Wat blijft komt nooit terug Eindrapport Stadsberaad “Nieuw bouwen in de historische binnenstad”
Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding
4
Hoofdstuk 2 Aanleiding
6
Hoofdstuk 3 Stuurgroep Stadsberaad
9
Hoofdstuk 4 Communicatie
12
Hoofdstuk 5 De uitvoering
16
Hoofdstuk 6 Conclusie en aanbeveling
20
Bijlagen Bijlage A
26
Inleiding brochure stadswandeling
Bijlage B
28
Resultaat antwoordkaarten
Bijlage C
34
Resultaat poll
Bijlage D
36
Stadsdebat
Bijlage E
42
Selectie twitterberichten
Bijlage F
45
Particuliere initiatieven
Foto’s bovenste rij: Schuitenmakersstraat 12-14, Wijnstraat 150-152, Statenplein. Middelste rij: Boogjes, Stadhuisplein 1, Vest 74. Onderste rij: achterzijde Museum, Museumstraat 67, Voorstraat 240
Foto’s bovenste rij: Elfhuizen, Schuitemakersstraat 12-14, Kuipershaven 25. Middelste rij: Wijnstraat 24-32, Wolwevershaven 10, Hofstraat. Onderste rij: Augustijnenkamp, Grotekerksbuurt 47, Spuiboulevard 99
Hoofdstuk 1
>
De aanleiding was het reconstructieplan van onder andere stedenbouwkundige Van Embden. Daarna kwam een periode van de grote stadsvernieuwingsprojecten, de ontwerpen van toonaangevende architecten zoals Quist, Weber, Bos en EGM waren in verband met de tijdgeest (economische crisis) vooral gericht op goedkoop bouwen, met als resultaat een nogal ‘schrale’ architectuur. Na deze periode werd ‘duurdere’ nieuwbouw mogelijk (o.a. Kuipershaven, Wijnstraat, Statenplein), waarover de meningen zeer verdeeld blijken te zijn. De discussie over de vermeende tegenstelling tussen modern of historiserend of traditionalistisch bouwen speelt landelijk. Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) Rotterdam organiseerde in 2010 debatten over de positie en betekenis van traditionalisme in de hedendaagse architectuur en stedenbouw. Aanleiding voor deze debatten vormde het verschijnen van de publicatie De nieuwe traditie van Vincent van Rossem en Hans Ibelings.
Foto: Wijntraat 4 - 14
4
geboden. In deze debatreeks was de conclusie dat de discussie meer zou moeten gaan over duurzaamheid en sociale verbanden, over het contact tussen mensen onderling en tussen mensen en gebouwen.
Het NAi Rotterdam organiseerde in 2010 debatten over de betekenis van traditionalisme in de hedendaagse stedenbouw
Conclusie was dat traditioneel ogende architectuur juist zeer modern of vernieuwend kan zijn, maar de omgekeerde benadering is ook bekend, moderne architectuur kan ook traditioneel zijn. Het is niet zwart/wit, een meer ‘grijs’-denken is
5
Hoofdstuk 1
Inleiding
Een discussie over bouwen in de historische binnenstad is van alle tijden. In Amsterdam was er één rond 1900 waarbij gesproken werd over stedenschennis. In Dordrecht heeft in de jaren ’70 ook een brede discussie in de stad plaatsgevonden over het bouwen in de historische stad.
Hoofdstuk 2
>
Hij heeft zijn mening vast laten leggen en deed een oproep voor een breed stadsberaad net voor hij op 9 oktober 2010 overleed. Tijdens de begrotingsbehandeling op 9 en 10 november 2010 is een door Beter voor Dordt hiertoe ingediende motie met de grootst mogelijke meerderheid aangenomen.
Motie: Stadsberaad over toekomst Historische Binnenstad
De gemeenteraad van Dordrecht, in vergadering bijeen op 9 en 10 november 2010 ter behandeling van de Begroting 2011 en de Meerjarenraming 2012-2014; Constaterende dat: • het onderwerp historische binnenstad leeft in de stad • met de komst van een nieuw Bestemmingsplan Binnenstad en een nieuwe Welstandsnota er reden is om te bezien of er behoefte is aan meer, dan wel aangescherpte kaders Foto: Wijntraat 24 - 32
6
• een definitie van het gebied dat behoort tot de historische binnenstad verheldering kan brengen • de nieuwe bestuursstijl van raad en college ook in bovenstaande documenten een vertaalslag dient te krijgen • oud-raadslid Jens van der Vorm - de Rijke zich tot aan zijn dood heeft ingezet voor een inspanning van de raad in gemeenschappelijkheid op dit dossier Is van mening dat: • dit onderwerp zich leent voor een breed Stadsberaad, een maatschappelijk debat tussen stad en politiek Overwegende dat: • het aan de gemeenteraad is om de kaders van beleid te bepalen • er nieuwbouw in de historische binnenstad is die als niet passend wordt ervaren door verschillende groepen inwoners en maatschappelijke organisaties • deze belanghebbenden zich beperkt in hun beïnvloedingmogelijkheden en niet voldoende gehoord voelen • de gemeenteraad in het kader van de nieuwe bestuursstijl graag met inwoners en organisaties in gesprek wil om hen te consulteren alvorens kaders vast te stellen
7
Hoofdstuk 2
Aanleiding
Jens van der Vorm, raadslid van Beter voor Dordt, streed voor het behoud van de historische binnenstad. Hij vond dat er teveel onaangepaste nieuwbouw in de binnenstad werd neergezet, tot onvrede van de bewoners. Bovendien vond hij dat die bewoners te laat werden betrokken bij de besluitvorming.
• de gemeenteraad deze bevoegdheid langere tijd niet actief uitgeoefend heeft en hier nu actief en participatief invulling aan wil geven
Verzoekt het college een voorstel uit te werken om: • te komen tot de organisatie van een Stadsberaad in januari 2011 dat moet leiden tot een gedragen visie op behoud van en bouwen in de historische binnenstad, welke als kader kan dienen voor het college bij het nieuwe Bestemmingsplan Binnenstad en de nieuwe Welstandsnota
• deze visie bestaat in elk geval uit - een heldere definitie van de term 'Binnenstad'. Welk gebied van onze gemeente behoort daartoe, waar lopen de grenzen?
Hoofdstuk 3
Stuurgroep Stadsberaad
>
- duidelijkheid over 'passendheid'. Wat is nieuwbouw die past in de historische binnenstad? Is dit alleen historiserend bouwen of past daar ook moderne architectuur bij en hoe kaderen we die passendheid in zodat dit toetsbaar is? - een visie op de procedure waarbij een uitspraak wordt gedaan of, en zo ja wanneer en op welke wijze, inwoners en maatschappelijke organisaties een rol krijgen in het proces rondom aanvraag en verlening van sloop- en bouwvergunningen voor de binnenstad • voor dit debat zowel inwoners als vakinhoudelijke experts, bewonersorganisaties en andere belangenorganisaties uit te nodigen • de kosten hiervoor à max. € 10.000,- te dekken uit het restant budget communicatie Begrotingswijzer en de precieze invulling van het Stadsberaad over te laten aan de Agendacommissie van de gemeenteraad.
