Vrijdag 19 oktober Dag van vertrek en aankomst in Nador en Al Hoceima

Vrijdag 19 oktober

Dag van vertrek en aankomst in Nador en Al Hoceima Om elf uur ‘s morgens moesten we met zijn allen verzamelen op Schiphol, om precies te zijn vertrekhal 3, balie 32. Met zijn allen inchecken en dan ……... tijd voor een lekker bakkie koffie! Na de koffie is het tijd voor het tax-free shoppen, luchtjes, boeken je kan het zo gek niet bedenken of ze hebben het op Schiphol. Om 12.30 konden we door de strenge controle. Echt alles werd gecontroleerd, had je laarzen aan dan moesten deze uit. Steekproefsgewijs werd er gefouilleerd. Om kwart over een mochten we het vliegtuig in. We vlogen met Royal Air Maroc. Het was een klein vliegtuigje(boeing 737). Gelukkig stond er niet veel wind, dus we hebben geen last gehad van turbulentie. Niemand heeft zijn zakje hoeven te gebruiken, al scheelde het niet veel. Kim en Franziska zaten namelijk op de beste plekken, naast de wc. Na twee uur en drie kwartier vliegen kwamen we aan in Nador. Een kleine luchthaven, waar de koffers super snel op de band lagen. Niet zo gek als je bedenkt dat wij het enige vliegtuig op de hele luchthaven waren. Daarna mochten we de bus in voor een twee en half uur durende rit, naar ons eerste hotel. Mohamed V. Tijdens de rit zijn we uitgebreid geïnformeerd over Marokko en haar inwoners. Wist u dat… • De meeste Marokkanen in Nederland uit het Rifgebergte komen. • Dat de twee grootste steden in het Rifgebergte Nador en Al Hoceima zijn. • Nador 100 000 en Al Hoceima 74 000 inwoners heeft. • Koning Mohamed VI de koning van de armen, vrouwen en Rif genoemd wordt. • Hij probeert voor deze drie doelgroepen het leven aangenamer te maken. • Nador een stad in ontwikkeling is. • De kusten waar wij langs gereden zijn, zwarte stranden heeft. • Dit komt doordat er lava in het gesteente zit. • Er weinig hotelfaciliteiten zijn en daardoor weinig toeristen.

Uitzicht op de baai vanuit het hotel Mohamed V

Studiebezoek Marokko okt. 07

-5-

Aangekomen in het hotel, ging iedereen naar zijn/haar kamer. Daar werden we aangenaam verrast door het mooie uitzicht over de Middellandse zee. Na wat tijd voor jezelf was het hoog tijd voor een drankje op het terras. Helaas was dit van korte duur, want de regen gooide roet in het eten (drankje). Het gevolg was dat alles naar binnen werd verplaatst. Na een heerlijk diner: • Salade de luxe • Portugese vis • Fruitcocktail Ging er een groepje lekker wandelen, terwijl anderen liever de tijd doorbrachten op hun eigen kamer.

Zaterdag 20 oktober

Bezoek Basisschool Moulay Rachid Wandelend vanuit ons Hotel Mohammed V lopen wij met onze groep een ‘verkeerde’ basisschool binnen. Toch mochten wij in even de klassen kijken. Alle lokalen liggen om een centrale binnenplaats. We lopen naar een andere basisschool waar we wel verwacht worden. We worden vriendelijk ontvangen door de directeur, de inspecteur en de voorzitter van de oudervereniging. De lokalen zijn gebouwd om het speelplein heen. Ook hier mochten wij in de klassen kijken. De directeur geeft in ieder groep een korte uitleg over het gebeuren in een bepaalde groep. Dit werd door Hamid in het Nederlands vertaald, wat natuurlijk heel fijn voor ons was. Er werden vragen gesteld door de verschillende leerkrachten naar de kinderen toe en omgekeerd kregen de kinderen ook de gelegenheid om vragen te stellen aan ons. Wat ook wel fijn is, is dat de meeste van ons ook een tweede of derde taal beheersen en zo ook met de leerkracht konden communiceren. Wat ons is opgevallen: - De leerkrachten werken frontaal en geven klassikaal les( wat wij gezien hebben) - De kinderen zijn erg gedisciplineerd (vb. tikken met de liniaal: kinderen zijn stil, kinderen gaan staan als ze een beurt willen krijgen) - Grote groepen + 28 tot 38 kinderen - De methodes zijn modern en kleurrijk, meubilair is wel erg verwaarloosd en oud - De kinderen hebben een soort uniform aan (wit) - De klassen zien er verzorgd uit en de leerkrachten zijn erg betrokken( goede interactie met de kinderen)


-6-

Leerlingen van de basisschool Moulay rachid

Het schoolplein: Om 10 uur begon de pauze voor alle kinderen. De kinderen mochten 15 minuten op het plein. Sommigen aten wel wat , anderen maakten gebruik van de buitenkraan. Wij trokken veel bekijks bij de kinderen. Sommigen van ons hebben nog een liedje aangeleerd( hoofd, schouders) Daarna werden wij ontvangen in het computerlokaal . Daar vertelde de directeur het volgende: - de school is in 1981 gesticht - er zijn 13 leerkrachten ,waaronder 2 mannen - er zijn 432 kinderen, waarvan 202 meisjes - voorschool vanaf 4 jaar (is vrijwillig) - leerrecht voor kinderen vanaf 5,5 jaar - er is een apart docent tekenen en informatica (nieuw project georganiseerd door de regering om ICT te bevorderen) - de directeur doet de administratie - de school ontwikkelt een eigen methode die streekgebonden is met specifieke eigenschappen van het regio Kind onder de kinderen - de kinderen gaan 30 uur per week naar school, verdeeld over 6 dagen


-7-

-

ze hebben 45 vakantie dagen + 2 maanden zomervakantie in de ochtend krijgen de kinderen Arabische les en ’s middags Frans, ook krijgen zij Berbers als keuzevak differentiatie binnen de lessen: 3 weken les en 1 week ondersteuning voor de zwakken de ouders zijn georganiseerd in de ouderraad: zij betalen en helpen mee aan onderhoudswerkzaamheden en organiseren feesten voor de school.

We zijn erg enthousiast ontvangen door de leerkrachten en de kinderen. De leerkrachten zouden ook erg graag eens een keer bij ons kijken. De directeur en de inspecteur gaven wel aan dat deze school voor loopt op andere basisscholen binnen Al Hoceima.

