VRIJWILLIGERSWERK EN INFORMELE HULP IN ROTTERDAM Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003

VRIJWILLIGERSWERK EN INFORMELE HULP IN ROTTERDAM 2003 Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003

Projectnummer 03-2093

drs. P.A. de Graaf Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Maart 2004 In opdracht van de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Centrum voor Onderzoek en Statistiek Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) 489 95 00 Fax: (010) 489 95 01 E-mail: [email protected] Internet: http://www.cos.nl Prijs: €15,00

Gegevens mogen worden overgenomen, mits met bronvermelding.

INHOUD Voorwoord

5

Noten

6

Samenvatting en conclusies 1.

2.

3.

7

Omvang en aard van onbetaald werk in Rotterdam

11

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

11 11 13 16 17 18

Omvang van het onbetaald werk Soort activiteiten Kenmerken van de Rotterdamse informele helpers en vrijwilligers De relatie met andere sociaal-maatschappelijke activiteiten Vergelijking met landelijke gegevens Noten

Aandachtsgroepen bij het vrijwilligerswerkbeleid

21

2.1 2.2 2.3 2.4

Allochtonen en onbetaald werk Mensen zonder betaald werk en onbetaald werk Jongeren en onbetaald werk Vergelijking met landelijke gegevens Noten

21 23 26 28 29

Potentiële groei van het vrijwilligerswerk

31

Noten

4.

33

Vragen over vrijwilligerswerk

35

Bijlage I: Respons en representativiteit I.1 I.2 I.3 I.4

Geslacht en leeftijd Etniciteit Deelgemeente Conclusie

37 37 38 38 39

Bijlage II: De vragen over onbetaald werk 3

41

Bijlage III: De rechte tellingen

43

Bijlage IV: De betekenis van de percentages; significantie

45

IV.1 Percentages IV.2 Vergelijkingen IV.3 Gemiddelden Noten

45 46 46 46

Publicatieoverzicht Centrum voor Onderzoek en Statistiek

4

47

VOORWOORD

Op verzoek van diverse afdelingen en diensten van de gemeente Rotterdam voert het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) tweejaarlijks in het najaar een Vrijetijdsomnibusenquête (VTO) uit onder Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar, met als titel Wonen, recreëren en uitgaan in Rotterdam. Op verzoek van de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid is daarin ook dit jaar weer een aantal vragen opgenomen over onbetaald werk (vrijwilligerswerk en informele hulp). De voorliggende rapportage gaat over de beantwoording van deze vragen, waarvan de 1 meeste eerder ook in de VTO’s van 1995, 1997 en 2001 zijn gesteld .

De enquête Zoals gezegd, stammen de gegevens voor dit onderzoek uit de in het najaar van 2003 gehouden Vrijetijdsomnibusenquête van het COS. De vragenlijsten van de enquête zijn op basis van een aselecte steekproef verspreid onder 3.100 inwoners van Rotterdam. De respons op deze enquête bedroeg 55% (1.698 respondenten). Voor een uitgebreide responsverantwoording zij verwezen naar Bijlage I. De precieze formulering van de vragen over vrijwilligerswerk en informele hulp is opgenomen in Bijlage II.

Opbouw van deze rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 wordt de deelname aan het onbetaald werk, dat is het vrijwilligerswerk en de informele hulp in z’n totaliteit, besproken en vergeleken met die volgens de Vrijetijdsomnibusenquêtes uit 1995, 1997 en 2001. Ook komen de kenmerken van degenen die aan vrijwilligerswerk doen en informele hulp bieden aan de orde, afgezet tegen de totale Rotterdamse bevolking van 13 tot 75 jaar. Teven worden in dit hoofdstuk de deelnamepercentages van een aantal deelgroepen uit de Rotterdamse samenleving gepresenteerd. Hoofdstuk 2 gaat in op de aandachtsgroepen van het vrijwilligerswerkbeleid: allochtonen, mensen zonder betaald werk en jongeren. In hoofdstuk 3 wordt nagegaan wie er nog meer vrijwilligerswerk zouden willen doen als ze daarvoor gevraagd werden en in hoofdstuk 4 komt de vraag aan de orde of de Rotterdammers weten waar men terecht kan voor advies, informatie of ondersteuning. Deze rapportage kent tevens vier bijlagen. In Bijlage I worden respons en representativiteit van de Vrijetijdsomnibusenquête 2003 besproken aan de hand van de achtergrondkenmerken van de respondenten. In Bijlage II zijn de hier behandelde vragen uit de enquête letterlijk van de vragenlijst overgenomen, en in Bijlage III worden de rechte tellingen hiervan gepresenteerd. In Bijlage IV tenslotte wordt een korte toelichting gegeven op de statistische interpretatie van de in deze rapportage weergegeven percentages en over de significantie van verschillen. De boodschap uit deze bijlage moge zijn, dat in het algemeen verschillen of afwijkingen van 1- à 2% niet als verschillen mogen worden beschouwd, maar evengoed door het toevalskarakter van de steekproeven kunnen zijn veroorzaakt. Als bijvoorbeeld iets het ene jaar 14% was, en het volgende jaar 15%, dan is daarmee dus nog geen toename aangetoond. 5

Dit alles wordt voorafgegaan door een aantal gekleurde pagina’s met samenvattende conclusies. Noten in de tekst zijn te vinden aan het eind van het betreffende hoofdstuk c.q. de betreffende bijlage. Tot slot zij er op gewezen, dat overal waar in deze rapportage gesproken wordt over ‘de Rotterdammers’, de Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar bedoeld worden. Op 1 januari 2003 waren dat er 469.321 (van de in totaal 599.859).

Noten 1.

Ook in de Vrijetijdsomnibusenquête van 1999 waren vragen opgenomen over onbetaald werk, maar door een ongelukkige formulering van de vragen leek daarin het vrijwilligerswerk onderbelicht. In plaats daarvan zijn de vragen over onbetaald werk vervolgens ook gesteld in de jaarlijkse Omnibusenquête van het COS, maar daarin lijkt de informele hulp, en daarmee ook het totaal aan onbetaald werk, wat overschat. Een verklaring hiervoor ligt wellicht in het algemenere karakter van de Omnibusenquête en daarmee samenhangende verschillen in respons. Dit zou met name een rol kunnen spelen bij de vraag naar het verrichten van informele hulp, die veel ruimte voor interpretatie laat. In de voorliggende rapportage wordt de meting uit de Omnibusenquête 2001 buiten beschouwing gelaten. Omdat een half jaar later in de Vrijetijdsomnibusenquête 2001 ook weer “gewoon” vragen over onbetaald werk zijn gesteld, konden de analyses van de ontwikkelingen in de tijd nu worden gebaseerd op vier gelijksoortige enquêtes, namelijk de Vrijetijdsomnibusenquêtes van 1995, 1997, 2001 en 2003.

6

SAMENVATTING EN CONCLUSIES

In 2003 verrichtte bijna de helft van de Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar (47%) wel eens één of meer vormen van onbetaald werk op vrijwillige basis: 29% doet wel eens aan informele hulp (los van een organisatie), en 33% verricht vrijwilligerswerk in georganiseerd verband. Voor een deel gaat het hier om de zelfde mensen: 14% doet namelijk zowel aan informele hulp als aan vrijwilligerswerk. Na de daling tussen 1995 en 1997 (die zich overigens alleen bij de informele hulp manifesteerde) lijkt de omvang van het onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam langzaamaan weer heel licht toe te nemen. De informele hulp bestaat in de meeste gevallen uit lichamelijke of huishoudelijke hulp, het geven van informatie en advies en het verrichten van diensten. Rotterdammers die wel eens aan informele hulp doen, doen dat vaak op meerdere terreinen: gemiddeld zijn door hen 2,5 soorten hulp genoemd. Vrijwilligers zijn het meest actief in een sportorganisatie (sportvereniging, -bond of –school). Ook in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties en in organisaties voor hulp aan zieken, bejaarden of gehandicapten wordt traditioneel veel vrijwilligerswerk gedaan. Ook bij het vrijwilligerswerk zijn het vaak dezelfde mensen die je op meer plaatsen tegenkomt: de Rotterdammers die vrijwilligerswerk verrichten, doen dat gemiddeld in 1,7 soorten organisaties. Vergeleken met voorgaande jaren hebben zich geen opmerkelijke veranderingen voorgedaan in de deelnamepercentages van de verschillende soorten informele hulp of vrijwilligerswerk. Mannen doen iets meer aan vrijwilligerswerk, en vrouwen meer aan informele hulp. Vrijwilligerswerk wordt wat minder vaak gedaan naarmate men ouder is; boven de 65 doet nog maar een kwart aan vrijwilligerswerk. Bij de informele hulp zijn de jongeren juist ondervertegenwoordigd, en mensen tussen de 45 en 65 oververtegenwoordigd. Verder wordt méér gedaan aan informele hulp, en vooral aan vrijwilligerswerk, naarmate het opleidingsniveau hoger is. Ook in hun verdere sociaal-maatschappelijke gedrag verschillen informele helpers en vrijwilligers van andere Rotterdammers: ze participeren meer dan gemiddeld in sociaal-maatschappelijke georganiseerde verbanden, doen vaker aan sport, komen vaker wel eens in wijkgebouwen en buurtof clubhuizen van sociaal-cultureel werk en komen vaker wel eens in cafés of koffiehuizen. Ook hebben ze vaker contact met buurtgenoten. Vergelijking met landelijke gegevens (uit CBS-enquêtes) over de omvang van het onbetaalde werk is hachelijk, omdat de wijze van enquêteren en de formulering van de vragen kennelijk sterk bepalend is voor de uitkomsten. Beperken we ons tot vergelijking van de ontwikkeling hiervan, dan lijkt landelijk het aantal mensen dat aan informele hulp doet de afgelopen zeven jaar heel langzaam toe te zijn genomen; net als in Rotterdam. De omvang van het vrijwilligerswerk lijkt landelijk echter wat af te nemen, terwijl in Rotterdam juist een lichte toename is te zien.

Aandachtsgroepen bij het vrijwilligerswerkbeleid Het vrijwilligerswerkbeleid in Rotterdam kent drie aandachtsgroepen: allochtonen, mensen zonder betaald werk en jongeren. Allochtonen vormen daarbij (net als de andere twee in het verleden) zelfs ook een zogeheten prioriteitsgroep. 7

Niet-westerse allochtonen doen veel minder vaak aan informele hulp dan andere Rotterdammers, maar vaker aan vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk en informele hulp samen beschouwd, doen ze niet onder voor de rest van de stad. De deelname van niet-westerse allochtonen aan het vrijwilligerswerk is sinds 1995 spectaculair toegenomen: van flink onder het gemiddelde (22%) tot ruim daarboven (37%). Het deelnamepercentage van de autochtonen (“Nederlanders”) veranderde in die tijd nauwelijks. De ondervertegenwoordiging van de niet-westerse allochtonen bij de informele hulp manifesteert zich vooral bij het verrichten van diensten, maar ook bij lichamelijke/huishoudelijke hulp, het geven van informatie en advies en de opvang van kinderen. De oververtegenwoordiging bij het vrijwilligerswerk komt vooral doordat veel allochtonen actief zijn in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (15%; bij autochtonen is dit maar 5%). Maar ook in een aantal andere soorten organisaties doen niet-westerse allochtonen vaker vrijwilligerswerk dan andere Rotterdammers. Voorts is het gezien de recente publicitaire commotie hierover opmerkelijk, dat niet-westerse allochtonen nauwelijks minder vrijwilligerswerk in sportorganisaties zeggen te doen dan autochtonen. Rotterdammers zónder betaald werk verschillen niet zo veel van Rotterdammers mét betaald werk, maar binnen die groep (tussen gepensioneerden, mensen met een uitkering en overige “baanlozen” zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) bestaan wél grote verschillen: gepensioneerden, en in mindere mate ook mensen met een uitkering (werklozen, arbeidsongeschikten en mensen in de bijstand) doen wat minder aan vrijwilligerswerk, en de overige mensen zonder betaald werk (zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) juist een stuk méér. Het vrijwilligerswerk onder mensen met een uitkering is sinds 1995 (eigenlijk: sinds 1997) flink toegenomen, en ook de gepensioneerden lijken hun achterstand inmiddels voor een groot deel te hebben ingehaald. De overige baanlozen deden altijd al bovengemiddeld aan vrijwilligerswerk. Overigens bestaat binnen de groep ‘gepensioneerden’ waarschijnlijk ook nog wel een verschil tussen vervroegd gepensioneerden en bejaarde gepensioneerden. Door mensen met betaald werk worden sportorganisaties het meest genoemd als vrijwilligersorganisatie of vereniging waarin men actief is, en ook ‘overige baanlozen’ zijn daarin meer dan gemiddeld actief. Mensen met een uitkering en gepensioneerden zijn juist minder vaak actief in een sportorganisatie. Uitkeringsontvangers doen hun vrijwilligerswerk het meest in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties, en dat geldt ook voor de ‘overige baanlozen’. Daarnaast bevinden de ‘overige baanlozen’ zich ook meer dan gemiddeld in het vrijwilligerswerk bij zieken, bejaarden en gehandicapten, bij kinderopvang, bij jeugd- en jongerenwerk en bij het onderwijs. Bij jongeren (van 16 tot 25 jaar) is de deelname aan vrijwilligerswerk wat hoger, en de deelname aan informele hulp wat lager dan gemiddeld. Ook de deelname van de jongeren aan het vrijwilligerswerk is sinds 1995 flink toegenomen: van het gemiddelde niveau in 1995 (31%) tot ruim daarboven in 2003 (38%), al lijkt het in 203 niet meer verder toegenomen. Het vrijwilligerswerk speelt zich heel vaak af in sportorganisaties. De deelname aan het vrijwilligerswerk door de Rotterdamse prioriteits- en aandachtsgroepen bevindt zich landelijk veelal op een heel ander niveau, en ontwikkelt zich veelal ook heel anders dan in Rotterdam. Met name lijken er grote verschillen bij allochtonen (landelijk veel minder; ook in de godsdienstige en levensbeschouwelijke organisaties, waarin Rotterdamse allochtonen zo ruim vertegenwoordigd zijn), en jongeren (landelijk na 1999 gekelderd en inmiddels flink onder het gemiddelde, terwijl het in Rotterdam juist bovengemiddeld was en is). En van een bovengemiddelde deelname door werklozen is in Rotterdam niets te merken, al neemt de deelname door mensen met een uitkering de laatste jaren wel wat toe. 8