Aanleiding? Een Stadsberaad in 2011 dat moet leiden tot een gedragen visie op behoud van en bouwen in de historische binnenstad
Hoofdstuk 2
Foto: Wijntraat 150
8
9
De volgende opdracht is geformuleerd: ‘Het college is gevraagd een Stadsberaad te organiseren, met als doel te komen tot een gedragen visie op behoud van en bouwen in de historische binnenstad. Hiermee zal een kader gevormd worden ten aanzien van het Bestemmingsplan Binnenstad en de Welstandsnota. De raad is bevoegd deze kaders vast te stellen.’ 3.2 Samenstelling Stuurgroep De Stuurgroep Stadsberaad bestaat uit vertegenwoordigers van de Vereniging Oud Dordrecht, Historisch Platform Dordrecht, Stichting De Stad, college, gemeenteraad en ambtelijke ondersteuning. Voorzitter stuurgroep, wethouder o.a. Binnenstad: • Piet Sleeking Stichting Historisch Platform en Platform Stedelijke Herdenking: • Elisabeth van Heiningen • Hans Berrevoets (vervanger)
Hoofdstuk 3
Vereniging Oud-Dordrecht: • Kees Sigmond • Henk Bax (vervanger)
10
Stadswandeling langs een aantal voorbeelden van nieuwbouw in een historische omgeving
Stichting De Stad: • Bertus de Kock • Cees de Wit • Bert te Kiefte (vervanger) • Hendrik Groeneweg (vervanger) Vertegenwoordigers namens een aantal fracties: • Leny Kuhlemeier, Beter voor Dordt • Jacqueline van Dongen, Beter voor Dordt • Dirk Pols, VVD • Joke Heijmans, Partij van de Arbeid • Jan Lagendijk, Partij van de Arbeid (vervanger) Ambtelijk: • Heleen Kromkamp, hoofd Ruimtelijke Realisatie Stadsontwikkeling • Hanneke van Asdonck, communicatieadviseur • Ivana Stuurman, secretariële ondersteuning • Rick Naaktgeboren, programmamanager Stadsontwikkeling
3.3 Aanpak Het Stadsberaad is een concretisering van bestuurlijke vernieuwing zoals beschreven in het politiek akkoord; kernwoorden daarbij zijn transparantie, actief luisteren, continuïteit, dialoog en draagvlak. Het Stadsberaad geeft op een duidelijke wijze invulling aan het motto van het college ‘Oor voor de stad, oog voor de toekomst’. Het participatiemodel omvat drie ringen van invloed: meeweten, meedenken en meewerken. In het Stadsberaad is met name aan die eerste twee ringen van invloed invulling gegeven. Voor een geslaagd Stadsberaad is het van belang dat deelnemers op de hoogte zijn van en een gefundeerde mening kunnen vormen over het onderwerp. In het kader van ‘meeweten’ is besloten de deelnemers eerst te informeren over het vraagstuk door het organiseren van een stadswandeling in het voorjaar, gevolgd door een symposium in het najaar. Kort na het symposium kon daarop het eigenlijke Stadsberaad plaatsvinden in de vorm van een debat.
Het Stadsberaad bestond dus uit drie onderdelen: • een stadswandeling langs een aantal voorbeelden van nieuwbouw in een historische omgeving • een symposium met prominente inhoudelijke sprekers • het stadsdebat In het kader van ‘meedenken’ is een zogenaamde poll geplaatst op de website met vragen en een forum. Een communicatieplan is opgesteld om meer doelgroepen te bereiken in het kader van het ‘meeweten’. De communicatiedoelen zijn beschreven in het hoofdstuk ‘Communicatie’.
Uitnodigingen Stadswandeling
11
Hoofdstuk 3
3.1 Opdracht Op 15 februari 2011 is de gemeenteraad akkoord gegaan met het voorstel inzake opzet en inhoud van het Stadsberaad over de Toekomst van de Historische Binnenstad.
Hoofdstuk 4
Communicatie
>
Er is een communicatieplan gemaakt voor het Stadsberaad. Het doel is om een gedragen visie op behoud van en bouwen in de historische binnenstad te krijgen. Het Stadsberaad is vorm gegeven met de concerncommunicatie Stijl van het Huis. 4.1 Doelgroepen De externe doelgroepen die zijn benaderd zijn de inwoners van de binnenstad, alle inwoners van Dordrecht, inwoners van Nederland, lokale, regionale en landelijke pers, vakpers. In het bijzonder zijn professionals (het Historisch Platform, platform Stedelijke Herdenking, Stichting De Stad, Vereniging Oud Dordrecht en architecten) benaderd. De interne doelgroepen die zijn benaderd zijn het college, raadsleden en ambtenaren, via Intranet. Middelenmix Algemeen: • website www.dordrecht.nl/stadsberaad is online gegaan • informatie op de wijkwebsite Binnenstad • artikelen op ‘Actueel’ op de website www.dordrecht.nl • link op de startpagina van de gemeentelijke website ‘Dordrecht uitgelicht…’ naar www.dordrecht.nl/stadsberaad • de poll was vanaf 9 augustus actief • persbericht naar vak- en landelijke pers • gebruik sociale media • uitnodigingen naar de pers voor de verschillende onderdelen
Stadswandeling 28 mei: • op de website www.dordrecht.nl/ stadsberaad is een oproep geplaatst om mee te wandelen • er is een account aangemaakt van het stadsberaad op facebook, hyves en linkedin. Hierop is de oproep geplaatst • op 11 mei 2011 is er een persbericht naar lokale en regionale pers gestuurd • oproep in het Gemeentenieuws van 11 mei 2011 • er is een boekje samengesteld met de route van de stadswandeling. Dit boekje is verkrijgbaar bij Intree Dordrecht en te downloaden van www.dordrecht.nl/stadsberaad • op 18 mei 2011 bericht op Intranet van de gemeente Dordrecht • er is een digitale uitnodiging voor de wandeling gestuurd naar het college, raadsleden en naar de ‘achterban’ van de stuurgroepleden
12
13
Hoofdstuk 4
Foto: Groenmarkt
Debat 12 oktober: • op de website oproep geplaatst om deel te nemen aan het debat • alle deelnemers van de wandeling en het symposium hebben een digitale uitnodiging ontvangen • bericht op sociale media
Hoofdstuk 4
Bij het debat in de Kleine Zaal van Schouwburg Kunstmin zijn de stoelen in een ‘rondom 10’ opstelling geplaatst, zodat alle deelnemers goed zicht hadden en makkelijk actief konden deelnemen. Het debat werd ondersteund met twitterberichten op een scherm en een live videostream. De videostream is door meer dan 370 gebruikers bekeken.
Tijdens het debat zijn 282 tweets verstuurd. De hashtag #stadsberaad stond enige tijd op de 13e plaats van meest besproken onderwerpen op twitter (trending topics) in Nederland. Helaas had Kunstmin een onbetrouwbare internetverbinding. *Zie bijlage E voor alle tweets De teksten van het symposium en het debat zijn te downloaden op www.dordrecht.nl/stadsberaad. 4.3 Poll Inwoners hadden de mogelijkheid om hun mening te geven via de poll van het Stadsberaad. De oproep om de poll in te vullen is gedaan via het Gemeentenieuws van 17 augustus, Intranet, www.dordrecht.nl/stadsberaad en sociale media.
Foto’s bovenste rij: details oude en nieuwe architectuur. Middelste rij: foto’s symposium 5 oktober. Onderste rij foto’s: enkele beelden van het debat op 12 oktober j.l.
14
15
Hoofdstuk 4
Symposium 5 oktober: • op de website is een oproep geplaatst om deel te nemen aan het symposium • alle deelnemers aan de wandeling hebben een digitale uitnodiging ontvangen • het college, raadsleden en ‘achterban’ van de leden van de stuurgroep hebben een papieren uitnodiging ontvangen • uitnodiging in het Gemeentenieuws van 14 september 2011 • digitale afmelding op 20 september van het symposium aan alle aanmelders, daarna nieuwe datum digitaal doorgegeven • bericht op sociale media, website, Intranet
Hoofdstuk 5
De uitvoering
>
5.1 Stadswandeling De stadswandeling vond op 28 mei 2011 plaats. Er waren ca. 80 enthousiaste en actieve deelnemers die werden verdeeld over 4 groepen. De wandelingen startten in Intree Dordrecht en werden begeleid door zowel een architect of stedenbouwkundige als een historicus. De wandelingen waren zeer geanimeerd en duurden soms ca. 3 uur. De wandeling is vervolgens ook via de site en een gratis brochure aangeboden.
Op het forum ontstond veel discussie over de formuleringen ‘beetje of heel modern bouwen’.
*De tekst van de brochure staat in bijlage A
uitkomsten en enige reacties van het forum
*In bijlage C zijn percentages van de weergegeven
*De resultaten van de antwoordkaarten zijn opgenomen in bijlage B
Foto: Kuipershaven 189
16
5.3 Symposium De oorspronkelijke datum voor het symposium was woensdag 21 september en zou plaatsvinden in het Dordrechts Museum. Op het allerlaatste moment is besloten om het symposium uit te stellen. Eén van de sprekers, Maarten Schmitt, werd namelijk op 20 september met spoed opgenomen in het ziekenhuis. In allerijl is gezocht naar een alternatieve datum en een alternatieve spreker. Vanwege de te verwachten drukte is ook gezocht naar een alternatieve locatie. Dat is gelukt. Het symposium 'Nieuw bouwen in de historische binnenstad van Dordrecht', de tweede stap naar het stadsdebat, vond vervolgens plaats op 5 oktober in de Kleine Zaal van Schouwburg Kunstmin. Het werd voor veel deelnemers een inspirerende avond.
