WANDELEN IN KERKRADE
1
Beekdalenroute Kerkrade-West
4
START
Langs Kunst enBeekdalenroute Kruisbeeld Terwinselen Kerkrade// 12 Kerkrade-West
22
Beekdalenroute / Kerkrade 1
3
WANDELING DOOR DRIE BEEKDALEN Spekholzerheide v.v. Crombacherbeek Anselderbeek Bleijerheiderbeek 7 km
WETENSWAARDIGHEDEN Startpunt: Transferium Spekholzerheide / Plein Hier kunt u de auto parkeren Duur: 1,5 - 2 uur Heuvelachtig Niet geschikt voor mensen die moeilijk ter been zijn Niet geschikt voor kinderwagens Stevig schoeisel aanbevolen De route kan ook gestart worden bij het Continium Museumplein
COLOFON Foto’s: Bert Meijs Route: Bewonersplatform Kerkrade West Werkgroep Toerisme & Recreatie: Wil Slangen Wim Samsom Ϯ Marianne Plag Tiny Robroek Jack Schreurs Bert Meijs IVN Layout: Magda Ayhan Ondersteuning: Gemeente Kerkrade
De wandeling is in alle seizoenen te lopen. Er zitten enkele klimmetjes in en de paden zijn niet geschikt voor rolstoel en kinderwagen.
lem Sophia” en rechts van U bevindt zich nog het restant van de mijnsteenberg, tevens het hoogste punt in Kerkrade op 193,5 meter N.A.P. •
Startplaats: Plein Spekholzerheide Op het Plein te Spekholzerheide kunt u makkelijk de auto kwijt. We starten derhalve hier de wandeling. •
Over het spoor gaat U direct links de Parallelweg in.
In vroegere tijden bevond zich links van u, de kolenmijn “Wil-
Bij de Steenbergstraat (transportbedrijf GehlenSchols) gaat U rechtdoor.
Het wandelpad volgt het zgn. “Miljoenenlijntje” van Simpelveld naar KerkradeCentrum. Sinds 1995 maakt de Z.L.S.M. (ZuidLimburgse Stoomtrein Maatschappij) gebruik van dit spoor. Langs dit pad treft u vele verschillende soorten planten aan. In de meimaand schittert het van de vlierbloesem en het uitekruid.
De Hammijnstraat en de mijn Willem Sophia De oorsprong van deze mijn bevindt zich nabij de Hammijnstraat. Hier werd in 1876 een schacht gediept. De steenkoolrots trof men al op 13 meter ondergronds aan. Steeds weer terugkerende wateroverlast zorgde voor grote problemen en in 1898 werden de concessies verkocht aan de S.A. Charbonnages Néérlandais Willem et Sophia. In 1949 werd de schacht “Sophia” gediept. Het maaiveld lag hoog op 176,5 meter A.P. en het Carboon op 118 meter diepte. Vanaf nu produceert de mijn behoorlijk steenkool, hoofdzakelijk voor huishoudelijk gebruik. Uiteindelijk telt de mijn 10 verdiepingen. De eerste op 100 meter en de laatste op 590 meter diepte. De totale productie is geschat op een kleine 23 miljoen ton. De sluiting volgt in april 1970. De steenberg (rechts van de Steenbergstraat) heeft jarenlang intern gebrand. Het gebakken materiaal, rood van kleur is afgegraven, gemalen, gezeefd en gebruikt als zgn. Wiso-split voor de wegenbouw en ets- en wandelpaden en bij velen in Kerkrade bekend als de rode gravel. (Bron: N. Moonen en Clara Zijlstra)
4
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
•
Aan het einde gaat u rechtsaf, de spoortunnel is links, de Hamweg in richting Hamstraat.
•
Na ongeveer 300 meter gaat u bij de grote kei, links een oplopend pad in.
•
Bij de eerste bank is er links een smal paadje. Als u hierin loopt komt u op een weide vol met Lupines boven op de oude steenberg van de “Domaniale mijn”. Geniet even van het weidse uitzicht naar het westen. Onder uw voeten bevindt zich 300 miljoen jaar oud gesteente (mijnpuin uit het zgn. Carboon-tijdperk)
en wie zoekt, vindt vast nog wel een fossiele afdruk van een al evenoude plant of varen. De steenbergen zijn in de 70-er jaren gedeeltelijk afgegraven en op transport gezet richting Deltawerken. •
Als u dit gezien heeft, gaat u terug naar het pad bij de bank en slaat af naar links. U wandelt nog steeds op de steenberg.
