Waarom we er een zooitje van maken Terwijl we allemaal het goede willen
Het drama van veiligheidsbeleid • U weet het allemaal: ooit waren ongevallen een ‘act of god’, daarna geloofden de liberalen dat het persoonlijke fouten waren, maar sinds de zestiger jaren zijn ongevallen het bewijs van het falen van preventie – we zijn van een schuldcultuur naar een risicocultuur gegaan. • Nu kijken we allemaal naar de overheid, die is zelfs verantwoordelijk voor het de preventie van onzekere risico’s – het voorzorgsprincipe. • Een van de gevolgen is dat slachtoffers van grote incidenten meer ‘rechten’ hebben dan slachtoffers van ‘gewone’ autoongevallen.
We hebben Frankenstein’s monster gemaakt • Ons veiligheidsbeleid is nu • o Ondoorzichtig – we kennen de kosten en baten van ons beleid niet. o Onevenwichtig – we zetten geld niet op de meest zinvolle plaats in o Onrechtvaardig – je kunt maar beter een rampslachtoffer zijn of door een industrieel risico worden bedreigd o Onuitvoerbaar – het beleid is papier en symboliek dus diegenen die echt er mee moeten werken hebben niets in handen
Zelfs onze rechtspraak is gek geworden • Jurisprudentie verschuift steeds meer in het voordeel van de onnadenkenden en in het nadeel van de overheid als almachtige boeman.
• Van ‘eigen schuld dikke bult’ via het Kelderluikarrest (1965) tot het Jetblast-arrest (2004): ‘de mate van waarschijnlijkheid waarmee verwacht kan worden dat de ander niet de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid zal betrachten’. • Van ‘ieder zijn eigen schade’ via Öneryildiz-arrest (2005) van EHRM ‘toezichthouders zijn aansprakelijk als zij van een overtreding weten’ tot arrest Hof Amsterdam: ‘onbekendheid van het gevaar komt op grond van de wet voor risico van het Waterschap.
En wiens schuld is dat allemaal? • Wetenschapper en politici wijzen allebei graag naar de moderne burger die niet met risico’s kan omgaan – we hebben immers honger voor angst ingeruild • En het meest wordt de moderne burger geacht bang te zijn voor onvrijwillige risico’s
• Zeker als het risico technologisch is, onzichtbaar is, je bij de genen grijpt, etc • Dus het ligt aan de burger dat politici zich zo akelig irrationeel gedragen...
Maar dat is gek… • De geschiedenis leert dat gepercipieerd onpopulaire maatregelen een politicus populair kunnen maken • Een klein voorbeeld, de nogal extreme Pim Fortuyn werd populair ondanks zijn argumentatie voor een ‘general pardon’ voor asielzoekers in Nederland. Dit standpunt werd tot dan toe als extreem links beschouwd...
En een ev-sprookje • Na jarenlange burgerlijke strijd tegen Van der Anker in Son en Breugel ondanks beloften van veiligheid... • ...maakte de ‘belofte’ van onveiligheid aan de maatschappelijke onrust een einde • Nu ja, aan verreweg de meeste dan
Een metro-experimentje • Interviews met 800 metro-gebruikers in Amsterdam • Klassieke vragen krijgen klassieke antwoorden.... • Verrassende vragen krijgen verrassende antwoorden...
Een nieuw inzicht in risicobeleving • Centraal staat het volgende nieuwe inzicht in de omgang van burgers met risico’s: ‘als je ons vraagt wat we willen dan vertellen we wat we willen ... Maar dat is niet wat we van jou bestuurder verwachten dat je doet. En als je dat lastig vindt dan had je maar een vak moet leren in plaats van bestuurder te worden.’ • Iets wetenschappelijker geformuleerd: de burger heeft een narrig karakter
Een theorie met gevolgen • Traditionele enquetes vertellen je niets, klassieke risicocommunicatie is zinloos en draagvlak krijg je sowieso niet... • ...maar burgers verwachten wel een verstandig risicobeleid van ‘hun’ bestuur • En dus is het tijd voor een nieuw risicobeleid gebaseerd op nieuwe rationele uitgangspunten
Even voor alle duidelijkheid • Ik ben natuurlijk voor meer veiligheid … • … maar tegen redelijke kosten • ‘We’ leven nu veel langer dan vroeger dankzij verstandige veiligheidsmaatregelen … • … maar ‘wij’ leven nog 7 jaar langer … • …dus ‘wij’ hebben nog wat te doen.