5.2 Poll Op de website kon tot 17 oktober 2011 een poll ingevuld worden en kon men een reactie geven via het forum. Zo’n 200 respondenten hebben gebruik gemaakt van deze optie. 17
Hoofdstuk 5
Aan de deelnemers is deze brochure uitgereikt met de kaart van de wandeling en foto’s van de panden. Achterin zat een antwoordkaart met de volgende vragen: • Welk gebouw uit de wandeling is naar uw mening een goed voorbeeld voor hoe we in Dordrecht met nieuwbouw in de historische binnenstad moeten omgaan? • Wat maakt dit gebouw naar uw mening een goed voorbeeld? • Welk gebouw uit de wandeling is naar uw mening een slecht voorbeeld voor hoe we in Dordrecht met nieuwbouw in de historische binnenstad moeten omgaan? • Wat maakt dit gebouw naar uw mening een slecht voorbeeld?
5.4 Stadsdebat Op 12 oktober 2011 vond het Stadsdebat plaats. Er waren zo’n 150 belangstellenden in de Kleine Zaal van Schouwburg Kunstmin, geformeerd in een ‘rondom 10’ opstelling. Het debat kon live gevolgd worden via een stream op www.dordrecht.nl/stadsberaad en via twitter. Onder leiding van debatleider Kim Bruggeman gaven meerdere inwoners, deskundigen en betrokkenen hun mening over de nieuwbouw in de binnenstad. *In bijlage D vindt u een compilatie van de uit-
Vincent van Rossem:
“Het allerbelangrijkste is NIET SLOPEN” Vincent van Rossem kwam met een analyse over de historische stad, waarin alle eeuwen zijn vertegenwoordigd. Met voorbeelden uit de Amsterdamse binnenstad maakte hij zijn boodschap duidelijk. De maat en de schaal ziet Van Rossem als de kern van het probleem van nieuwbouw in historische binnensteden. De Welstandscommissie kan op weinig begrip van Van Rossem rekenen. “Je vraagt je af waar ze goed voor zijn.”
spraken die deze avond gedaan zijn *In bijlage E een compilatie van de twitter-
De centrale boodschap van alle sprekers was: “Het Stadsberaad is van alle tijden”.
opinie van de spreker
berichten
De volledige teksten kunt u downloaden van www.dordrecht.nl/stadsberaad
Over de architecten zegt hij: “Je kunt tegen moderne architectuur zijn, maar je moet vooral tegen slechte architectuur zijn. Het is moeilijk om tegenwoordig nog een tijdloos gebouw neer te zetten.” Volgens hem moeten tradities en ambachten weer een aanmerkelijk belang gaan hebben in de curricula van ontwerpopleidingen. Van Rossem sluit af met zijn eindboodschap: “Het allerbelangrijkste is NIET SLOPEN. Dan heb je ook het probleem niet dat je er iets nieuws moet bouwen.”
Hoofdstuk 5
opinie van de spreker Karel Emmens:
Paul Meurs:
“Wat we nu lelijk vinden, roept mogelijk over 70 jaar waardering op”
“Beleid moet complementair zijn aan de stad”
Karel Emmens gaf een kijkje in de keuken van de Welstands- en Monumentencommissie. Hij ging in op de kaders en instrumenten die beschikbaar zijn om bouwplannen te beoordelen en zoemde voornamelijk in op de juridische kaders en de toetsing door de Welstandscommissie. De gemeente en de Welstandscommissie beoordeelt een plan op de stedenbouwkundige- en cultuurhistorische context, op de korrel en de bouwmassa, op gevelcompositie, het materiaal- en kleurgebruik. Hij waarschuwde de aanwezigen: “Als een pand geen beschermde status heeft, dan kan het gesloopt worden.” De 19e eeuwse schil bestempelde hij als gevarenzone. “Het bestemmingsplan laat daar veel ruimte aan hoogbouw: let op de consequenties.” Smaak achtte de heer Emmens als ondergeschikt in de beoordeling. “Wat we nu lelijk vinden, roept mogelijk over 70 jaar waardering op.”
18
opinie van de spreker
Paul Meurs sloot de avond af met een betoog waarin hij vooral de aandacht vroeg voor de context van de stad. Zijn focus lag op het gebiedsniveau, de structuur van de stad. Het gaat daarbij om authenticiteit (een doorleefde stad), integriteit (de samenhang tussen openbare ruimte, tussenruimte en de panden) en immateriële waarde (de verhalen en betekenissen) van een stad. “Zorgen maken over andere belangen dan de individuele is uit de mode. Gelukkig zijn er toch mensen die zich het belang van de stad aantrekken.” Hij noemt als oplossing voor de onvrede over de bebouwing vooral het opstellen van een beeldkwaliteitplan. “Het belangrijkste is dat het beleid complementair aan de stad moet zijn.” Hij sluit af met de boodschap: “Het gaat er niet om welke stijl je kiest, als je het maar goed doet en het neerzet waar het past. Past het niet, zet het dan daar niet neer.”
19
Hoofdstuk 5
De drie sprekers gingen vanuit hun eigen achtergrond in op het thema ‘nieuw bouwen in historische binnensteden’: • Karel Emmens oud-voorzitter van de Welstands- en Monumentencommissie van de gemeente Dordrecht en bouwhistoricus • Vincent van Rossem hoogleraar Monumenten en Stedenbouwkundige vraagstukken aan de Universiteit van Amsterdam • Paul Meurs hoogleraar Restauratie aan de TU Delft, architect en eigenaar van onderzoeksbureau Steenhuis en Van Meurs in Schiedam.
Hoofdstuk 6
Conclusie en aanbeveling
>
6.1 Inleiding Het doel van het Stadsberaad was om de discussie in de stad op gang te brengen over het bouwen in de historische binnenstad. Deze missie is geslaagd getuige de grote opkomst bij zowel de stadswandeling als het symposium en het finale stadsdebat. Maar ook getuige de particuliere initiatieven rondom het onderwerp zoals www.stadsberaad.nl, www.A078.nl, en de enquête in AD De Dordtenaar. De opdracht aan de stuurgroep Stadsberaad was een breed gedragen visie te formuleren voor ‘(nieuw) bouwen in de historische binnenstad’. Deze visie moest in elk geval bestaan uit:
• duidelijkheid over 'passendheid'. Wat is nieuwbouw die past in de historische binnenstad? Is dit alleen historiserend bouwen of past daar ook moderne architectuur bij en hoe kaderen we die passendheid in zodat dit toetsbaar is?
Foto: Wijnstraat 168
20
• een visie op de procedure waarbij een uitspraak wordt gedaan of, en zo ja wanneer en op welke wijze, inwoners en maatschappelijke organisaties een rol krijgen in het proces rondom aanvraag en verlening van sloop- en bouwvergunningen voor de binnenstad.
Een gedeeld gevoel was niet zozeer de tegenstelling tussen historiserend en nieuw bouwen als wel ‘de liefde voor de stad’
6.2 Algemene conclusie Na afloop van het stadsdebat was er, ondanks de soms heftige uitspraken over en weer, toch ook een zekere consensus. Een gedeeld gevoel was niet zozeer de tegenstelling tussen historiserend en nieuw bouwen als wel ‘de liefde voor de stad’. Een opdrachtgever of architect met liefde en aandacht voor de stad kan kwaliteiten toevoegen, ook met nieuwbouw. Een ander gedeeld gevoel was dat de stad veel kwetsbare plekken heeft, waar bescherming nodig is, maar ook minder kwetsbare plekken heeft, waar makkelijker aanpassing mogelijk is.
21
Hoofdstuk 6
• een heldere definitie van de term 'Binnenstad'. Welk gebied van onze gemeente behoort daartoe, waar lopen de grenzen?
Het gebruik van interactieve middelen heeft een grotere betrokkenheid opgeleverd.
Hoofdstuk 6
6.3 Definitie ‘Binnenstad’ Het Stadsberaad gaat om het behoud van en bouwen in de ‘historische binnenstad’. Inhoudelijk is de vraag meegegeven welk gebied daartoe behoort en waar de grenzen lopen. Binnen de stuurgroep Stadsberaad is het gebied gedefinieerd. De ‘binnenstad’ omvat in dit kader het beschermd stadsgezicht in de historische binnenstad. Het gebied ligt ten noorden van de Spuihaven en Riedijkshaven.
