Vrijheid en verantwoordelijkheid burgerschap in Amsterdam! Initiatiefvoorstel CDA Amsterdam!
"
Marijke Shahsavari-Jansen! & Lex van Drooge! 5 december 2013
1
Initiatiefvoorstel " 1. Samenvatting! Met dit initiatiefvoorstel wil het CDA Amsterdam drie dingen voorstellen: ten eerste, om het online burgerschapskompas openbaar toegankelijk te maken, en daartoe aan te passen aan de doelgroep van nieuwkomers en ‘gewone’ Amsterdammers, niet zijnde docenten. Ten tweede, om een aangepaste versie van het kompas te ontwikkelen in de vorm van een boekje over ‘burgerschap en burgerzin’, waarin de belangrijkste vrijheden en verantwoordelijkheden, rechten en plichten van het Nederlandse en Amsterdamse burgerschap worden beschreven. Dit boekje zou kunnen fungeren als een Amsterdamse uitwerking van, en aanvulling op, het landelijke participatiecontract en het lokale burgerschapsbeleid. En ten derde, aangezien burgerschap iets van ons allemaal is en niet alleen voor nieuwkomers, om ook een aangepaste versie van dit boekje aan te bieden aan alle Amsterdammers die de stemgerechtigde leeftijd bereiken. In beide gevallen verwelkomen we daarmee op een zowel enthousiaste als betekenisvolle manier de ontvangers van dit boekje als volwaardige staatsburgers van onze stad. "
" 2. Inleiding!
Uit alle windstreken komen mensen naar Amsterdam om hier een leven op te bouwen: als vluchteling, arbeidsmigrant, of in het kader van gezinshereniging. De notitie “Lokaal Nieuwkomersbeleid in Amsterdam anno 2013” meldt dat ruim 20.000 mensen zich jaarlijks rechtstreeks uit het buitenland in onze stad vestigen. Een aanzienlijk deel daarvan is jong: in 2011 kwamen meer dan 6500 jonge migranten van tussen de 18 en 30 jaar oud naar onze stad1, die daarom als een internationale “arrival city” kan worden getypeerd.2 Sommige van deze nieuwkomers komen uit gebieden waar de rechten en vrijheden, die in Nederland gedurende de afgelopen eeuwen tot stand zijn gekomen, niet bestaan of in mindere mate verankerd zijn. Nederland is immers één van de oudste burgerlijke samenlevingen en één van de oudste democratieën, en Amsterdam is al eeuwen één van de meest vrije en tolerante steden. Ons land en onze stad bieden vrijheden en kansen waar velen elders in de wereld slechts van kunnen dromen, en dat ook doen. Het CDA is daar trots op, en blij om deze verworvenheden te kunnen delen met nieuwkomers. Die vrijheden zijn echter niet vanzelfsprekend. De vrije en beschaafde samenleving kan alleen voortbestaan als die waarden steeds opnieuw worden verinnerlijkt en verdedigd: zowel door ingezetenen als door nieuwkomers die zich hier duurzaam willen vestigen. "
"
Net als de inhoud van het maatschappelijke debat is de rol van de (gemeentelijke) overheid ten aanzien van nieuwkomers en hun inburgering de afgelopen jaren veranderd. Tussen 2007 en 2012 bood de gemeente immigranten een taaltraject aan, als voorbereiding op hun inburgeringsexamen, en kreeg als gevolg van de Wet Inburgering ook een verantwoordelijkheid voor de inburgering van ‘oudkomers’.
