizamer, de verwardheid neemt toe
Therapie, niet medicamenteus en medicamenteus
Ze vragen zich af hoe nu verder met de zorg
Is er medisch nog iets mogelijk?
19
22-1-2016
CVR INDICATIE • Stel altijd een risicoprofiel op bij patiënten: – met doorgemaakte HVZ, diabetes mellitus (DM), reumatoïde artritis (RA) of chronische nierschade – met een belaste familieanamnese voor HVZ (vader, moeder, broer of zus met HVZ < 65 jaar) – bekend met een systolische bloeddruk (SBD) > 140 mmHg of antihypertensivagebruik – bekend met een totaal cholesterol (TC) > 6,5 mmol/l of statinegebruik – die roken en ≥ 50 jaar
CVR
CVR Risico > 20% (=rood)
Behandeldoel
Preventief - voorkomen overige cardiovasculaire dood
Patiënten zonder of met HVZ, DM of RA • antihypertensiva en/of statines zijn geïndiceerd bij: – ≥ 20% 10-jaarsrisico op ziekte of sterfte door HVZ en SBD > 140 mmHg en/of LDL > 2,5 mmol/l
- voorkomen cardiovasculaire ziekte
“Geef leefstijladviezen aan iedereen met modificeerbare risicofactoren”
KLINIEK
• 70-plussers: weeg voor- en nadelen van behandeling af bij korte levensverwachting, uitgebreide comorbiditeit of polyfarmacie; hanteer bij 80-plussers hogere streefwaarde SBD (150-160 mmHg)
THERAPIE Kortgezegd volgens richtlijn bij geriatrische pt
Therapie is oa gericht op preventie ziekte en sterfte
- Bekende hart en vaatziekten - Alle rokende patienten
Medicamenteus en niet medicamenteus
- Alle pt met RR > 140 mmHg - + familieanamnese - Te hoog cholesterol
Allemaal antihypertensivum en statine
20
22-1-2016
THERAPIE
THERAPIE OUDEREN
Haalbaar? Preventief Wat doe je bij mevrouw de Groot
•Een goede inschatting van individuele karakteristieken, waaronder – functionele status – kwetsbaarheid (frailty) – levensverwachting
THERAPIE
THERAPIE OUDEREN
Haalbaar? Geef niet zomaar iedereen alles Of zomaar iedereen niets, puur op basis van leeftijd Doelgericht preventief Praktijk • Bewezen HV ziekte (bijv CVA, AMI, AP) • DM2
VERWARRING ?!
CASUS
Heeft inmiddels -
Ascal 1 dd 100 mg Simvastatine 1 dd 40 mg Hydrochloorthiazide 1 dd 12,5 mg Oxybutinine 2 dd 2,5 mg Temazepam 1 dd 10 mg an
21
22-1-2016
DISCUSSIE
Mevr de Groot en vele anderen
Hebben uw farmacotherapeutische
Hebben alle zorgverleners hier niet op zitten letten?
expertise en klinisch denkvermogen hard
Hoe nuttig zijn richtlijnen bij ouderen?
nodig!! Hoe ga je hier In de praktijk mee om?
BRONVERMELDING • • • • • •
Zijn er vragen?
• • • •
Farmaceutische kengetallen http://www.medcats.com/FALLS/frameset.htm onderdeel interventions to prevent falls Multidisciplinaire richtlijn delirium, hfd 3 risicofactoren: te downloaden via www.kwaliteitskoepel.nl multidisciplinaire richtlijn dementie, hfd 3 medicamenteuze therapie: te downloaden via www.kwaliteitskoepel.nl Multidisciplinaire richtlijn osteoporose en valpreventie: te downloaden via www.kwaliteitskoepel.nl NHG standaard cardiovasculair risicomanagement: http://nhg.artsennet.nl/kenniscentrum/k_richtlijnen/k_nhgstandaarden/NHGStandaard/M84_std.htm#N69044 Jansen PAF, Brouwers, JRBJ, Clinical pharmacology in Old Persons. Scientifica, 2012: 2012 (1). Te downloaden via: www.ephor.nl Prescribing in the elderly, Jackson, Jansen et al. 2009 Alagiakrishnan, Wiens, Postgrad Med J 2004; 80: 388-93 Spreekuur thuis, dementie
22