22
6.4 ‘Wat is passend’ Wat is nieuwbouw die past in de historische binnenstad? Is dit alleen historiserend bouwen of past daar ook moderne architectuur bij en hoe kaderen we die passendheid in zodat dit toetsbaar is? Conclusie Passende nieuwbouw houdt rekening met de korrelgrootte met de juiste verhouding, met vorm, formaat en detaillering. Passende nieuwbouw houdt ook rekening met de eigenheid van een locatie, de details van een bepaald gebied. De intentie van een ingreep moet de aanvulling zijn van het kenmerkende van het gebied, niet de mutatie. In een historisch gebied kun je per zone bepalen wat dat gebied nog kan hebben. Plekken in de stad die al mooi in elkaar zitten moet je laten zoals het is, die zijn af. Daar moet zeer terughoudend omgegaan worden met sloop. Er moet nader onderzoek plaatsvinden hoe dit in een beeldkwaliteitplan vastgelegd kan worden. De stad moet zowel oog hebben voor de architect die vooruit wil, als voor hen die terug willen grijpen op de historie. Maar met een matige architect scoor je nooit meer dan een 6, de gemeente zou zeker bij gevoelige plekken vooraf nadere voorwaarden kunnen stellen. Op basis van Beschermd Stadsgezicht kan het college meer richting geven en specifieke nadere eisen stellen.
Passende nieuwbouw houdt rekening met de eigenheid van een locatie, de details van een bepaald gebied
Aanbeveling • Stel een beeldkwaliteitplan op voor de binnenstad. Onderzoek de juridische status van dit beeldkwaliteitplan • Maak een toetsingskader 6.5 Procedure en inspraak Wanneer en op welke wijze krijgen inwoners en maatschappelijke organisaties een rol in het proces rondom aanvraag en verlening van sloop- en bouwvergunningen voor de binnenstad? Conclusie De veronderstelde kloof tussen de professionaliteit van ‘de architect’ en de gewenste democratie van ‘de burger’ is niet zo groot. Maar burgers willen wel eerder bij het proces betrokken worden. Dat kan bijvoorbeeld door burgers als belanghebbende te erkennen, in de vorm van een rechtspersoon. Beide partijen staan open
voor een toenadering. Betrek hierbij ook partijen die niet tijdens het debat aanwezig waren, zoals projectontwikkelaars en opdrachtgevers. Er is een onderscheid tussen informatie en inspraak en er is een onderscheid tussen algemeen belang (context van de stad) en individueel en specifiek belang (omwonenden). Belangrijk in deze is om geen verkeerde verwachtingen te wekken. Er bleek nog veel onduidelijkheid over de rol en het functioneren van de welstand en de Welstands- en Monumentencommissie. De vergaderingen van de commissie zijn openbaar toegankelijk, burgers en omwonenden kunnen vragen stellen en een toelichting vragen. De vergaderingen zijn nu overdag, maar zouden incidenteel of structureel ’s avonds gehouden kunnen worden, afhankelijk van het onderwerp.
23
Hoofdstuk 6
De ogenschijnlijke tegenstelling tussen burger en architect werd het mooist verwoord in de ‘balans tussen democratie en professionaliteit’. De bewoners hebben een wens tot een grotere betrokkenheid. De grote zorg bij een deel van het publiek dat er zomaar gesloopt kan worden in de stad is (deels) weggenomen. Er mag niet zomaar gesloopt worden zonder goedgekeurd bouwplan. De bezorgdheid bij een deel van het publiek over de te bebouwen hoogten is ook (deels) weggenomen, daarin is al voorzien binnen het huidige Bestemmingsplan Binnenstad. Anderen vinden in dit kader de hoogten die het bestemmingsplan toe laat te ver gaan, zeker met de vrijstelling die B en W nog kunnen geven om af te wijken.
Bij belangrijke en gevoelige onderwerpen kunnen belanghebbenden uitgenodigd worden om de bijeenkomst bij te wonen. Het is ook te overwegen om, vergelijkbaar met de persberichten van de gemeente, een abonnement op de agenda van de Welstands- en Monumentencommissie in te voeren. Aanbeveling • Ontwikkel een informatieplicht voor ontwerpen aan de voorkant met bewoners • Gebruik bestaande overleggen om de inspraak beter te organiseren, bijvoorbeeld door een koepel van bestaande buurtverenigingen in de binnenstad • Verenigingen gericht op het beschermen van monumentale en beeldbepalende waarden, zoals de Vereniging Oud-Dordrecht, kunnen samen met een eventueel op te richten stichting Vrienden van de Binnenstad van Dordrecht betrokken burgers als ‘belanghebbenden’ een mogelijkheid tot inspraak geven • Maak een protocol of stappenbeschrijving hoe en wie wanneer betrokken wordt bij nieuwbouwplannen • Verbeter de communicatie en toegankelijkheid rondom welstand en de Welstandscommissie
Hoofdstuk 6
6.6 Context van de stad Beschouw in eerste instantie de binnenstad als geheel en zoom daarna in op gebieds- en pandniveau.
24
Conclusie • De binnenstad is een bijzonder fraaie staalkaart van alle perioden uit haar geschiedenis; met een afgewogen balans tussen oud en nieuw. Maar de stad moet wel kunnen reageren op economische veranderingen: alleen een dynamische stad kan overleven • Bezint eer ge begint en wees zeer terughoudend met sloop.
Bijlagen
>
Wat blijft komt nooit terug
Aanbeveling • Sta meer functiemenging toe in het Bestemmingsplan Binnenstad om leegstand te voorkomen en om in te kunnen spelen op economische verandering • Vrijkomende (grote) locaties in de binnenstad geven een kans om deze te herintegreren in de structuur van de historische binnenstad. Aanvullende specifieke bepalingen m.b.t. korrelgrootte, bebouwingshoogte, enz. voor dergelijke (toekomstige) binnenstadslocaties kunnen worden opgenomen in het Bestemmingsplan Binnenstad • De opdrachtgever (particulier of projectontwikkelaar) heeft een bepalende rol in nieuwbouw: maak hen bewust van die positie Foto: Wolwevershaven 25
25
Inleiding brochure Stadswandeling 28 mei Bijlage A Stadsberaad
De wandeling
Is het juist hier, waar we de verbinding tussen toen en nu moeten zoeken? Waar zo zichtbaar is hoe geschiedenis zichzelf verlengt en aanvult en ons vraagt het verhaal te bewaren. Ooit was het in deze haven een drukte van belang, stapels goederen vulden de kades. Waar eeuwen geleden de havens ons rijkdom brachten en de monumentale panden vertellen hoe groot de welvaart was, dobberen nu moderne plezierjachten. Op de achtergrond de Grote Kerk. Een bouwwerk met grootse geschiedenis. De eeuwenoude geschiedenis van het gebouw vertelt het verhaal van mensen. Gedoopt, getrouwd en begraven. Verdriet en geluk, dit gebouw verbindt de mensen en de tijd. De Dordtse historische bebouwing en inrichting van de binnenstad zijn onlosmakelijk verbonden met onze geschiedenis. Ons erfgoed, een schatkamer van ongekende waarde. Hoe bewaren wij dat voor de toekomst? Voor vele Dordtenaren is nieuwbouw in de historische binnenstad een punt van zorg. Grijpen we daarmee in in de geschiedenis? Willen we voor de toekomst iets toevoegen uit onze tijd? En hoe? Dient ‘nieuw’ onopvallend aan te sluiten op de structuur van de historische panden zodat deze het prominente beeld bepalen? Of mag een nieuw pand in een monumentale omgeving schreeuwen om aandacht? De sloophamer heeft de afgelopen vijftig jaar ingrijpend en onomkeerbaar werk verricht. In de jaren zestig en zeventig heette dat ‘saneren’. Een geliefd oud postkantoor ging tegen de vlakte, er herrees een betonnen warenhuis. Voortschrijdend inzicht heeft ons hier vooral spijt gebracht. Maar hoe zit het met minder bekende plaatsen waar nieuwbouw detoneert of harmonieert? Daartoe organiseert de gemeente het zogenaamde Stadsberaad over ‘Nieuw bouwen in de historische binnenstad van Dordrecht’.