Bezoek PABO “Nederlandse Marokkanen of Marokkaanse Nederlanders?” Vandaag stond ook de Pabo in Al Hoceima op het programma. Wij werden verwelkomd door de Gedeputeerde in de provincie Al Hoceima van het Ministerie van Educatie, de directeur van de Pabo, een zorgdrager voor Internationale Betrekkingen en een aantal docenten en ambtenaren die Nederland ook eens hadden bezocht. Al met al een arsenaal mannen, strak in het pak. Het doel van de bijeenkomst was een gesprek te hebben en informatie uit te wisselen waar de Marokkaans Nederlandse (of Nederlands Marokkaanse??) leerlingen uiteindelijk iets positiefs van zullen merken. In Marokko wordt het onderwijs vernieuwd in de periode 2000-2010. Deze vernieuwing heeft onder andere als doel het speciaal onderwijs verder te ontwikkelen. Momenteel zijn er in de hele provincie 4 klassen voor S.O; twee in de stad, twee buiten de stad. Dit is uiteraard niet voldoende. Marokko kent geen lerarentekort en de selectie van de Pabo-studenten is dan ook vrij zwaar. Op landelijk niveau kijkt men naar het aantal benodigde leerkrachten over een aantal jaar en men neemt dat aantal studenten aan. Op die manier is er sprake van baangarantie. Voorwaarde voor aanmelding is de “bachelorette” en het met succes doorlopen van de eerste twee jaar van de universiteit. De eerste selectie wordt gemaakt op basis van de behaalde cijfers, daarna door het doen van toetsen. Dan volgt er een controle door het ministerie, die de toplaag selecteert. Van de bijvoorbeeld 400 aanmeldingen worden er in Al Hoceima zo’n 50 geselecteerd. Na de studie is men verplicht om twee jaar buiten de stad te werken om ervaring op te doen. Pas na een jaar heeft me echt zijn bevoegdheid en dus niet direct na het afronden van de studie. Men ziet een verschuiving bij de aanmeldingen, waren er voorheen meer mannen, momenteel is 90 % van de aanmeldingen vrouw. Vaak zijn de mannen minder serieus, terwijl de vrouwen een diploma zien als ‘de beste echtgenoot’. Bij de uiteindelijke selectie wordt niet gekeken naar geslacht, maar alleen naar competenties. Op de Pabo in Al Hoceima is op dit moment slechts één vrouwelijke docente. Maar Al Hoceima is dan ook een kleine stad die nog volop in ontwikkeling is. De hoog opgeleide


-8-

vrouwen trekken vaak naar de grote stad, omdat zij getrouwd zijn met hoog opgeleide mannen die daar werkzaam zijn. Ook in Marokko is de status van de leerkracht in het geding. Dit blijkt een internationaal probleem dat zelfs door UNESCO wordt erkend. Ook hier ervaart men dat kinderen minder respect hebben voor de leerkracht. We kunnen ons afvragen of we hier zelf niet aan hebben meegewerkt door van de kinderen te verlangen dat ze ons recht in de ogen kijken en hun eigen mening onder woorden kunnen brengen. Ook hier ziet men in dat De delegue van Al Hoceima (links)

het imago van de leerkracht verbeterd moet worden maar de leerkracht heeft hier nog wel een hoger aanzien dan in Nederland. Het is van belang dat de leerkracht de mogelijkheid heeft te groeien, zowel financieel als qua persoonlijke ontwikkeling. Dit voorkomt demotivatie. De belangstelling is wederzijds: de Marokkaanse leerkrachten willen graag weten hoe Marokkaanse leerlingen in Nederland presteren. Als reactie hierop wordt aangegeven dat de rol van de ouders van groot belang is. Er is in de jaren zestig nooit sprake geweest van een selectie van wie er wel of niet naar Nederland kwamen. Gebleken is dat het voornamelijk de minder opgeleide en werkeloze Marokkaanse mannen waren. Je zou kunnen zeggen dat we in grote lijnen een tweedeling kunnen maken in het ‘soort’ ouders. Enerzijds de gezinnen waarin moeder analfabeet is en binnen de familie is getrouwd, dit zijn de gezinnen waarin onderwijs weinig tot niet wordt gestimuleerd. Anderzijds de ouders die zelf een opleiding hebben genoten en daar het belang van inzien. De Nederlandse leerkrachten menen dat de vraag wie er verantwoordelijk is voor de opvoeding ook meespeelt. Wij vinden dat de ouders verantwoordelijk zijn terwijl de Marokkaanse ouders in Nederland vaak vinden dat de verantwoordelijkheid bij de school ligt. De Marokkaanse collega’s spreken over drie groepen ouders. Allereerst de ouders die zich bewust zijn van hun rol als opvoeders en betrokken zijn bij school. Ten tweede de ouders die wel willen, maar hiertoe niet in staat zijn. En ten derde de ouders die op hun kind projecteren dat school bij henzelf mislukt is en de opleiding van hun kind niet belangrijk vinden. Het ministerie van Educatie doet er veel aan om de mensen bewust te maken van het belang van een goede opleiding. Het motto van het nieuwe onderwijssysteem


-9-

dat van 2000 tot 2010 wordt ingevoerd is dan ook: ‘De school naast de ouders en de ouders naast de school’. Er wordt veel geïnvesteerd in ouders en ouderbetrokkenheid. Ook de ontwikkelingen op dit gebied in Europa worden gevolgd. De gedeputeerde van het ministerie van Educatie sluit af met de opmerking dat het probleem van de school het probleem van de maatschappij is. Een interessante uitspraak die je op twee manieren kunt interpreteren….. Tot slot willen wij Mostafa bedanken voor zijn vertaling en complimenteren met de respectvolle, professionele houding, waar begrip naar beide groepen uit sprak.

Bezoek aan VO school Omar Khattab. De lessen worden frontaal/ klassikaal gegeven. Alle leerlingen hebben een nummer. Leerlingen zitten volgens hun nummer in de klas. De leerkracht heeft een papier waar niet de namen maar de nummers van de leerlingen staan. De school wordt bezocht door leerlingen van 12 tot 18 jaar. We zagen weinig ruimte voor individueel werk. Veel lezen, vragen werden beantwoord en daarvoor werden vingers opgestoken.

In heel Marokko wordt over het algemeen dezelfde lesmethode gevolgd. De leerkracht is vrij zijn eigen accent aan de les te geven, zo zagen anderen een minder frontaal gegeven les. Volgens de leerkracht is er nog een probleem met kinderen die niet naar school gaan. Die raken snel geïsoleerd, ook werd gesproken over kinderarbeid. Voor extra hulp en ondersteuning wordt een beroep gedaan op de ouderraad. Er heerste veel discipline, leerlingen staan op wanneer een leerkracht binnenkomt. Inhoud van de les die we zagen was education civic. Het leek op een geïntegreerd vakgebied mens en maatschappij, maar in werkelijkheid viel de les uiteen in drie delen, nl geschiedenis, aardrijkskunde en maatschappijleer. De methode was ook zo opgebouwd. Collega’s die exacte vakken hebben gezien zagen lessen die erg hoog gegrepen waren en ons idee was, dat vaak over de hoofden van de kinderen werd les gegeven.


- 10 -

Onverwacht werden we ook nog meegenomen naar een basisschool. We kregen gelegenheid vragen te stellen aan de directeur, een leerkracht en iemand van de ouderraad. De school telt 128 leerlingen waaronder een klein groepje leerlingen met een verstandelijke handicap. Wat boffen de leerkrachten van de Koetsveldschool, want dat was iets wat we graag wilden zien. Daarover later. Eerst het gesprek; Het lesprogramma wordt bepaald door de overheid. Er zijn per vakgebied verschillende lesmethodes maar die variëren niet qua inhoud maar wel in vormgeving. Er is een lesperiode van 3 weken met daarin 2 weken standaard lessen en een week om achterstanden weg te werken die voor elke leerling verschillend kunnen zijn. Valt een leerling dan nog uit, dan wordt deze buiten schooltijd geholpen door een extra leerkracht die betaald wordt door de ouderraad of de gemeente. Wegens een tekort aam lesruimte wordt een schoolklas vaak voor 2 groepen gebruikt. De ene groep heeft ’s morgens les en de andere groep krijgt hetzelfde programma ’s middags. Leerlingen zijn dus vaak niet de hele dag op school. Er nauwelijks tijd voor bewegingsonderwijs, geen faciliteiten, de gymles wordt, als die er is, buiten gegeven. Over de jaarplanning wordt overlegd met de MR. In de MR zit de directie van de school, leerkrachten en de voorzitter van de ouderraad. Wanneer de school geconfronteerd wordt met zieke leerkrachten wordt een beroep gedaan op een vervanger, die vaak op meerdere scholen werkt. Is het probleem van korte duur dan worden wel eens groepen naar huis gestuurd.