Potentiële groei van het vrijwilligerswerk Op de vraag of men onbetaald werk voor een organisatie zou willen doen als men daarvoor gevraagd werd, antwoordt 21% van de Rotterdammers positief en 34% negatief. Bijna de helft weet het (nog) niet; waarschijnlijk veelal ook omdat dat van verdere vorm en voorwaarden zal afhangen. De bereidheid komt vooral van Rotterdammers die nu ook al aan vrijwilligerswerk doen; van de Rotterdammers die nu nog géén vrijwilligerswerk doen, staat maar 13% hier positief tegenover, en zegt 42% al bij voorbaat ‘nee’. Die 13% die nu nog geen vrijwilligerswerk doet maar zegt dat men dat wel zou doen als ze er voor gevraagd zouden worden, staat voor 9% van alle Rotterdammers (van 13 tot en met 75 jaar), ofwel zo’n 40.000 Rotterdammers. Als die “over de streep getrokken zouden kunnen worden”, zou het aantal vrijwilligers in Rotterdam kunnen toenemen van zo’n 155.000 tot zo’n 195.000; een toename met ruim een kwart! En daarnaast is er ook nog een groep van zo’n 140.000 Rotterdammers die nu nog niet aan vrijwilligerswerk doet, maar daar niet bij voorbaat negatief tegenover staat (‘weet niet’)... Als de volgens de beantwoording van deze enquêtevraag geïnteresseerde nog niet participerende Rotterdammers inderdaad over de streep zouden kunnen worden getrokken, zouden de mensen met een uitkering hun achterstand op de overige Rotterdammers volledig kunnen inhalen. Voor de andere deelgroep uit de aandachtsgroepen die nu nog achterloopt bij de rest van de stad, de gepensioneerden, geldt dit absoluut niet: zij zouden juist nóg verder achterop raken.

Vragen over vrijwilligerswerk Tenslotte is dit jaar ook gevraagd, of men als men vragen heeft over vrijwilligerswerk weet waar men terecht kan voor advies, informatie en ondersteuning. 13% van de Rotterdammers antwoordt hierop volmondig ‘ja’, 24% denkt het wel te weten en 63% geeft toe dat niet te weten. Onder mensen die geen vrijwilligerswerk doen is deze kennis het minst aanwezig, maar ook bij de vrijwilligers zegt een meerderheid (54%) niet te weten waar men voor advies en informatie over vrijwilligerswerk terecht zou kunnen. Van de Rotterdammers die dit wél zeggen of denken te weten, blijft 34% echter het antwoord schuldig als vervolgens wordt gevraagd wáár dan, terwijl de rest vaak weinig specifieke bronnen als Internet, de bibliotheek, bladen en telefoongidsen noemt. ‘Internet’ is met 15% ook het meest gegeven antwoord. Daarna volgen de (deel-)gemeente (14%) en het buurthuis of wijkgebouw (12%). Ook de organisaties, verenigingen of instellingen zelf worden relatief veel genoemd. Specifiek op vrijwilligerswerk en de ondersteuning daarvan bedoelde organisaties worden weinig genoemd: 4% noemt spontaan de OK-bank van het project ‘Onbenutte Kwaliteiten’, eveneens 4% de Vrijwilligers Vacaturebank, 2% de UVV, eveneens 2% STAP en 1% de SVR.

9

10

1.

OMVANG EN AARD VAN ONBETAALD WERK IN ROTTERDAM

1.1

Omvang

In 2003 verrichtte bijna de helft van de Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar (47%) wel eens één of meer vormen van onbetaald werk op vrijwillige basis. 29% doet wel eens aan informele hulp (los van een organisatie), en 33% verricht vrijwilligerswerk in georganiseerd verband. Voor een deel gaat het hier om de zelfde mensen: 14% doet namelijk zowel aan informele hulp als aan vrijwilligerswerk. In figuur 1.1 is de ontwikkeling van de deelname aan onbetaald werk in Rotterdam sinds 1995 volgens de VTO te zien. De gegevens over 1995 en 1997 zijn exclusief 13- tot en met 15-jarigen: die worden in VTO’s pas sinds 2001 ondervraagd. Hoewel de omvang van het onbetaald werk bij deze leeftijdsgroep iets lager is dan bij oudere Rotterdammers, is de invloed hiervan op de totaalcijfers verwaarloosbaar. Over 1999 zijn geen gegevens beschikbaar.

Figuur 1.1:

Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam in 1995 tot en met 2003. 1995

1997

1999

2001

2003

Informele hulp Vrijwilligerswerk

30% 30%

27% 30%

. .

27% 32%

29% 33%

Alléén informele hulp Alléén vrijwilligerswerk Beide

17% 16% 14%

14% 17% 13%

. . .

14% 19% 13%

14% 18% 14%

Totaal onbetaald werk Geen van beide

46% 54%

44% 56%

. .

46% 54%

47% 53%

Totaal

100%

100%

.

100%

100%

RESPONS

1.449

1.338

.

1.567

1.698

Na de daling tussen 1995 en 1997 (die zich overigens alleen bij de informele hulp manifesteerde) lijkt de omvang van het onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam langzaamaan weer heel licht toe te nemen.

1.2

Soort activiteiten

Zoals in figuur 1.2 is te zien, bestaat de informele hulp in de meeste gevallen uit lichamelijke of huishoudelijke hulp (zoals het verzorgen van zieken of boodschappen doen; 13% van de Rotterdammers), het verrichten van diensten (eveneens 13%), het geven van informatie en advies (11%) en het opvangen van kinderen (8%). Rotterdammers die wel eens aan informele hulp doen, doen dat vaak op meerdere terreinen: gemiddeld zijn door hen 2,5 soorten hulp genoemd. Voor de precieze, met voorbeelden aangevulde aanduiding van de in de vragenlijst voorgelegde mogelijkheden zij overigens verwezen naar Bijlage II (vraag 61).

11

Figuur 1.2:

Deelnamepercentages informele hulp naar soort in 1995 tot en met en 2003. 1995

1997

1999

2001

2003

Lichamelijke/huishoudelijke hulp

SOORT HULP

15%

10%

12%

13%

Geestelijke/psychische hulp Informatie en advies Diensten verrichten Opvang kinderen

8% 11% 13% 9%

6% 11% 12% 8%

7% 10% 12% 9%

7% 11% 13% 8%

Les geven Ontspanning, sport, spel, recreatie Overig werk met / hulp aan anderen

2% 5% 12%

2% 5% 11%

. . . . . . . .

2% 5% 10%

2% 5% 11%

30%

27%

.

27%

29%

1.437

1.338

.

1.567

1.698

Totaal RESPONS

Figuur 1.2 laat tevens zien dat de lichte toename van de informele hulp niet aan één specifiek terrein is toe te schrijven; behalve misschien de fysieke dienstverlening (het terrein waarop van oudsher de meeste informele hulp plaats vindt) springt geen enkel terrein er substantieel uit. Figuur 1.3 laat zien dat de vrijwilligers van oudsher het meest actief zijn in een sportvereniging, -bond of -school (9% van de Rotterdammers). Ook in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (8%) en in organisaties voor hulp aan zieken, bejaarden of gehandicapten (7%) wordt traditioneel veel vrijwilligerswerk gedaan. Ook bij vrijwilligerswerk zijn het vaak dezelfde mensen die je op meer plaatsen tegenkomt: de Rotterdammers die vrijwilligerswerk verrichten, doen dat gemiddeld in 1,7 (soorten) organisaties. Ook hier zij voor de precieze, met voorbeelden aangevulde aanduiding van de in de vragenlijst voorgelegde mogelijkheden verwezen naar Bijlage II (vraag 62).

Figuur 1.3:

Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort in 1995 tot en met 2003.

SOORT VRIJWILLIGERSWERK Hulp aan zieken, bejaarden, gehandicapten Andere hulp- en dienstverlening Kinderopvang Jeugd- en jongerenwerk Onderwijs Kerk, moskee, levensbeschouw. organisatie Politieke organisatie Beroeps- of belangenorganisatie Vrouwenorganisatie Culturele organisatie Sportorganisatie Actie- of milieugroep Overige organisaties Totaal RESPONS

1995

1997

1999

2001

2003

5% 2% 2% 4% 4% 7% 1% 3% 1% 3% 9% 2% 7%

4% 1% 1% 4% 5% 7% 2% 3% 1% 3% 9% 1% 7%

. . . . . . . . . . . . .

7% 3% 4% 5% 5% 8% 2% 3% 3% 5% 10% 2% 8%

7% 1% 4% 3% 5% 8% 1% 2% 2% 4% 9% 1% 8%

30%

30%

.

32%

33%

1.437

1.338

.

1.567

1.698

Ondanks de lichte toename van het vrijwilligerswerk, hebben zich de afgelopen jaren geen opmerkelijke veranderingen voorgedaan in de deelnamepercentages van de verschillende soorten. 12

1.3

Kenmerken van de Rotterdamse informele helpers en vrijwilligers

In deze paragraaf worden de kenmerken besproken van de Rotterdammers die informele hulp en/of vrijwilligerswerk verrichten. Dit geschiedt vanuit twee invalshoeken. In figuur 1.4a is weergegeven, welke kenmerken deze mensen hebben. Vergelijking hiervan met de kenmerken van de totale Rotterdamse bevolking (weergegeven in de laatste kolom van de figuur) geeft aan, in hoeverre ze daarmee verschillen van de rest van de Rotterdamse bevolking. Overigens zijn hier als referentie niet de “officiële” kenmerken van de Rotterdamse bevolking gebruikt, maar die volgens de totale enquête, opdat verschillen in respons per bevolkingsgroep hier niet het beeld vervuilen. (Bijvoorbeeld: Traditioneel zijn vrouwen, die precies de helft van de totale Rotterdamse bevolking uitmaken, wat oververtegenwoordigd in enquêtes; een paar procent méér vrouwelijke dan mannelijke vrijwilligers in de enquête zou dan ook niet een oververtegenwoordiging van vrouwen betekenen, maar een evenredige verdeling!) Vervolgens zijn ook in figuur 1.4b de deelnamepercentages aan informele hulp en vrijwilligerswerk per bevolkingscategorie weergegeven. Onderlinge vergelijking van deze percentages leert, welke “soorten” Rotterdammers meer, en welke minder aan informele hulp en vrijwilligerswerk doen. Uiteindelijk is dit echter de zelfde informatie, op twee verschillende manieren gepresenteerd. Bij de interpretatie van gegevens voor deelgroepen moet er rekening mee worden gehouden, dat deze op veel kleinere aantallen waarnemingen zijn gebaseerd dan de gegevens over alle Rotterdammers uit de vorige paragrafen. De betrouwbaarheidsmarge (dus: de onnauwkeurigheid) is hier dan ook een stuk groter (het toevalskarakter van de steekproef speelt een grotere rol; zie Bijlage IV). Sommige percentages hebben door de lage aantallen achterliggende respondenten zelfs zo’n ruime marge, dat ze dan ook maar niet in de tabel opgenomen zijn; enigszins arbitrair is de ondergrens bij 150 respondenten gelegd. Zoals uit figuur 1.4a blijkt, is de verhouding tussen mannen en vrouwen die onbetaald werk verrichten ongeveer vergelijkbaar met die in de totale populatie; het aandeel mannen onder de vrijwilligers is iets hoger dan in de totale enquête, en bij de informele hulp is het aandeel vrouwen hoger. In figuur 1.4b is dat op een andere manier eveneens te zien: 35% van de mannen en 31% van de vrouwen doet aan vrijwilligerswerk, terwijl het deelnamepercentage voor informele hulp bij de vrouwen hoger is dan bij de mannen (32% respectievelijk 25%). Vrijwilligerswerk wordt wat minder vaak gedaan naarmate men ouder is; boven de 65 doet nog maar een kwart aan vrijwilligerswerk. Bij de informele hulp zijn de jongeren juist ondervertegenwoordigd, en mensen tussen de 45 en 65 oververtegenwoordigd. Vrijwilligerswerk wordt vooral veel gedaan door (echt-)paren met kinderen. Een-oudergezinnen doen relatief weinig aan onbetaald werk, en bij het vrijwilligerswerk zijn ook alleenwonenden ondervertegenwoordigd. Zowel vrijwilligerswerk als informele hulp komt vaker voor naarmate het opleidingsniveau hoger is; vrijwilligerswerk wordt door de hoogst opgeleiden zelfs anderhalf keer zo vaak gedaan als door de laagst opgeleiden. De helft van de Rotterdammers die onbetaald werk doen heeft ook betaald werk, maar dat geldt ook voor Rotterdammers in het algemeen. Rotterdammers zónder betaald werk verschillen niet zo veel van Rotterdammers mét betaald werk, maar in hoofdstuk 2 zal blijken dat binnen die groep (tussen gepensioneerden, mensen met een uitkering en overige “baanlozen” zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) wél grote verschillen bestaan.