•
U loopt nu langs het 8 km. lange voormalige smalspoor van de “Domaniale Mijn”.
In 1872 werden per paarden en vanaf 16 oktober 1880
Willem Sophia
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
5
per stoomtrein van KerkradeNulland de kolen naar Simpelveld getransporteerd om aldaar te worden overgeladen op treinvervoer langs de bestaande hoofdader, de spoorlijn Aken-Maastricht. •
•
•
Aan de rechterkant bevindt zich het dal van de “Crombacherbeek”, de grensbeek. Na ongeveer 300 meter komt u uit op een min of meer driehoekig grasland, een uitstekende picknickplek. Vlak voor deze plek slaat u rechtsaf omlaag, richting verkeers-
weg (Hamstraat). •
Let op, want het is een 80-km.weg. Deze steekt u over.
•
Aan de overkant loopt u rechtdoor en na ongeveer 50 meter gaat u linksaf een pad naar beneden.
•
Aan het eind gaat u rechtsaf een smal paadje richting het beekdal.
•
U eindigt op een verharde weg (de Baamstraat) waar u weer naar links gaat.
•
Aan de overkant ligt een hondentrainingswei.
Miljoenenlijntje en Z.L.S.M. In 1921 werd besloten tot de aanleg van een spoorlijn van Schaesberg over Kerkrade naar Simpelveld, met aansluiting op de hoofdspoorlijn Aken-Maastricht. In 1925 werd begonnen. Er heerste enorme werkloosheid in een zware economische crisis. Ruim 600 arbeiders uit heel Nederland vonden emplooi. Er werd 3.500.000 m3 grond verzet in 9 jaar tijd. De kosten bedroegen ca. 1 miljoen gulden per kilometer (Miljoenenlijntje), een waanzinnig groot bedrag in die tijd. In 1928 werd begonnen met de aanleg van “de Bril”, overbrugging van de ca. 20 meter dieper gelegen Wijngracht. De kleine tunnel werd speciaal voor de toenmalige tramlijn aangelegd en is nu etstunnel. In 1934 wordt de spoorlijn voor kolentransport geopend. Het dubbelspoor werd tijdens de Duitse bezetting enkelspoor (staal tekort). Personen-vervoer moest nog wachten tot 12 mei 1949. In mei 1988 komt een einde aan de reguliere dienst op de lijn door de N.S. De Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschapij (Z.L.S.M.) gebruikt nu het traject Kerkrade - Simpelveld - Schin op Geul - Valkenburg voor toeristisch stoomtreinvervoer.
6
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
In oude kadasterboeken wordt dit gebied “in den Baem” genoemd, een verwijzing naar bodem of laaggelegen terrein (boem, boam of baem; hetwelk in het Kerkraads dialect ook de betekenis heeft van “zitvlak”). •
Aan het einde van de Baamstraat komt u bij het punt waar de Crombacherbeek in de Anselderbeek uitmondt.
•
Al verder lopend ziet u weldra rechts de grensbrug over de “Anselderbeek”. Tegenover deze brug vindt u een aanduiding over de samenvloeiing van de twee
eerder genoemde beken en de Bleijerheiderbeek. •
U gaat het bruggetje over en volgt het voet-, ruiterpad op Duits grondgebied.
Links bevindt zich de eeuwenoude watermolen “Bückerhof” (Beckiesj Mölle), sinds enige tijd een paardenmanège. Wie goed oplet kan een hagedis of hazelworm tegenkomen. •
Na het passeren van de manège loopt U rechtdoor over de Heyder Feldweg, aan de linkerkant stroomt de Anselderbeek.
Deze komt uit het zuiden en duikt hier onder het weiland
Bron: Z.L.S.M. Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
7
2
1
8
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
5 4 3 6
7
1. START EN EINDE 2. POEL MET WATERLELIES 3. SPOORTUNNEL 4. HAMBOS MET MARIAKAPEL 5. CONTINIUM DISCOVERY CENTER KERKRADE 6. BRUG OVER ANSELDERBEEK 7. HUBERTUSKAPEL
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
9
door richting Bückerhof. Op Duits grondgebied heet deze beek “Amstelbach”. •
Bij de volgende splitsing gaat u linksaf langs de “Hubertuskapel” uit 1902. Let op de bouwattributen boven op het dak.