- 11 -

Naast 120 leerlingen in de groepen van 6 tot en met 12 jaar is er 1 groep van 8 zeer moeilijk lerende kinderen. De bedoeling is dat deze kinderen t.z.t. integreren in de regulier groepen. Wij zagen dat dit wel heel moeilijk zou worden. Deze groep is een experiment en staat nog in de kinderschoenen. Ons werd advies gevraagd. We voelden ons zeer betrokken en gaan nadenken over de mogelijkheid deze groep leerlingen te ‘adopteren’/ leermateriaal te sturen. We zagen dat er vrijwel niets beschikbaar was. De leerkracht was zelf psycholoog en maakte van karton zijn materiaal. We hopen (en dan bedoelen we de Koetsveldschool) iets voor deze groep kinderen te kunnen betekenen. We sloten het bezoek af met het zingen van “in de maneschijn” Dat werd gewaardeerd. Tot slot een bezoek aan de reguliere groepen. We zagen een groep jonge leerlingen netjes in de bank, bezig met het herkennen van vormen. In de groep zit een geïntegreerde zml leerling, die naar ons idee niet op zijn plek zat. Deze eerste kennismaking met het onderwijs in Marokko heeft indruk op ons gemaakt. Vanmiddag voeren we de discussie over verschillen en overeenkomsten op de pabo.


- 12 -

Bezoek aan de PABO voor discussiegroepen De grote groep is verdeeld in 3 subgroepen, ieder met een eigen discussieonderwerp:

1 uitwisseling 2 ouders 3 burgerschap

1 Discussiegroep uitwisseling Dit verslag is van groep A met 16 deelnemers uit Nederland en 9 uit Marokko; Directeur en docenten van de Pabo Mostafa el Filali is de gespreksleider en vertaler: hoewel een redelijk aantal aanwezigen enigszins Frans spreken en verstaan blijkt het niet mogelijk een goede discussie in het Frans te voeren. Mostafa had derhalve ook de taak van vertaler. Na een introductie heeft iedereen een vijftal minuten de gelegenheid zich te bezinnen op een vraag betreffende “uitwisseling” en in het bijzonder waarom en hoe uitwisseling zou kunnen plaatsvinden. Het onderwerp mag breed behandeld worden maar later blijkt deze zich toe te spitsen op het werkgebied van de aanwezigen en in het bijzonder het speciaal onderwijs. Iedereen heeft zijn eigen ideeën maar het heeft geen zin deze allemaal te verwoorden. Enkele bijzondere lichten we er even uit: 1. Er wordt geconstateerd dat Marokko nog niet zo ver is met het Speciaal Onderwijs. Welllicht is Marokko gebaat bij specifieke informatie op dit terrein. 2. In Nederland is de ouderbetrokkenheid van Marokkaanse ouders bij het leerproces niet groot. In hoeverre zijn de ouders in Marokko betrokken bij het onderwijs van hun kinderen? Hebben zijn tips voor Nederlandse docenten? 3. Hoe gaat men in Marokko om met kinderen die het niet “trekken”, dus hoe gaan zij om met achterstanden? 4. Waarom uitwisselen? Het is beter eerst te ontmoeten en daarna tot uitwisseling te komen. Het uitwisselen is dan een zinnig hulpmiddel. Dat moet plaats vinden op leerling/docenten/bestuurlijk niveau. 5. Geef een follow-up aan de gesprekken en discussies. Meerdere middelen staan ter beschikking zoals ICT (internet, email) en nieuwsbrief. 6. Er wordt geconstateerd dat Marokkaanse PABO-studenten afhaken tijdens en na de studie (o.a. door uitzending naar het platteland) Zij willen graag leren van de Nederlandse expertise op het terrein van (onderwijskundige) competenties zodat zij optimaal kunnen functioneren in de dorpen.


- 13 -

Uitkomsten uit de discussie: •

•

Het gastland regelt voor een langere tijd een stageplaatsen voor stagiaires met verblijf in gezinnen en stages op een SBO school. De Marokkaanse academie kan het reisgeld organiseren voor de stagiaires, maar een docent zou voor een langere periode meemoeten. Overigens zouden stagiaires overal in de wereld stage moeten kunnen lopen. Koppel klassen met behulp van mail, webcam aan elkaar zodat de wederzijdse werkwijze zichtbaar wordt. Via deze weg kan er informatie uitgewisseld worden over Marokkaanse kinderen in Nederland.

Enkele hangende vragen zijn : • Wat kunnen wij als Nederlandse docenten meenemen aan informatie voor onze Pabo studenten in relatie tot “moeilijke Marokkaanse leerlingen”? Idem voor docenten in relatie tot deze leerlingen. • Hoe kunnen wij onze (Marokkaanse) Pabo zo inrichten dat we docenten voor Speciaal Onderwijs kunnen opleiden.? Aan het eind bedankt de gedelegeerde de aanwezigen voor hun enorme belangstelling en is diep onder de indruk van de aanwezigheid van zoveel docenten uit het speciaal onderwijs. Als blijk van waardering overhandigt hij een historisch boekwerk met als doel de geschiedenis en de groei van de Marokkaanse economie door te geven.

2 Discussiegroep ouders Na een woord van welkom wordt de Marokkaanse geleding voorgesteld. We gaan in gesprek met 2 basisschooldirecteuren, 2 inspecteuren en een lid van een ouderraad. De delegatie vertelt dat ouders het recht hebben om een OR op te starten. Deze wordt erkend door de overheid. De rollen van de OR moeten duidelijk op papier komen te staan. Het ministerie wil dat iedere school een OR heeft, maar begrijpt dat het met name op plattelandscholen niet altijd haalbaar is. De OR is ontwikkeld van een positie zonder enige invloed, tot een positie met status en een actieve rol in de school. De OR vertelt dat zij gezorgd hebben dat er een rapportage is gekomen over de kinderen naar de ouders. Er gaat een boekje mee naar huis, dat de ouders moeten tekenen en waar ze ook zelfdingen in kunnen opschrijven. De OR wordt betrokken bij de veranderingen die in het onderwijs plaatsvinden. Ook worden de ouders betrokken bij uitvallende kinderen of afwezigheid van kinderen. Eigenlijk nemen ze een gedeelte van de taak van leerplicht over. De ouderraad is in beweging en hun rol binnen en buiten de school wordt steeds belangrijker. Ook ondernemen ze actie voor bijvoorbeeld nieuw materiaal, opknappen van de school en huisvesting van leraren.