Bijlage A
Doel van het Stadsberaad is te bepalen hoe in Dordrecht wordt omgegaan met het bouwen in de historische binnenstad. Daaruit willen we lessen trekken die mogelijk kunnen leiden tot het aanpassen van het welstands- en monumentenbeleid. Om een zo breed mogelijke groep geïnteresseerden bij deze discussie te betrekken, is besloten de deelnemers eerst te
26
Boekje Stadswandeling
informeren over de problematiek door het organiseren van een stadswandeling in het voorjaar, gevolgd door een symposium in het najaar. Kort na het symposium kan dan het eigenlijke Stadsberaad plaatsvinden in de vorm van een debat. Het Dordtse Stadsberaad bestaat dus uit drie onderdelen: • een stadswandeling langs een groot aantal voorbeelden van nieuwbouw in een historische omgeving • een symposium met prominente sprekers • en als sluitstuk een groot Stadsberaad in debatvorm
Hiermee wil het stadsbestuur komen tot een breed gedragen visie op behoud en vernieuwing van de historische binnenstad. Een visie van en voor iedereen. Hier vertellen gebouwen ons verhaal, onze geschiedenis. Historisch besef laat ons weten wat we doorgeven aan de toekomst. En wat het belang is van datgene dat we zelf aan die geschiedenis toevoegen. Met deze wandeling en uw mening kunt u úw voetsporen achterlaten in de toekomst van onze geschiedenis. Dit boekje dient als begeleiding voor de deelnemers aan de stadswandeling, die voert langs plaatsen die bij kunnen dragen aan uw mening over bouwen in een historische omgeving. Het is de bedoeling dat u tijdens de wandeling op een onbevooroordeelde manier kijkt naar de gekozen objecten. Daarbij hopen we dat u verder komt dan alleen een oordeel over ‘mooi of lelijk’. Daarom helpen we u graag met een aantal vragen op weg. Achterin het boekje vindt u een uitscheurkaart. Ook hierop hebben we enkele vragen geformuleerd. We zouden het fijn vinden als u deze beantwoordt, en de kaart naar ons terugstuurt. Het adres staat op de achterzijde, en een postzegel is niet nodig. Uw mening kan zo, samen met de meningen van de bezoekers van de website www.dordrecht.nl/stadsberaad als uitgangspunt dienen bij het finale debat in het najaar.
27
Bijlage A
Nieuw bouwen in de historische binnenstad van Dordrecht: een Stadsberaad waard! Vismarkt, Wolwevershaven, Wijnhaven, Varkenmarkt. Namen die zo helder de vroegere functies van historische locaties laten weerklinken. Een buitenbeentje in de namen met geschiedkundige lading lijkt de ‘Nieuwe Haven’. Deze vindt zijn oorsprong in de middeleeuwen, maar mag zich al honderden jaren ‘Nieuw’ noemen.
Nieuw bouwen in de historische binne nstad van Dordrecht
Resultaat antwoordkaarten Bijlage B Motivatie slecht
• Een nieuw pand mag opvallen, maar moet iets toevoegen aan de stad
• Panden met een kleur en uitstraling die detoneert bij wat Dordrecht wil uitstralen
• Herkenbaar als een product van zijn tijd • Passend in de omgeving qua verhoudingen
• Monotonie, over een te groot oppervlak herhalen van dezelfde structuur • Slechte technische aansluitingen • Slechte relatie met de straat/omgeving, bijvoorbeeld door te donkere of gesloten plint
Wijnstraat 4-14
• Ondanks grote programma heeft het geheel toch een bepaalde bescheidenheid die aansluit bij de directe omgeving, het volume is op een slimme wijze opgeknipt tot een kleine korrel • Het gebouw is goed in relatie met deze bijzondere locatie ontworpen
• Met name de lichte kleur van de erkerpartij is zeer opzichtig cq. storend
• Prominente kop, kan op dat punt heel goed
• Rechte dakopbouw is te hoog (hemelvervuiling)
• Schaal goed aangepast aan omgeving
• Langs gevel misschien iets te groot in de maat
• Afwisselend – niet één groot blok • Past in straatbeeld
Bijlage B
• Mooi gevarieerd steen- en kleur gebruik, mooie afwerking. Het verstoort niet het beeld van de ‘oude’ straat bij het binnenrijden • Deze gebouwen lopen als het ware over in de vroegere gebouwen, storen op geen enkele manier 28
• Afwisseling gewaarborgd • Voegt zich in de gevelrij • Staat alsof het er altijd gestaan heeft
• Goed gedifferentieerd in baksteenkleur en hoogte plint • Veel aandacht voor detail • Goede duurzame materialen • Mooi gevarieerd steen en kleur gebruik • Mooie afwerking
Wijnstraat 168 achterzijde
• Past qua gekozen materialen goed bij de omgeving en sfeer van de Wijnstraat
• De gebouwen lopen als het ware over in de vroegere gebouwen, storen op geen enkele manier en passen in het geheel
• Mooi project in bocht Wijnstraat
• Niet zozeer het gebouw zelf, maar de plek waar het staat
• Aandacht in detail sluit goed aan
Motivatie slecht
• Eenheid in verscheidenheid
• Minpunt is de dode gevelplint aan de waterzijde, volgt mogelijk uit eis parkeren
• Het is nu een kopgevel. Daar had alle mogelijke moeite gedaan moeten worden om wat er stond te restaureren of om het meer passen aan de omgeving te maken
Motivatie goed
• Goed materiaalgebruik
Grotekerksbuurt 47 Wijnstraat 150
• Met moderne middelen wordt duidelijk een vertaling gemaakt van de sfeer van de omgeving
Locatie
Wijnstraat 24-32
Algemeen
Motivatie goed
• Echt eigentijds en modern, contrasteren met de omgeving met eigen stijl en tijdsbeeld, maar zich moeiteloos voegend in de gevelwand. Komt omdat het om één enkel pand in de straatwand gaat
• Dichte plint is gemiste kans
• Heeft zelf identiteit • Goede detaillering en materiaalkeuze
• Redelijk aangepast • Beperkt ‘optische’ volume • ‘Individuele’ uitstraling
• Het gebouw komt aan de waterzijde over als een verdwaalde zoetige mediterrane verschijning • ‘Onhollandse’ kleuren en details • Onduidelijke keuze van ontwerpoplossingen en tegenstrijdigheden die ook nog eens nadrukkelijk aandacht vragen
29
Bijlage B
Locatie
Motivatie slecht
• Geeft de Vest ineens allure
• Pompeus
• Prachtige architectuur
• Niet functioneel – geen entree, geen verwijzingen
• Moderne vormgeving die opvalt door zijn uniekheid
• Steekt af bij overige bouw
• Mooie materialen – oud en nieuw sluiten goed aan
• Geen enkele aansluiting – in stijl en/of fysiek – bij belendende percelen
• Past in straatbeeld door onderaan glas te gebruiken en daardoor transparant • Origineel • Door inkijk in museum en doorloop daar naar toe is het ook functioneel
Varkenmarkt 65
• Eigentijdse architectuur • Mooie materialen • Historie is nog ‘af te lezen’ • Behoud oorspronkelijke hoogte, lijsten, breedte, stratenplan • Braaf project, valt daardoor niet op in de gevelrij, maar hier juist goed • Klassieke opbouw, aandacht voor detail
Locatie
Motivatie slecht
• Dit project heeft wel de juiste verfijning om goed bij de schaal van de straat aan te passen
• Te groot voor de plek
• Evenwichtig en vanzelfsprekend
• Weinig tot geen verfijning in detaillering • Qua materiaalkeuze geen duurzaam materiaal (alles stucwerk)
• Modern, maar de lijnen (en kleuren) passen harmonieus bij de rest in de omgeving • Is hier de gulden snede gebruikt? Dat zou het prettige gevoel verklaren
Houttuinen 28
• Door afmetingen en kwaliteit valt het als nieuwbouw niet uit de toon in de omgeving
Motivatie goed
Vest 74
Dordrechts Museum – achterzijde
Motivatie goed
Schuitemakerstraat 12-14
Locatie
• Maximale programma binnen de bestemmingsplangrenzen willen stoppen • Materiaal, afmetingen en vorm passen totaal niet bij de omgeving • Lelijk gebouw, te hoog, te lomp en te groot (vooral de zijkant) • Het unieke pand dat er vlak achter staat (met brede historische en waardevolle Dordtse gevel) is verstopt achter nieuwbouw en komt volledig in de verdrukking
• Dakrand beetje historiserend
30
• Maakt goed gebruik van klassieke opbouw en gevelindeling in een eigentijdse vormgeving • Het voegt zich, ondanks dat het een groot pand is goed in het ritme van de Wijnstraat
• Slechte vormgeving, niets ‘spannends’ aan • Wel goede duurzame materialen, maar slecht gedetailleerd toegepast, slechte keuze van kleuren en steensoort: grijs maakt grauw en lijkt goedkoop, slechte tl verlichting • Op deze manier verliest Dordrecht zijn aanspraak een historische binnenstad te zijn 31
Bijlage B
Groenmarkt 199
Bijlage B
• Glazen hekwerken leuk eigentijds
Locatie
Motivatie slecht
• Behoud aanzicht bedrijfsruimte begane grond
• Geforceerd gezocht naar aansluiting bij buurpanden • Veel te grof gedetailleerd • Goedkope materialen wat het aanzien een armoedig uiterlijk geeft
• De straatwand is te kort om het als een welkome uitzondering in de rij te zien
Kuipershaven 116-134
• Wel gezocht naar opdeling in verschillende panden (door diverse soorten gevelbeëindiging) en naar typologie van omliggende gebouwen (pakhuisachtige gevelindeling)
• Opdeling in panden komt niet goed tot uiting door goedkope materialen en alles in 1 kleur • Te groot en teveel van hetzelfde, een massief blok, wat de wand dood slaat
Motivatie slecht • Slechte verhoudingen in de gevel • Slecht gedetailleerd, allerlei kozijntjes bij elkaar • Moderne bouw had hier beter gepast dan een gebouw dat noch historisch noch nieuwbouw lijkt
• Opdeling en korrelmaat goed
Statenplein
• Valt uit de toon in zijn omgeving
Motivatie goed
Wijnstraat 205
Museumstraat 67
• Alles verkeerd wat verkeerd kan zijn: slechte kwaliteit, past niet qua vormgeving - horizontaliteit, materiaalgebruik en kleur. Onduidelijk in bestemming
Locatie
Taankade 170
Elfhuizen
Motivatie goed
• Gebouw klopt, heeft eigen karakter. Maar wil Dordrecht mediterrane uitstraling?