•
Na 60 meter gaat u weer links, het houten brugvoetpad over, mogelijk moerassig gebied, waar u de Bleijerheiderbeek kruist.
•
Na de houten brug ziet u rechts de “Peschbeemden” in het dal van de Bleijerheiderbeek.
•
U volgt het pad rechtdoor in het Anstelerbeekdal dat door de “Voorter Benden” voert.
Deze benaming stamt uit de 18e eeuw. Benden en beemden waren de gemeenschappelijke weiden. •
Na het passeren van de weilanden loopt u rechtdoor het bospad tegemoet met het bankje en de monumentale eikenboom uit Napoléontische tijd aan de linkerkant.
•
Verder het bospad volgend vindt u rechts een oud stukje hellingbos met hoge beuken. Hier
Flora Het Zuid-Limburgs landschap kent op vele plaatsen de vruchtbare en bijzondere kalkhoudende lössgronden. Zowel het klimaat als de waterhuishouding is op het plateau anders dan in de beekdalen. Dit brengt een prachtige differentiatie met zich mee. Zelfs op de “mijnbergen” ontwikkelt zich een specieke natuur. Onderweg tijdens deze wandeling kunt U zeker 125 verschillende plantensoorten tegenkomen. Bijzondere soorten zijn: De Boswederik (Lysimachia nemorum); de Watermuur (Myosoton aquaticum); de Gevlekte Aronskelk (Arum maculatum); de gewone Salomonszegel (Polygonatum multiorum); het Groot Springzaad (Impatiens noli-tangere); Beemdkroon (Knautia arvensis); Witte Waterkers (Nasturtium ofcinale); Bermooievaarsbek (Geranium pyrenaicum); Witte Winterpostelein (Claytonia perfoliata); de blaartrekkende boterbloem (Ranunculus sceleratus); de reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum); en wellicht voor menigeen vele andere soorten. 10
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
treft men de bijzondere “boswederik” aan.
•
(Wilt u pauzeren of versnaperen dan loopt u ca. 200 meter door naar het “Continium”, het Discovery Center Kerkrade www.continium.nl).
•
Wilt u doorwandelen, gaat u linksaf over het spoor en direct weer links af de Nullanderbergsweg in.
•
Voor de 1e bocht naar rechts ziet u links een smal bergpaadje bergafwaarts. Dit paadje bedoelen we.
•
(Als u de Nullanderbergsweg blijft volgen naar rechts is het mogelijk om de prachtige “Mariakapel”
Uit de berg sijpelt bronwater. •
U volgt het pad nu weer langs de Amstelbach en gaat rechts omhoog bij een splitsing en vervolgens de trap op naar de verkeersweg.
•
U steekt de rotonde aan de linkerkant over en volgt kort de Stationsstraat.
•
Direct na de oversteek gaat u links de trap op en bovenaan rechts. u loopt nu parallel aan de Stationstraat en komt bij de overweg.
Fauna Grote verschillen in het landschap, duiden ook op een verscheidenheid aan dieren. Op de weilanden en akkers vinden we het konijn (Oryctolagus cuniculus), de haas (Lepus europaeus) en de veldmuis (Microtus arvalis). Deze worden gejaagd door de vos (Vulpes vulpes), de wezel (Mustela nivalis) of door roofvogels zoals de buizerd (Buteo buteo), havik (Accipiter gentilis), de torenvalk (Falco tinnunculus), de minder voorkomende rode wouw (Milvus milvus) en de nog veel zeldzamere blauwe kiekendief (Circus cyaneus). Langs de Anselderbeek wordt soms “de blauwe its”, het ijsvogeltje (Alcedo atthis) of de grote gele kwikstaart (Motacilla cinerea) waargenomen. In het Hambos treffen we de bosmuis (Apodemus sylvaticus), de eekhoorn (Sciurus vulgaris) en gevleugeld de grote bonte specht (Dendrocopus major), de prachtig gekleurde vlaamse gaai (Garrulus glandarius), de boomklever (Sitta europaea), de boomkruiper (Certhia brachydactyla), de grauwe vliegenvanger (Muscicapa striata) en het winterkoninkje (Troglodytes troglodytes). En wie een avondwandeling aandurft, hoort of ziet misschien de bosuil (Strix aluco) of de das (Meles meles). Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
11
ziet u een ijzeren bruggetje, dat u oversteekt. Het pad volgend, komt u op de “Hammijnstraat”.
boven op het hoogste punt te bezoeken). •
•
U loopt nu dwars door het “Hambos”, een hellingbos met bijzondere ora en fauna. Beneden aangekomen vindt u opnieuw de Anselderbeek, die met u mee, onder de verkeersweg door is gegaan.