- 14 -

Het geld haalt de ouderraad uit de ouderbijdrage van ca. 10 Dirham per jaar ( € 1,-) of soms iets meer. Daarnaast krijgen ze soms giften en doen ze ook aan sponsoring. Vervolgens vertelt iemand van onze groep hoe we in Nederland georganiseerd zijn. Ook over de MR. We vertellen dat we vaak moeilijk aan enthousiaste ouders kunnen komen om de vacatures in de raden te vervullen. De leerkrachten in Marokko moeten zelf aanschaffen wat ze nodig hebben. De overheid zorgt wel voor bijvoorbeeld aardrijkskundekaarten, linialen, methodes en zeer actueel heeft de overheid gezorgd dat op alle scholen minstens 10 computers zijn. De delegatie is geïnteresseerd in hoe wij contacten met de ouders hebben. Wij vertellen. Ze schrikken enigszins van het gebrek aan betrokkenheid. Ze vragen of we ook telefonisch contact hebben. Ze zeggen dat de ouders niet gewend zijn aan het betrokkenheid tonen, omdat ze dat in Marokko ook niet hadden. De leerkracht zal een actievere houding moeten hebben en de ouders zelf opzoeken. Het moet wel van twee kanten komen. Ook wordt nog gesproken over kinderen met een handicap. Dit is een groot probleem. Hoewel het steeds beter gaat, worden kinderen nog steeds weggestopt uit schaamte. Er komen gelukkig steeds meer klasjes op gewone basisscholen, voor kinderen met speciale behoeften. Ten slotte vroeg de delegatie wat algemene informatie over onze praktijk. Een van de vragen was, of onze OR leerkrachten kan ontslaan………………….. We hebben elkaar wederzijds bedankt voor het gesprek.

3 Discussiegroep Burgerschap. Monsieur le Délégúe heet ons van harte welkom. Hij hoopt dat er een open gesprek ontstaat en misschien oplossingen worden bedacht. Sinds een jaar of 10 worden documenten gemaakt en naar de scholen gestuurd en daarnaast worden studiedagen georganiseerd met Burgerschap als thema. Het is niet de bedoeling dat Burgerschap een vak op het rooster is, maar een vakoverstijgende manier van denken. Het gaat er daarbij om, om te zoeken naar manieren hoe civiel gedrag gestuurd kan worden. Samenwerking met Nederland zou welkom en zinvol zijn. Een voorwaarde, zegt de délégúe, is een actieve(re) rol van de ouders, het gezin. Deze gezinnen worden o.a. bereikt door de ouderverenigingen die alle scholen zouden moeten hebben. Probleemgezinnen kunnen terecht bij een instelling voor de rechten van het kind. Dit is buiten de school. Ook kunnen ze terecht bij de opvang binnen de school. Binnen de school worden activiteiten georganiseerd, gericht op het bevorderen van civiel gedrag. Er zijn geen sancties voor ouders als zij niet willen meewerken. Het gezin is een gelijkwaardige partner. Toch kunnen deze ouders door commissies aangesproken en geholpen worden. Er was geen speciale aanleiding voor Marokko om met dit


- 15 -

thema aan de slag te gaan. Het is een oud thema in een nieuw jasje. “We willen allemaal in de wereld toch al jaren goede jongens afleveren?” Het gaat om communicatieve vaardigheden voor iedereen in de wereld. De délégúe geeft aan dat het normen en waarden debat hier ook erg actueel is en geregeld meer dan te wensen over laat. Er zijn geen toetsinstrumenten om de gestelde doelen te controleren. De problemen die ontstaan beginnen over het algemeen pas na de basisschoolperiode. Omdat het een vakoverstijgende manier van denken is, krijgen de scholen geen extra financiële middelen. De délégúe stelt heel duidelijk dat betere toekomstperspectieven tot minder problemen zouden leiden. Iedereen, ook de overheid, zou een positief voorbeeld voor elkaar moeten zijn. Het is een zaak van allen, waarin alle partijen zich positief op moeten stellen voor de beste resultaten.

Zondag 21 oktober

Richting Fes We moeten vroeg op, want we vertrekken om 8.15 uur naar Fes. De dag begint zonder elektriciteit, dus met ongeföhnde hoofden en met wat beginnende stoppelbaardjes vertrekken we in onze bus met airco richting Fes. Net buiten de stad werd de weg meteen erg hobbelig en waren er veel bochten. Na tien minuten waren er verschillende mensen al erg misselijk. Gelukkig was er buiten veel te zien en krijgen we info van Mostafa . Zo weten wij dat 40 % van de bevolking bestaat uit berbers, 20 % uit arabieren en de overige 40 % is gemixt. Er zijn twee theorieën over de naam “Berber”. De eerste is dat het afstamt van “barbaren”omdat de Romeinen de mensen te primitief vonden. Begrijpelijkerwijs werd dit niet gewaardeerd en geeft men de voorkeur aan het moeilijk verstaan van de taal wat verbasterd werd tot “berber”. Vanaf de Middeleeuwen tot de 19e eeuw leefden er zo’n 162.000 Spaanse en Franse Joden. De joden werden verdreven vanuit Europa vanwege het antisemitisme. Hier leefden ze met de verschillende godsdiensten in goede harmonie met elkaar. Na 1968


- 16 -

(oorlog Israël – Palestina) zijn veel joden naar Israël vertrokken en werd het aantal Joden in Marokko gereduceerd tot zo’n 30.000. Ondertussen heeft aantal collega’s het niet zonder spuugzakjes kunnen redden en hobbelen we voort richting Fes. We doen enkele plaatsen aan, zoals Imzouren. In deze plaats heeft een paar jaar geleden een aardbeving plaatsgevonden. Al rijdend door het Rifgebergte zien we een dor en droog landschap zonder begroeiing of huizen. Je ziet hier zelfs geen vogels. Na een uurtje rijden wordt de aarde wat roder, de kenmerkende kleur voor het Afrikaanse landschap. Dit betekent ook dat de aarde hier vruchtbaarder is. We rijden nu dicht bij de grens van Algerije en hebben regelmatig politiecontrole, omdat er veel gesmokkeld wordt. Halverwege de reis als we het Rifgebergte bijna uit zijn pauzeren we in Taza. Wat hier opvalt net als in alle andere plaatsen is de mannenwereld. We zien geen vrouw op straat en al helemaal niet op een terrasje. De vrouwen schijnen thuis te zitten achter kleine donkere ramen het huishouden te doen. Eén voordeel is wel dat de mannen de boodschappen doen! Op straat ligt veel zwerfafval en prullenbakken zijn nergens te bekennen. Wel zijn er kraampjes met wat groente en fruit langs de kant van de weg. Het is voor ons onvoorstelbaar dat mensen hiervan kunnen bestaan. Ook in deze stad is er een geasfalteerde hoofdweg en de andere wegen lijken er niet te zijn. De vierkante huizen met platte daken zijn vaak niet afgebouwd om de belasting te omzeilen. De tweede helft van de route is minder lang en beter begaanbaar. We gaan richting Fes, een stad met 1 miljoen inwoners.

Zondag 21 oktober

De oude medina Fes de oudste koninklijke hoofdstad van Marokko is ook de compleetste islamitische stad en de plaats met twee medina’s , Fes el-Bali en Fes el-Jedid. We gaan op weg naar de ultieme medina in 1981 door Unesco als Werelderfgoed aangewezen. Fes el –Bali; We stoppen voor Eén van de vele ingangen. Na een korte wandeling door een paar smalle straatjes komen we in het Dar al Ghalia. Een prachtig gebouw met vele prachtige tegels en versieringen dat tevens als hotel wordt gebruikt we nemen een smalle trap naar boven en komen in het restaurant. Waar we genieten van heerlijke Marokkaanse gerechten en een fantastisch uitzicht over de medina . Tagine en zaàlouk en andere traditionele gerechten komen op de tafel. We genieten van de combinatie eten en het uitzicht.


- 17 -

Na de lunch nemen we de trap naar beneden en start de rondleiding door de medina.