• Qua detaillering en materiaalkeuze dramatisch • Slechte bouwer zonder toezicht architect of instanties
• Karakterloos • Weinig origineel: toren kan je in een aantal steden terugvinden • Te groot plein met oerlelijke lantarenpalen • Heeft niets te maken met oude stratenpatroon
• Geen sterke eigen identiteit • Voegt zich geheel niet qua ritme
Wolwevershaven 25
• Te groot, te monotoon, te saai en te goedkope uitstraling voor de plek • Weinig tot geen verfijning in detaillering, qua materiaalkeuze geen duurzaam materiaal (alles stucwerk) • Plek vraagt klasse en uitstraling, waarvoor toeristen blijven staan. Want voor de Wolwevershaven kom je naar Dordrecht
32
33
Bijlage B
Bijlage B
• Op deze manier verliest Dordrecht zijn aanspraak een historische binnenstad te zijn
Resultaat poll op website Stadsberaad Bijlage C Enkele reacties uit het forum: • Stadsberaad is slecht idee, wassen neus • Sloopverbod voor oude panden • Aangenaam verrast door openheid • Graag MARKANTE gebouwen • Zorg voor spannend contrast • Soms duurt het lang voordat een verandering gewaardeerd wordt, zie Stadhuis • Pand moet voorop staan en niet het ego van de architect • Vandaag en morgen zijn overmorgen historie • Nieuwbouw moet ondergeschikt zijn aan wat er staat
Met welke aspecten moet een architect rekening houden bij het ontwerp?
8%
16%
19%
Detaillering
De afmetingen
Kleur- en materiaalgebruik
De vragen met de uitslag van de poll in procenten: Welke nieuwbouw past het beste in de binnenstad?
16,3%
36,1%
Beetje modern
Heel historisch
1%
16%
18%
22%
Geen enkele, hij heeft de vrije hand
Verrijking voor de binnenstad
De indeling van de gevel
Pand voegt zich in de omgeving
Wie mogen meepraten:
16,3%
31,3%
Heel modern
Beetje historisch
12%
20 %
Inwoners binnenstad
Klankbordgroep uit de buurt
34
6%
20%
30%
Welstandscommissie
Iedere inwoner
Belanghebbende
35
Bijlage C
Bijlage C
Op het forum ontstond veel discussie over de formulering ‘beetje of heel modern bouwen’
Stadsdebat - een compilatie van uitspraken Bijlage D Algemeen Debatleider Kim Bruggeman begon met de vraag wat de aanwezigen in de zaal met het onderwerp hadden, waarom offerden ze er een vrije avond voor op om mee te discussiëren over een onderwerp als ‘nieuw bouwen in de historische binnenstad’. De meeste deelnemers waren blij met dit debat en de aandacht voor de binnenstad. Want die is toch van ons allemaal.
Nieuwbouw moet respectvol reageren op wat er staat. Elke plek verdient een zorgvuldig ontwerp, dat zich optimaal voegt in de context, maar ook verrast. De stad heeft baat bij contrasten. De stad is dynamisch en is laag voor laag opgebouwd. De stad is ook economie, de stad moet blijven leven. Er wordt nu veel aandacht gevraagd voor het aanpassen aan huidige functies in het kader van de leefbaarheid van de stad en in het kader van andere economische verhoudingen. Het gaat om de toekomst.
Een kunstenaar vergeleek de stad met een levend organisme: het gaat om de dynamiek van de stad opgebouwd in het verleden; de stad is kwetsbaar, dat schept verplichtingen aan de bewoners en gebruikers voor nu en de toekomst, behoud de fijnmazigheid en de geleding van de stad. Laat niet teveel grote volumes verdwijnen. Een deelnemer reageerde dat er in de loop der tijd terecht veel gribus is verdwenen: de stad is in de loop der tijd deels ten goede veranderd, niet de bouwstijl speelt een rol, maar de schaal. Nieuwe architectuur in de historische binnenstad moet dienend zijn aan de karakteristiek van de bestaande stad.
De conclusie aan het einde van dit deel van het debat was dat een stad weliswaar dynamisch is, maar dat respect voor de bestaande stad uitgangspunt moet zijn voor welke aanpassing dan ook.
Een architect vindt een stad die niet verandert geen stad: de stad verandert al bijna 1.000 jaar, die past zich aan aan andere functies zodat de stad leefbaar blijft. De uitdaging is om de stad met respect vitaal te houden, waarbij het volgens een historicus gaat om de vraag: wat is het DNA van de stad? Een architectuurliefhebber gaf daarop het antwoord: respecteer de gegroeide verhoudingen, de verticale en horizontale maat en geleding. Vroeger was daar de Gulden Snede voor, zulk een instrument ontbreekt in de moderne nieuwbouw. Dat maakte de stad prettig. Vervat die verhoudingen in een handleiding voor nieuw bouwen.
Bijlage D
Binnen de architectuur wordt vaak ook de Modular gebruikt. Dit is een maatsysteem dat ontwikkeld is door de bekende architect Le Corbusier.
36
Een jongere vindt dat het: belangrijker is om te bepalen wat waarde en wat kwaliteit heeft, welke panden of gebieden zijn belangrijk en bescherm wat daar staat. Maar is kwaliteit niet subjectief? Gaat objectiveren en kaders hiervoor opstellen lukken? Met historie moet je in elk geval zorgvuldig omgaan. Voor alles wat je niet sloopt hoef je geen kaders op te stellen. Want wat eenmaal is gesloopt komt nooit meer terug. Laat architecten en opdrachtgevers naar de details van een plek kijken, laat ze de plannen aanpassen aan die plek in plaats van andersom. Anders ontziel je een plek en breng je iets terug wat er niet thuis hoort. Een aanwezige vindt: historiserend bouwen is een brevet van onvermogen. Nostalgie van het ergste soort. Gebrek aan zelfvertrouwen en liefdeloosheid. Als reactie kwam uit de zaal: maar we bouwen al eeuwen historiserend! De stad mag volgens vele aanwezigen in elk geval niet ten prooi vallen aan liefdeloze projectontwikkelaars. Een politica gaf aan: kopers en eigenaren van panden in de binnenstad moeten beseffen dat ze een grote verantwoordelijkheid hebben. Ook makelaars zouden hen daarop moeten wijzen. Een aanwezige pleitte voor een rol voor de bewoners: bewoners moeten mee kunnen praten!
37
Bijlage D
Een bewoner vergeleek de binnenstad met kunst, met een schilderij: daar blijf je van af. Dat verander je niet, dat laat je zo. De Nachtwacht schilder je ook niet over met bijvoorbeeld een moderne telefoon in de handen.
Hergebruik boven nieuwbouw Als je dan nieuw wilt bouwen in de stad moet dat dan historiserend zijn of modern, zo vroeg de debatleider zich af. Moeten we niet meer uitgaan van hergebruik van het bestaande dan altijd maar nieuw willen ontwerpen. Is er onbalans tussen hergebruik en nieuwbouw. Een aanwezige vroeg zich af: waarom kunnen we geen mooie gevels meer verplaatsen, zoals dat destijds is gebeurd bij de Hofstraat en Nieuwstraat? Er was destijds veel kritiek op het verplaatsen van de gevels. Dat kan nu niet meer omdat het te kostbaar is.
De conclusie bij het einde van dit punt was dat het niet gaat om nieuw of historiserend bouwen maar om zorgvuldigheid. Liefde voor de stad en kennis van de stad is noodzaak bij zowel opdrachtgevers als architecten. Geef in bestemmingsplan aan wat kan qua maat en stijl Deze discussie startte met een historische analyse. In de jaren ’60 was maat en schaal onbelangrijk, het belangrijkste was om de ‘oude zooi’ op te ruimen. De jaren ’70 en ’80 was crisistijd, weinig budget en veel sociale woningbouw. Er was een grote behoefte om grote groepen weer naar het centrum te trekken om de stad leefbaar te houden. Dit heeft geleid tot een aantal grote stadsvernieuwingsprojecten, zoals de Boogjes en de Bleijenhoek. Dat leverde schrale architectuur op. In de loop van de jaren ’80 is landelijk het besef doorgedrongen dat wat goed is, behouden moet blijven. Daarbij is veel meer aandacht gekomen voor restaureren. Dat heeft de stad veel goeds gebracht. De volgende suggestie werd gedaan door een aanwezige: richt een zogenaamd trustfonds op om de kwaliteit van de schrale bouw uit de jaren ’70 te verbeteren. De vraag werd gesteld of er tegenwoordig nog wel een eigen stijl is in Nederland. Deze vraag werd gelijk door een architect beantwoord: stijl kun je pas later herkennen en benoemen. De stijl uit de jaren ’70 is nu te herkennen, door het gebruik van veelal goedkoop materiaal. Nu zitten we in een overgangsperiode, met veel hergebruik en veel stijlen. Eigenlijk weten we heel goed wat past qua maat en schaal in de binnenstad. Een goede ontwerper weet wat de ideale verhoudingen zijn. Ook als leek kun je de goede verhoudingen zien. Die criteria kan je in regelgeving vastleggen. In het bestemmingsplan moet de maximale hoogte zijn aangeven, is die in sommige gevallen niet te hoog? In het huidige bestemmingsplan zit een bonus voor nieuwbouw, in sommige gevallen mag je hoger bouwen. Dat zou niet moeten kunnen. Volgens het bestemmingsplan mag je pas slopen na een goedgekeurd bouwplan.
Over smaak wordt getwist; betrek burgers aan de voorkant Eén van de kernpunten uit het debat was volgens de debatleider de rol van de burgers bij het beoordelen van bouwplannen. De omwonenden zijn bijvoorbeeld niet blij met het nieuwe ontwerp van het pand aan de Wolwevershaven: wij zijn in de planvorming totaal niet betrokken bij het ontwerp. Een van de ideeën is om plannen achteraf als burger te kunnen bekritiseren, zoals de enquête uit AD Dordtenaar. Als daar een rode draad of een gedeeld beeld uit te halen valt, dan kan dat bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit. Volgens een stedenbouwkundige doet de Welstands- en Monumentencommissie goed werk en kan ongelukken voorkomen: maar je moet architecten en opdrachtgevers prikkelen, je moet ze uit dagen tot meer ambitie. Eén van de uitdagingen is om te bepalen wanneer inwoners mee kunnen praten. Als je met 100 man probeert een potlood vast te houden, wordt het één groot compromis. Een aanwezige verwoordde dit treffend: de democratisering van de smaak leidt tot zigeunermeisje met de traan. Elk schetsplan ter discussie stellen is dus onwerkbaar. Iemand gaf een oplossing: een architect kan meerdere varianten uitwerken en deze voorleggen aan de buurt. In Almere bijvoorbeeld moet de opdrachtgever het bouwplan verdedigen om vergunning te krijgen. Dan wordt al snel duidelijk of het gaat om architectuur of om geld. Met een beeldkwaliteitplan kan je per gebied bepalen wat het kan hebben. In dat plan staan de beschermde en waardevolle gebouwen. Als het geen waarde heeft dan is sloop eventueel mogelijk. Het beeldkwaliteitplan kan die prikkel en uitdaging aan opdrachtgevers en ontwerpers zijn om te komen tot een betere kwaliteit. Bewoners moeten een zekere stem hebben hoe de binnenstad eruit moet gaan zien, niet alleen via formele procedures, maar bijvoorbeeld ook bij een sloopvergunning. En niet alleen voor direct belanghebbenden, maar breder. Dat kan bijvoorbeeld via bestaande kanalen, maar dat kan ook via nieuwe kanalen. In het land zijn daar goede voorbeelden van.
38
39
Bijlage D
Bijlage D
De gedeelde conclusie was dat professionaliteit (ontwerp) en democratie (inspraak/ betrokkenheid) dichter bij elkaar moeten komen.
Reactie raadsleden De aanwezige raadsleden hebben op verzoek van debatleider Kim Bruggeman de meest aansprekende quotes benoemd:
Bert Staat de stad is een levend organisme en geen statisch schilderij
CU/SGP
David Schalken BvD beloon sloop niet met volumineuze nieuwbouw, betrek bewoners in planfase
Mary Ruisch GroenLinks breng professionaliteit en democratie dichter bij elkaar, contrast in de stad maakt de stad boeiend
huidige architectuur combineren met nieuwbouw via de Gulden Snede
Leny Kuhlemeier BvD
Irene Koene
‘passend’ is een samenspel
VVD
Nelleke de Smoker een stad die niet verandert is geen stad, maar wees voorzichtig met sloop
D’66
Henk Tazelaar
Dirk Pols
VSP
VVD binnenstad moet levendig blijven, maar regelgeving moet daarop aangepast worden
Joke Heymans PvdA
Jacqueline van Dongen
Reactie wethouder Sleeking Verantwoordelijk portefeuillehouder, Piet Sleeking, was blij verrast met het debat. Het bindende element van de avond was de liefde voor de stad. Hij vond de opmerking over de toename van de leegstand zeer opportuun, die is meer bedreigend voor de binnenstad dan nieuwbouwplannen. Leegstand leidt tot verpaupering. Dat gaat deels om panden van de gemeente, maar voor een groot deel van de binnenstad gaat het om panden van ontwikkelaars die er nauwelijks belang bij hebben of het vol of leeg staat. We moeten zoeken naar instrumenten om ontwikkelaars in beweging te krijgen. Ook de gemeente moet er een schep bovenop doen om leegstand te voorkomen binnen het eigen bezit. Er is volgens de wethouder een hardnekkig misverstand dat er zomaar gesloopt mag worden. Slopen in de binnenstad is alleen toegestaan na een door de Welstandscommissie beoordeeld en door het college van B en W goedgekeurd bouwplan. Het is wel het onderzoeken waard om dit uit te breiden naar 19e eeuwse schil. Voor panden met een monumentale of beschermde status is de eigenaar aan te spreken op goed onderhoud, voor panden zonder status is dat een probleem. De suggestie voor een beeldkwaliteitplan – waarbij per deelgebied bepaald kan worden wat waarde heeft en wat niet, welke ambitie er is, en wat de maat, schaal en vorm per gebied is – vond wethouder Sleeking nuttig. Dat neemt de gemeente mee in de nieuwe Welstandsnota. De wethouder waarschuwde voor het aanpassen van het bestemmingsplan. Krimp in volume kan leiden tot planschade. Wellicht zijn hier andere instrumenten voor in te zetten. De suggestie voor een andere inspraak vond hij ook zeer nuttig. Dat aspect kan ook mee genomen worden in de nieuwe Welstandsnota. De hele stad betrekken bij inspraak lijkt een stap te ver, wellicht zijn daar andere instrumenten voor zoals een belangenvereniging.
Gulden Snede. Contrast is prima, want als je alles monumentaal maakt zie je het monument niet meer
liefde voor de stad is het allerbelangrijkste, gebruik de informatie uit dit debat voor de eerste wijziging van het Bestemmingsplan Binnenstad
bestemmingsplan moet aangepast worden
40
41
Bijlage D
Bijlage D
BvD
Selectie uit twitterberichten debat Bijlage E
De burger, de burger... wie is dat nou.. de burger...
Ontwikkelaars en investeerders moeten ook meedenken. Vraag: Zijn die vanavond ook aanwezig?
De grootste dreiging voor de stad is de leegstand. Leegstand +17%, hier moet je op reageren. Als je de stad op slot gooit kan dat niet
Inventarisatie leegstaande panden moet zo snel mogelijk bekend worden gemaakt. Hier moet behoud troef zijn
Ik hoor architecten en andere deskundigen maar waar is de bewoner? De volledige video opname is terug te kijken op iDordt.nl #stadsberaad #uitzending-gemist
Een stoplichtsysteem waarin mensen via moderne media een ontwerp kunnen tegen houden
Als eigenaar van een pand in de binnenstad moet je je bewust zijn van je verantwoordelijkheid
Oude Sinterklaashuis had niet zo mooi gerestaureerd kunnen worden als het een monument was
Bijlage E
Schoonheid bestaat bij de gratie van lelijkheid
42
Architecten hebben niet voor niets gestudeerd: Ze zouden dus moeten leren te luisteren naar afnemers tijdens hun studie
Architecten zouden 3 ontwerpen moeten maken en dit voorleggen, dat vind deze spreker in ieder geval onzin! Architect Groeneweg: Stemmen over 3 ontwerpen? Je reinste dictatuur!
Mening van de burger vragen is een beetje eng...
Bestemmingsplan moet per woning/pand bekeken worden. 'Hokjes denken' past niet in de ontzuilde maatschappij van nu
Nieuwbouw die in de enquête naar voren kwamen als mooi voldeden allemaal aan de gulden snede. Dit is weer helemaal terug
Wij hebben geen stijl. geenstijl.nl?
Historiserend bouwen is met het oog op toerisme, aanzicht, economie een heel goed plan (nu ook: alle jaren ‘30 woningen)
43
Bijlage E
Het stadsberaad vanavond was de moeite waard, vele invalshoeken voor een gezamenlijke uitdaging!
Particuliere initiatieven Bijlage F AD De Dordtenaar – enquête Dordt Eigen-aardig Op 4 oktober 2011 heeft op de pagina Dordt eigen-aardig van columnist Jaap Bouman een collage gestaan van 28 foto’s van nieuwbouwprojecten in de Dordtse binnenstad. De vraag werd gesteld wat de lezers van die nieuwbouw vinden. De vraag was of de nieuwbouw in de historische omgeving past.
Als een gebouw "op" is in de binnenstad mag je het best slopen. Maar plaats er kwaliteit voor terug
Geef richtlijnen voor wat je wilt bewaren. Wat zijn de gezichtbepalende gebouwen van de stad?
Tegen efteling-isering van de binnenstad
Tot nu toe spreekt me het beeld van het kunstwerk dat je niet overschildert maar restaureert (en achter de façade moderniseert) het meeste aan. Ruimte nodig voor de stad om zich te ontwikkelen. Het is geen schilderij. Het is woon en leefruimte, die zich moet aanpassen
Wie weet levert Stadsberaad historische revanche op?
Ik kwam in de jaren 70 voor het eerst in Dordrecht, wat een gribus. Het is nu veel beter
We moeten niet bang zijn voor verandering, die is van alle tijden. waardering komt vaak later, zie Stadhuis Ben ik de enige die het paarse gebouw in de museumstraat best wel mooi vind? Het moet alleen wel een keer af worden gebouwd. Ah, ik dacht al, wanneer komt het paarse gebouw in de museumstraat naar voren. Wie weet nog wat er voor het paarse geval stond? Juist, een bouwval
In AD De Dordtenaar van 11 oktober zijn de resultaten gepresenteerd. Die waren volgens de schrijver opmerkelijk. De bewering dat als ‘gewone Dordtenaren’ het voor het zeggen zouden hebben, er alleen historiserende bakstenen trapgevels worden gebouwd wordt weerlegd. Alleen nummer 1 van de lijst is van baksteen gemaakt, de rest van moderne materialen. Juist in de negatieve lijst staan bijna alleen bakstenen gebouwen. Vorm, formaat en detaillering zijn de argumenten die tellen. Zelfs het ‘huis van de burgemeester’ (Grotekerksbuurt 47) staat pontificaal in de positieve top. Al waren er bijna net zoveel mensen die het pand niet vonden passen. Dat geldt ook voor Wijnstraat 4-14; voor of tegen, neutraal bestaat bij deze gebouwen niet. Over de slechte nieuwbouw waren de meeste inzenders het roerend eens. Met als dieptepunten de Achterhakkers en de Hoge Nieuwstraat. ‘Wie voor zoiets toestemming heeft gegeven, zou zich nooit meer mogen bemoeien met architectuur in de stad.’ De top 5 van goed passende gebouwen bestaat uit:
Het is bijna 50 jaar geleden dat Dordrecht saneringsplan/ sloopplan binnenstad koos
Grotekerksbuurt 47/ Kuipershaven 189
Spuiplein
Top 5 goed passende gebouwen Wijnstraat 4-14
Knolhaven
Vriesestraat 23 44
45
Bijlage F
Bijlage E
De volledige teksten kunt u downloaden van www.dordrecht.nl/stadsberaad.
Colofon Met dank aan de Stuurgroep Stadsberaad en alle deelnemers voor het meedenken en meewerken aan een geslaagd Stadsberaad
De top 5 van slecht passende gebouwen bestaat uit:
Museumstraat 67
Achterhakkers
Redactie: Rick Naaktgeboren, programmamanager Stadsberaad
Top 5 slecht passende gebouwen Visstraat – hoek Korte Breestraat
Eindredactie: Hanneke van Asdonck, communicatieadviseur SCD
Hoge Nieuwstraat
Fotografie: Jarko de Witte van Leeuwen, Hanneke van Asdonck, Edwin van Son en Arij van der Stelt
Voorstraat – zichtbaar vanaf Nieuwbrug
Vormgeving: AmaiAmai, Dordrecht
Stadsberaad.nl Onder aanvoering van mevrouw Eline van der Vorm heeft een aantal jongeren zich verenigd om de gedachten van Jens van der Vorm levend te houden en een bijdrage te leveren aan het debat. Zonder deelnemers geen debat. Zonder debat geen regelgeving. Zonder regelgeving geen bescherming. Bescherming van de binnenstad van Dordrecht is hard nodig. De jongeren hebben middels ludieke acties volop aandacht gevraagd voor het Stadsberaad en is daarin geslaagd. Het motto ‘Wij beschermen de historische binnenstad. Helpt u een handje mee?’ is vormgegeven door het handje op grote schaal te verspreiden. Café Jongepier is ingepakt en er zijn advertenties verschenen.
Bijlage F
078.nl A078 is een initiatief van de Dordtse architect Robbert Tromp. De website geeft de achtergrond van A078 weer: A078 is geboren vanuit de behoefte om architectuur toegankelijker te maken voor inwoners van de Drechtsteden. Dordrecht heeft een lange rijke geschiedenis en dat heeft zijn weerslag op het bouwen door de eeuwen heen. Van ‘t Zeepaert tot de Grote Kerk en van Kunstmin tot het Tomadohuis zijn het stuk voor stuk architectonisch interessante gebouwen. Continu komen daar nieuwe gebouwen bij, zoals bijvoorbeeld de nieuwe brandweerkazerne en het Da Vinci College op het Leerpark of wijkcentrum Koloriet. Tot nu toe was er geen platform die aandacht besteedde aan architectuur in en om Dordrecht. A078 wil daar verandering in gaan bieden.
Oplage: 200 exemplaren Drukwerk: Drukkerij Dekkers, Dordrecht Maart 2012
Foto: Knolhaven
De website heeft ruime aandacht gegeven aan het Stadsberaad. 46
47
974011amaiamai.nl
Dordrecht Spuiboulevard 300 Postbus 8 3300 AA Dordrecht www.dordrecht.nl
