Confederatie Bouw Afwerking 23 & 30 november 2010
Waarom overgaan tot na-isolatie van gevels? ir. arch. F. Dobbels Technologische Adviseerdienst « Duurzame Bouwschil » afdeling energie en klimaat WTCB
WTCB
waarom na-isoleren?
inleiding
WTCB
inleiding
WTCB
Zou je niet beter een aannemer bellen om het huis te isoleren?
Niet zo lang gelden, ergens in ons land…
Probleemstelling: case-study inleiding
WTCB
-
inleiding
WTCB
Woning ca. 100 jaar oud, gerenoveerd in jaren ‘80 Muren niet geïsoleerd, dak licht geïsoleerd
-
inleiding
WTCB
Relatief hoge stookkosten Thermisch comfort niet optimaal
Æ Hoe aanpassen aan actuele bouwstandaard?
inleiding
WTCB
Æ energie-audit (EAP) • Evaluatie bestaande situatie • Oplijsting en afweging mogelijke maatregelen
“De eerste stap om het energieverbruik te verminderen gebeurt door de gebouwschil beter te isoleren en de luchtdichtheid te verbeteren. Daarna komen in principe de installaties aan bod.”
inleiding
WTCB
• Resultaten energie-audit (EAP): – Door energetische renovatie kan 68% bespaard worden op energiefactuur – Na-isolatie van de bouwschil is goed voor ca. 2/3 van dit besparingspotentieel Kanttekening: de werkelijke impact van een energetische renovatie (reële besparing, energetisch en financieel) is afhankelijk van: – het bewonersgedrag (kans op rebound effect) – de evolutie van de energieprijzen (laatste jaren +10%) – de evolutie van fiscale stimuli en/of bestraffingen (wanneer mogelijke maatregelen uitgesteld worden)
inleiding
WTCB
• EAP: analyse bouwschil
Daken
Opp. [m²] Um Aandeel in [W/m²K] E-verlies [%] 113,86 0,75 34,8
Muren
102,73
2,00
31,4
Deuren & 24,60 vensters
2.50
7,5
Vloeren
1,00
26,3
86,27
inleiding
WTCB
• EAP: mogelijkheden na-isolatie Voor renovatie
Na renovatie (voorstel auditeur)
Voor- en achtergevel
38 cm metselwerk
+ 12 cm XPS + afw.
Zijgevel (noord)
33 cm metselwerk
+ 12 cm XPS + afw.
Wand dakkapel
Lichte structuur zonder isolatie
+ 15 cm MW
Plat dak dakkapel
Lichte structuur zonder isolatie
+ 18 cm MW (opm.: “compact dak”)
Hellend dak
5 cm MW tussen kepers
+ 10 cm PUR (sarking)
Vervangen beglazing
dubbel glas (jaren ’80)
Low-e beglazing
inleiding
WTCB
• EAP: mogelijkheden na-isolatie Advies/Maatregel
U-waarde vóór reno. [W/m²K]
U-waarde na reno. [W/m²K]
Besparing [€/jaar]
TerugverDientijd [jaar]
Voor- en achtergevel
1.94
0.28
118 €
38.6
Zijgevel (noord)
2.13
0.28
92 €
34.4
Wand dakkapel
1.98
0.27
31
25.4
Plat dak dakkapel
2.49
0.24
31
18
Hellend dak
0.75
0.24
82
80
Vervangen beglazing
2.81
1.61
25
57.9
• EAP: overzicht mogelijke maatregelen inleiding
WTCB
Advies/Maatregel
Finale kostprijs
Besparing (€/jaar)
Terugverdientijd
Isoleren van de gevels
7.690€
210€
> 25 jaar
Vervanging van de oude ketel door een condenserende gasketel
2.575€
175€
15 jaar
Isoleer het hellend dak
5.694€
72€
>25 jaar
Volledig isoleren van de dakkapel (wanden en dak)
1.332€
62€
21 jaar
Vervanging de oude dubbele beglazing in de living door superisolerend glas (met behoud van schrijnwerk)
1.440€
25€
>25 jaar
Plaats een zonneboiler
1.825€
52€
>25 jaar
Plaats een spaardouchekop
23€
8€
3 jaar
Probleemstelling: andere situaties… WTCB
100 m² U= 1.8 W/m²K Verbruik = 1500 m³ aardgas/jaar of 1500 liter fuel
14
WTCB
inleiding
WTCB
inleiding
WTCB
probleemstelling: algemeen inleiding
WTCB
Impact van klimaatverandering Klimaattop Kopenhagen 2009 … Cancun 2010
1973
2003
probleemstelling: algemeen WTCB
Problemen met het huidige energieaanbod
inleiding
WTCB
Nieuwbouw Æ Renovatie • Nieuwbouw en werken onder bouwaanvraag: • EPB/PEB: geleidelijke verstrenging van de eisen • E100 … Æ E80 …Æ E60 … • Stimulerende maatregelen • Fiscale aftrekbaarheid, subsidies, leningen, … • Innovatie in technieken en bouwconcepten • Passiefhuizen, energieneutrale wijken, 0energiehuizen, positieve energiehuizen, … ÆInstrumenten beschikbaar voor beleid • Maar: nieuwbouw = 1 à 1.5 % vernieuwing van gebouwenpark / jaar • Æ 60 … 100 jaar nodig om alle gebouwen op peil van vandaag te krijgen • Wat met bestaande gebouwen?
inleiding
WTCB
EPBD Recast [Artikel 9]
… de Lidstaten ontwikkelen een beleid en nemen stimulerende maatregelen om gebouwen die gerenoveerd worden te transformeren in bijnaenergieneutrale gebouwen…
21
WTCB
Energierenovatie: DE uitdaging!
22
WTCB
inleiding
WTCB
EPB-eisen
EPB-eisen WTCB
buitenwanden bij verbouwing: Umax = 0,4 W/m²K
Stedenbouwkundige voorschriften
Rooilijndecreet (2009) tot (max.) 14 cm voorbij de rooilijn 25
inleiding
WTCB
context: overzicht • Wensen en ambitieniveau opdrachtgever – – – –
Energie en kosten besparen (op lange termijn) Comfort verhogen Renovatie tot een bepaald energieprestatieniveau “Look” van de woning verbeteren
• Financiële context – Investeringen t.o.v. mogelijke besparingen en eventuele verhoging van de (koop- of huur-) waarde van het gebouw – Subsidies en fiscale stimuli – Beschikbaar budget
• Reglementair kader – EPB-eisen – stedenbouwkundige regels
• Technische context – welke producten en technieken staan ter beschikking?
Æ welke maatregelen kiezen voor een bepaald project?
inleiding
WTCB
Rol van de aannemer - voldoen aan het voorstel van de ontwerper (zie bijzonder plannen, bestek en eventuele detailtekeningen) - controleren of de voorgestelde oplossing voldoet aan de EPB-eisen (maximale U-waarde) U-waarde [W/m²K] 0,1 0,2 0,3 0,4
0,025 25 12 8 6
λ [W/mK] 0,035 34 17 11 8
0,045 44 22 14 10
- eventueel een alternatieve opbouw voorstellen (en schriftelijke goedkeuring vragen aan de ontwerper) - de gegevens betreffende de verwerkte materialen en toegepaste technieken in detail aan de EPBverslaggever communiceren (facturen, certificaten, …) 27
WTCB
na-isolatietechnieken
na-isolatietechnieken
WTCB
technieken van isoleren drie mogelijke technieken zonder afbraak
na-isolatietechnieken
WTCB
technieken van na-isoleren drie mogelijke technieken zonder afbraak – buitenisolatie
na-isolatietechnieken
WTCB
technieken van na-isoleren drie mogelijke technieken zonder afbraak – buitenisolatie – binnenisolatie
na-isolatietechnieken
WTCB
technieken van na-isoleren drie mogelijke technieken zonder afbraak – buitenisolatie – binnenisolatie – na-isolatie van spouwmuren
na-isolatietechnieken
WTCB
Overzicht na-isolatietechnieken voor buitenwanden drie mogelijke technieken zonder afbraak – buitenisolatie – binnenisolatie – na-isolatie van spouwmuren
techniek met afbraak – slopen van bestaande spouwmuur en heropbouw buitenblad
WTCB
binnenisolatie
Uitvoeringswijzen in de praktijk
binnenisolatie
WTCB
industrieel – prefab-platen isolatie + gipskarton – verkleefd op muur
ambachtelijk – isolatie tussen stijl-en regelwerk
binnenisolatie
WTCB
hygrothermische toetsen Impact binnenisolatie op temperatuurverloop in de muur • thermisch niet stationair gedrag – verlies aan capaciteit Æ zomercomfort ↓ • andere binnenwanden • ventilatie / zonwering
• hygrische spanningen en vervormingen – spanningen tgv Δθ – vorst Æ baksteen + leidingen – nat Æ hygrische vervormingen
binnenisolatie
WTCB
hygrothermische toetsen • vochthuishouding : regenwering
•massieve muur voldoende dik •capillaire snede
• enkel toepassen indien geen problemen met originele wand
binnenisolatie
WTCB
RISICO’S • droogvlekken aan binnenoppervlak • grotere kans op schimmelvorming, huiszwam,… • droging verhoogt de stookkosten • evt. transport van zouten in de materialen
binnenisolatie
WTCB
hygrothermische toetsen • inwendige condensatie
gemeten inwendige condensatie, steense muur in metselwerk met of zonder binnenisolatie. winterse condities (θe=0.4°C,pe=520 Pa, binnenklimaat klasse 4 (θi= 23.8°C, pi= 2125 Pa)
binnenisolatie
WTCB
hygrothermische toetsen • luchtstromingen
Foto : Georg Haag
binnenisolatie
WTCB
hygrothermische toetsen • koudebruggen : (quasi) onvermijdelijk • vloeropleg • aansluiting met binnenwanden • let op bij raamaansluitingen
Goe d
Foto : Georg Haag
binnenisolatie
WTCB
hygrothermische toetsen • Koudebruggen: gevolgen – extra energieverliezen – lagere oppervlaktetemperaturen • • • •
comfortproblemen hogere kans op oppervlaktecondensatie hogere kans op schimmelvorming vervuiling