De medina is omgeven door 80 km. muur en heeft vele winkels in alle soorten en maten. Met een flinke pas gaat de lange slinger van juffen, meesters en begeleiding de medina door. We komen langs kraampjes met diverse groenten, met mooi uitgestalde toonbanken met etenswaren Regelmatig wordt er ‘balak’ geroepen om zo op zij te gaan voor ezels en sjouwers. Voor auto’s en andere voertuigen is er in de medina geen ruimte. Aangezien de straatjes erg

smaL zijn. Van de groente en fruitafdeling komen we eerst bij het verfgebied waar de broekspijpen iets omhoog getrokken moeten worden om te voorkomen dat je niet ongewild een zwarte broek krijgt. Er worden natuurlijke stoffen gebruikt om de diverse verfsoorten blauw(indigo) oranje (henna) te maken. De indrukken in de medina zijn niet gering overal waar je kijkt zie je koopwaar, mensen en ruik je de geur van alles wat je passeert. Bij de Qairaouine- moskee (gevestigd door Fatima el-Firiya en de op een na grootste moskee in Fes) nemen we de tijd om te kijken naar het mooie gebouw en de bijbehorende waarschijnlijk oudste universiteit ter wereld.


- 18 -

Deze moskee is niet toegankelijk voor niet-moslims. De buitenkant is verborgen achter gebouwen en het interieur is verboden terrein. De moskee heeft een mannen- en vrouwen ingang. Vanaf de vrouwen ingang kunnen we een glimp van het interieur op vangen. We lopen door een wirwar van straatjes waar soms het daglicht zelfs moeite heeft om te komen en waardoor de sfeer versterkt wordt. Heerlijke reusachtige blokken noga en feestartikelen voor bruiloften, kaarsen, sieraden, waar je ook maar kijkt zie je van alles te koop. Aan een zijmuur van de moskee zien we een mooi versierde gevel met een gleuf voor munten, hier kunnen vrijgezelle vrouwen een munt indoen en de wens uitspreken voor een man. We besluiten het maar niet te doen je weet maar nooit wat je krijgt. De straten zijn behoorlijk smal en druk van alle kanten lijken mensen te komen. Even dreigt de achterste groep de voorste kwijt te raken maar door de prima begeleiding die alles nauwlettend in de gaten houd komen we door een donkere gang met een complete delegatie in de leerlooierij terecht. Eerst gaan we een trap af om op het terras naar het bewerken van het leer te kijken. Het lijkt of we terug de tijd in zijn gegaan. Bakken met diverse kleuren verf een grote ton die voortdurend draait ,leer hangt te drogen en een lucht waar je u tegen zegt. De meeste mensen laten zich verjagen door de lucht maar als je even doorademt merk je dat het proces leerlooien op deze manier wel heel bijzonder is om te zien en dat de mannen keihard aan het werk zijn, terwijl het water reikt tot aan hun bovenbenen. De winkel is druk bezocht en hier en daar komen er blije gezichten met een tasje met mooie leren slippers uit. We gaan verder en lopen door straatjes waar allerlei verse gerechten worden gemaakt. Levende kippen in hokken, verser kan het niet. We bezoeken ook een weeffabriek waar de mooiste stoffen hangen. Ook daar is er even tijd om het koopwaar te bekijken en iets moois uit te zoeken. De medina was een zeer indrukkwekkende plaats. Zoveel huizen mensen winkels geuren,kleuren door elkaar. Eenmaal in de bus is iedereen toch wel onder de


- 19 -

indruk . Langzaam rijden we weg van de medina we zien boven de medina een grote zwarte wolk opstijgen. Brand? Nee, de keramiekfabriek. Op naar het hotel voor een welverdiende rust.

Maandag 22 oktober

Speciaal onderwijs te Fes Bezoek SO Hassan II Vandaag hebben we twee speciaal onderwijs scholen bezocht in Fes. De eerste school die we bezocht hebben heet Hassan II. Op deze school werden we hartelijk verwelkomd door de directeur. Het was een kleine school met een weelderige binnen tuin/schoolplein, waar rustig gewerkt werd door de conciërge aan de overvloedige groei van onkruid. De man was al behoorlijk op leeftijd dus deed hij zijn werk op zijn gemak. Naast de directeur was ook de voormalige délégúe van onderwijs van Fes aanwezig, dhr. Bakhtaoui. We verzamelen ons op het pleintje bij de school en daar worden we welkom geheten door het ontvangstcomité . De directeur is erg blij met onze komst en vergelijkt onze komst poëtisch met de lente. Onze komst zal misschien nieuwe vruchten leveren voor het onderwijs in Fes net zoals in de lente het begin is van groei en nieuw leven. Ook vraagt hij aan ons of wij als ambassadeur in Nederland zijn school bekend willen maken.

Dan worden we uitgenodigd in een klas met o.a. dove kinderen en kinderen met beperkingen.


- 20 -

De lerares van deze klas is erg bedreven. Ze heeft de klas kleurrijk en heel druk ingericht. Ondanks de drukte ademt de klas wel rust uit, waarschijnlijk komt dit ook door de lerares zelf.

Overal in de klas hingen zelfgemaakte spreuken. Daarin kwam voornamelijk de boodschap naar voren dat alle kinderen gelijk zijn en dat wij als maatschappij iedereen een plekje moeten geven ongeacht welke tekortkomingen ook. Vaak zijn wij in het onderwijs bezig hoe je een visie moet uitdragen binnen de school, maar in deze klas kon je er niet omheen. Zo makkelijk kan het dus zijn. Daar is eigenlijk geen dure studiedag voor nodig. De reden dat ze misschien zo gedreven is, is omdat ze zelf een kind heeft in het speciaal onderwijs. Ze zei ook bij binnenkomst dat ze de kinderen bij haar in de klas als haar eigen kinderen beschouwde. In de klas zaten ongeveer 10 kinderen en maakte deel uit van een reguliere basisschool.

Bezoek Omar el Kheyam in Fes. “La plus grande violence que l’on peut faire a un enfant autiste est de le laisser croupir dans son autisme” S. Tomkiewicz Op Omar el Kheyam (vernoemd naar een dichter) zijn verschillende vormen van speciaal onderwijs geïntegreerd in het primair onderwijs. Wij hebben gekeken naar 2 specialismen. Voor een derde speciale afdeling liggen er vergevorderde plannen. De school ligt in de nieuwe Medina (binnenstad) van Fes, omgeven door nette flatgebouwen.


- 21 -

De school is ommuurd en bestaat uit 2 etages. De 2 speciale klassen bevinden zich op de parterre en hebben een directe aansluiting op het gedeeltelijk overdekte binnenplein. Het gebouw maakt een kale indruk. Het plein is grotendeels niet geplaveid en voorzien van grote bomen. Dwars op het hoofdgebouw staan de toiletten en wasbakken. Halverwege is een trap die naar eerste etage gaat waar zich het primair onderwijs bevindt. Achter het hoofd gebouw is een terrein met 3 noodlokalen en een schuur. Deze noodlokalen worden in de toekomst gerenoveerd voor een derde vorm van speciaal onderwijs c.q. observatiecentrum voor meervoudig gehandicapte leerlingen.