Bijzonder hier aan de beek is, dat gedurende de tweede Wereldoorlog het westen van Kerkrade reeds bevrijd was en oostelijk Kerkrade, rechts van de beek nog een maand hierop moest wachten. •
Onderaan langs de beek
•
Deze steekt u over, de Hamweg in. Links op de hoek ziet u een mooi Limburgs wegkruis.
Deze verharde weg loopt terug naar de spoortunnel die wij al eerder gezien hebben. •
Echter nu gaat u voor de tunnel het etspad (Wauwelpad) op naar rechts. Boven op de heuvel rechts bevindt zich de begraafplaats Schifferheide.
Nu ligt de spoorlijn van het “Miljoenenlijntje”. aan
Het Carboon en de Domaniale mijn Het landschap is voortdurend op reis. We praten over tektoniek en continentverschuivingen. We hebben het over honderden miljoenen jaren, als mens haast niet te omvatten. 570 miljoen jaar geleden vertrok onze landplaat “Zuid-Limburg” vanaf de Zuidpool en heeft sindsdien 13.000 km. afgelegd. In het Carboon (tijdperk van 359 – 299 miljoen jaar geleden) lag onze plaat ongeveer op de evenaar ter hoogte van het huidige Suriname. Het was de tijd van de tropische oerbossen. Die tijd vinden we terug in de ondergrond van ons land. Bijzonder in Zuid-Limburg is dat door het botsen van de continenten een deel van die Carboon-laag omhoog is gestuwd (gebergtevorming - Eifel - Ardennen). Het is de steenkool (een samengeperste laag tropisch bos (veen) uit de Suriname-tijd van zo’n 300 miljoen jaar oud) die al door de Romeinen werd ontdekt en gebruikt als brandstof. Vanuit het uitgesleten Wormdal bij Rolduc, kwam die steenkoollaag bruikbaar aan de oppervlakte, terwijl deze laag in Slochteren bijvoorbeeld op 3000 meter diepte zit en waar geen steenkool, maar “mijngas” gewonnen wordt uit dezelfde periode. Rondom Rolduc en het Wormdal, hier 3 kilometer vandaan, zijn de oudste vondsten ge12
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
de linkerkant. Als u een beetje geluk heeft rijdt er net een stoomlocomotief met oude rijtuigen voorbij.
•
Deze loopt u voorbij tot aan het clublokaal van de schutterij St. Sebastianus.
•
•
Ga voorbij het gebouw direct naar rechts tot aan de weg (de Industriestraat).
•
Aan deze verkeersweg gaat U linksaf en volgt deze tot U weer terug bent op het “Plein”. Hier kunt U goed terecht om even op een terras op adem te komen.
Als u de begraafplaats voorbij bent komt u op het voormalige mijnterrein van de “Willem Sophia”.
Het gebied is omgetoverd tot een prachtig cultuurlandschap met een aantal waterpoelen. De Waterlelie en de Lisdodde voelen zich hier wel. In de schemeravond bestaat de mogelijkheid dat u de ransuil hoort of ziet. De buizerd en torenvalk zijn volop waarneembaar. Rechts ziet u de voetbalvelden van Kerkrade West.