Foto : Georg Haag
binnenisolatie
WTCB
hygrothermische toetsen • vochthuishouding : schimmelvorming – esthetische aspecten – luchtkwaliteit – gezondheidsaspecten
Ref.: Klaus Sedlbauer
Foto : Georg Haag
binnenisolatie
WTCB
Conclusies • systeem met heel wat nadelen – verlies aan binnenruimte – lager zomercomfort – sterke koudebrugwerking Æ onmogelijk om zeer laag energieverbruik te bekomen – delicate vochthuishouding • delicate uitvoering – geen leidingen in de massieve wand – opletten met vorstgevoelige materialen in gevel – verduurzaamd hout gebruiken – zorgvuldig afwerken van alle voegen tegen vloeren en plafonds (luchtdicht!) – neggen, lateien, dorpels: isolatielaag continu (tot thermische snede raamprofielen) + luchtdicht afwerken
WTCB
spouwisolatie
na-siolatie spouwmuren
WTCB
kenmerken – uitzicht gebouw ongewijzigd
na-siolatie spouwmuren
WTCB
kenmerken • materialen – kunststof materialen : PUR-schuim, UF-schuim, EPS-parels – anorganische materialen : minerale wol, gesiliconeerde perlietkorrels, glaskorrels
• uitzicht gebouw ongewijzigd • voorwaarden – spouwbreedte • min 3 - 4cm vereist om goede vulling te verzekeren
– luchtdichtheid • binnen moet luchtdichtheid worden voorzien om condens door exfiltratie te vermijden
– gevelsteen voldoende vorstbestendig
na-siolatie spouwmuren
WTCB
voordelen • geen plaatsverlies • korte uitvoeringstermijn • relatief goedkope techniek Æ relatief korte terugverdientijd • groot potentieel (70% woningen : spouwmuur)
na-siolatie spouwmuren
WTCB
aandachtspunten – beperking op U-waarde – goede spouwreceptie noodzakelijk – verhoogd risico vorstschade – kwaliteitscontrole noodzakelijk
na-siolatie spouwmuren
WTCB
context – Vlaanderen : toegepast tussen 1975-1985 – nadien financiële stimulansen ↓ – enkele schadegevallen bezorgden de techniek ten onrechte een slechte naam
Æ onderzoeksproject WTCB – UGent - Wenk
WTCB
buitenisolatie
kenmerken • Uitzicht gebouw verandert
© bvbarchitects
buitenisolatie
WTCB
Kenmerken: gevelbekleding 1. gevelbekleding
buitenisolatie
WTCB
2. luchtspouw + latwerk 3. vocht- en windscherm + waterschermen (detaillering!) 4. isolatie (+ bevestiging latwerk) 5. lucht- en/of dampscherm (?)
1 2 3 4
5
6
6. draagstructuur: metselwerk of beton, houtskelet of staalconstructie; nieuwbouw / renovatie
buitenisolatie
WTCB
Kenmerken: pleisterwerk draagstructuur kleefmortel isolatie (bevestigingsplug) grondpleister +wapening sierpleister
buitenisolatie
WTCB
kenmerken • vochthuishouding : regenwering bepleisterd : 1 traps
beklede gevels : 2 traps p+ p+ pluchtspouw = drukvereffening + capillaire snede
regenbuffer run-off (1ste drainage) penetratie 2de drainage doorslag
buitenisolatie
WTCB
voordelen • Geen aanpassingswerken aan de binnenzijde Æ hinder voor bewoners tijdens de werken beperkt • Thermische capaciteit buitenmuren blijft toegankelijk voor het binnenklimaat; Æ positief voor het (zomer)comfort • Koudebruggen oplosbaar • Toepasbaar op muur met vorstproblemen • Verbetering regendichtheid; Æ toepasbaar op muur met vochtdoorslagproblemen
buitenisolatie
WTCB
aandachtspunten • Stedenbouwkundige regels • Hygrische spanningen en vervormingen • Impact luchtstromen • Bevestiging – Windweerstand – Koudebrugeffect • Detaillering
buitenisolatie
WTCB
besluit
WTCB
www.lehr.be
besluit
WTCB
besluit • doorgedreven na-isolatie is nuttig voor de bewoner en nodig voor het milieu • voor de na-isolatie van gevels staan verschillende technieken ter beschikking • buitenisolatie of spouwisolatie is vaak de meest interessante optie • om een optimaal resultaat te bekomen is een grondige kennis van de mogelijke technieken noodzakelijk
besluit
WTCB
Meer informatie?
WTCB Technologische Adviseerdienst « Duurzame bouwschil »
[email protected] Tel. 02/655 77 11 Fax. 02/653 07 29