13

Figuur 1.4a:

Persoonskenmerken van informele helpers en vrijwilligers in 2003. Informele helpers

Vrijwilligers

Totaal

Verhouding in de enquête

Geslacht:

man vrouw

41% 59%

49% 51%

45% 55%

47% 53%

Leeftijd:

13 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 t/m 75 jaar

11% 38% 37% 15%

18% 41% 31% 10%

16% 40% 33% 12%

16% 39% 32% 13%

Mannen naar leeftijd:

13 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 t/m 75 jaar 13 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 t/m 75 jaar

5% 16% 14% 6% 6% 22% 23% 9%

9% 19% 16% 6% 9% 23% 16% 4%

8% 18% 14% 6% 8% 22% 18% 6%

8% 17% 15% 6% 8% 22% 17% 7%

Huishoudensamenstelling:

alleenwonend 2 volwassenen, geen kinderen (echt-)paar met kind(eren) één-oudergezin met kind(eren) anders

21% 36% 35% 6% 2%

16% 31% 44% 6% 2%

19% 34% 39% 6% 2%

20% 35% 36% 7% 2%

Hoogst voltooide opleiding:

geen/lager onderwijs LBO/MAVO MBO/HAVO/VWO HBO/universitair

12% 35% 29% 24%

11% 35% 30% 24%

13% 35% 30% 23%

14% 36% 28% 21%

Sociaal-economische situatie:

betaald werk geen betaald werk

48% 52%

51% 49%

49% 51%

51% 49%

Huishoudensinkomen:

minima tussen minimum en modaal boven modaal

25% 25% 51%

29% 23% 48%

28% 24% 48%

27% 25% 47%

Etniciteit:

autochtonen (“Nederlanders”) westerse allochtonen niet-westerse allochtonen

74% 6% 20%

60% 6% 34%

65% 6% 29%

63% 7% 30%

Buurt naar mate van welstand:

welstandsbuurten achterstandsbuurten

59% 41%

53% 47%

54% 46%

53% 47%

totaal

100%

100%

100%

100%

RESPONS

488

558

800

1.698

Vrouwen naar leeftijd:

14

Figuur 1.4b:

Deelnamepercentages aan informele hulp en vrijwilligerswerk in 2003. Informele helpers

Vrijwilligers

Totaal

Respons in de enquête

Geslacht:

man vrouw

25% 32%

35% 31%

46% 48%

791 907

Leeftijd:


20% 28% 33% 31%

37% 35% 32% 24%

48% 48% 48% 42%

266 664 542 226

Mannen naar leeftijd:

13 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 t/m 75 jaar 13 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 t/m 75 jaar

. 27% 26% . . 28% 39% .

. 36% 34% . . 34% 31% .

. 48% 45% . . 47% 51% .

135 291 257 108 131 373 285 118



30% 30% 28% . .

26% 29% 41% . .

44% 46% 52% . .

336 588 600 125 32



25% 28% 30% 33%

26% 32% 35% 38%

42% 45% 50% 52%

240 604 469 347


betaald werk geen betaald werk

27% 31%

33% 33%

45% 49%

862 817

Huishoudensinkomen:

minima tussen minimum en modaal boven-modaal

27% 29% 32%

35% 30% 33%

48% 46% 48%

433 399 746

Etniciteit:


34% . 20%

31% . 37%

48% . 46%

1.074 120 504



32% 25%

33% 33%

48% 47%

883 783

29%

33%

47%

1.698

Vrouwen naar leeftijd:

TOTAAL

15

Informele hulp wordt iets vaker verricht naarmate het inkomen hoger is; bij de vrijwilligers is de categorie tussen minimum en modaal iets ondervertegenwoordigd. 1

Niet-westerse allochtonen doen veel minder vaak aan informele hulp dan andere Rotterdammers, maar vaker aan vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk en informele hulp samen beschouwd, doen ze niet onder voor de rest van de stad. 2

Bij differentiatie naar mate van welstand of achterstand van de buurt tenslotte blijkt dat informele hulpverleners wat vaker in welstandsbuurten wonen. Bij het vrijwilligerswerk is er wat dit betreft echter geen verschil.

1.4

De relatie met andere sociaal-maatschappelijke activiteiten

Niet alleen in hun persoonskenmerken, maar ook in hun verdere sociaal-maatschappelijke gedrag verschillen informele helpers en vrijwilligers van andere Rotterdammers. In figuur 1.5 is een overzicht opgenomen van de deelname aan een aantal sociaal-maatschappelijke activiteiten van informele helpers, vrijwilligers en de totale Rotterdamse bevolking volgens de Vrijetijdsomnibusenquête 2003.

Figuur 1.5:

Overige sociaal-maatschappelijke activiteiten van informele helpers en vrijwilligers in 2003. Informele helpers

Vrijwilligers

Alle Rotterdammers

Lidmaatschap van verenigingen en organisaties:

wel niet

68% 32%

70% 30%

60% 40%

Doet aan kunstzinnige activiteiten in georganiseerd verband:

wel niet

20% 80%

20% 80%

14% 86%

Doet aan sport:

wel niet

69% 31%

74% 26%

68% 32%

Bezoekt wel eens een wijkgebouw: ten minste paar keer per jaar zelden of nooit

28% 72%

31% 69%

24% 76%

Bezoekt wel eens een buurt-/clubhuis ten minste paar keer per jaar sociaal-cultureel werk: zelden of nooit

16% 84%

20% 80%

15% 85%

Bezoekt wel eens een (grand) café ten minste paar keer per jaar of koffiehuis: zelden of nooit

58% 42%

59% 41%

54% 46%

vrijwel elke dag één of meer keer per week één of meer keer per maand een paar keer per jaar zelden of nooit

21% 37% 19% 12% 10%

18% 36% 23% 10% 12%

18% 32% 19% 14% 16%

totaal

100%

100%

100%

488

558

1.698

Regelmatig contact met buurtgenoten:

RESPONS

Informele helpers en vrijwilligers participeren meer dan gemiddeld in sociaal-maatschappelijke georganiseerde verbanden: zij zijn vaker dan andere Rotterdammers lid van verenigingen of organi3 4 saties , en doen vaker aan kunstzinnige activiteiten in georganiseerd verband . Vrijwilligers doen 16

ook vaker aan sport; al hoeft dat natuurlijk niet altijd in georganiseerd verband te zijn; maar in ieder geval is daarbij wel meestal sprake van activiteiten die samen met anderen worden verricht. Ook komen informele helpers, en vrijwilligers in nóg sterkere mate, vaker wel eens in wijkgebouwen en buurtof clubhuizen van sociaal-cultureel werk, en vaker wel eens in cafés of koffiehuizen. En tenslotte hebben ze ook vaker contact met buurtgenoten. Het bovenstaande kan ook anders worden geformuleerd: het zijn vaak de zelfde “soort” mensen die sociaal-maatschappelijk actief zijn en maatschappelijk participeren.

1.5

Vergelijking met landelijke gegevens

Tot slot van dit hoofdstuk wordt nog even kort stilgestaan bij verschillen en overeenkomsten met landelijke gegevens over de ontwikkeling in de omvang van het onbetaald werk. Landelijk bestaan hierover gegevens uit het ‘Permanent Onderzoek naar de Leefsituatie’ (POLS); een groot, continu onderzoek van het CBS over de leefsituatie van personen vanaf 18 jaar. Gegevens hierover bestaan over alle jaren sinds 1997 (al ontbreekt 2003 op dit moment nog), en zijn ook te vinden in de statistische database ‘Statline’ op de website van het CBS (http://www.cbs.nl). De eerder beschreven ervaringen bij het COS met metingen met iets andere formuleringen in de vragenlijst (VTO ’99) of in andersoortige enquêtes (Omnibusenquête 2001) leren echter, dat het hachelijk is om gegevens over vrijwilligerswerk en informele hulp uit de VTO’s te vergelijken met die uit andere bronnen. Bovendien zijn uit het POLS momenteel nog geen recentere gegevens dan over 2002 beschikbaar. Uit de vergelijking in figuur 1.6 tussen de Rotterdamse cijfers en de landelijke kunnen dan ook beter geen conclusies over precieze getalswaarden worden getrokken, maar alleen over ontwikkelingen.

Figuur 1.6:

Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam (VTO, COS) en Nederland (POLS, CBS) in 1997 tot en met 2003. 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Informele hulp Rotterdam Nederland Vrijwilligerswerk Rotterdam Nederland

27% 31% 30% 46%

. 31% . 44%

. 32% . 45%

. 35% . 45%

27% 33% 32% 43%

. 35% . 42%

29% . 33% .

Totaal onbetaald werk Rotterdam Nederland Geen van beide Rotterdam Nederland

44% 60% 56% 40%

. 59% . 41%

. 60% . 40%

. 60% . 40%

46% 59% 54% 41%

. 60% . 40%

47% . 53% .

100% 100%

100% 100%

100% 100%

100% 100%

100% 100%

100% 100%

100% 100%

Totaal

Rotterdam Nederland

Landelijk lijkt het aantal mensen dat aan informele hulp doet de afgelopen zeven jaar heel langzaam toe te zijn genomen; een zelfde ontwikkeling zagen we in Rotterdam. De omvang van het vrijwilligerswerk lijkt landelijk heel licht af te nemen; in Rotterdam zagen we juist een lichte toename. De omvang van het totaal aan onbetaald werk (informele hulp en vrijwilligerswerk samen) lijkt landelijk niet veranderd, terwijl het in Rotterdam heel licht toenam. Of het onbetaald werk in 17

Rotterdam relatief meer of minder voorkomt dan landelijk, kan uit deze cijfers niet worden geconcludeerd; daarvoor is waarschijnlijk de wijze van enquêteren en de formulering van de vragen te bepalend voor de uitkomsten. Behalve het POLS bestaat er nog een aantal periodieke landelijke enquêtes waarin de omvang van het vrijwilligerswerk gemeten wordt. Deze bronnen komen tot andere niveaus van, en soms 5 zelfs ook tot andere ontwikkelingen in, de omvang van het vrijwilligerswerk in Nederland : Culturele Veranderingen in Nederland (CV) van het SCP: veel lagere percentages dan in het POLS, en een licht stijgende trend; Tijdsbestedingsonderzoek (TBO) van het SCP: lagere percentages in de vragenlijstversie, en zelfs veel lagere percentages in de dagboekversie, en een abrupte daling in 2000 ten opzichte van 1995; 6 Geven in Nederland (GN) : volgens het criterium ‘minstens één keer in de voorafgaande twaalf maanden’ een iets lager niveau in eerdere jaren, en een flinke toename tot het POLSniveau in 2002; volgens het criterium ‘minimaal maandelijks’ véél lagere percentages, met in 2002 een toename.

Figuur 1.7:

Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk in Nederland volgens verschillende bronnen in 1995 tot en met 2003.

POLS (CBS) CV (SCP) TBO (SCP), vragenlijst dagboek GN, min. 1x in afgel. jaar min. maandelijks

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

. 30% 46% 32% . .

. 29% . . 36% 29%

46% 27% . . . .

44% 27% . . . .

45% . . . 35% 24%

45% 29% 32% 26% 37% 25%

43% . . . . .

42% 31% . . 43% 30%

. . . . . .

Eens te meer bewijst dit, dat de aard van de enquête en de precieze formuleringen sterk bepalend zijn voor de uitkomsten.

Kwalitatief beeld Uit het POLS blijkt een beeld van de Nederlandse vrijwilliger dat in vele opzichten vergelijkbaar is met dat uit de VTO van de Rotterdamse. Mannen, laagopgeleiden, jongeren en bejaarden zijn ondervertegenwoordigd, en de grootste sector waarin vrijwilligers actief zijn wordt gevormd door de sportverenigingen. Overigens blijkt kerkelijke betrokkenheid landelijk één van de belangrijkste 7 onderscheidende kenmerken; hiernaar is in de VTO echter niet gevraagd . Uit het onderzoek Culturele Veranderingen in Nederland van het SCP komt ondanks de niveau8 verschillen een vergelijkbaar beeld .

Noten 1.