daan van menselijke bewoning en aanwezigheid te Kerkrade. De stenen vuistbijlen dateren van zo’n 60.000 jaar geleden en werden gebruikt door Neanderthalers. De Romeinen komen rond het begin van onze jaartelling naar Kerkrade. Ze blijven tot 400 na Chr. Op verschillende plekken in de buurt zijn fundamenten en resten van deze bewoning opgegraven. De eerste kleinschalige mijnbouw dateert uit de 12e eeuw. De toendertijd armere bevolking groef steenkool in de buurt van het huidige Rolduc uit de grond om als brandstof dienst te doen voor warmte en etensbereiding. Toen de steenkool in de bovenste lagen was afgegraven, ontstonden er honderden mijnen met gangen en schachten. In 1741 besloot de abdij Rolduc om zelf kolen te gaan ontginnen en in 1780 reeds haalde men op 300 meter diepte het “zwarte goud” uit de grond. Er werkten toen zo’n 400 mijnwerkers. Nadat de mijn Frans, Pruisisch en Belgisch bezit was kwam de mijn in Staatse handen. Koning Willem II schonk in 1846 de mijnconcessies aan de Aken-Maastrichtse Spoorweg Maatschappij. Rond 1900 kreeg de N.V. Scheepvaart- en Steenkolenmaatschappij uit Rotterdam de meerderheid van de aandelen in handen. In 1925 werd de N.V. Domaniale Mijn Maatschappij Kerkrade opgericht. Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
13
In de topdagen werkten hier 3400 mijnwerkers. In 1969 sloot de zgn. “Hollendsje Koel” haar poorten. Kerkrade moest op zoek naar andere vormen van werkgelegenheid. De mijngebouwen, vele schachten, de slikvijvers en steenbergen werden in het laatste kwart van de vorige eeuw voor een groot deel opgeruimd. De lichtgekleurde weg van middenonder naar middenrechts is de huidige Nieuwstraat / Neustrasse, grensweg tussen Nederland en Duitsland, zonder grens!
De Amstelbach en de Bückerhof Deze voormalige graanmolen Bückerhof “am Amstelbach” wordt al in 1336 genoemd. De hogerop gelegen hoeves aan de rechterkant “Unten- Mittel- und Oberfrohnrath” zijn zelfs ouder. Tijdens opgravingen in 1862 zijn er urnscherven uit Romeinse graven gevonden, die wijzen op de eeuwenoude historie van dit gebied. De romeinen hadden in die tijd het slimme en goede gebruik om boven op of dicht bij een schoonwaterbron, hun villa (boerderij met woonhuis) te bouwen. Zo waren ze verzekerd van immer en altijd schoon water, zonder enige verontreinigingen. Ze hadden in deze 3 beekdalen wellicht ruim keuze. Na de grensoverschrijding heet “de Amstelbach” pas Anselderbeek. De beek kent vele naamsverbasteringen, zoals Ansel, Anstel, Anselerbeek en Anstelerbeek. De meeste verwijzingen gaan naar “de Anstel”, waarbij gedacht wordt aan Kasteel Erenstein, woonplaats van “de Heren van Anstel” of het klooster “Heren Anstel” dat nu bekend staat als het St. Elisabeth-stift. (Bron en meer info over het gebied: op www.eifelnatur.de)
De Hubertuskapel De legende van de Heilige Hubertus, patroonheilige van de jacht, gaat terug tot in het jaar 683 n. Chr. Op Goede Vrijdag van dat jaar, is de zoon van de hertog van Aquitanië op jacht. Het is nogal oneerbiedig om dat op Goede Vrijdag te doen. Toen Hubertus een groot hert wilde schieten met zijn pijl en boog, verscheen er een lichtend kruis tussen het gewei en een stem beval Hubertus naar Maastricht te gaan in de leer van de Heilige Lambertus. Hubertus verkondigde in het Zuiden van Nederland en België 14
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
het geloof. Omdat hij ooit een man van hondsdolheid genas, wordt Hubertus hiervoor aangeroepen. In 727 overleed hij en in 825 werd zijn stoffelijk overschot overgebracht van Luik naar de abdij van Andage, tegenwoordig Saint-Hubert in de provincie Luxemburg te België. Hubertus wordt tot op de dag van vandaag op vele plaatsen, waaronder hier in het “Heydener Ländchen” geëerd.
Het Wauwelpad Het pad is vernoemd naar de dialectvereniging “d’r Wauwel” hetgeen zo ongeveer “mond of babbel en kletspraatje” betekent. De vereniging werd in 1980 opgericht met als doel “Ós moddersjproach in iere haode” (onze moedertaal in ere houden) en heeft in 2011 haar 30ste carnavalskrant uitgebracht.
Beekdalenroute Kerkrade-West / 1
15
KRD001 / versie 2014/12
www.kerkrade-west.nl
Bewonersplatform Kerkrade-West