Tuurlijk wil iedereen het beste • Wie staat er nu niet voor effectiviteit en efficiency? • Wie kan er tegen zinvolle samenwerking zijn? • Wie wil nu niet tot uitvoerbaar beleid komen? • En in het bijzonder wilt u dat! • En toch is er bijna overal een continue ontwikkeling naar disproportioneel (veiligheids)beleid en inefficiënte uitvoering zichtbaar.
De eerste reden: incidentenpolitiek • Na incidenten treed de risico-regelreflex in werking • U herkent allen: ‘dat mag hier nooit meer gebeuren en daar gaan weer dus wat aan doen… • …maar wat we deden was vaak disproportioneel’ • Als straf: extra (veiligheids)maatregelen van bovenaf • Als vlucht vooruit: extra maatregelen uit de sector zelf • Uit angst: voorkomen van aansprakelijkheid door extra procedures ed
Voorbeeld jeugdzorg • De jeugdzorgsector geeft de politiek de schuld: ‘bureaucratie schuld van politici die na Savanna doorgeslagen zijn’ • (maar ook ‘door dood Savanna betere samenwerking in multioverleg’, onthoud deze svp even) • De Kamer geeft de burger de schuld: ‘de publieke opinie dwingt ons’ • Feitelijk richt politiek zich op de pers en denkt de narrige burger heel anders … dat weet u nu toch he?
Ook zonder incidenten gaat het mis tenzij… • Heel andere redenen liggen in de sector en hun aansturing zelf • Vier bestuurskundige principes in actie leiden tot disproportioneel beleid en inefficiënte uitvoering • Uiteindelijk maatschappelijk te onaanvaardbaar: kanteling … en dat hebben we met de rijksjeugdzorg gezien • Maar ervaringsfeit: altijd te weinig geld voor verandering .. dus begint het spel opnieuw • Tenzij…er zorgvuldig wordt vormgegeven en moedig bestuurd.
Op je eigen centen pas je het best • Het eerste principe luidt dat betekenisvolle aansturing altijd besluitvorming over middelen betekent, omdat anders geen evenwichtige belangenafweging zal plaatsvinden. Dit leidt uiteindelijk tot ineffectiviteit en inefficiëntie. • Vb: tunnels maar ook ‘beheer’ regiopolitie en indicatiestelling jeugd …
Adviseurs denken smal • Het tweede principe luidt dat adviseurs ‘in dienst’ van het bevoegd bestuur moeten zijn, omdat zij anders altijd eenzijdig zullen adviseren ten behoeve van het deelbelang waarover zij adviseren. Eenzijdige advisering leidt tot ineffectiviteit en inefficiëntie omdat integraliteit dan ‘pas’ op het bestuurlijke niveau kan/moet worden bereikt zonder dat een, alle belangen afwegend advies, beschikbaar is . • Vb: Commissie Tunnelveligheid … maar ook natuurlijk u zelf als adviseur en prof’s (psychiatrische jeugdzorg)
Professionals willen professionaliseren • Het derde principe luidt dat professionele organisaties altijd verder willen professionaliseren ook al gaat dat ten koste van de efficiency en zelfs de effectiviteit, dat wil zeggen de veiligheid. Directe aansturing door een breder verantwoordelijk bestuur is daarmee noodzakelijk om effectiviteit en efficiency af te dwingen. • Vb: Brandweer en opsporing politie…maar ook de jeugdzorgverlener die case manager gaat heten
Organisaties kunnen niet samenwerken • Het vierde en tevens laatste principe luidt dat echte samenwerking tussen autonome professionele organisaties altijd beperkt is, omdat voor leidinggevende professionals autonomie zwaarder weegt dan efficiency. Overkoepelende aansturing door een integraal verantwoordelijk bestuur is daarmee noodzakelijk om efficiency af te dwingen. • Vb: regiopolitie maar ook brandweer+ambulance … en elke organisatie die ‘coördinatoren’ aanstelt
Er is onvoldoende geld voor kanteling • Een ervaringsfeit is dat de beschikbare middelen die vereist zijn voor een optimale implementatie van nieuw beleid altijd geringer zijn dan de noodzakelijke middelen. Dus wees bescheiden in je veranderingsambities. • Vb: Reorganisatierampenbestrijding of vorming regionale (1993) en nationale politie (2013) en nu dus decentralisatie sociaal domein
• Dank voor uw aandacht!
