Factsheet
Online risicotest
Nieren en nierschade deel 5
Mensen kunnen zelf het initiatief nemen of door hun zorgverlener, gemeente of werkgever worden uit
Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade
genodigd, een online risicotest te doen. Er zijn momenteel twee betrouwbare testen beschikbaar: 1. www.testuwrisico.nl Hierop staat een beknopte vragenlijst waarmee een eerste inschatting van het persoonlijk risico op het krijgen van diabetes, hart- en vaatziekten en nierschade gemaakt
Behandeling van chronische nierschade in de eerste lijn
kan worden. Volgens de richtlijnen moeten mensen met chronische 2. www.persoonlijkegezondheidscheck.nl
nierschade minimaal één keer per jaar hun nierfunctie en
In Nederland hebben 1,7 miljoen mensen
Met de Persoonlijke Gezondheidscheck wordt het risico
de aanwezigheid van eiwit in de urine laten controleren.[1, 2]
chronische nierschade. Dit is in veel gevallen
op meer chronische aandoeningen in kaart gebracht en
Daarnaast is een jaarlijks controle van de bloeddruk
het gevolg van hoge bloeddruk of diabetes.
advies op maat gegeven hoe risico’s te verlagen met een
met adequate behandeling vereist. Ook bij mensen met
Het merendeel van deze mensen wordt door
gezonde leefstijl. Bij een sterk verhoogd risico wordt
diabetes en/of hoge bloeddruk moeten deze controles
de huisarts behandeld.
verwezen naar de huisarts.
jaarlijks worden gedaan. Een belangrijke rol hierbij is
Bij een relatief klein deel van de mensen leidt
weggelegd voor de eerste lijn.
chronische nierschade tot nierfalen waarbij
De grootste groep mensen met chronische nierschade
dialyse of transplantatie noodzakelijk is. Mensen
(1,5 miljoen met een matig verhoogd risico) kan
met chronische nierschade hebben een hoog
behandeld en begeleid worden in de eerste lijn bij de
risico op hart- en vaatziekten. Om deze gevolgen
huisarts en praktijkondersteuner of praktijkverpleeg
te voorkomen is vroeg opsporen en adequaat
kundige. Voor mensen met een hoog risico
behandelen van groot belang. De huisarts heeft
(170.000 Nederlanders) of sterk verhoogd risico
hier een belangrijke rol.
(50.000 Nederlanders) is consultatie van of doorver wijzing naar een nefroloog door de huisarts noodzake lijk. Dit is afhankelijk van de ernst van de nierschade, de onderliggende nierziekte of aanwezigheid van andere aandoeningen. 1
Zorg bij de huisarts volgens richtlijnen? In het onderzoek van Scherpbier en collega’s is bij bijna 9.000 patiënten met chronische nierschade, onder behandeling bij de huisarts, nagegaan in hoe verre de zorg voldeed aan deze behandelrichtlijnen
82% 82%
91% 91%
Onderzoek nierfunctie bij patiënten met chronische nierschade en met diabetes Onderzoek nierfunctie
(zie figuur hiernaast).3]
bij patiënten met chronische nierschade en met diabetes
Onderzoek nierfunctie bij patiënten met chronische nierschade Onderzoek nierfunctie bij patiënten met chronische nierschade
78% 78%
Onderzoek nierfunctie bij patiënten met chronische nierschade zonder diabetes Onderzoek nierfunctie
bij patiënten met chronische nierschade zonder diabetes
43% 43% 48% 48%
79% 79%
Onderzoek eiwit in urine bij patiënten met chronische nierschade en met diabetes Onderzoek eiwit in urine
bij patiënten met chronische nierschade en met diabetes
Onderzoek eiwit in urine bij patiënten met chronische nierschade Onderzoek eiwit in urine bij patiënten met chronische nierschade
73% 73%
Onderzoek bloeddruk bij patiënten met chronische nierschade. Hiervan had 44%bloeddruk de streefwaarde Onderzoek (een dan 140/90nierschade. mmHg). bijbloeddruk patiëntenlager met chronische
Hiervan had 44% de streefwaarde (een bloeddruk lager dan 140/90 mmHg).
Bij minder dan de helft (43%) van de patiënten was in
32% 32%
de vijftien maanden voorafgaande aan het onderzoek Onderzoek eiwit in urine bij patiënten met chronische nierschade zonder diabetes Onderzoek eiwit in urine
bij patiënten met chronische nierschade zonder diabetes
de voortgang van de ziekte adequaat gecontroleerd volgens de richtlijnen: onderzoek van nierfunctie, eiwit in urine en bloeddruk. De conclusie is dan ook dat er ruimte voor verbetering is met betrekking tot de kwaliteit van zorg in de eerste lijn voor patiënten met chronische nierschade.
2
Chronische nierschade voldoende in beeld?
In de huisartspraktijk is onvoldoende zicht op patiënten met chronische nierschade.
[3, 4]
De registratie van deze groep is incompleet en de gegevens van de
Onderzoek in de eerste lijn in Nederland laat zien dat rond de 6% van de patiënten populatie van de huisarts bekend is met chronische nierschade.[3, 4] Uit deze cijfers kan
patiënten met chronisch nierschade zijn bovendien versnipperd over de eerste en
worden geconcludeerd dat niet alle mensen met chronische nierschade in beeld zijn.
de tweede lijn.
Immers, het PREVEND onderzoek (zie factsheet 3 - Stadia chronische nierschade) en
Chronische nierschade in beeld?
andere epidemiologische studies, tonen aan dat ruim 10% van de bevolking chronische nierschade heeft. Niet alle mensen met chronische nierschade zijn in beeld bij de huisarts. Dit heeft meer
?
dere oorzaken. Allereerst wordt in de eerste lijn geen systematisch onderzoek naar chronische nierschade gedaan, daardoor ontbreekt een compleet beeld van het vóór komen van deze aandoening. Een ander aspect is dat niet alle mensen met hoge bloed druk en diabetes, de risicogroepen, volgens de richtlijnen worden gecontroleerd op nierfunctie en eiwit in de urine.[8, 9] Daarnaast ontbreekt van veel patiënten een compleet beeld van de laboratorium gegevens in het medisch dossier van de huisarts, met name van patiënten die onder
40%
68%
behandeling zijn in het ziekenhuis. Laboratoriumgegevens worden nog te weinig uitgewisseld tussen zorgverleners.[10, 11] Verbetering patiëntendossier Codering van aandoeningen in het patiëntendossier is van belang om adequaat te kunnen monitoren en voor de continuïteit en kwaliteit van zorg. Patiënten waarbij chronische nierschade is aangetoond, zouden in het huisartsinformatiesysteem ook de code voor de
4o% van de mensen met 40% van mensen met nierschade (680.000 mensen) nierschade (680.000 mensen) heeft de aandoening heeft deaandoening zonder dat te weten. zonder dat te weten.
68% van de patiënten met 68% van patiënten met nierschade heeft niet de nierschade heeft niet juiste code in het patiëntendosier. de juiste code in het patiëntendossier.
aandoening toegekend moeten krijgen. Echter, slechts één derde deel van de patiënten (32%) met chronische nierschade was in het elektronisch patiëntendossier te herkennen door deze code.3]
3
Belang van preventie en tijdig behandelen Het is belangrijk dat bij mensen met chronische nierschade al vanaf een vroege fase
Door tijdige behandeling is belangrijke gezondheidswinst te behalen: verdere achter
controle en behandeling plaatsvindt. De behandeling is erop gericht om verdere
uitgang van de nierfunctie kan worden voorkomen en het startmoment van nierfunctie
achteruitgang van de nierfunctie en nierfalen tegen te gaan en om complicaties van
vervangende behandeling kan worden uitgesteld.5]
1]
chronische nierschade, met name cardiovasculaire complicaties en sterfte, te voor Wanneer bij mensen pas in een late fase van nierschade (nierfunctie van 15-30%)
komen.2]
een adequate behandeling wordt gestart, kan het moment waarop er met een nierfunctievervangende behandeling moet worden begonnen, slechts beperkte tijd Gezondheidswinst bij vroege Gezondheidswinst bijinterventie vroege interventie
worden uitgesteld. Wanneer de behandeling start op het moment dat de nierfunctie nog 60-90% is, is de kans van slagen veel groter en kan het startmoment van nierfunctievervangende
vroege interventie
60%
behandeling vele jaren worden uitgesteld. Het betreft in dit geval de mensen met chronische nierschade met een matig verhoogd
nierfunctie in procenten
risico. In Nederland gaat het om zo’n 1,5 miljoen mensen. Zij zijn over het algemeen onder behandeling van de huisarts. Huisartsen hebben dan ook een belangrijke rol in preventie van nierfalen.