Hier krijgen de leerlingen 1 op 1 begeleiding

Na een korte ontvangst kwamen we eerst in de groep van autistische kinderen. Aan de deur werden we ontvangen door een groep ouders van de association ‘Miroir’. Dit is een organisatie van ouders van autistische kinderen, die zich sterk maken voor specialistisch onderwijs aan hun kinderen en dit ook zelf financieren, omdat deze vorm van onderwijs niet door de overheid wordt gesubsidieerd. De grote wens van deze ouders is hun kinderen geïntegreerd te zien in het reguliere onderwijs. Ook heeft deze organisatie een lokaal gehuurd in een privéschool in Fes en zijn er plannen een klas op te richten voor 11 – 18 jarigen. Verder worden er eenmaal per maand contactdagen in diverse grote steden georganiseerd.


- 22 -

De kinderen die in de klas worden toegelaten hebben de diagnose autisme of verwante stoornis gekregen van een aan het ziekenhuis verbonden psychiater. Het initiatief moet wel van de ouders uitgaan. In het lokaaltje waren 8 kinderen in de leeftijd van 3,5 – 11 jaar elk met een begeleider de zgn. educator. Deze niet te verwarren met een leerkracht of klassenassistent. Zij worden om de 3 maanden getraind door een door de organisatie ingehuurde franse psycholoog. De begeleiders wisselen om de 20 minuten om de kinderen aan meerdere volwassenen te laten wennen. Ieder kind volgt een individueel aangepast programma aan een eigen tafeltje. Verder bevonden zich in het lokaal nog zachte banken, een ronde verftafel, een schoolbord en een stellingkast voor o.a. werkstukjes. In de aanpak viel op dat de begeleider alle handelingen van het kind met de handen stuurt en daarmee sterk structureert. Met zachte hand worden de kinderen gedwongen hun aandacht te richten.

Men denkt over uitbreiding van de aanpak met psychomotorische training Ouders tonen zich enthousiast over de resultaten: gedragsproblemen zijn sterk verminderd, ze maken een positieve ontwikkeling door en kunnen soms terugkeren in het reguliere onderwijs De ouders moeten zelf voor vervoer zorgen, daar dit ook niet wordt gesubsidieerd. Fes is een grote stad en de gemiddelde rijtijd is meer dan 30 minuten. Voor


- 23 -

leerlingen buiten Fes is de autorit dusdanig vermoeiend dat men voor de oplossing heeft gekozen de speciale begeleiding thuis uit te voeren. De betrokkenheid van deze ouders is enorm groot – zij waren bijna allemaal aanwezig dit in schril contrast met de ouders van de volgende klas die wij hebben bezocht. In het volgende lokaal troffen wij een zeer betrokken oudere vrouwelijke leerkracht met 7 geestelijk gehandicapte kinderen. De groep bestaat sinds 2001. Ouders worden zich er steeds meer van bewust dat hun gehandicapte kind scholing nodig heeft. Er zijn in Marokko nog steeds ouders die hun gehandicapte kind thuis houden. De ouders die hun gehandicapte kind wel naar school sturen, zijn moeilijk te overtuigen van de noodzaak om ook thuis te oefenen

Deze leerkracht heeft een speciale stage in Frankrijk gelopen Het ministerie betaalt de leerkracht, maar zij moet zelf voor leermiddelen zorgen. Zij zoekt zelf financiële ondersteuning bij particuliere organisaties in Frankrijk en Marokko. Elke leerling heeft een eigen map met werkjes – vorm-, locatie- en lichaamsherkenning volgens de methode “mes activites psychomotrice” - voorzien van data, waardoor hun ontwikkeling zichtbaar wordt. Helaas moet alles gekopieerd worden en daar er geen kopieermachine op school aanwezig is, moet dit buiten school gedaan worden en we hebben begrepen ook deels op eigen kosten van de leerkracht.


- 24 -

Enkele vakken worden klassikaal aangeboden zoals: zingen, godsdienst en tekenen. De kinderen spelen samen op het binnenplein met de andere leerlingen van de school. Zij worden volgens de leerkracht zeer goed geaccepteerd. Aan het begin van het schooljaar gaat de leerkracht met haar groep(je) langs alle klassen van de “gewone” basisschool. Op 29 december is de dag van het gehandicapte kind, waaraan alle leerlingen meedoen om de integratie te bevorderen. Ook andere activiteiten – schoolreisje e.d. - worden gezamenlijk ondernomen.

Gebouw Omar el Kheyam

Tot slot hebben wij in de lerarenkamer annex bibliotheek, annex t.v. kamer onder het genot van thee,limonade en diverse zoetigheden gekeken naar een promotiefilmpje van de stichting Miroir. De film is op deze school opgenomen; de aanwezige ouders konden tekst en uitleg geven en vragen beantwoorden. Doel van de film is naamsbekendheid, de opvang van autistische kinderen te propageren en sponsors te zoeken Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om ook kinderen van arme gezinnen te “adopteren” zodat zij ook dit onderwijs kunnen volgen. Na wederzijds vriendelijke en warme toespraken/bedankjes zijn wij in de bus gestapt richting Rabat.


- 25 -

Dinsdag 23 oktober 2007 Privé-school Bel bachir Vandaag hebben wij twee scholen bezocht. De eerste school, Bel Bachir, is een reguliere privé-school voor kinderen van 2 tot 18 jaar. De ouders van de kinderen op deze school betalen elke maand een vaste bijdrage. Op de verschillende privé-scholen in Marokko liggen deze maandlasten tussen de 50 en de 400 euro. In Marokko is ongeveer 10 procent van de scholen privé. Het overige deel is staatsscholen. Bel Bachir is opgericht door een voormalig minister van educatie. Hij had een droom, hij wilde graag iets doen aan de achterstanden op de scholen in Marokko. Toentertijd was er op de Franstalige scholen wel goede kwaliteit, maar liet die op andere scholen te wensen over. De oprichter is begonnen met alleen een kleuterklas. In de loop der jaren is de school uitgegroeid tot een school met ruim duizend leerlingen die opgeleid worden door ruim 100 onderwijskundigen. De school heeft inmiddels ook een klas voor voorschoolse educatie. In deze klas, bestaande uit ongeveer 15 kinderen, leren de kinderen de vormen, kleuren, dagen van de week en schoolse vaardigheden. In de daarop volgende kleuterklassen wordt in thema’s gewerkt. Deze thema’s worden in projecten van ongeveer tweeënhalve maand gegoten. Na deze tweeënhalve maand komen de ouders in de klas kijken naar wat de kinderen die maanden gedaan hebben. De betrokkenheid van de ouders is dus groot. De kinderen krijgen in twee talen onderwijs; Arabisch en Frans. In de laagste klassen beslaat de Arabische les twee uur per week en gebeuren de andere lessen in het Frans. Naarmate de kinderen ouder worden, krijgen ze meer uren les in de Arabische taal. Op de Bel Bachir blijven de kinderen tot hun achttiende, en doorlopen de kinderen ook de eerste en de tweede cyclus van het voortgezet onderwijs. In de bovenbouwgroepen worden de kinderen reeds voorbereid op deze fasen door verschillende leerkrachten voor verschillende vakken. Binnen de school is een eliteklas aanwezig die bestaat uit kinderen die uitblinken in rekenen. Het slagingspercentage op deze school is honderd procent. Tijdens het bezoek aan de school valt als eerste de aankleding van de school op. Alles is in vrolijke kleuren geschilderd en erg schoon. De kinderen zijn rustig en de sfeer voelt prettig.


