Klimaatverandering
2
7 en 8
Wat is CO2?
Proefjes
De leerlingen: • weten dat CO2 (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. • ervaren of je CO2 kan zien, ruiken en proeven. • weten dat bijna alle levende wezens zuurstof inademen en CO2 uitademen. • weten dat planten CO2 uitademen en zuurstof inademen. • weten dat CO2 altijd vrijkomt als je iets verbrandt. • weten dat CO2 niet giftig is. • weten dat we niet zonder CO2 kunnen. • weten dat CO2 de aarde warm houdt.
Begrippen
de lucht, het gas, de CO2, de koolstofdioxide, de zuurstof, de fotosynthese, de dampkring, de atmosfeer
Materialen
• Knettersnoepjes, een paar per leerling. • Filmpje van Schooltv Beeldbank: Koolstofdioxide – We kunnen niet zonder CO2 • Foto van de aarde vanuit het heelal. Zoek bij Google: afbeeldingen, satellietfoto aarde. • (Voet)bal en flesje water • Werkblad 2: Wat is CO2? • Voor proef 1: • waxinelichtje en lucifers • glas • Voor proef 2: • CO2-brandblusser (Dit moet niet een brandblusser zijn die ook gebruikt wordt bij brand, maar één speciaal voor deze lessen.) • plastic bak • Voor proef 3: • frisdrank met koolzuur • bekertjes, waarvan de helft met deksel • Voor proef 4: • glas half gevuld met water • schoonmaakazijn • soda • 6 rozijnen of gare spaghettislierten • eetlepel
Duur
60 minuten
2. Wat is CO2?
Doelen
www.duurzameleerlijn.nl 3
Inleiding (10 minuten)
Deel knettersnoepjes uit en zeg dat ze nu CO2 hebben gegeten. Blik terug op de e-mail van Texelse Tim. Daarin zegt hij dat klimaatverandering iets te maken heeft met CO2. Maar wat is CO2 eigenlijk? Daarover gaat deze les. Bespreek wat de leerlingen zelf al weten over CO2. Laat vervolgens het volgende filmpje van Schooltv Beeldbank zien: Koolstofdioxide – We kunnen niet zonder CO2. Hierin wordt het volgende uitgelegd: Wat is lucht? In lucht zit zuurstof en CO2. Bijna alle levende wezens ademen zuurstof in en CO2 uit. Bij verbranding komt CO2 vrij. Samen met het zonlicht veranderen groene planten CO2 weer in zuurstof. Dat heet fotosynthese. • Planten maken zoveel zuurstof dat er voor iedereen voldoende is. Zo blijft het gasmengsel in de lucht steeds keurig in evenwicht.
• • • • •
Bespreek het filmpje na. CO2 is hetzelfde als koolstofdioxide, of koolzuurgas. CO2 ademen we uit en het komt vrij bij verbranding. Dit kan een vuurtje zijn, maar ook bijvoorbeeld verbranding van benzine in de motor van een auto. Voor verbranding is zuurstof nodig. Zuurstof verandert bij verbranding in CO2. Geef de leerlingen de opdracht in twee minuten zoveel mogelijk situaties te noemen, waarbij CO2 vrij komt. (Bijv: auto’s, fabrieken, elektriciteitscentrales, motorboten, brommers/scooters, kampvuur, barbecue, gasfornuis, open haard, kachel) Bespreek wat de leerlingen hebben bedacht en maak een lijst op het bord. In al deze situaties komt dus CO2 vrij. Maar wat gebeurt er eigenlijk met die CO2? Om dat te zien, kun je het beste in een ruimteschip stappen en de aarde vanuit de ruimte bekijken. De aarde is in het heelal een bijzondere planeet. Laat het plaatje van de aarde zien. (De naam “aarde” is eigenlijk raar, want als je vanuit een ruimteschip naar de aarde kijkt zou je zien dat we het beter de planeet “water” kunnen noemen.) Wat de aarde bijzonder maakt (en wat anders is dan bij andere planeten) is dat er een hele dunne laag met lucht omheen zit. Dit noemen we de dampkring/atmosfeer. Vergelijk het met een voetbal die nat is (voordoen). De bal is de aarde, het water is de dampkring/atmosfeer. Maak op het bord een schematische tekening van de aarde met daaromheen een ring. Schrijf daarbij: dampkring/atmosfeer.
2. Wat is CO2?
www.duurzameleerlijn.nl 4
Zonder de atmosfeer zou er op aarde geen lucht zijn en dus ook geen leven. CO2 is een belangrijk onderdeel van de dampkring/atmosfeer. Als CO2 wordt uitgeademd, of als het vrijkomt bij verbranding, komt het in de dampkring/ atmosfeer terecht.
Kern (30 minuten)
De proefjes kunnen allemaal als demonstratie gedaan worden door de leerkracht, maar ze kunnen ook in roulatiesysteem door groepjes van twee leerlingen worden gedaan, aan de hand van werkblad 2. Leg uit dat de proefjes gedaan worden om te ontdekken of je CO2 kan zien, proeven en ruiken. Klimaatverandering
7 en 8
2a
Werkblad Wat is CO2?
Proefjes
Jullie gaan proefjes doen om te ontdekken of je CO2 kan zien, proeven en ruiken. Wat heb je nodig? • Voor proef 1: • waxinelichtje en lucifers • glas • Voor proef 2: • CO2-brandblusser • plastic bak • Voor proef 3: • frisdrank met koolzuur • bekertjes, waarvan de helft met deksel • Voor proef 4: • glas half gevuld met water • schoonmaakazijn • soda • 6 rozijnen of gare spaghettislierten • eetlepel Proef 1: Verbranding en CO2 of kaars blussen met CO2 Steek het waxinelichtje aan. Zet het glas over het brandende kaarsje. Wat gebeurt er?
Hoe komt dat denk je?
Voel voorzichtig en schrijf op hoe het voelt.
(20 minuten)
Spreek de proefjes na. Leg uit waarom CO2 een goed blusmiddel is. Als je dit over vuur heen spuit sluit je het af voor zuurstof en dus stopt de brand. CO2 is een gas dat je niet ziet, soms wel kan ruiken of ‘proeven’/voelen. De laatste tijd ontstaat het idee dat CO2 slecht en gevaarlijk is. Soms wordt het zelfs giftig genoemd. Bespreek met de leerlingen dat dit niet waar kan zijn. CO2 zit immers overal om ons heen in de lucht en het zit ook in frisdrank. Zonder CO2 zouden planten niet kunnen leven en zouden wij ook geen zuurstof meer krijgen. Mensen en dieren nemen zuurstof op en ademen CO2 uit. Planten nemen de CO2 op en geven zuurstof af en zo heb je een mooie kringloop van zuurstof en CO2. Beide raken niet op. De kringloop wordt nu verstoord, doordat de mensen fossiele brandstoffen gebruiken voor transport, industrie en het opwekken van elektriciteit. Hiermee komt er te veel CO2 in de lucht. Omdat CO2 de warmte vasthoudt wordt het dus warmer op aarde. Zonder CO2 zou het op de aarde héél koud zijn. Laat de leerlingen de schematische tekening van de aardbol met de woorden dampkring en atmosfeer overtekenen. Tussen aarde en dampkring maken ze kleine tekeningetjes van situaties waarin CO2 wordt geproduceerd
2. Wat is CO2?
Afronding
2. Wat is CO2?
Proef 2: CO2 zien en voelen? Spuit met de brandblusser kort in een plastic bak. Wat uit de brandblusser komt is CO2. Wat zie je?
www.duurzameleerlijn.nl 5
en tekenen ze groene planten, die CO2 weer omzetten in zuurstof. Het mag een tekening worden, zoals in een stripboek zou kunnen staan. NB. Voor de duidelijkheid: koolmonoxide is iets anders. Dit kan ook ontstaan bij onvolledige verbranding (gebeurt niet altijd), maar dit is wel giftig.
Proefjes: • Kaarsje in kalkwater: Materialen: • waxinelichtjes • gasfornuisaansteker • kalkwater (te regelen via TOA OSG) • doorzichtig bakje/pot met deksel Kalkwater is een soort toverwater. Als er CO2 bijkomt dan verandert het van helder water in wittig water. Doe het kaarsje in de pot, giet om het kaarsje een klein laagje kalkwater. Steek het kaarsje aan. Doe de deksel op de pot. Wacht tot het kaarsje uit gaat. Zwenk de pot voorzichtig een paar keer. Wat gebeurt er met het kalkwater? Hoe komt dat? • Ademen in kalkwater Materialen: • kalkwater • reageerbuisje • rietjes Kalkwater is een soort toverwater. Als er CO2 bijkomt dan verandert het van helder water in wittig water. Doe een beetje kalkwater in een reageerbuisje. Blaas via een rietje door het kalkwater. Wat gebeurt er? Hoe komt dat? •
www.expeditionchemistry.nl • ballonnetje-oplaten • koeienuier • bruisraket • colafontein • lavalamp
2. Wat is CO2?
Extra
www.duurzameleerlijn.nl 6
• Kaars blussen met een minibrandblusser Materialen: • waxinelichtjes • bekerglas • schaaltje azijn • bakpoeder (1 zakje) • maatcilinder • lucifers
2. Wat is CO2?
Wat moet je doen? Zet het waxinelichtje in het schaaltje. Steek het waxinelichtje aan. Doe de bakpoeder in de maatcilinder. Voeg 20 ml azijn toe. Laat het mengsel even borrelen. Giet de lucht uit de maatcilinder heel voorzichtig en langzaam in het schaaltje. Er mag geen borrelend mengsel in het schaaltje komen.
www.duurzameleerlijn.nl 7
Klimaatverandering
2a
Proefjes
Jullie gaan proefjes doen om te ontdekken of je CO2 kan zien, proeven en ruiken. Wat heb je nodig? • Voor proef 1: • waxinelichtje en lucifers • glas • Voor proef 2: • CO2-brandblusser • plastic bak • Voor proef 3: • frisdrank met koolzuur • bekertjes, waarvan de helft met deksel • Voor proef 4: • glas half gevuld met water • schoonmaakazijn • soda • 6 rozijnen of gare spaghettislierten • eetlepel Proef 1: Verbranding en CO2 Steek het waxinelichtje aan. Zet het glas over het brandende kaarsje. Wat gebeurt er?
Hoe komt dat denk je?
Proef 2: CO2 zien en voelen? Spuit met de brandblusser kort in een plastic bak. Wat uit de brandblusser komt is CO2. Wat zie je?
Voel voorzichtig en schrijf op hoe het voelt.
2. Wat is CO2?
7 en 8
Werkblad Wat is CO2?
Waarom verdwijnt het denk je?
Waarom zou CO2 een goed blusmiddel zijn?
Proef 3: De smaak en de geur van CO2 Doe in twee bekers een beetje frisdrank. Doe een beetje water in een derde. In frisdrank zitten belletjes (prik). Dit is CO2. Doe een deksel op een van de bekertjes frisdrank en schud goed. Eén van jullie doet zijn ogen dicht. De ander laat de twee bekertjes frisdrank ruiken, zonder te zeggen welke geschud is. Ruik je verschil?
Laat nu uit beide bekertjes proeven. Neem tussendoor een slokje water, om je tong te spoelen. Proef je verschil? Is de smaak anders?
Let op: het gaat echt om de smaak, niet om hoe de prik aanvoelt in je mond! Door het schudden verdwijnt de CO2 uit de frisdrank. Heeft de CO2 smaak? Ja/nee
2. Wat is CO2?
Proef 4: Spelen met CO2 Doe een halve eetlepel soda in het glas met water. Roer de soda goed door het water. Doe er drie eetlepels schoonmaakazijn bij en doe de rozijnen of de spaghetti erbij. Kijk wat er gebeurt. Hoe komt dat?