late interventie
10% nierfunctievervangende behandeling 0% 0
1
2
3
4
5
6
7
follow-up in jaren bij vroege en late interventie
4
8
9
10
Vroeg opsporen van chronische nierschade
In Nederland wordt geen systematisch onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van chronische nierschade. Niet
Voorkomen van diabetes eninhoge Aanwezigheid diabetes en hoge bloeddruk bij mensen met eiwit urine 7]bloeddruk
in algemene bevolking met micro-albuminurie?
onder de gehele bevolking en niet onder mensen met een verhoogd risico op chronische nierschade. Ook bij mensen met diabetes en hoge bloeddruk krijgt nierschade onvoldoende aandacht. Bovendien is er sprake van onderdiagnose van hoge bloed druk en diabetes. In het PREVEND onderzoek bleek van de mensen met eiwit in de urine (7,2% van de onderzoeks groep) een deel ook niet te weten dat ze diabetes (5%)
34%
36% Geen diabetes Geen hoge bloeddruk
Nieuw ontdekte hoge bloeddruk
of hoge bloeddruk (34%) hadden.7] Daarnaast blijkt uit dit onderzoek dat ruim een derde (36%) van de mensen met eiwit in de urine géén diabetes of hoge bloeddruk heeft en dat albuminurie (eiwituitscheiding) dus niet altijd het gevolg is van diabetes of hoge bloed druk. Aanwezigheid van eiwit in de urine geeft aan dat
5% Nieuw ontdekte diabetes
6% Bekend met diabetes
deze mensen al vaatschade aan de nieren hebben en dus een verhoogde kans hebben op het ontstaan van hart- en
19% Bekend met hoge bloeddruk
vaatziekten.[1, 8] Het is dus belangrijk om ook bij mensen zonder diabetes en hoge bloeddruk alert te zijn op chronische nierschade. Als chronische nierschade wordt gevonden, is het van
Screening onder algemene bevolking?
ziekten en mensen met nierziekten in de familie, te onder
belang deze mensen te volgen op het optreden van hoge
Er is veel discussie over wat de beste methode van
zoeken op chronische nierschade. Er is aangetoond dat
bloeddruk, diabetes en vroege tekenen van hart- en vaat
screening is om mensen met nierschade op te sporen.
screenen op chronische nierschade bij mensen met
ziekten.
Algemeen wordt aanbevolen om mensen met diabetes,
diabetes kosteneffectief is. Het is nog onduidelijk of
hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, chronische aan
screenen van de algemene bevolking ook kosteneffectief
doeningen van de urinewegen, bepaalde auto-immuun
is.9] 5
Colofon Deze factsheet is een uitgave van de Nierstichting. De inhoud is gebaseerd op de huidige stand van de wetenschap en met grote zorg en in samenwerking met deskundigen samengesteld. De Nierstichting kan echter geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden of onvolkomenheden. Deze factsheet is deel 5 van de serie van tien factsheets over nieren en nierschade. De serie bestaat uit de volgende factsheets: 1 Nieren en chronische nierschade 2 Oorzaken van chronische nierschade 3 Stadia chronische nierschade 4 Klachten en behandeling chronische nierschade 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade 6 Nierfalen en behandeling 7 Niertransplantatie, donatie en wachtlijst 8 Dialyse 9 Nieren en zout 10 Nieren en medicatie Tekst
Met dank voor hun inhoudelijke inbreng en deskundig
Coördinatie en eindreactie
• Prof. dr. Ron Gansevoort, nefroloog, Universitair
commentaar:
• Dr. Katja van Geffen, programmamanager preventie,
Medisch Centrum Groningen • Beatrijs van der Poel, Verpleegkundig Beleid en Advies
• Drs. Jacintha van Balen, huisarts en wetenschappe lijk medewerker Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG).
Vormgeving en infographics • Maaike Wijnands, oeHoe infographics en illustraties
afdeling Zorg & Innovatie, Nierstichting.
• Dr. Marjolijn van Buren, internist-nefroloog, Haga Zieken huis Den Haag en Leids Universitair Medisch Centrum. • Dr. Nynke Scherpbier-de Haan, huisarts en onderzoeker afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Radboudumc,
Bronnen De lijst met literatuurreferenties is te vinden op www.nierstichting.nl/bronnen-factsheets of kan opgevraagd worden door een e-mail te sturen naar
[email protected]
Nijmegen. • Prof. dr. Pieter ter Wee, internist-nefroloog, Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam. © Nierstichting, september 2015 6