Autochtonen (“Nederlanders”) zijn mensen die evenals hun beide ouders in Nederland zijn geboren; bij allochtonen

18

(“niet-Nederlanders”) is minstens één van de drie buiten Nederland geboren. Bij de allochtonen wordt hier een onderscheid gemaakt tussen de beleidsmatig minder interessante westerse allochtonen (Noord-mediterranen en mensen uit overige rijke landen) en de beleidsmatig interessantere groep niet-westerse allochtonen (Surinamers, Antillianen/Arubanen, Turken, Marokkanen, Kaapverdianen en mensen uit overige arme landen). 2.

De hier gehanteerde indeling is gebaseerd op de achterstandsscores zoals die voor Rotterdamse buurten door het COS worden berekend als gewogen gemiddelde van verschillende indicatoren voor achterstand zoals inkomen, opleiding, huisvesting en dergelijke. Deze achterstandsscores zijn zo gestandaardiseerd, dat het gemiddelde nul is: per definitie woont half Rotterdam in een buurt met achterstand, en half Rotterdam in een buurt met welstand. Zie hierover uitgebreider in: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P. Das, H.C. van Lith en C. Stolk): Achterstandsscores van Rotterdam 1998 en 1980-1998; Rotterdam, april 1998.

3.

Het betreft hier het lidmaatschap van politieke partijen of verenigingen, werkgeversorganisaties, vakbonden of middenstandsorganisaties, organisaties met specifieke maatschappelijke doelen (actiegroepen, Wereldwinkel, Amnesty International en dergelijke), organisaties op het gebied van natuur en milieu (zoals Natuurmonumenten en Greenpeace), onderwijs- of schoolverenigingen, vrouwenverenigingen of -bonden, sportverenigingen, zang-, muziek- of toneelverenigingen, hobbyverenigingen, jeugdverenigingen, enzovoorts.

4.

Het betreft hier in georganiseerd verband tekenen, schilderen of grafisch werk, beeldhouwen, boetseren, pottenbakken of sieraden maken, werken met textiel, wandkleden maken of weven, zingen, muziekinstrumenten bespelen, toneel, mime, (volks-)dans of ballet, fotografie/film/video, verhalen/gedichten schrijven, muziek maken op de computer en websites ontwerpen.

5.

Zie Bijlage 7.3 van: Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2003; Den Haag, september 2003. Deze Bijlage is te vinden op de website http://www.socialestaat.nl.

6.

Th.N.M. Schuyt (red.): Geven in Nederland 2003; Houten (Bohn Stafleu Van Loghum), 2003.

7.

Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2003; Den Haag, september 2003: blz. 159-160. Dit beeld komt overeen met de gegevens die in de statistische database Statline op de website van het CBS zijn te vinden, al ontbreekt daarbij de invalshoek van de etniciteit.

8.

Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2003; Den Haag, september 2003: blz. 163-166.

19

20

2.

AANDACHTSGROEPEN BIJ HET VRIJWILLIGERSWERKBELEID

Het vrijwilligerswerkbeleid in Rotterdam kende in het verleden drie prioriteitsgroepen: allochtonen, mensen zonder betaald werk en jongeren. Tegenwoordig vormen alleen de allochtonen nog een prioriteitsgroep; de overige twee heten nu nog slechts ‘aandachtsgroep’. In het vorige hoofdstuk kwamen deze drie groepen al even ter sprake, toen de kenmerken van de vrijwilligers werden besproken. In dít hoofdstuk wordt in de paragrafen 2.1, 2.2 respectievelijk 2.3 de deelname aan vrijwilligerswerk en informele hulp van deze drie groepen uitgebreider geanalyseerd. In deze paragrafen wordt ook telkens de ontwikkeling van het vrijwilligerswerk in de tijd in grafiekvorm weergegeven. Daarbij is ook een meting uit de Omnibusenquête van 1992 meegenomen. Bij die meting past echter wel enige relativering. Zoals bij de Omnibusenquête van 2001 ook bleek (zie het Voorwoord), heeft de Omnibusenquête een wat ander karakter, en daarmee samenhangend kennelijk ook een wat andere respons. Bovendien werden indertijd nog geen Turken en Marokkanen ondervraagd. Vanaf die van 1995 zijn de metingen goed vergelijkbaar.

2.1

Allochtonen en onbetaald werk

In deze paragraaf wordt het onbetaald werk van niet-westerse allochtonen besproken en vergeleken met dat van autochtonen; de beleidsmatig minder interessante categorie westerse allochtonen (Noord-mediterranen en mensen uit overige rijke landen) blijft hier buiten beschouwing. Een verdere onderverdeling naar verschillende soorten allochtonen wordt daarbij niet gemaakt; daarvoor zouden overal de aantallen te klein worden.

Percentages onbetaald werk Zoals in het vorige hoofdstuk al bleek, doen niet-westerse allochtonen ongeveer even vaak aan onbetaald werk als andere Rotterdammers: veel minder vaak aan informele hulp (20%), maar vaker aan vrijwilligerswerk (37%). Figuur 2.1 laat dit wat uitgebreider zien.

Figuur 2.1:

Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam door niet-westerse allochtonen en autochtonen in 2003. Niet-westerse allochtonen

Autochtonen

Totaal (incl. westerse allochtonen)

totaal informele hulp totaal vrijwilligerswerk

20% 37%

34% 31%

29% 33%

alleen informele hulp alleen vrijwilligerswerk beide totaal onbetaald werk

9% 27% 10% + 46%

17% 15% 17% + 48%

14% 18% 14% + 47%

geen van beide

54% + 100%

52% + 100%

53% + 100%

1.074

1.698

RESPONS

504

21

Soort activiteiten De ondervertegenwoordiging van de niet-westerse allochtonen bij de informele hulp manifesteert zich vooral bij het verrichten van diensten (6%; bij autochtonen 17%), maar ook bij lichamelijke/huishoudelijke hulp, het geven van informatie en advies en de opvang van kinderen.

Figuur 2.2:

Deelnamepercentages informele hulp naar soort door niet-westerse allochtonen en autochtonen in 2003.

SOORT INFORMELE HULP Lichamelijke/huishoudelijke hulp Geestelijke/psychische hulp Informatie en advies Diensten verrichten Opvang kinderen Les geven Ontspanning, sport, spel, recreatie Overig werk met / hulp aan anderen

Niet-westerse allochtonen

Autochtonen

Totaal (incl. westerse allochtonen) 13% 7% 11% 13% 8% 2% 5% 11%

Totaal

10% 5% 8% 6% 6% 2% 4% 11% 20%

15% 7% 12% 17% 10% 2% 6% 12% 34%

29%

RESPONS

504

1.074

1.698

gemiddeld aantal soorten hulp

2,6

2,4

2,5

Figuur 2.3 laat op een zelfde manier de deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk zien. Figuur 2.3:

Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort door niet-westerse allochtonen en autochtonen in 2003.

SOORT VRIJWILLIGERSWERK Hulp aan zieken, bejaarden, gehandicapten Andere hulp- en dienstverlening Kinderopvang Jeugd- en jongerenwerk Onderwijs Kerk, moskee, levensbeschouw. organisatie Politieke organisatie Beroeps- of belangenorganisatie Vrouwenorganisatie Culturele organisatie Sportorganisatie Actie- of milieugroep Overige organisaties

Niet-westerse allochtonen 10% 2% 9% 6% 7% 15% 2% 2% 5% 6% 9% 3% 6%

Autochtonen 6% 1% 1% 3% 4% 5% 1% 2% 1% 3% 9% 1% 9%

Totaal (incl. westerse allochtonen) 7% 1% 4% 3% 5% 8% 1% 2% 2% 4% 9% 1% 8%

Totaal

37%

31%

33%

RESPONS

504

1.074

1.698

gemiddeld aantal soorten organisaties

2,2

1,5

1,7

22

Dat allochtonen meer dan gemiddeld actief zijn binnen vrijwilligersorganisaties of verenigingen, komt vooral doordat veel allochtonen actief zijn in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (15%; bij autochtonen is dit maar 5%). Maar ook in organisaties voor hulp aan zieken, bejaarden en gehandicapten, voor kinderopvang, voor jeugd- en jongerenwerk en in vrouwenorganisaties doen niet-westerse allochtonen vaker vrijwilligerswerk dan andere Rotterdammers. Opmerkelijk is dat niet-westerse allochtonen minder dan gemiddeld kinderen zeggen op te vangen in het kader van informele hulp, en juist veel vaker in het kader van vrijwilligerswerk. Voorts is het gezien recente publicitaire commotie hierover opmerkelijk, dat niet-westerse allochtonen nauwelijks minder vrijwilligerswerk in sportorganisaties zeggen te doen dan autochtonen: 9% respectievelijk 10%. De niet-westerse allochtonen die vrijwilligerswerk verrichten, doen dat gemiddeld in 2,2 soorten organisaties; autochtonen maar in 1,5 soorten organisaties.

Ontwikkeling van de deelname aan het vrijwilligerswerk De deelname van niet-westerse allochtonen aan het vrijwilligerswerk is sinds 1995 spectaculair toegenomen: van flink onder het gemiddelde (22%) tot ruim daarboven (37%). Het deelnamepercentage van de autochtonen (“Nederlanders”) veranderde in die tijd nauwelijks.

Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk van autochtonen en van nietwesterse allochtonen in 1992, 1995, 1997, 2001 en 2003.

Figuur 2.4:

40

deelnamepercentage

35 autochtonen

30

niet-w esterse allochtonen

25

totaal (incl. w esterse allochtonen)

20 15

2.2

20 03

20 01

19 97

19 95

19 92

10

Mensen zonder betaald werk en onbetaald werk

Percentages onbetaald werk Zoals in hoofdstuk 2 al bleek, verschilt de deelname aan onbetaald werk door Rotterdammers zónder betaald werk niet zo veel van die door Rotterdammers mét betaald werk. Binnen die groep blijken er echter wél grote verschillen te bestaan: tussen verschillende “soorten” mensen zonder betaald werk, en ook tussen de twee soorten onbetaald werk. In figuur 2.5 zijn mensen zonder betaald werk uitgesplitst naar uitkeringsontvangers (mensen met een arbeidsongeschiktheids-,

23

werkloosheids- of bijstandsuitkering), gepensioneerden en andere baanlozen (zoals huisvrouwen en scholieren/studenten). Gepensioneerden, en in mindere mate ook mensen met een uitkering, doen wat minder aan vrijwilligerswerk, en de overige “baanlozen” (zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) juist een stuk méér. Bij de informele hulp “scoren” de gepensioneerden hoog, en mensen met een uitkering wat lager. Ook mensen mét betaald werk doen trouwens relatief minder aan informele hulp. Overigens bestaat binnen de groep ‘gepensioneerden’ waarschijnlijk ook nog wel een verschil tussen vervroegd gepensioneerden en bejaarde gepensioneerden.

Figuur 2.5:

Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam door mensen zonder en mét betaald werk in 2003. sociaal-economische categorie uitkeringsontvangers

gepensioneerden

ov. zonder mét betaald werk betaald werk

Totaal


26% 31%

36% 28%

30% 38%

27% 33%

29% 33%


12% 17% 14% + 43%

20% 12% 16% + 48%

16% 25% 13% + 55%

12% 18% 15% + 45%

14% 18% 14% + 47%

geen van beide

57% + 100%

52% + 100%

45% + 100%

55% + 100%

53% + 100%

230

251

336

862

RESPONS

1.698

Soort activiteiten

Figuur 2.6:

Deelnamepercentages informele hulp naar soort door mensen zonder en mét betaald werk in 2003. sociaal-economische categorie


uitkeringsontvangers

gepensioneerden


13% 9% 12% 12% 7% 3% 5% 10%

15% 9% 10% 17% 9% 2% 4% 16%

16% 6% 9% 11% 11% 1% 7% 13%

12% 5% 11% 13% 8% 2% 5% 9%

Totaal 13% 7% 11% 13% 8% 2% 5% 11%

Totaal

26%

36%

30%

27%

29%

RESPONS

230

251

336

862

1.698


2,8

2,3

2,5

2,4

2,5

24

Het soort activiteiten van mensen die informele hulp verrichten, verschilt niet wezenlijk met de sociaal-economische positie. Gepensioneerden verrichten wat vaker diensten, en de categorie ‘overige baanlozen’ verleent wat vaker lichamelijke of huishoudelijke hulp en vangt wat vaker kinderen op; verder zijn de verschillen verwaarloosbaar. De mensen met een arbeidsongeschiktheids-, werkloosheids- of bijstandsuitkering die wel eens aan informele hulp doen, doen dat op relatief meer terreinen dan anderen: gemiddeld zijn door hen 2,8 soorten hulp genoemd. De overige categorieën noemen er gemiddeld 2,3 tot 2,5. Figuur 2.7 laat op een zelfde manier de deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk per sociaaleconomische categorie zien.

Figuur 2.7:

Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort door mensen zonder en mét betaald werk in 2003. sociaal-economische categorie


uitkeringsontvangers

gepensioneerden


8% 1% 5% 2% 4% 11% 1% 1% 1% 4% 7% 3% 6%

8% 1% 1% 1% 0% 8% 1% 2% 2% 3% 7% 1% 8%

10% 3% 9% 7% 9% 13% 1% 1% 4% 5% 11% 1% 9%

6% 1% 2% 3% 5% 6% 1% 3% 1% 4% 11% 1% 8%

Totaal 7% 1% 4% 3% 5% 8% 1% 2% 2% 4% 9% 1% 8%

Totaal

31%

28%

38%

33%

33%

RESPONS

230

251

336

862

1.698


1,7

1,5

2,2

1,6

1,7

Door mensen met betaald werk worden sportorganisaties het meest genoemd als vrijwilligersorganisatie of vereniging waarin men actief is, en ook ‘overige baanlozen’ zijn daarin meer dan gemiddeld actief (in beide gevallen 11%). Mensen met een uitkering en gepensioneerden zijn juist minder vaak actief in een sportorganisatie: in beide gevallen 7%. Uitkeringsontvangers doen hun vrijwilligerswerk het meest in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (11%), en dat geldt ook voor de ‘overige baanlozen’ (13%). Daarnaast bevinden de ‘overige baanlozen’ zich ook meer dan gemiddeld in het vrijwilligerswerk bij zieken, bejaarden en gehandicapten, bij kinderopvang, bij jeugd- en jongerenwerk en bij het onderwijs. Het aantal soorten organisaties van de mensen die vrijwilligerswerk verrichten verschilt niet veel met de sociaal-economische positie: allemaal gemiddeld zo’n 1,7; alleen de ‘overige baanlozen’ (met hun meer dan gemiddelde participatie in vijf soorten vrijwilligerswerk en in totaal) springen er uit met gemiddeld 2,2 soorten organisaties.

25

Ontwikkeling van de deelname aan het vrijwilligerswerk Het vrijwilligerswerk onder mensen met een uitkering is sinds 1995 (eigenlijk: sinds 1997) flink toegenomen, en ook de gepensioneerden lijken hun achterstand inmiddels voor een groot deel te hebben ingehaald, al is hier de onnauwkeurigheidsmarge vrij groot door de kleine aantallen respondenten. De overige baanlozen deden altijd al bovengemiddeld aan vrijwilligerswerk.

Figuur 2.8:

Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk van Rotterdammers mét en zónder betaald werk in 1992, 1995, 1997, 2001 en 2003.

deelnamepercentage

45 40

betaald w erk

35

uitkering

30

pensioen

25 overig baanloos 20 totaal 15 10 1992

2.3

1995

1997

2001

2003

Jongeren en onbetaald werk

Percentages onbetaald werk De deelname aan vrijwilligerswerk bij jongeren (van 16 tot 25 jaar) is wat hoger, en de deelname aan informele hulp wat lager dan gemiddeld; zie figuur 2.9. 21% doet wel eens aan informele hulp, en 38% verricht vrijwilligerswerk in georganiseerd verband.

Figuur 2.9:

Deelnamepercentages aan onbetaald werk Rotterdam door jongeren in 2003. Jongeren

25 jaar en ouder

Totaal (incl. 13 - 16 jaar) 29% 33%


21% 38%

30% 32%


11% 28% 10% + 49%

15% 17% 15% + 47%

14% 18% 14% + 47%

geen van beide Totaal

51% + 100%

53% + 100%

53% + 100%

1.432

1.698

RESPONS

209

26

Soort activiteiten Dat jongeren minder aan informele hulp doen, komt vooral doordat zij minder aan lichamelijke/huishoudelijke hulp doen (hoewel dat met 10% nog wel de meest genoemde soort is), minder geestelijke/psychische hulp bieden en minder diensten verrichten (figuur 2.10). Jongeren die wel eens aan informele hulp doen, doen dat wel wat vaker op meer terreinen: gemiddeld zijn door hen 2,8 soorten hulp genoemd. Rotterdammers bóven de 25 noemen gemiddeld 2,4 soorten hulp.

Figuur 2.10:

Deelnamepercentages informele hulp naar soort door jongeren in 2003.


Jongeren 10% 3% 9% 9% 9% 2% 6% 10%

25 jaar en ouder 14% 7% 11% 14% 9% 2% 5% 12%

Totaal (incl. 13 - 16 jaar) 13% 7% 11% 13% 8% 2% 5% 11%

Totaal

21%

30%

29%

RESPONS

209

1.432

1.698


2,8

2,4

2,5

Figuur 2.11 laat op de zelfde manier de soorten vrijwilligerswerk zien.

Figuur 2.11:

Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort door jongeren in 2003.


Jongeren

25 jaar en ouder

Totaal (incl. 13 - 16 jaar)

10% 3% 7% 5% 7% 6% 2% 0% 3% 5% 16% 2% 10%

6% 1% 3% 2% 4% 8% 1% 2% 2% 4% 8% 1% 7%

7% 1% 4% 3% 5% 8% 1% 2% 2% 4% 9% 1% 8%

Totaal

38%

32%

33%

RESPONS

209

1.432

1.698


2,0

1,6

1,7

27

Jongeren die binnen vrijwilligersorganisaties of verenigingen actief zijn, doen dit het meest in een sportorganisatie (16%) of in een organisatie voor hulp aan zieken, bejaarden of gehandicapten (10%); zie figuur 2.11. In die twee soorten organisaties werken zij ook vaker als vrijwilliger dan andere Rotterdammers. Dat laatste geldt ook voor organisaties voor kinderopvang; een oververtegenwoordiging die wellicht eerder bij de informele hulp (babysitten!) verwacht was. Jongeren die vrijwilligerswerk verrichten, doen dat gemiddeld in 2,0 soorten organisaties; oudere Rotterdammers in 1,6 soorten.

Ontwikkeling van de deelname aan het vrijwilligerswerk De deelname van jongeren aan het vrijwilligerswerk tenslotte is sinds 1995 eveneens flink toegenomen: van het gemiddelde niveau in 1995 (31%) tot ruim daarboven in 2003 (38%). Vergeleken met 2001 lijkt het vrijwilligerswerk onder jongeren in 2003 niet meer verder toegenomen; de lichte stijging in totaal kwam geheel voor rekening van de Rotterdammers van 25 jaar en ouder. Ook bij de jongeren is de onnauwkeurigheidsmarge natuurlijk vrij groot door de kleine aantallen respondenten, maar de toename in de tweede helft van de negentiger jaren staat buiten kijf.

Figuur 2.11:

Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk van Rotterdammers van 16 tot 25 jaar en van Rotterdammers vanaf 25 jaar in 1992, 1995, 1997, 2001 en 2003.

40

deelnamepercentage

35 16 - 25 jaar

30

25 jaar en ouder

25

totaal (sinds 2001: incl. 13 16 jaar)

20 15

2.4

20 03

20 01

19 97

19 95

19 92

10

Vergelijking met landelijke gegevens

Zoals in paragraaf 1.5 al was aangegeven, kunnen met de nodige slagen om de arm vergelijkingen worden gemaakt tussen de gegevens over de deelname aan vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam volgens de VTO en die landelijk uit het POLS van het CBS dan wel het onderzoek Culturele Veranderingen in Nederland van het SCP. Uit het POLS is weinig bekend over de deelname aan onbetaald werk door allochtonen. Wel suggereert een analyse van het SCP van de uitkomsten over het vrijwilligerswerk uit 1997, 1999 en 2001 een opvallend verschil tussen de rest van Nederland en Rotterdam: allochtonen zouden landelijk relatief juist mínder in het vrijwilligerswerk participeren - ook in de godsdienstige en

28

levensbeschouwelijke organisaties, waarin Rotterdamse allochtonen zo ruim vertegenwoordigd waren. De betreffende analyse beperkte zich overigens tot vrijwilligerswerk in drie sectoren van vrijwilligerswerk: de sector ‘politiek, arbeid en levensbeschouwing’, de sector ‘sport, hobby en cultuur’ en de sector ‘jeugdwerk en school’. In de eerste twee sectoren was de deelname van nietNederlanders maar half zo groot als die van Nederlanders, en nam zij ook niet toe. Alleen in de sector ‘jeugdwerk en school’ was sprake van een toename van de deelname door allochtonen (en een afname bij de Nederlanders) en zou de deelname van allochtonen inmiddels bovengemiddeld 1 zijn . De deelname aan vrijwilligerswerk onder de werkloze beroepsbevolking kent landelijk een licht dalende tendens, maar is nog altijd ruim bovengemiddeld; die onder arbeidsongeschikten is de laatste jaren ongeveer stationair, en ruim benedengemiddeld. Samengenomen betekent dat een iets benedengemiddeld, en de laatste jaren ongeveer constant niveau, waar in Rotterdam de participatie door mensen met een uitkering van een veel lager niveau toenam tot iets benedengemiddeld. Gepensioneerden doen net als in Rotterdam relatief minder vaak aan vrijwilligerswerk; bejaarden een stuk minder, en vervroegd gepensioneerden een stuk méér. Onder jongeren tenslotte zou de landelijke deelname aan vrijwilligerswerk volgens het POLS na 1999 gekelderd zijn, en inmiddels flink onder het gemiddelde liggen, terwijl het in Rotterdam juist bovengemiddeld was en is (zie figuur 2.12).

Figuur 2.12:

1

):

1

Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk door jongeren in Rotterdam (VTO, COS) en Nederland (POLS, CBS) in 1997 tot en met 2003. 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Jongeren Rotterdam Nederland

34% 40%

. 44%

. 50%

. 48%

38% 41%

. 34%

38% .

Totaal Rotterdam Nederland

30% 46%

. 44%

. 45%

. 45%

32% 43%

. 42%

33% .

Rotterdam: 16 tot 25 jaar; Nederland: 15 tot 25 jaar.

Samenvattend kan gesteld worden, dat de deelname aan het vrijwilligerswerk door de Rotterdamse prioriteits- en aandachtsgroepen zich landelijk veelal op een heel ander niveau bevindt, en zich veelal ook heel anders ontwikkelt, dan in Rotterdam.

Noten 1.

Zie Bijlage 7.5 van: Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2003; Den Haag, september 2003. Deze Bijlage is te vinden op de website http://www.socialestaat.nl.

29

30

3.

POTENTIELE GROEI VAN HET VRIJWILLIGERSWERK

Dit jaar is in de Vrijetijdsomnibusenquête ook gevraagd, of men onbetaald werk voor een organisatie zou willen doen als men daarvoor gevraagd werd (vraag 65; zie Bijlage II). 21% van de Rotterdammers antwoordde hierop positief, 34% negatief, en bijna de helft (45%) wist het (nog) niet; waarschijnlijk veelal ook omdat dat van verdere vorm en voorwaarden zal afhangen. De bereidheid komt vooral van Rotterdammers die nu ook al aan vrijwilligerswerk doen (36% ‘ja’, 18% ‘nee’ en 46% ‘weet niet’); van de Rotterdammers die nu nog géén vrijwilligerswerk doen, staat maar 13% hier positief tegenover, en zegt 42% al bij voorbaat ‘nee’. Ook bij de Rotterdammers die nu nog geen vrijwilligerswerk doen, weet bijna de helft (45%) het (nog) niet.

Figuur 3.1:

Bereidheid onbetaald werk voor een organisatie te doen als men daarvoor gevraagd wordt in 2003. BEREIDHEID ja nee weet niet Totaal RESPONS

Doet nu al vrijwilligerswerk

Doet nu geen vrijwilligerswerk

36% 18% 46% 100%

13% 42% 45% 100%

100%

558

1.140

1.698

Totaal 21% 34% 45%

Die 13% die nu nog geen vrijwilligerswerk doet maar zegt dat men dat wel zou doen als ze er voor gevraagd zouden worden, staat voor 9% van alle Rotterdammers (van 13 tot en met 75 jaar), ofwel zo’n 40.000 Rotterdammers. Als die “over de streep getrokken zouden kunnen worden”, zou 1 het aantal vrijwilligers in Rotterdam kunnen toenemen van zo’n 155.000 tot zo’n 195.000; een toename met ruim een kwart! En daarnaast is er ook nog een groep van zo’n 140.000 Rotterdammers die nu nog niet aan vrijwilligerswerk doet, maar daar niet bij voorbaat negatief tegenover staat (‘weet niet’)...

Kenmerken van de potentiële aanwas In figuur 3.2 wordt een beeld gegeven van de kenmerken van de potentiële uitbreidingsgroep van het vrijwilligerswerk: de 40.000 Rotterdammers die nu nog geen vrijwilligerswerk doen, maar zeggen dat wel te zullen doen als ze daarvoor gevraagd worden. Daarbij worden hun kenmerken ook vergeleken met die van de huidige vrijwilligers en die van de totale bevolking. Bij de interpretatie van deze gegevens moet overigens wel worden bedacht, dat de gegevens over deze potentiële aanwas slechts op 143 respondenten zijn gebaseerd; de onnauwkeurigheidsmarges zijn daarom vrij groot, zodat uit deze tabel geen al te stellige conclusies dienen te worden getrokken.