- 26 -

We worden hartelijk ontvangen door de dochter van de oprichter, zij heeft zijn functie overgenomen toen haar vader twee jaar geleden met pensioen ging. Tijdens de klassenbezoeken spreken we de leerkrachten en de kinderen. Zij vertellen ons dat er veel aandacht wordt besteed aan Engels, dans, drama, muziek en lichamelijke opvoeding. Een impressie hiervan krijgen we van de gymlerares die een kleutergroep les geeft. Wat ons opvalt , en dat doet het al de hele week, is de betrokkenheid en de passie van de volwassenen die op deze school werken en bij deze school betrokken zijn. De liefde voor de kinderen is overduidelijk en is terug te zien in de reactie van de kinderen op hun leerkrachten. De herkenning in de klassen is voor ons groot, de leerkrachten creëren een goed pedagogisch klimaat. De didactische kant zien we niet uitgebreid, doordat we geen lessen bijwonen. Maar dat wat we zien, laat merken dat ze veel visueel ondersteunend materiaal gebruiken en gestructureerd werken.

Amal, Voortgezet Speciaal Onderwijs in Rabat Na een korte pauze, die is verzorgd met thee en koekjes, gaan we naar de naastgelegen school. Een school voor voortgezet speciaal onderwijs. Deze school is in 1972 vanuit een stichting ontstaan. Er was behoefte aan onderwijs voor alle leerlingen, ook voor die met een verstandelijke beperking. De oprichters wilden ook deze kinderen een kans bieden in de maatschappij. Door de beperkte mogelijkheden van deze groep kinderen, richtten zij zich vooral op de praktijk. De ouders moesten in het begin van de stichting 1 dirham per maand betalen zodat hun kind in een huiskamer kon worden onderwezen. De school groeide snel en kon door ouderbijdragen het huidige gebouw financieren. Inmiddels bestaat de school uit een flink aantal groepen van gemiddeld 10 kinderen. De klassen zijn niet ingedeeld naar leeftijd, maar naar niveau en/of interesses. Niet alle klassen hebben onderwijsassistenten. De school biedt wel veel ondersteuning aan de kinderen door een psychologe, een fysiotherapeute en een logopediste. Daarnaast zijn ze momenteel bezig om een leerlingvolgsysteem op te zetten op de computer. Er zijn een aantal computers aanwezig in een computerruimte. De


- 27 -

bedoeling is dat er op korte termijn in alle klassen een computer aanwezig zal zijn. Deze is zowel voor het gebruik van de leerkracht als voor de leerlingen. Ook op deze school valt de grote betrokkenheid van de leerkrachten op. De kinderen zijn open naar ons en voelen zich veilig. Er wordt duidelijk rekening gehouden met de behoeften van de leerlingen. Er wordt veel tijd een aandacht besteed aan creatieve

vakken, zoals bijvoorbeeld handwerken en houtbewerking. Er wordt hierbij aandacht besteed aan zowel het product als het proces. Een ander groot pluspunt dat wij zien, is de rust en het geduld dat de leerkrachten uitstralen naar de leerlingen.

Muren in het gebouw van Amal


- 28 -

Woensdag 24 oktober

Richting Marrakech Vanmorgen moesten we vroeg op staan. Er stond een verre rit voor de boeg. Nadat iedereen ontbeten had zijn we om 8 uur vertrokken met de bus richting Casablanca. Daar gingen we de grootste Moskee bezoeken op die van Mekka na. Op de vrijdag kunnen er wel 80000 mensen te gelijk bidden. De minaret van de moskee is 2 maal zo hoog als de Domtoren in Utrecht. We kregen ongeveer 15 minuten de tijd om de Moskee te bekijken.

Moskee Hassan II Daarna gingen we terug de bus in om bij een benzinepomp te stoppen voor een pauze. Aansluitend gingen we rechtstreeks door naar Marrakech. Per kilometer veranderde het landschap in kleur en bebouwing. Prachtige lemen dorpen afgewisseld met diverse vlakten. Bij binnenkomst in Marrakech werden we voor de zoveelste keer opgehouden door een politieambtenaar. Door bemiddeling van beide Hamids mochten we uiteindelijk doorrijden. Eenmaal in Marakesh zie je dat de hippies in de sixties volkomen gelijk hadden. Voor het prachtige hotel kregen we de opdracht om eerst de koffers naar de kamer te brengen en gelijk te gaan lunchen. Het was voortreffelijk!!!!!!!


- 29 -

De middag was zelf vrij in te vullen. Je kon kiezen om naar de Medina te gaan of om lekker te relaxen bij het zwembad. Om half 7 vertrokken we met de bus om via een omweg bij Chez Ali te arriveren. Daar kregen we culturele avond aangeboden. We werden ontvangen door muziek- en dansgroepen uit verschillende regio’s van Marokko. Hierna volgde een diner waar traditioneel eten werd geserveerd, waaronder lam en couscous. Tijdens het dineren bezochten de diverse zang- en dansgroepen onze rood/gele tent. Na het eten werd er een spetterende show opgevoerd. De buikdanseres en de paardenacrobatiek waren wel het hoogtepunt van de show. Helaas stond de buikdanseres erg ver weg (voor de mannen). Het geheel werd afgesloten door een magnifiek vuurwerk. Tekenend voor de gave groep was dat wij als eerste kwamen en als laatste dansend vertrokken. Bedtijd werd variabel ingevuld.

Chez Ali el Fallah

Jamaá el Fna

Donderdag 25 oktober

Bezoek VO-school Ben Toumart Als wij binnen de muren van de school komen, lijkt het net een klein dorpje. Gezellig. We worden ontvangen door de baardragende directeur. Dat is in zoverre interessant, dat de naam van de school ‘Baardrager’ betekent. Hij vertelt dat de school sinds 1962 bestaat. Vorig jaar zate er 4000 leerlingen op school, maar nu is er een verdeling gemaakt tussen de 1e en 2e cyclus. Dit heeft meer rust, organisatie dus kwaliteit gebracht. De school staat in een arme wijk, waardoor de school ook naar financiële bronnen buiten het ministerie moet zoeken. Er zijn contacten met andere scholen, maar ze hopen dat ze binnenkort ook een convenant kunnen sluiten met een andere VO-school. Er zijn nu 1870 leerlingen in de 2e cyclus, verdeeld over 45 klassen. Er zijn 28 klassen voor de exacte vakken. Er zijn 80 docenten en 15 stafmedewerkers. Naast Arabisch en Frans kunnen ze kiezen uit Spaans, Duits en Engels. Engels wordt het meeste gekozen. Toch is 2/3e deel van de lessen exact, omdat dat is wat het land op dit moment nodig heeft. Mensen worden opgeleid, naar wat de staat nodig heeft, zoals dat


- 30 -

op de Pabo’s ook gebeurt. De meisjes nemen hier volop aan deel en presteren gemiddeld beter dan de jongens. Opvallend zijn de witte schorten die de leerlingen dragen. Dit is om geen onderscheid te kunnen maken in merkkleding e.d. Toch wordt deze regel niet overal nageleefd. De bibliothecaresse van de school is er ook en ze vertelt over de bieb. Er zijn niet veel boeken en de meeste zijn oud, maar het ziet er netjes en geordend uit en er wordt goed gebruik van gemaakt. Daarnaast is de leeszaal ook theaterruimte. De meeste boeken mogen 2 weken gratis mee naar huis. Agressie en geweld komt natuurlijk ook voor op deze school, maar levert geen grote problemen. Het gaat vaak om kleine conflicten die snel worden opgelost. Politie hoeft hiervoor nooit de school in te komen. De stad heeft meer last van Marokkaanse jongeren die vanuit de andere landen in Marokko op vakantie gaan.