1
Vervolgbrief Amsterdams Burgerschap, 9 oktober 2012
2
Notitie Lokaal Nieuwkomersbeleid in Amsterdam anno 2013
2
Inmiddels is de Inburgeringswet gewijzigd en mag de gemeente geen cursussen meer aanbieden. Nieuwkomers worden geacht om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun inburgering, maar moeten wel slagen voor het inburgeringsexamen. Het inburgeringsexamen telt sinds 1 januari van dit jaar vijf onderdelen, waarvan vier over taalvaardigheid en één met betrekking tot “Kennis Nederlandse samenleving.” In aanvulling daarop heeft de gemeente Amsterdam het online burgerschapskompas ontwikkeld, en heeft het college haar visie op burgerschap uiteengezet in de beleidsbrief “Geen burgerschap zonder Hoffelijkheid” die in mei 2011 is vastgesteld en waar op 9 oktober 2012 een vervolgbrief op is gekomen. "
"
Deze beleidsbrieven zijn ten dele positief over de behaalde resultaten, maar spreken ook van ‘excessen’ en hardnekkige problemen. Bijvoorbeeld het feit dat in Amsterdam naar schatting twee tot driehonderd verborgen vrouwen wonen, die niet of nauwelijks het huis uit mogen. Daarnaast is sprake van gedwongen huwelijken, of achterlating van echtgenotes en kinderen in land van herkomst, en het afwijzen van homoseksuelen. Daarnaast kan het voorkomen dat Amsterdamse burgers zich door grote collectieve druk niet vrij voelen om gebruik te maken van hun recht om het geloof van hun ouders en omgeving niet langer te praktiseren. De beleidsbrief: “Druk van het collectief kan in extreme gevallen leiden tot een zodanige beperking van de individuele vrijheid, dat er geen sprake meer is van zelfbeschikking. Vaak speelt ‘eer’ hierbij een belangrijke rol. Zo worden vrouwen soms extreem gecontroleerd door hun echtgenoot of familie om te voorkomen dat de eer wordt aangetast, wat in uitzonderlijke gevallen kan leiden tot eergerelateerd geweld.” Daarnaast speelt het probleem, dat sommige nieuwkomers zich niet of onvoldoende welkom en geaccepteerd voelen in de samenleving. "
" 3. Visies op burgerschap!
Over de betekenis van burgerschap bestaan verschillende opvattingen. Het is mogelijk om verschillende aspecten te benadrukken. De website van het ministerie van Onderwijs voor inburgeraars (inburgeren.nl) zegt over burgerschap: “Het examen Kennis Nederlandse Samenleving gaat via een computer. U moet laten zien dat u weet hoe dingen gaan in Nederland. U kunt bijvoorbeeld een vraag krijgen over wat de regering doet. Of over hoe mensen met elkaar omgaan in Nederland.” Burgerschap als weten wat de overheid doet. Dat is natuurlijk belangrijk, maar wat passief en prekerig geformuleerd. Wat dat betreft dekt een formulering van het in de jaren vijftig uitgegeven boekje “Burgerschap en Burgerzin” (zie ook bijlage I) de lading beter: “U bent nu staatsburger. U heeft de rechten, die alle anderen hebben. U kunt nu kiezen, en voor een groot aantal openbare functies ook gekozen worden. Ieder van U kan opklimmen tot de hoogste regeringsposten.” 3 "
"
De gemeentelijke website zegt over inburgering: “Inburgeren betekent dat u uw weg leert vinden in Nederland en de Nederlandse taal leert spreken.” Elders: “Amsterdams burgerschap betekent dat iedereen op zijn manier meedoet (…)”. De factsheet burgerschap stelt: “In Amsterdam hebben we het over burgerschap in plaats van integratie. Het doel is dat burgers meedoen, respect voor elkaar hebben en open staan voor diversiteit zodat we op een prettige manier met elkaar kunnen samenleven in Amsterdam. Het gemeentelijk beleid op vrouwenemancipatie, homo3
Burgerschap en Burgerzin. Samengesteld door J.W. Rengelink en I. Mug. Uitgeverij “MUBRO” te Heemstede. Dit boekje is downloaden op http://www.rijksoverheid.nl/ documenten-en-publicaties/rapporten/2007/07/27/burgerschap-en-burgerzin.html. Met dank aan hoogleraar J. Kennedy.
3
emancipatie, antidiscriminatie, participatie en hoffelijkheid zijn integrale onderdelen van burgerschap.4” Door de nadruk te leggen op burgerschap in plaats van integratie wil het college een inclusiever beleid voeren. En in de beleidsbrief burgerschap: “De Amsterdamse visie op burgerschap richt zich op drie pijlers: participatie, verbondenheid en hoffelijkheid.” De Amsterdamse inzet bij burgerschap is o.a. dat meer mensen “vanzelfsprekend mee kunnen komen,” “in staat zijn om hun eigen kracht te benutten,” “grootstedelijke burgershapscompetenties beheersen” en “verbonden zijn met elkaar en accepteren dat mensen anders zijn dan zijzelf.” "
"
In aanvulling op de landelijke modules heeft Amsterdam het burgerschapskompas ontwikkeld, dat deel uitmaakt van de taal- en participatietrajecten van de gemeente. Het is bedoeld als handreiking aan docenten NT2 om ideeën op te doen voor in de lespraktijk. Het kompas is bereikbaar door in te loggen op het besloten deel van de gemeentelijke website, en bestaat uit algemene kennis over Amsterdam. Het is opgebouwd uit de volgende thema’s: 1) Geschiedenis van Amsterdam, 2) de stad Amsterdam, 3) Tolerant, verdraagzaam, emancipatie, 4) Democratie en 5) Leefbaarheid, voorzieningen en vrije tijd. Het onderdeel democratie bevat links naar externe websites over het functioneren van de gemeenteraad. Daarnaast is er dus veel aandacht ook voor de culturele voorzieningen in de stad. Met het opstellen van het burgerschapskompas heeft de gemeente een belangrijk en nuttig instrument opgetuigd. Wat het CDA betreft zou het daarom goed zijn om het burgerschapskompas ook openbaar toegankelijk te maken: voor nieuwkomers zelf, maar ook voor andere burgers. Dan kan iedereen het lezen—ook diegenen die geen taalcursus volgen—en kan er ook in het openbaar discussie over plaatsvinden. "
"
Naast deze beleidsnota’s is ondertussen ook een andere discussie gaande, die veel raakvlakken heeft met burgerschap: over de zogenaamde participatiemaatschappij en de decentralisering van enkele elementen uit de verzorgingsstaat. De teneur daarvan is dat burgers zelf meer moeten en kunnen gaan doen en meer ruimte krijgen voor eigen initiatieven, zoals o.a. bepleit in het recent verschenen boek “Sociaal doe‐het‐zelven” van Pieter Hilhorst en Jos van der Lans. Onderdeel daarvan is ook de trend om de eigen netwerken van burgers te proberen te activeren, bijvoorbeeld via eigen-kracht conferenties, in de zorg, bij het vinden van werk, en bij het bestrijden van armoede. De vraag is in hoeverre deze nieuwe benadering van burgerschap nu al aansluit bij, en/of kan worden geïntegreerd met het burgerschapsbeleid dat is gericht op nieuwkomers. "
"
Bij discussies over burgerschap rijst soms de vraag: in hoeverre is het aan de overheid is om burgers te vertellen wat burgerschap is? Is daar niet sprake van een zekere paradox? Enerzijds leeft bij sommigen op die grond een zekere schroom voor paternalistische taal en betutteling. Anderzijds bestaat in delen van de samenleving wel het verlangen om eisen te stellen aan nieuwkomers, en de inburgering een zeker verplichtend karakter op te leggen. Dat verlangen lijkt ook gestalte te krijgen in de participatiecontracten die door minister Asscher zijn aangekondigd. De strekking daarvan zou zijn, dat iedereen uit een ander land die zich inschrijft in een Nederlandse gemeente voortaan een dergelijk contract zou moeten tekenen, waarmee zij de Nederlandse grondrechten en de rechtsstaat onderschrijven. In haar notitie over de pilot participatiecontract zegt het college dit contract te beschouwen als een gezamenlijke inspanning van de gemeente én de nieuwe Amsterdammer om kennis te krijgen over, en ervaring opdoen met de Nederlandse maatschappij en Amsterdam, met als doel een succesvolle economische en sociale participatie in de 4
Factsheet “Geen burgerschap zonder hoffelijkheid”
4
Amsterdamse samenleving. Het participatiecontract zal een door het ministerie opgestelde paragraaf kennen, waarop de gemeente een eigen lokale aanvulling kan maken. Het CDA is van mening dat Amsterdam als hoofdstad en belangrijkste “arrival city” in dat opzicht een leidende rol kan vervullen bij het verder gestalte geven aan het participatiecontract. Dit mede gezien het feit dat gemeenten een steeds grotere rol krijgen op het gebied van burgerschap. "
"
Over het algemeen lijkt dergelijk burgerschapsbeleid veel nadruk te leggen op wat nieuwkomers allemaal ‘moeten.’ Zij moeten enerzijds integreren en participeren, om economisch zo snel mogelijk een bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving. Aan de andere kant moeten zij ook meer ‘softe’ competenties verwerven, die in Amsterdam specifiek worden verbonden aan de uitdagingen van het leven in de grote stad, zoals tolerantie en hoffelijkheid. Dit burgerschapsideaal wordt overigens ook uitgedragen naar andere burgers. Volgens het CDA is het niet verkeerd om te benadrukken dat immigratie naar ons land bepaalde verplichtingen met zich meebrengt. Het zich duurzaam willen vestigen in een ander land brengt dat onvermijdelijk met zich mee. Aan de andere kant mist de CDA fractie nog een andere nadruk: dat het goed is om nieuwkomers ook heel nadrukkelijk op een enthousiaste, betekenisvolle en positieve manier te verwelkomen als nieuwe staatsburgers, en daarbij meer dan nu gebeurt ook de nadruk te leggen op de klassieke vrijheden, rechten en verantwoordelijkheden die daarbij horen. Dit mede gezien de hierboven genoemde excessen en andere knelpunten waar in onze stad sprake van is, maar ook in algemene zin. Dus niet alleen: “U moet nu dit leren en u moet dat gaan doen.” En ook niet alleen: “hier vindt u dit loket, en hier deze voorziening,” maar vooral ook heel nadrukkelijk: “Van harte welkom in onze vrije samenleving! Nederland is een democratische rechtsstaat. Mannen en vrouwen hebben hier gelijke rechten. U hebt hier altijd het recht om uw mening te geven, om te stemmen, en gekozen te worden. En: u heeft hier de vrijheid om uw religie te praktiseren, maar ook om van geloof te veranderen. Deze rechten zijn verankerd in onze Grondwet. Enz.” En daarbij ook op een inspirerende manier de achtergrond en betekenis van deze vrijheden uiteenzetten, alsmede het historische kader waarbinnen die tot stand zijn gekomen. Daarbij wil het CDA niet suggereren dat deze boodschap nergens ter sprake komt, of dat dit aspect niet ook al onderdeel is van de bestaande voorzieningen, maar wel voorleggen om dit nadrukkelijk te betrekken bij de uitwerking van onderstaande voorstellen. "
"
Op de achtergrond van dit alles speelt ook de vraag hoe het staat met het onderwijs in burgerschap in het Nederlandse onderwijs als geheel. Scholen zijn sinds 2005 verplicht om aandacht te besteden aan actief burgerschap. De onderwijsinspectie constateert al jaren dat scholen er nog onvoldoende aandacht aan besteden. Vergelijkend onderzoek uit 2010 wees uit dat de kennis over burgerschap onder Nederlandse scholieren tot de laagste van Europa behoort.5 Inmiddels wordt op verschillende niveaus gewerkt aan verbetering, en dit is in de eerste plaats een taak van scholen zelf. Toch wil het CDA deze gegevens betrekken bij deze bredere discussie over burgerschap. "
" " 5
Initial Findings from the IEA International Civic and Citizenship Education Study. Schulz, Ainley, Fraillon, Kerr & Losito. International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA) 2010.
5
4. Voorstel! Op grond van al deze overwegingen wil het CDA de volgende voorstellen doen: Ten eerste, om de website van het burgerschapskompas openbaar toegankelijk te maken, en de inhoud/teksten die nu zijn opgesteld voor docenten NT2 daarbij aan te passen aan de bredere doelgroep van nieuwkomers, en ‘gewone’ burgers. Het tweede voorstel is ontleend aan een praktijk uit de jaren vijftig en (begin) zestig in onze stad. In die tijd kregen alle Amsterdammers die de kiesgerechtigde leeftijd van 23 bereikten een kopie van het boekje “Burgerschap en Burgerzin”, dat door de Vereniging der Nederlandse Gemeenten (VNG) was opgesteld. Hier kreeg men een speciale versie voor Amsterdam. In dat boekje wordt op enthousiasmerende en fiere wijze beschreven wat de voornaamste rechten en plichten van het burgerschap zijn, en in welke context die tot stand zijn gekomen. Het boekje bevat adviezen ("Zonder gemeenschapszin wordt vrijheid een chaos"), en spreekt burgers op een positieve manier aan op hun sociale verantwoordelijkheid, alsmede hun mede-eigenaarschap van De Publieke Zaak. In de bijlage zijn enkele teksten opgenomen, die wellicht ter inspiratie zouden kunnen dienen, al vraagt een nieuwe tijd uiteraard om een nieuwe tekst. Het CDA zou willen voorstellen, om een nieuwe versie van dit boekje te ontwikkelen—mede op basis van het bestaande burgerschapskompas, en eventueel met hulp van experts uit politiek, onderwijs, wetenschap en samenleving, de VNG en/of het Rijk—en om dit boekje vervolgens op feestelijke wijze aan te bieden aan nieuwkomers. Dit boekje zou kunnen fungeren als een Amsterdamse uitwerking van, en aanvulling op, het landelijke participatiecontract en het bestaande burgerschapsbeleid. Ten derde zou het CDA willen voorstellen om daarnaast een aangepaste versie van dit boekje te ontwikkelen om, zoals voorheen, aan te bieden aan alle Amsterdammers die de kiesgerechtigde leeftijd bereiken. Op die manier wordt enerzijds benadrukt dat burgerschap iets is voor alle Amsterdammers, en niet alleen voor nieuwkomers, en anderzijds kan dit initiatief bijdragen aan het revitaliseren van burgerschap in brede zin, en de bredere opdracht van iedere generatie om de waarden van onze vrije samenleving levend te houden. Om een passage uit Burgerschap en Burgerzin te citeren: “Nederland is een vrij, democratisch land. Wij zouden verraad plegen jegens het erfdeel onzer vaderen, zo wij van onze vrijheid ook maar een haar lieten krenken.” "
" " " " " " " " 6
5. Raadsbesluit! " De raad verzoekt het college:" "
"
" " " " " "
1.
Om de website van het burgerschapskompas openbaar en publiekelijk toegankelijk te maken, en de inhoud/teksten die nu zijn opgesteld voor docenten NT2, daarbij aan te passen aan de bredere doelgroep van nieuwkomers. "
2.
Om, eventueel in overleg en samenwerking met deskundigen uit politiek, wetenschap en samenleving, een aangepaste versie van het burgerschapskompas te ontwikkelen in de vorm van een klein boekje over “burgerschap en burgerzin,” waarin de belangrijkste vrijheden en verantwoordelijkheden, rechten en plichten van het Nederlandse en Amsterdamse burgerschap worden beschreven. Dit boekje kan vervolgens worden aangeboden aan nieuwkomers, als een hartelijke verwelkoming in en introductie tot onze vrije samenleving."
3.
Om ook een aangepaste versie van dit boekje te ontwikkelen en aan alle Amsterdammers die de kiesgerechtigde leeftijd behalen te overhandigen. "
7
"
Bijlage I Burgerschap en Burgerzin
Enkele passages uit “Burgerschap en Burgerzin” die wellicht als inspiratie kunnen dienen voor het opstellen en uitgeven van een hedendaags boekje over burgerschap. "
"
Voorwoord van hare Majesteit Koningin Juliana “Het gemeentebestuur biedt u dit boekje aan, omdat u de leeftijd hebt bereikt, waarop U gerechtigd wordt deel te nemen aan de verkiezingen van de leden van de Gemeenteraad, van de Provinciale Staten en van de Tweede Kamer der StatenGeneraal. Er komt straks een nieuwe verantwoordelijkheid op U te rusten, omdat ook Uw stem mede zal beslissen over de vraag hoe ons land, de provincie of de gemeente zullen worden bestuurd. Het gemeentebestuur wil de U door dit boekje nader brengen tot het besef van die nieuwe verantwoordelijkheid van Uw kiesgerechtigd burgerschap. Maar ook nader tot begrip van het voorrecht dit burgerschap te bezitten in het democratisch bestel van ons vaderland. Het is natuurlijk niet de bedoeling U een aanwijzing te geven hoe straks Uw stem uit te brengen. U bepaalt dat zelf: “als en vrije burger(es) in een vrij land!” Wel wil dit boekje Uw duurzame belangstelling vragen voor de publieke zaak, die ook Uw zaak is. Het wil U doen zien hoe door de eeuwen heen de vaderlandse tradities van vrijheid en verdraagzaamheid zijn gegroeid. Het wil U de rijkdom van de democratische grondslagen van ons staatsbestel eenvoudig en levendig voor ogen stellen, opdat U Uw kiesgerechtigd burgerschap niet achteloos of onverschillig op U neemt. Want Nederland wordt niet bestuurd zonder U. Leven de tradities van burgerschap en burgerzin niet het sterkst in de gemeenten, waar de gemeenschappelijke zorg voor het publieke welzijn, de gezamenlijke behartiging van het algemeen belang, een eeuwenoude geschiedenis heeft? Daarom is het het gemeentebestuur, dat U dit kleine boekje aanbiedt in het vertrouwen, dat U daarin iets zult vinden van een groot geschenk: het erfdeel der vaderen, de onschatbare waarden van ons nagelaten door hen, die door de eeuwen heen de bouwers waren van ons land.”"
"
Vrijheidswil “Er leeft in ons volk – en dat is een der kostbaarste erfgoederen, die wij te beschermen hebben – een sterke vrijheidswil. Een allesoverheersend verlangen naar vrijheid dat als een zuurdesem de vaderlandse geschiedenis heeft doortrokken en dat zijn bekroning vond na een lange, tachtig jaar durende strijd. De vrijheid is ons, door de grote offers die zij van ons volk heeft gevraagd, des te dierbaarder geworden. Er zijn slechts weinig landen in Europa – en daarbuiten – die kunnen bogen op een zo hechte, in de harten van het volk levende, democratie is Nederland. Democratie is een bestuursvorm, gebaseerd op recht en vrijheid van de enkeling, waarbij regeren tegen de wil van de meerderheid op den duur onmogelijk is. Zo ook is de democratie in Nederland en U, drie en twintig jarigen, die nu staatsburger zijt geworden, hebt medezeggenschap in een der meest democratische staten der wereld. Nederland is een door en door democratisch land en het kan ook haast niet anders voor een land dat in verbinding staat met bijna de gehele wereld. Gedragen door het water der grote Europese rivieren, die uitmonden in onze lage landen,
8
kwamen cultuur en wetenschap van vele Europese volkeren tot ons. Onze verbindingen over zee brachten ons in aanraking met de beschaving uit verre werelddelen. Wij hebben dat alles in ons opgezogen, het onze eigen vorm gegeven en wij zijn er geestelijk rijker van geworden. (…)” "
"
“Vrijheid is voor een volk een bron van grote, onweerstaanbare kracht. Een volk, dat zijn vrijheid verwerpt, dat afstand doet van zijn grondrechten, van de vrijheid van godsdienst en geweten, van de vrijheid van drukpers en vergadering, van zijn onafhankelijke rechtspraak – dat volk kan materieel nog zo welvarend zijn, het is toch een beklagenswaardig volk, dat geestelijk arm is. Want vrijheid is meer waard dan zilver en goud.” "
"
Vrijheidszin, gemeenschapszin en… burgerzin “U bent nu staatsburger. U heeft de rechten, die alle anderen hebben. U kunt nu kiezen, en voor een groot aantal openbare functies ook gekozen worden. Ieder van U kan opklimmen tot de hoogste regeringsposten. (…)”"
"
“Democratie is nog meer dan het recht om te kiezen en gekozen te worden. Democratie is niet maar alleen een staatsvorm, democratie is een gezindheid. De burger moet ook actief meeleven met het wel en wee van zijn gemeente, zijn streek, zijn provincie en zijn land. Meeleven en meehandelen."
"
Een handleiding die precies leert hoe zich een goed staatsburger dient te gedragen, bestaat niet . Het moet van binnenuit komen. Het is met een groot woord: sociaal verantwoordelijkheidsbesef. Het besef, dat U mede verantwoordelijk bent, ook voor het lot van anderen. U kunt een goed staatsburger zijn door Uw werk in allerlei verenigingen, door Uw werk in kerkelijke organisaties, in de jeugdbeweging, in vakvereniging of politieke partij. Als U maar handelt vanuit het besef burger te zijn van een democratische staat.” "
"
“Vrijheidszin, gemeenschapszin en burgerzin. Zij vormen de drie voornaamste karaktertrekken, zonder welke ons volk niet zou zijn geworden tot wat het thans is. Zij vormen de belangrijkste bestanddelen van het erfdeel der vaderen. Onze voorouders hebben door schade en schand geleerd, dat zonder deze drie grote beginselen, Nederland verloren zou gaan. Indien U deze lessen der geschiedenis voor ogen houdt, kan Nederland zich, ook in deze woelige tijden, handhaven.”"
"
“Maar algemeen kiesrecht alleen maakt nog geen democratie. Daarvoor is ook nodig, dat in een land de geestelijke vrijheid en de gelijkheid voor de wet voor ieder zijn gewaarborgd. In Nederland is dat gelukkig het geval. De grondwet bevat de fundamenten, waarop ons democratisch staatsbestel rust. Die fundamenten noemen wij de grondrechten. (…) Men moet de betekenis van deze grondrechten niet onderschatten. Want deze rechten zijn het, die ons tot een vrij volk maken. Je mag in Nederland vrijelijk je mening uiten in woord en geschrift. Je mag in Nederland vrij je geloof belijden; je mag je kinderen sturen naar de school van je keuze, openbaar of katholiek, hervormd of gereformeerd. Maar elke vrijheid heeft zijn grenzen. Vrijheid kan nooit ongebondenheid zijn, want een ieder blijft verantwoordelijk voor de strafwet. Maar zo opgevat is die vrijheid in ons land ook een werkelijkheid. Het is in Nederland niet mogelijk dat de politie zonder bevel tot huiszoeking of bevel tot arrestatie je huis binnendringt en je wegsleept, om zonder enige vorm van proces je voor jaren en misschien zelfs voor goed te laten verdwijnen. Je kunt in Nederland leven in vrijheid en… zonder angst.”"
9