31

Figuur 3.2:

Persoonskenmerken van vrijwilligers en potentiële vrijwilligers in 2003. Huidige vrijwilligers

Nu niet; wel indien gevraagd? ja

weet niet

nee

Verhouding in de enquête

Geslacht:

man vrouw

49% 51%

42% 58%

45% 55%

46% 54%

47% 53%

Leeftijd:


18% 41% 31% 10%

15% 43% 37% 5%

18% 46% 25% 11%

11% 29% 38% 22%

16% 39% 32% 13%



16% 31% 44% 6% 2%

26% 37% 26% 9% 2%

19% 33% 36% 11% 2%

24% 40% 28% 6% 2%

20% 35% 36% 7% 2%



11% 35% 30% 24%

9% 27% 30% 35%

13% 34% 32% 21%

21% 43% 23% 14%

14% 36% 28% 21%


betaald werk uitkering gepensioneerd overig zonder betaald werk

51% 13% 13% 23%

62% 19% 4% 15%

57% 13% 12% 19%

43% 14% 25% 18%

51% 13% 15% 20%

Huishoudensinkomen:

minima tussen minimum en modaal boven modaal

29% 23% 48%

29% 16% 55%

23% 28% 49%

28% 28% 43%

27% 25% 47%

Etniciteit:


60% 6% 34%

60% 8% 31%

62% 7% 31%

70% 8% 22%

63% 7% 30%



53% 47%

53% 47%

54% 46%

53% 47%

53% 47%

558

143

490

464

1.698

RESPONS

De groep die nu nog niet aan vrijwilligerswerk doet maar daar wel in geïnteresseerd zou kunnen zijn, bestaat, ook ten opzichte van de huidige vrijwilligerspopulatie, relatief wat meer uit vrouwen, Rotterdammers van middelbare leeftijd, alleenwonenden en hoog opgeleiden. Bij bejaarden, die toch al weinig aan vrijwilligerswerk doen, is de animo gering, en ook tussen minimum en modaal bestaat relatief weinig enthousiasme. Bij de prioriteits- en aandachtsgroepen van het vrijwilligerswerkbeleid blijkt de interesse onder jongeren en onder niet-westerse allochtonen gemiddeld. Bij mensen met een uitkering liggen nog wel mogelijkheden: zij antwoorden meer dan gemiddeld met ‘ja’. Bij gepensioneerden zijn die mogelijkheden er nauwelijks. Figuur 3.3 laat de beantwoording van deze vraag door de verschillende prioriteits- en aandachtsgroepen zien, waarbij in de onderste helft van de tabel ook is aangegeven hoeveel er nu al aan vrijwilligerswerk wordt gedaan en hoeveel aanvullende mogelijkheden er lijken te zijn.

32

Figuur 3.3:

Bereidheid onbetaald werk voor een organisatie te doen als men daarvoor gevraagd wordt bij de prioriteits- en aandachtsgroepen van het vrijwilligerswerkbeleid in 2003. Zonder betaald werk:

Alle RotterJongeren dammers

Nietwesterse allocht.

uitkering

gepens.

overig

ja nee weet niet

21% 28% 51%

26% 33% 41%

10% 56% 33%

21% 30% 49%

20% 25% 56%

21% 34% 45%

doet al aan vrijwilligerswerk nu nog niet; ja nu nog niet; nee nu nog niet; weet niet

37% 9% 21% 31%

31% 12% 28% 27%

28% 2% 46% 23%

38% 9% 19% 33%

33% 9% 28% 30%

Totaal

100%

100%

100%

38% 7% 26% 28% 100%

100%

100%

RESPONS

504

230

251

336

209

1.698

BEREIDHEID

Als de volgens de beantwoording van deze enquêtevraag geïnteresseerde nog niet participerende Rotterdammers inderdaad over de streep zouden kunnen worden getrokken, zouden de mensen met een uitkering hun achterstand op de overige Rotterdammers volledig kunnen inhalen. Voor de andere deelgroep uit de aandachtsgroepen die nu nog achterloopt bij de rest van de stad, de gepensioneerden, geldt dit absoluut niet: zij zouden juist nóg verder achterop raken.

Noten 1.

De 33% die volgens de Vrijetijdsomnibusenquête 2003 momenteel aan vrijwilligerswerk doet, staat omgerekend voor ruim 154.000 Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar. Door de onnauwkeurigheidsmarges die eigen zijn aan resultaten uit een steekproef (zie Bijlage IV), moet hier echter eigenlijk gezegd worden: ‘tussen de 144.000 en 165.000’. Ook voor andere in dit hoofdstuk genoemde aantallen gelden natuurlijk dergelijke marges.

33

34

4.

VRAGEN OVER VRIJWILLIGERSWERK

Ook is dit jaar gevraagd, of men als men vragen heeft over vrijwilligerswerk weet waar men terecht kan voor advies, informatie en ondersteuning (vraag 63 en 64; zie Bijlage II). 13% van de Rotterdammers antwoordde hierop volmondig ‘ja’, 24% denkt het wel te weten en 63% gaf toe dat niet te weten. Onder mensen die geen vrijwilligerswerk doen is deze kennis het minst aanwezig, maar ook bij de vrijwilligers zegt een meerderheid (54%) niet te weten waar men voor advies en informatie over vrijwilligerswerk terecht zou kunnen.

Figuur 4.1a:

Bekendheid waar men terecht kan voor advies, informatie en ondersteuning met betrekking tot vrijwilligerswerk in 2003.

WEET WAAR TERECHT MET VRAGEN ja ik denk het wel nee Totaal RESPONS

Figuur 4.1b:

Doet vrijwilligerswerk

Doet geen vrijwilligerswerk

21% 25% 54% 100%

9% 23% 67% 100%

100%

558

1.140

1.698

Totaal 13% 24% 63%

Spontaan genoemde informatiebronnen (gepercenteerd op de respondenten die ‘ja’ of ‘ik denk het wel’ antwoordden; men mocht er maximaal 3 noemen). Doet vrijwilligerswerk

WAAR DAN?

Doet geen vrijwilligerswerk

Totaal

gemeente, deelgemeente Sociale Dienst, SoZaWe Centrum voor Werk en Inkomen OK-bank (project ‘Onbenutte Kwaliteiten’) Vrijwilligers Vacaturebank UVV (Unie Van Vrijwilligers) STAP (stedelijk adviespunt) SVR (Stichting Vrijwilligerswerk Rotterdam)

14% 1% 1% 6% 4% 1% 2% 1%

13% 1% 3% 3% 3% 3% 1% 1%

14% 1% 2% 4% 4% 2% 2% 1%

bij de organisatie zelf vrijwilligersorganisatie dienstencentrum, verzorgingshuis, zorginstell. moskee, kerk sportvereniging

9% 2% 5% 4% 4%

5% 2% 4% 2% 1%

7% 2% 5% 3% 2%

buurthuis, wijkgebouw

10%

14%

12%

Internet bibliotheek wijkblad, krant, weekblad telefoongids, Gouden Gids

12% 5% 5% 2%

17% 4% 3% 3%

15% 4% 4% 3%

ik vraag het aan anderen

4%

2%

3%

overig

24%

17%

20%

weet niet, geen antwoord

31% 252

37% 347

34%

RESPONS

35

599

Van de Rotterdammers die dit wél zeggen of denken te weten, blijft 34% echter het antwoord schuldig als vervolgens wordt gevraagd wáár dan, terwijl de rest vaak weinig specifieke bronnen als Internet, de bibliotheek, bladen en telefoongidsen noemt. ‘Internet’ is met 15% ook het meest gegeven antwoord. Daarna volgen de (deel-)gemeente (14%) en het buurthuis of wijkgebouw (12%). Ook de organisaties, verenigingen of instellingen zelf worden relatief veel genoemd. Specifiek op vrijwilligerswerk en de ondersteuning daarvan bedoelde organisaties worden weinig genoemd: 4% noemt spontaan de OK-bank van het project ‘Onbenutte Kwaliteiten’, eveneens 4% de Vrijwilligers Vacaturebank, 2% de UVV (de Unie Van Vrijwilligers), eveneens 2% STAP (het STedelijk Advies- en ondersteuningsPunt vrijwilligerswerk) en 1% de SVR (de Stichting Vrijwilligerswerk Rotterdam). Overigens moet hier worden opgemerkt, dat deze vraag ruim interpreteerbaar was: “vragen over vrijwilligerswerk” kan immers geïnterpreteerd worden als “specifieke vragen over het werk binnen een concrete organisatie”, maar ook als “vragen over de mogelijkheden om ergens vrijwilligerswerk te kunnen gaan doen”.

36

BIJLAGE I: RESPONS EN REPRESENTATIVITEIT

De respons op de Vrijetijdsomnibus 2003 bedroeg 55%: 1.698 respondenten uit een steekproef van 3.100. Daarmee is de respons dit jaar hoger dan twee jaar geleden, toen zij 51% bedroeg, en ongeveer gelijk aan die van vier jaar geleden, toen ze 56% bedroeg. Ook is deze respons iets hoger dan de toch al goede respons bij de “gewone” Omnibusenquêtes die bij het COS gebruikelijk is (2003: 50%). Bij deze responspercentages moet worden bedacht, dat ieder formulier dat om welke reden dan ook niet ingevuld is geretourneerd tot de non-respons is gerekend; dus ook formulieren voor mensen die inmiddels niet meer bereikbaar zijn door bijvoorbeeld verhuizing of overlijden. Veel onderzoeksbureaus tellen zulke mislukte contacten niet mee bij de bepaling van het responspercentage. Al met al is een respons zoals hierboven weergegeven zeker niet slecht voor schriftelijke enquêtes in een stad als Rotterdam; het CBS kampt bijvoorbeeld bij haar landelijke enquêtes in de grote steden met een slechtere en selectievere respons, en overal kampen markt- en opinieonderzoeksbureaus met een dalende responsbereidheid. In deze Bijlage wordt aan de hand van een aantal algemene persoonskenmerken de representativiteit van de uiteindelijke netto steekproef (de respons) besproken. Daartoe worden kenmerken van de respondenten vergeleken met die van de totale Rotterdamse bevolking van 13 tot en met 75 jaar.

I.1

Geslacht en leeftijd

In figuur I.1 staat de verdeling van de respondenten naar geslacht en naar leeftijd van de Vrijetijdsomnibus 2003 en van de Rotterdamse bevolking begin 2003. Vrouwen en Rotterdammers van boven de 45 jaar blijken wat oververtegenwoordigd, en mannen en jongeren wat ondervertegenwoordigd. Deze traditionele overen ondervertegenwoordigingen kwamen ook voor in de vorige Vrijetijdsomnibus.

Figuur I.1: Verdeling van de respondenten en van de totale bevolking in Rotterdam van 13 tot en met 75 jaar naar geslacht en naar leeftijd. VTO ’03 (najaar ’03) absoluut in % Geslacht: Man Vrouw Totaal Leeftijd: 13 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 t/m 75 jaar Totaal

Bevolking Rotterdam (01-01-2003) absoluut in %

791 907

47% 53%

235.564 233.757

50% 50%

1.698

100%

469.321

100%

266 664 542 226

16% 39% 32% 13%

94.878 195.378 131.790 47.275

20% 42% 28% 10%

1.698

100%

469.321

100%

37

I.2

Etniciteit

Figuur I.2 geeft de verdeling van de respondenten en van de Rotterdamse bevolking van 13 tot en met 75 jaar naar etniciteit. Autochtonen ("Nederlanders") zijn wat oververtegenwoordigd. Allochtonen uit ‘overige arme landen’ en uit de ‘overige rijke landen’ (inclusief de groep van Noord-mediterranen die voorheen apart werd benoemd) zijn wat ondervertegenwoordigd, evenals de Antillianen/Arubanen. Met name voor wat betreft de respondenten uit de zogeheten ‘arme landen’ zijn de afwijkingen echter een stuk kleiner dan in de vorige VTO of in “gewone” Omnibusenquêtes.

Figuur I.2: Verdeling van de respondenten en van de totale bevolking in Rotterdam van 13 tot en met 75 jaar naar etniciteit. VTO ’03 (najaar ’03) absoluut in % Surinamers Antillianen/Arubanen Turken Marokkanen Kaapverdianen Overige arme landen

136 25 125 81 56 81

Subtotaal arme landen

8% 1% 7% 5% 3% 5%

Bevolking Rotterdam (01-01-2003) absoluut in % 41.836 15.037 31.788 23.463 11.709 37.994

9% 3% 7% 5% 2% 8%

504

30%

161.827

34%

Autochtonen Rijke landen (incl. Nrd-med.)

1.074 120

63% 7%

257.605 49.889

55% 11%

Totaal

1.698

100%

469.321

100%

I.3

Deelgemeente

Figuur I.3 geeft tenslotte de verdelingen naar deelgemeente.