De directeur is op de hoogte van een bepaalde groep Marokkaanse jongeren in Nederland, die voor grote problemen zorgen. Het is begrijpelijkerwijs heel moeilijk om ons daarover advies te geven. Problemen die in Marokko ontstaan komen vaak voort uit een gevoel van: waarom zou ik leren als ik toch geen perspectieven heb? Daarom moet vroegtijdig het gezin benaderd worden. Opvoeding is iets van ouders en school samen. De voorzitter van de ouderraad is blij dat er een weg is ingeslagen naar een MR. Deze mag meedenken en beslissen over roosters, programma’s enz. ook werken de


- 31 -

OR en MR samen om kinderen binnen de school te houden en drop-outs te voorkomen. Ze halen daar geld voor op. De ouderbijdrage is op deze school 50 Dirham (€ 5) per jaar. Helaas zijn er (nog) geen 10-minutengesprekken o.i.d. Ouders krijgen de resultaten wel mee naar huis en kunnen op eigen verzoek langskomen. Na het algemene gedeelte komen we in een klas waar biologie wordt gegeven. Er is weinig materiaal, maar de leerlingen zijn zeer gemotiveerd en bezig met de toekomst. Met name een van de meisjes is erg welwillend om open op de vragen te antwoorden. In de Engelse les zien we een leraar die er automatisch voor zorgt dat de lessen leuk zijn. Hij is leuk en goed met de kinderen. De manier van lesgeven is toch voornamelijk invulrijtjes, frontaal en klassikaal. Het Engels in de praktijk oefenen gaat eigenlijk alleen via de tv en internet (als ze dat hebben). Privé-lessen zijn voor de meesten te duur. Er volgt nog een leuke discussie over de gelijkheid tussen jongens en meisjes. In school is er absoluut geen verschil meer tussen beiden, maar thuis zijn er soms nog wel verschillen, iets dat vaak een godsdienstige reden heeft. Een boeiend bezoek.


- 32 -

Bezoek Basisschool Tarik Ibn Ziad Deze basisschool met 546 leerlingen verdeelt haar leerlingen in twee groepen (A en B); De A-groep heeft les van 8.00 – 10.00 en van 14.00 – 16.00 uur, de B-groep heeft les van 10.30- 12.30 en van 16.00 – 18.00 uur. Op deze manier wordt het gebouw optimaal benut. Zowel de A- als de B groep zijn verdeeld over 8 groepen (naar leeftijd) met ieder een eigen leerkracht. Deze leerkracht heeft wekelijks 20 contacturen met zijn groep en heeft een aanstelling van 30 uur (contacttijd, voorbereidingstijd, gesprekken ouders en planningsgesprekken). De 6-jarigen krijgen uitsluitend les in het Arabisch, in schril contrast overigens met de privé school die we eerder bezochten. Vanaf 7 jaar start men met het vak FransAlle leerlingen wonen in de nabijheid van de school en lopen twee keer per dag naar de school. Als leerlingen drie weken in de klas zitten, volgt er een evaluatie/observatie (wie heeft wat aan extra hulp nodig?) en bespreken de directeur en de leerkracht een eventuele aangepast lesprogramma dat door de leerkracht in de klas zelf wordt uitgevoerd. De klassengrootte is gemiddeld 35 leerlingen. Er is geen extra ondersteuning. Langzaam maar zeker ontwikkelt zich een vorm van interne consultatie, leerkrachten spreken met elkaar over hulp aan leerlingen en hoe dat anders zou kunnen. De didactiek is uitgebreid studieobject op de Pabo en wordt met hetzelfde materiaal op een zelfde wijze in geheel Marokko op deze arme staatsscholen gehanteerd. Alle leerlingen dragen over hun eigen kleding een ‘stofjas’ die als herkenning dient. Dit kledingstuk draagt hij ook op weg van school naar huis. Op de speelplaats staat een goed onderhouden monument met de Marokkaanse vlag en op dat monument staat de tekst van het Marokkaanse volkslied uitgeschreven.


- 33 -

Gesprek directeur: De directeur maakt een half uurtje voor ons vrij om even met Hamid als tolk in een kleinere groep wat zaken uit te wisselen. De directeur van de school is vaak in Frankrijk geweest en heeft daar veel scholen (po en vo) bezocht. Hij vindt de situatie in beide landen onvergelijkbaar en kan ons daar niet in adviseren omdat hij de situatie niet kent. Ook met Marokkaanse kinderen die zomers vanuit Nederland in Marrakech op bezoek

zijn ontmoeten zij veel problemen. Hij is er bereidwillig voor een gesprek met ons en drukt ons op hart alles te vragen wat we willen weten. De school verkeert in een armoedige staat, hij betreurt dat en probeert met vrijwilligers de schade voor zijn leerlingen tot een minimum te beperken. De staat is verantwoordelijk voor de aanschaf van het gebouw, het salaris en het meubilair. De school is verantwoordelijk voor het noodzakelijke onderhoud en de ouders voor het benodigde materiaal zoals schriften, boeken en schrijfgerei. Leerkrachten maken zelf veel materiaal. De leerkrachten financieren dit vaak zelf met hun eigen geld.


- 34 -

In Marokko geldt vanaf 2005 een leerplicht vanaf 6 jaar. Ieder kind moet naar school. De directeur vertelt met trots dat dit uitgangspunt voor 99% opgaat voor zijn leerlingen. Op dat ene procent heeft hij geen zicht. Naar mate de leerlingen ouder worden daalt dit percentage. Op het moment dat leerlingen de 12-jarige leeftijd bereiken heeft een klein aantal de school vroegtijdig verlaten. Als een leerling een a twee dagen niet op school verschijnt, worden de ouders op school ontboden. Duurt dit ongeoorloofde verzuim langer dan twee dagen dan gaan vrijwilligers op huisbezoek. Zij overtuigen de ouders van het belang van het schoolbezoek van hun kind.. Op onze vraag of de ouders voldoende overtuigd zijn van goed onderwijs voor hun kinderen raken wij een gevoelig punt. Dat wat je nodig hebt om in deze Marokkaanse samenleving te kunnen functioneren, zien sommige ouders op school onvoldoende

gerealiseerd. Opgedragen huiswerk neemt de leerling mee en de volgende dag is dat nog steeds onaangeroerd in zijn schooltas. Het frustreert het schoolteam, dat de ouders steeds minder hun kinderen stimuleren de school te bezoeken. Lang niet alle ouders en dus hun kinderen zien de school als de weg naar een betere toekomst. ‘Kinderen kun je dat niet verwijten, maar ouders zouden beter moeten weten’, sprak hij. Van onze leerlingen bereikt 25% het niveau van de ‘grandes écoles en facultés’. Van


- 35 -

onze leerlingen gaat 75% naar het enseignement secondaire. De helft hiervan rondt dit af met een baccelaureat, de andere helft valt af. De directeur zoekt naar mogelijkheden de ouders meer bij de onderwijsloopbaan van hun kinderen te betrekken. Hij weet echter nog niet goed op welke manier dit het meest succesvol kan zijn. De school heeft een ouderraad die de directeur ondersteunt met de aanschaf van middelen voor die leerlingen wier ouders het aan middelen ontbreekt. Leden van de ouderraad bezoeken vaak leerlingen die regelmatig verzuimen. