Wat eten Nederlandse ouderen en welke interventies zijn er om dit te verbeteren? Jolanda Boer

Wat eten Nederlandse ouderen en welke interventies zijn er om dit te verbeteren? Jolanda Boer

NZO Symposium Voeding en Ouderen| 27-11-2014

Disclosure of speaker's interests

No (potential) conflict of interests

2


Achtergrond ● Sterke toename aantal ouderen ● 95% van de 65-plussers woont thuis ● 86% van de 80-plussers woont zelfstandig ● Gezond eten en bewegen zijn belangrijk om lichamelijk fit te blijven Bron: http://www.nationaalkompas.nl/

3


Voeding beinvloedt risico op veel aandoeningen Ziekte / aandoening

Risicofactor voeding

Hoge bloeddruk

 Natrium/zout

Hart- en vaatziekten Diabetes Beroerte Dikkedarmkanker

        

Verzadigde vetzuren, transvetzuren Fruit Groente Verzadigde vetzuren Voedingsvezels Natrium/zout Alcohol Vleeswaren en rood vlees Groente

Gezichtsstoornissen

 Anti-oxidanten (vitamine C, vitamine E, beta-caroteen)

Cognitieve achteruitgang en/of dementie

 Vitamine A, C, E, B2, B12, foliumzuur  Omega-3 vetzuren  mineralen (selenium/zink)

Sarcopenie

 Eiwit

Osteoporose

 Vitamine D, K  Calcium

Anemie

 Gebrek aan ijzer, foliumzuur en vitamine B12

Dehydratie

 Vocht

4

NZO Symposium Voeding en ouderen| 27-11-2014

Voeding en ouderen ● Ziekte en beperkingen kunnen effect op eetlust hebben ● Ondervoeding – Zelfstandig wonende ouderen zonder thuiszorg: 7% – Ouderen met thuiszorg: 15% – Ouderen in instellingen: 20%-25%

● Energiebehoefte neemt af ● Specifieke aanbevelingen voor: – Vocht – Vitamine B6 – Vitamine D (supplementen) 5


Wat eten Nederlandse ouderen? Veranderingen met het ouder worden Aanbod voedingsinterventies voor ouderen


Voedselconsumptiepeilingen Wat, waar en wanneer voedingsmiddelen worden gegeten

Voor onderbouwing beleid (ontwikkeling en bijsturing)  gezondheidsbescherming  stimulering van een gezonde leefstijl  informatieverstrekking naar consument

Gebruik door anderen:  wetenschappelijk onderzoek, productinnovatie, voorlichting 7


Groningen

Wieringen

Westerveld

Velsen

Hoogeveen Amsterdam Zutphen Zoetermeer Groesbeek Utrecht

Rotterdam

Uden

Borsele 8

Breda

Leudal


Respons: 26%

Gem. en max. leeftijd M: 76,6 en 90 jaar V: 78,4 en 94 jaar

Wie deed mee? N=739

Gehuwd/samenwonend M: 79% V: 39%

Opl. alleen basisschool: M: 11% V: 21% 9


Bronnen van energie en eiwit energie

overig 13%

eiwit koek & gebak suiker & snoep 3% 1%

granen 21% fruit 3%

koek & gebak 9%

aardappelen 3%

zuivel 16%

vet & olie 8%

vlees(waren) 28%

fruit 7% groente 2%

10

vis 6%

granen 20%

groente 3%

suiker & snoep 6%

vis 2%

overig 8%

aardappelen 5%

vlees(waren) 11%


zuivel 25%

Consumptie Zuivel (gram/dag) 400 toetjes 17%

300 200

koffiemelk 3%

melk 48%

kaas 10%

100 0

Mannen

11

Vrouwen

yoghurt 22%


Evaluatie Richtlijnen Goede Voeding

12


Voldoende vitamines en mineralen? Vit B1, B12, E, koper, jodium, ijzer, fosfor, natrium, zink

Geen volksgezondheidsprobleem

Vit D

Inadequaat bij >90% Vit D supplementen: 18%,

Vit A, B2, B6, C ( ) folaat-equiv., selenium

Calcium, kalium, magnesium ( )

13

26%

Mogelijk inadequaat bij 5-15% Voedingsstatusonderzoek Mediaan < adequate inname; tekort? Meer onderzoek nodig: gezondheidseffecten, herziening norm en/of voedingsstatusonderzoek NZO Symposium Voeding en Ouderen| 27-11-2014

Ondervoeding 1. Onbedoeld gewichtsverlies in laatste 6 maanden 2. Bovenarmomtrek 3. Eetlust en functionaliteit (traplopen)

Minder dan 4 kg

4 kg of meer

25 cm of meer

Minder dan 25 cm

Goede eetlust en/of functionaliteit

Weinig eetlust en verminderde functionaliteit

Niet ondervoed

Risico op ondervoeding

Ondervoed

Mannen

89%

1%

9%

Vrouwen

84%

1%

15%

4. Behandelbeleid VCP-ouderen

14


Karakteristieken van ondervoede ouderen* Vaker

Minder vaak

Hoge urbanisatiegraad

Geen significante verschillen

Geslacht en leeftijd

1 of meer chronische ziektes

Opleiding en inkomen

Nederlandse afkomst

Norm actief

Samenstelling huishouden en huwelijkse staat

Gebruik supplementen

Warme maaltijd zelf / Door iemand in huishouden bereid

Gebruik maaltijdservice

* Na correctie voor leeftijd en geslacht 15


Bijdrage van voedingsmiddelengroepen aan de energinname

12%

13%

5% 5% 7%

3% 5% 8%

7%

8%

Suiker & zoetwaren

8%

8%

Fruit

9%

8%

Vetten & olien

10%

10%

16%

17%

Overigen Alcoholische dranken Aardappelen

Koek & gebak Vlees & vleeswaren Zuivel Graanproducten

16

21%

20%

Geen (risico op) ondervoeding

(Risico op) ondervoeding NZO Symposium Voeding en Ouderen| 27-11-2014

Nutriënteninname Geen (risico op) ondervoeding n=657

(Risico op) ondervoeding n=75

1969

1987

76 (15.7) 1.00

79 (16.0) 1.13

213 (43.6)

214 (43.8)

76 (34.4)

78 (34.4)

Voedingsvezel (gram/dag)

21

20

Vitamine D (ug/dag)

4.1

4.2

Folaat equivalenten (ug/dag)

330

332

Vitamine B12 (ug/dag)

5.1

5.2

Calcium (mg/dag)

957

1024

IJzer

10.3

10.2

Energie (kcal) Eiwit Gram/dag (En%) Gram/kg lichaamsgewicht Koolhydraten Gram/dag (En%) Vetten Gram/dag (En%)

17


P=0.006

Discussiepunt: Geen verschil in energie inname Geen (risico op) ondervoeding n=657

(Risico op) ondervoeding n=75

BMI<25 kg/m2 n=147

BMI≥25 kg/m2 n=491

BMI<25 kg/m2 n=38

BMI≥25 kg/m2 n=30

Energie (kcal)

2034

1957

2126

1816

Eiwit Gram/dag Gram/kg lichaamsgewicht

75 1.12

77 0.95

85 1.30

72 0.91

* Gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht

Compensatie? 18


Discussiepunt: Representativiteit VCP-ouderen Chronisch zieken Moeite met traplopen

Laag opgeleide ouderen

Minder vitale ouderen

Vitale ouderen VCP-ouderen

…… 19


Wat eten Nederlandse ouderen? Veranderingen met het ouder worden Aanbod Voedingsinterventies voor ouderen


De Doetinchem Cohort Study ● Prospectieve cohort studie onder volwassenen ● Deelnemers tussen 20 en 60 jaar

● Studie is gestart in 1987 ● Deelnemers worden iedere 5 jaar onderzocht ● Rondes 1993-1997 en 2003-2007 gebruikt

21


Energie inname (Kj/dag) 12000 p<0.0001

10000 p<0.0001

8000

-866 -360

6000

1993-1997 2003-2007

4000 2000 0 Men 22

Women NZO Symposium Voeding en Ouderen| 27-11-2014

10 jaars veranderingen in voedselconsumptie Mannen

Vrouwen

*

1

*

0,5

*

*

Δ en%

*

* *

*

*

0 -0,5

* *

*

*

* *

-1

*

*

* P<0,05

23


*

10 jaars veranderingen in voedselconsumptie Mannen

Vrouwen

1

Δ en%

0,5

0

-0,5

*

*

*

-1

Hoog vet zuivel

Laag vet zuivel

Kaas

* P<0,05

24


Effect van pensionering Met pensioen (n=427)

Niet met pensioen (n=1574)

1 *

Δ en%

0,5

*

0

-0,5

* *

-1 Aardappelen

Hoogvezel brood

Suiker & zoetwaren

Koek & gebak

gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, en de andere life-events * P<0,05

25


Effect van cardiometabole ziekte cardiometabole ziekte

Δ en%

2

geen cardiometabole ziekte

*

1 * 0 *

-1

*

*

-2 Hoogvezel brood

Suiker & zoetwaren

Alcoholische dranken

gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, en de andere life-events

26


Discussiepunt: Leeftijd of tijds effect? Voedselconsumptie in 56-66 jarigen in 1993-1997 versus 2003-2007 Voorbeeld: patat leeftijdseffect

tijdseffect 2

2

*

1,5 1

1993-1997 2003-2007

0,5 0

* *

1993-1997

1

10 jaar later 0,5 0

mannen 27

1,5

*

vrouwen

mannen

vrouwen


Wat eten Nederlandse ouderen? Veranderingen met het ouder worden Aanbod Voedingsinterventies voor ouderen


Aanleiding en bronnen ● Effectieve interventies zijn middel voor gemeentes om preventie en basiszorg dichtbij in de buurt te organiseren ● Overzicht aanbod voedingsinterventies voor ouderen ontbreekt Inventarisatie interventies ● Bronnen: – Interventiedatabase Centrum Gezond Leven, – ZonMW programma’s (4e preventieprogramma, Nationaal programma ouderenzorg)

29

NZO Symposium Voeding en ouderen| 27-11-2014

Aanbod voedingsinventies voor ouderen ● Beperkt in aantal ● Met name gericht op voorkomen van ziekten en aandoeningen ● Het merendeel wordt niet landelijk aangeboden ● Aanbod sluit mogelijk niet aan bij de veelal praktische problemen die ouderen ervaren met (het kopen van) eten en drinken

30


Typen interventies ● Ziektegerichte preventie: n=9 – gericht op meerdere leefstijl factoren › ›

Actief begeleiden van ouderen bij het verbeteren van hun leefstijl Het vergroten van hun kennis over gezondheid en gezonde leefstijl

– gericht op specifieke gezondheidsaspecten › ›

Lichaamsgewicht Cholesterol

● Functioneringsgerichte preventie: n=10 – gericht op zelfstandig wonende ouderen met bepaalde aandoeningen (milde depressieve klachten, diabetes) ›

bewustzijn over eigen gezondheid verhogen of zelfzorg verbeteren

– gericht op ouderen binnen een zorginstelling › 31

Verbeteren voedingstoestand of de voedingszorg NZO Symposium Voeding en Ouderen| 27-11-2014

Effectiviteit bekend voor 8 interventies Interventie

Effect

‘Gezonde voeding en cholesterol’

beter in staat etiketten te lezen

‘Verbeterde zelfzorg in de thuissituatie voor Turkse mannen met diabetes’

vaker rauwkost of sla, minder fruit

‘Transmurale Voedingszorg’

toename lichaamsgewicht, afname functionele beperkingen en valincidenten

‘Genietende Groene Tafel’, ‘Dagopvang op Zorgboerderijen’

grotere inname van energie en vocht

‘Huiskamerambiance model’

Geringere daling in kwaliteit van leven, fijne motoriek en lichaamsgewicht, afname aantal bewoners met ondergewicht

‘Extra voedingszorg na een heupfractuur’

Gunstig effect op de voedingstoestand

‘Zelfmanagement interventie bij chronisch zieke ouderen’

nauwelijks tot geen significante effecten op o.a. zelfmanagementgedrag, gezond gedrag, kwaliteit van leven en zelfvertrouwen

32


Beoordeling Leefstijlinterventies ● Door erkenningscommissie interventies op effectiviteit – Effectief (3 niveaus, sterke, goede, eerste aanwijzingen) – Goed onderbouwd

GEEN ● Door professionals op kwaliteit en uitvoerbaarheid – Goed beschreven

EEN* * Verbeterde zelfzorg in de thuissituatie voor Turkse mannen met diabetes

33


Succesfactoren Niveau

Oudere

Aanbieder

34

Succesfactor • • • •

ontvangen van individuele adviezen aanpassen van de interventie aan persoonlijke behoeften voorlichting door iemand van de eigen cultuur in de eigen taal betrekken van partners bij de interventie.

• •

mogelijkheid om de interventie te koppelen aan andere interventies rekening houden met mobiliteit van de deelnemers (eventueel zorgen voor vervoer) groepsvoorlichting in plaats van zittingsuren brede kennis bij de zorgverleners betrokkenheid van lokale zorgverleners motivatie van de zorgverleners goede samenwerking tussen de betrokken zorgverleners

• • • • •

Beperkt aanbod voedingsinterventies voor ouderen? | 20-102014

Maar……. ● Er zijn maatschappelijke initiatieven die kunnen helpen bij het verkrijgen van een (gezonde) maaltijd – Boodschappenbus – www.thuisafgehaald.nl – Resto van Harte

● Stimuleren sociale contacten

vergroten participatie

● (Nog) niet opgenomen in gangbare interventiedatabases en vaak nog niet onderzocht op effectiviteit ● Mogelijk onvoldoende bekend bij zorgverleners, mantelzorgers, lokale beleidsmakers en ouderen zelf 35


Take home messages ● De aandachtspunten in de voeding voor relatief vitale zelfstandig-wonende ouderen komen overeen met die van de overige Nederlandse volwassenen – Te veel verzadigd vet en zout – Te weinig volkoren graanproducten, fruit en vis ● De meerderheid van de zelfstandig-wonende ouderen volgt de aanbeveling voor vitamine D suppletie niet op. Hierdoor is de vitamine D inname inadequaat

● Er zijn nauwelijks verschillen tussen ouderen met en ouderen zonder (risico op) ondervoeding

36


Take home messages ● Met het ouder worden verschoof de voedselconsumptie van 46-55 jarigen

● Het krijgen van een cardiometabole aandoening was geassocieerd met diverse gezonde veranderingen, terwijl de andere life-events, zoals pensionering geassocieerd waren met ongezondere veranderingen 37


Take home messages ● Aanbod aan voedingsinterventies sluit mogelijk niet aan bij de problemen die bij ouderen spelen ● Onderzoek naar de effectiviteit en implementatie van voedingsinterventies (voor ouderen) moet gestimuleerd worden ● Interventies en in de praktijk goedwerkende initiatieven moeten zichtbaar gemaakt, ondersteund en gepromoot worden

38


Met dank aan Mede-auteurs Saskia van den Berg Sander Biesbroek Simone de Bruin

Marinka Brosens Cathy Rompelberg Daphne van der A

VCP-ouderen team

DCS team

Marga Ocké Elly Buurma-Rethans Evelien de Boer Caroline Wilson-van den Hooven Zohreh Etemad-Ghameshlou José Drijvers Caroline van Rossum

Monique Veschuren Susan Picavet Petra Vissink Anneke Blokstra

39


Meer weten? •

MC Ocké et al. Diet of community dwelling older adults, Dutch National Food Consumption Survey Older adults 2010-2012. RIVM rapport 050413001/2013

•

SW van den Berg et al. Aanbod van interventies gericht op het verbeteren van de voeding van ouderen. RIVM Briefrapport 050431001/2014

40


Wat eten Nederlandse ouderen en welke interventies zijn er om dit te verbeteren? Jolanda Boer

Recommend Documents