Figuur I.3: Verdeling van de respondenten en van de totale bevolking in Rotterdam van 13 tot en met 75 jaar naar deelgemeente. VTO ’03 (najaar ’03) absoluut in % Stadscentrum Delfshaven Overschie Noord Hillegersberg-Schiebroek Kralingen-Crooswijk Prins Alexander Feijenoord IJsselmonde Charlois Hoogvliet en Pernis Hoek van Holland Totaal

Bevolking Rotterdam (01-01-2003) absoluut in %

91 208 41 134 129 132 254 214 163 152 120 28

5% 12% 2% 8% 8% 8% 15% 13% 10% 9% 7% 2%

25.859 57.613 12.112 42.124 30.484 41.802 64.795 57.381 46.468 51.718 31.733 7.232

6% 12% 3% 9% 6% 9% 14% 12% 10% 11% 7% 2%

1.666

100%

469.321

100%

38

De spreiding van de respondenten over de deelgemeenten is uitstekend, met de zelfde lichte overen ondervertegenwoordigingen als in de vorige VTO: Hillegersberg-Schiebroek is wat oververtegenwoordigd en Charlois is wat ondervertegenwoordigd. In beide gevallen bedraagt het verschil slechts twee procent-punt. Voor alle andere deelgemeenten zijn er geen verschillen, of bedragen die hooguit één procent-punt.

I.4

Conclusie

Voor zover op verifieerbare kenmerken valt na te gaan, is ook dit jaar de reespons op de Vrijetijdsomnibusenquête voldoende representatief voor de totale Rotterdamse bevolking van 13 tot en met 75 jaar, al zijn vrouwen, Rotterdammers boven de 45 jaar en autochtonen wat oververtegenwoordigd, en mannen, jongeren en enkele specifieke groepen allochtonen wat ondervertegenwoordigd. De respons van allochtonen uit arme landen (doorgaans de “moeilijkste” groep) is echter een stuk beter dan in voorgaande enquêtes. Voor de selectiviteit van de respons op enquêtes kan een aantal verklaringen worden bedacht, die impliceren dat een oplossing van deze problematiek niet zo simpel is. Zo zijn frequent verhuizende mensen (letterlijk) moeilijk te achterhalen, evenals mensen die niet wonen op het adres waar ze door Burgerzaken geacht worden te wonen. Dit impliceert in een aantal opzichten ook een selectiviteit. Daarnaast valt niet te vermijden, dat - ondanks de moeite die gedaan wordt om de vragen in de enquête zo begrijpelijk mogelijk te formuleren - dergelijke vragenlijsten voor een aantal mensen toch te hoog gegrepen zijn. Dat geldt met name voor mensen die de Nederlandse taal slecht beheersen. En tenslotte moet ook gevreesd worden, dat de grote stad een aantal inwoners heeft die steeds minder ontvankelijk zijn voor vormen van maatschappelijke participatie zoals het deelnemen aan een gemeentelijke enquête. In dat opzicht is wellicht ook een vergelijking te trekken met de selectieve opkomst bij verkiezingen en de ontwikkelingen daarin. Al met al moet worden geconcludeerd, dat de Vrijetijdsomnibusenquête 2003 een zekere mate van selectiviteit in zijn respons kent, die voor een belangrijk deel moeilijk tot niet te voorkomen is, en waarmee bij de interpretatie van resultaten rekening moet worden gehouden. De mate waarin deze selectiviteit uitkomsten beïnvloedt, moet echter ook niet overschat worden. Zo valt eenvoudig na te rekenen, dat als bijvoorbeeld 50% van de autochtonen (inclusief rijke landen) het eens is met een bepaalde stelling, en 25% van de allochtonen uit arme landen, hiervoor in de enquête voor de totale Rotterdamse bevolking 42,6% zal worden gemeten, terwijl dit 41,3% had moeten zijn. Een dergelijk verschil ligt in de orde van grootte van de betrouwbaarheidsmarge van de enquête (zie Bijlage IV), en is niet significant. (Bovendien is het in zo’n geval wellicht interessanter te weten dat autochtonen en allochtonen kennelijk zo sterk verschillen, dan hoeveel het totale gemiddelde precies bedraagt...)

39

40

BIJLAGE II: DE VRAGEN OVER ONBETAALD WERK

Deze rapportage handelt over de vragen over vrijwilligerswerk en informele hulp in de Vrijetijdsomnibusenquête 2003, die als volgt waren geformuleerd.

Nu volgen enkele vragen over onbetaald werk / vrijwilligerswerk. Het gaat in de volgende vragen om vrijwillig, onbetaald werk zonder dat daar iets voor terug wordt gedaan. Het kan gaan om vrijwillig werk dat u doet voor een goed doel, voor organisaties en verenigingen of via georganiseerde burenhulp. Als u alleen lid bent van bijvoorbeeld een sportvereniging of van het Rode Kruis en er geen onbetaald werk voor doet, telt het niet mee. Wel telt mee de hulp die u min of meer regelmatig op eigen houtje verleent aan mensen buiten uw eigen huishouding zoals buren, familieleden of kennissen. 60.

Verricht u wel eens onbetaald werk op eigen houtje (niet binnen een organisatie)? (dus hulp aan mensen die zich niet zo goed kunnen redden en die niet tot uw eigen huishouden behoren, zoals buren, kennissen of familieleden) ja nee Î Ga door naar vraag 62

61.

Zo ja: Wat voor soort werk of hulp is het? Wilt u dat hieronder aankruisen? ● ● ● ● ● ● ● ●

62.

Lichamelijke / huishoudelijke hulp (verzorgen van zieken, boodschappen doen) Geestelijke / psychische hulp (bezoeken afleggen, therapie, praten met zieken) Informatie en advies Diensten verrichten (karweitjes in de tuin, meegaan naar instantie) Opvang kinderen Les geven (taallessen, scholing) Ontspanning brengen, sport of spel, recreatie Overig werk met / hulp aan andere mensen

ja

nee

ja ja

nee nee

ja ja

nee nee

ja ja ja

nee nee nee

Wilt u hieronder aankruisen voor welke organisaties u onbetaald werk verricht en voor welke niet? ●

Vrijwilligersorganisatie of instelling speciaal voor hulp aan zieken, bejaarden of gehandicapten (georganiseerde burenhulp, hulp via kerk, UVV, Rode Kruis, tafeltje-dek-je, ouderenbus, Zonnebloem, vrijwilligerswerk in ziekenhuis, verpleeg- of verzorgingstehuis, zwakzinnigenzorg, dagverblijf, gezinsverzorging, dienstencentrum, Ziekenomroep)

41

ja

nee

●

Andere organisaties voor hulp- en dienstverlening

ja

nee

ja

nee

ja

nee

ja

nee

ja

nee

ja ja

nee nee

ja

nee

ja

nee

ja

nee

ja

nee

ja

nee

(vrijwillig werk in maatschappelijk werk, JAC, telefonische hulpdienst, MAI, rechtshulp, reclassering, opvangcentrum vrouwen of jongeren)

●

Kinderopvang (vrijwilligerswerk in peuterspeelzaal, crèche, kinderdagverblijf)

●

Jeugd- en jongerenwerk, club- en buurthuiswerk, vormingswerk (vrijwilligerswerk voor jongerencentrum, jeugdvereniging, scouting, NIVON, Nut)

●

Onderwijs (vrijwilligerswerk op een school, voor taallessen, in oudercommissie)

●

Kerk, moskee, tempel, levensbeschouwelijke organisatie (niet: hulpverlening)

● ●

Politieke organisatie Beroepsorganisatie of belangenorganisatie (vrijwilligerswerk voor een vakbond, middenstandsvereniging, ouderenbond, buurtcomité, huurdersorganisatie)

●

Vrouwenorganisatie (vrijwillig werk voor vrouwenvereniging, vrouwencafé, e.d.)

●

Culturele organisatie (vrijwillig werk voor muziek- en toneelvereniging, museum, e.d.)

●

Sportorganisatie (vrijwillig werk voor sportvereniging, -bond, sportschool)

●

Actie- of milieugroep (vrijwillig werk voor een actiegroep, wereldwinkel, milieuorganisatie)

●

Overige organisaties (vrijwillig werk voor een organisatie die niet eerder genoemd is)

63.

Als u vragen heeft over vrijwilligerswerk, weet u dan waar u terecht kunt voor advies, informatie of ondersteuning? ja ik denk het wel nee Î Ga door naar vraag 65

64.

Zo ja, waar dan? (niet meer dan 3 mogelijkheden noemen)

65.

Zou u onbetaald werk voor een organisatie willen doen als u daarvoor gevraagd wordt? ja nee weet niet

42

BIJLAGE III: DE RECHTE TELLINGEN 60.

Verricht u wel eens onbetaald werk op eigen houtje (niet binnen een organisatie)? aantal ja nee geen antwoord totaal

61.

30% 68% 2%

1.698

100%

Zo ja: Wat voor soort werk of hulp is het? Wilt u dat hieronder aankruisen?

lichamelijke / huishoudelijke hulp geestelijke / psychische hulp informatie en advies diensten verrichten opvang kinderen les geven ontspanning brengen, sport of spel, recreatie overig werk met / hulp aan andere mensen geen antwoord niet van toepassing

62.

percentage

504 1.161 33

aantal 226 112 179 222 144 32 90 191 49 1.161

percentage 13% 7% 11% 13% 8% 2% 5% 11% 3% 68%

aantal antwoorden

2.406

142%

aantal respondenten

1.698

100%

Wilt u hieronder aankruisen voor welke organisaties u onbetaald werk verricht en voor welke niet?

vrijwilligersorganisatie of instelling voor hulp aan zieken, bejaarden of gehandicapten andere organisaties voor hulp- en dienstverlening kinderopvang jeugd- en jongerenwerk, club- en buurthuiswerk, vormingswerk onderwijs kerk, moskee, tempel, levensbeschouwelijke organisatie politieke organisatie beroepsorganisatie of belangenorganisatie vrouwenorganisatie culturele organisatie sportorganisatie actie- of milieugroep overige organisaties geen enkele

aantal 121 24 63 56 83 138 18 33 34 69 161 25 129 1.140

percentage 7% 1% 4% 3% 5% 8% 1% 2% 2% 4% 9% 1% 8% 67%

aantal antwoorden

2.094

123%

aantal respondenten

1.698

100%

63.

Als u vragen heeft over vrijwilligerswerk, weet u dan waar u terecht kunt voor advies, informatie of ondersteuning? aantal ja ik denk het wel nee geen antwoord totaal

64.

12% 23% 59% 5%

1.698

100%

Zo ja, waar dan? (niet meer dan 3 mogelijkheden noemen)

gemeente, deelgemeente Sociale Dienst, SoZaWe Centrum voor Werk en Inkomen OK-bank (project ‘Onbenutte Kwaliteiten’) Vrijwilligers Vacaturebank UVV (Unie Van Vrijwilligers) STAP (Stedelijk Advies- en Ondersteuningspunt Vrijwilligerswerk) SVR (Stichting Vrijwilligerswerk Rotterdam) bij de organisatie zelf vrijwilligersorganisatie dienstencentrum, verzorgingshuis, zorginstelling moskee, kerk sportvereniging buurthuis / wijkgebouw Internet bibliotheek wijkblad, krant, weekblad telefoongids, Gouden Gids ik vraag het aan anderen overig weet niet, geen antwoord niet van toepassing

65.

percentage

211 388 1.009 90

aantal 81 7 12 26 22 14 10 8 41 12 27 17 13 74 88 26 22 16 15 120 292 1.009

percentage 5% 0% 1% 2% 1% 1% 1% 0% 2% 1% 2% 1% 1% 4% 5% 2% 1% 1% 1% 7% 17% 59%

aantal antwoorden

1.952

115%

aantal respondenten

1.698

100%

Zou u onbetaald werk voor een organisatie willen doen als u daarvoor gevraagd wordt? aantal ja nee weet niet geen antwoord totaal

44

percentage

336 560 741 61

20% 33% 44% 4%

1.698

100%

BIJLAGE IV: DE BETEKENIS VAN DE PERCENTAGES; SIGNIFICANTIE IV.1

Percentages

In de tabellen in dit rapport staan de uitkomsten in percentagevorm weergegeven. Dit is gedaan omdat percentages in populaties van verschillende grootte (bijvoorbeeld: de steekproef versus heel Rotterdam) onderling gemakkelijker te vergelijken zijn dan aantallen. Metingen via een steekproef leveren een schatting van de werkelijkheid. Het toevalskarakter van de steekproef heeft als consequentie, dat schatting en werkelijke waarde ten gevolge van het toeval kunnen afwijken. (Daarnaast zijn ook afwijkingen mogelijk ten gevolge van andere zaken dan het toeval, zoals onder- en oververtegenwoordigingen van bepaalde categorieën respondenten, bijvoorbeeld door selectieve non-respons.) Deze mogelijke afwijkingen ten gevolge van het toeval kunnen worden uitgedrukt in statistische betrouwbaarheidsmarges. Gangbaar hierbij is een uitdrukking in 95%-betrouwbaarheidsmarges. De 95%-betrouwbaarheidsmarge bij een steekproefpercentage en een steekproefgrootte geeft aan, hoe groot de afwijking van de geschatte waarde met de werkelijke waarde zou kunnen zijn ten gevolge van het toeval. De betekenis van zo'n marge is, dat, indien de steekproef en de meting vele malen zouden worden herhaald, en steeds een 95%-betrouwbaarheidsmarge zou worden bepaald, de werkelijke waarde zich in 95 van de 100 gevallen binnen de betrouwbaarheidsmarge zal bevinden. Een betrouwbaarheidsmarge (dus: de onnauwkeurigheid) is kleiner naarmate de steekproef groter is, maar verschilt ook met het gemeten percentage: percentages van rond de 50% hebben de grootste onnauwkeurigheid, en hoe verder het percentage van de 50% af zit, hoe kleiner de onnauw1 keurigheid . Dit betekent in het bijzonder ook, dat bij heel kleine percentages die zijn veroorzaakt door één of twee respondenten nog sprake kan zijn van een toevalstreffer, maar dat dit niet kan worden gezegd als het wat meer respondenten betreft. De volgende tabel geeft voor in steekproeven of delen daarvan gemeten percentages de betrouwbaarheidsmarges voor een meting van 50% (dus voor het ongunstigste geval), en ter illustratie ook voor een meting van 10- of 90%.

Figuur IV.1:

De 95%-betrouwbaarheidsmarges van gemeten percentages.

Bij een (deel-)steekproefomvang van: 50 100 150 200 250 500 1.698 (volledige enquête)

is 10% eigenlijk:

is 50% eigenlijk:

is 90% eigenlijk:

10% ± 8% 10% ± 6% 10% ± 5% 10% ± 4% 10% ± 4% 10% ± 3% 10% ± 1%

50% ± 14% 50% ± 10% 50% ± 8% 50% ± 7% 50% ± 6% 50% ± 4% 50% ± 2%

90% ± 8% 90% ± 6% 90% ± 5% 90% ± 4% 90% ± 4% 90% ± 3% 90% ± 1%

Voorbeeld: als in een steekproef(-deel) van 500 ondervraagden 50% een bepaald antwoord geeft, moet dit gelezen worden als 50% ± 4%, ofwel 46- à 54%. Bij kleinere of grotere gemeten percentages wordt deze marge kleiner. 45

IV.2

Vergelijkingen

Ook bij de vergelijking van percentages of verdelingen (bijvoorbeeld: tussen mannen en vrouwen, of tussen dit jaar en vorig jaar) is het mogelijk dat een gemeten verschil slechts veroorzaakt is door het toevalskarakter van de steekproef of steekproeven. Het gemeten verschil heet in dat geval niet ‘significant’. Voor de bepaling of het verschil tussen twee gemeten percentages groot genoeg is om significant te zijn, bestaan wiskundige technieken: de zogeheten t-toets. Van de uitkomsten van zo’n toets is echter geen eenvoudig leesbaar en interpreteerbaar overzicht te geven zoals met betrouwbaarheidsmarges is gedaan in figuur IV.1. Wèl kan in het algemeen gesteld worden, dat de grens tussen ‘significant’ en ‘niet-significant’ wat kleiner is dan het totaal van de beide betrouwbaarheidsmarges. Voorbeeld: iets is niet aantoonbaar toegenomen als het vorige keer volgens de VTO 50% was en dit jaar 52%. Een stijging van 10- naar 12% daarentegen is wèl significant. Daarmee moge de boodschap zijn, dat in het algemeen verschillen of afwijkingen van 1- à 2% niet als verschillen mogen worden beschouwd, maar evengoed door het toevalskarakter van de steekproeven kunnen zijn veroorzaakt. De lezer hoeft zich over dit soort zaken echter niet druk te maken, want in de tekst van dit rapport is hiermee rekening gehouden: als een verschil niet significant is, is het niet genoemd, en als een verschil genoemd is, is het significant.

IV.3

Gemiddelden

Ook om te bepalen of het verschil tussen twee gemeten gemiddelden (bijvoorbeeld het verschil tussen twee rapportcijfers) significant is of slechts veroorzaakt is door het toevalskarakter van de steekproeven, kan een t-toets worden verricht. Hoewel ook hier het precieze resultaat van geval tot geval verschilt, en met name ook afhangt van de gemeten waarden en de spreiding rond de gemiddelden, geldt in de praktijk in het algemeen, dat verschillen in rapportcijfers van 0,2 en hoger significant zijn. (Bij een meting over een deel van de steekproef - bijvoorbeeld: over alleen de Rotterdamse mannen - ligt deze grens hoger.) Ook hier is in de tekst van dit rapport rekening mee gehouden: als een verschil niet significant is, is het niet genoemd, en als een verschil genoemd is, is het significant.

Noten 1.

Bij het berekenen van de betrouwbaarheidsmarge bij percentages kan worden uitgegaan van de volgende benaderende formule: absolute 95%-betrouwbaarheidsmarge bij p% = 1,96 x √p(100-p) / √(n-1), waarbij n de omvang van de (deel-) steekproef is. Een gemeten percentage van 50% in de Vrijetijdsomnibusenquête 2003 heeft dus een betrouwbaarheidsmarge van 1,96 x √(50x50) / √1.697 = 2,4%. Evenzo heeft een gemeten percentage van 1% een betrouwbaarheidsmarge van 1,96 x √(1x99) / √1.697 = 0,5%. Bij alleen de 791 mannen in de Vrijetijdsomnibusenquête 2003 heeft een gemeten percentage van 50% evenwel een betrouwbaarheidsmarge van 1,96 x √(50x50) / √790 = 3,5%, en is bij een gemeten percentage van 1% de marge 1,96 x √(1x99) / √790 = 0,7%.

46

Publicatieoverzicht COS Titel rapport (uitgave)

jaar

ALGEMEEN Stadspeiling Vlaardingen 2003 De staat van Rotterdam 2003. Een pilot Problemen en kansen in de G4. Statistische onderbouwing van de bovenmaatse opgave Kerncijfers Rotterdam 2002 Rotterdammers over hun stad 2002. Kengetallen en trends uit recente enquêtes Binnenstadsmonitor Rotterdam 2000/2001 Buurten in cijfers 2001 Statistisch Jaarboek Rotterdam en Regio 2000 Rapportage omnibusonderzoek 2000 Maassluis

2003 2003 2002 2002 2002 2002 2001 2000 2000

ARBEID EN INKOMEN Rotterdammers over werken bij de gemeente. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003 De inkomensverdeling in de stadsregio Rotterdam in 2000 Monitor Gemeentelijkelastendruk Rotterdam, 2002/2003* De inkomensverdeling in Rotterdam op wijk- en buurtniveau in 2000 De Rotterdamse marktbezoeker, een profiel Kantoren Nieuwsbrief: De Rotterdamse kantorenmarkt 2001/2002 Dagindeling van Rotterdammers Sociaal-Economische Barometer 1995-1999. Deel A, B en C Meer maatwerk in werktijden Prognose beroepsbevolking Rotterdam 2014

2003 2003 2003 2003 2002 2002 2002 2001 2001 2001

BEVOLKINGSGROEPEN Prognose bevolkingsgroepen Rotterdam 2017 De maatschappelijke rol van de Rotterdamse moskeeën Minderhedenmonitor 2002. Etnische minderheden in Rotterdam (i.s.m. ISEO) Feitenkaarten Antillianen 2002 Sportdeelname van Surinamers, Turken en Marokkanen van de 1e en 2e generatie Migranten op de Rotterdamse woningmarkt: verhuisstromen en zoekervaringen binnen het aanbodmodel Diversiteit in vrijetijdsbesteding. Een onderzoek onder Marokkaanse, Surinaamse en Turkse Rotterdammers

2003 2003 2003 2002 2002 2001 2000

COMMUNICATIE EN KLANTTEVREDENHEID Rotterdammers over de Dienst Burgerzaken. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003 Intranet gemeten: interne media bij de dS+V Rotterdam bekeken en beluisterd in 2002 Gemeentelijke informatiepagina’s Werkendam en Woudrichem Bekendheid met Rotterdamse trouwlokaties Milieumonitor stadsregio-Rotterdam Bekendheid en waardering stadsregio Rotterdam Rotterdammers en de Rotterdampas. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 Alle medewerkers geïnformeerd. Naar een betere informatievoorziening binnen de gemeente Rotterdam Buurtonderzoek Zuidelijk Wijkpark Zevenkamp

2003 2003 2003 2003 2002 2002 2002 2000 2000 2000

DEMOGRAFIE De bevolkingsontwikkeling van Rotterdam 2002-2003 Huishoudensprognose Rotterdam 2017 Bevolkingsprognose Rotterdam 2017 Werkboek ruimtelijke demografie Verhuizen in Rotterdam. Onderzoek verhuisbewegingen 1995-2000 Inpakken en wegwezen. Migratie-onderzoek Rotterdam en regio 1998-2000 Dynamische bevolking van Rotterdam Met stille trom vertrokken Demografische gegevens 2000 Doorgangshuis en woonwijk. Grootstedelijke dynamiek in Spangen en Hillesluis Statushouders in Rotterdam

2003 2003 2003 2002 2002 2002 2001 2001 2000 2000 2000

KUNST EN CULTUUR Cultuurparticipatie van Almeerders in 2002 Cultuurparticipatie van Rotterdammers 2001 Museumbezoek in de stadsregio Rotterdam Richtlijn Cultuurparticipatie Onderzoek (RCO) Een eigen bibliotheek Rotterdammers en het Luxor Theater. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000

2003 2002 2002 2001 2001 2000

Publicatieoverzicht COS (vervolg) Titel rapport (uitgave)

jaar

LEEFBAARHEID EN VEILIGHEID Openbare ruimte beschouwd Woonwensen van WBR-huurders in Nieuw Crooswijk Bewonersonderzoek afvalscheiding Monitor Delfshaven Schoon najaar 2002 Hondenpoep onder de loep Bovengrondse problemen bij ondergrondse containers Rotterdam in vier jaar tijd Afvalscheiding in Rotterdam. Wat weet men, doet men, wil men? Rotterdammers over de duurzame stad. Resultaten uit de Omnibusenquête 2001 Gebiedsrapportages Strategische Wijkaanpak Wijkaanpak Ridderkerk. Enquête-uitkomsten vervolgmeting Beleving veiligheid bewoners Mathenesserweg Nachtopvang dak- en thuislozen De Brug. Evaluatie 1995-2000 Veiligheidsbeleving van Rotterdamse allochtonen

2004 2003 2003 2003 2003 2002 2001 2001 2001 2001 2001 2001 2000 2000

ONDERWIJS Kinderen en opvang. Monitor kinderopvang Rotterdam 2002 Doelgroepen van educatie 2001 Onderwijs in allochtone levende talen: de OALT-behoeftepeiling in Rotterdam

2002 2001 1999

POLITIEK EN BESTUUR Beleving en waardering van het college door Rotterdammers. Vierde meting, februari 2004 Analyse opkomst Tweede Kamerverkiezingen 2002 Analyse Tweede Kamerverkiezingen 2002 Analyse deelgemeenteraadsverkiezingen 2002 Analyse opkomst gemeenteraadsverkiezingen 2002 Jong en veelkleurig onderweg naar de stembus

2004 2002 2002 2002 2002 2001

RUIMTELIJKE ORDENING EN VERKEER Rotterdammers over het verkeer 2003. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003 Rotterdammers en parkeren 2002. Resultaten uit de Omnibusenquête 2002 Rotterdammers en fietsen. Resultaten uit de Omnibusenquête 2001

2003 2002 2001

VRIJETIJDSBESTEDING Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam 2003. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003 Wonen, leven en uitgaan in Rotterdam 2003. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003 Waardering plan voetbalkooi Taxusstraat Vrijetijdsdeelname onder 55-plussers Rotterdamse bezoekers van openbaar groen 2001 Sportdeelname in Hillegersberg-Schiebroek, 1995-2001 Activiteiten rond Kerst en Oud en Nieuw Rotterdam, attractieve stad en regio Motieven voor non-participatie Non-participatie in vrijetijdsbesteding 2001 Tijdsbesteding en uitgaansgedrag van Rotterdamse jongeren Omgevingsanalyse sport en bewegen in Noord aan de Rotte Vrijetijdsbesteding van diverse groepen Rotterdammers

2004 2004 2003 2003 2003 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2002 2001

WELZIJN EN VOLKSGEZONDHEID Jonge moeders in Rotterdam in beeld en cijfers

2000

WONEN Buurtinformatie aanbodmodel 2002 Monitor Aanbodmodel Rotterdam 2002 Huursubsidie en Vangnetregeling Rotterdam ’00/’01 en ’01/’02 De markt voor koopwoningen in 2003 Woonwensenonderzoek onder ouderen van 55 jaar e.o. in Maassluis Quick scan van de Rotterdamse kamermarkt Kerngegevens Aanbodmodel 2001 Vlaardingen, Schiedam en Maasluis Kopers van nieuwbouwwoningen in Nesselande De woonwensen van ouderen in de deelgemeente Feijenoord Woningmarktanalyses Rotterdamse deelgemeenten Beleidsplan wonen 2000 Hellevoetsluis Kopers en belangstellenden van nieuwbouwprojecten St. Jobsweg en Coolhaven

2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2002 2001 2001 2001

OVERIG Rotterdammers en computers 2003. Resultaten uit de Omnibusenquête 2003

2003

Bovenstaand overzicht is een greep uit het publicatieaanbod van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek. Een compleet publicatieoverzicht is te raadplegen op Internet: http://www.cos.nl.

VRIJWILLIGERSWERK EN INFORMELE HULP IN ROTTERDAM Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003

Recommend Documents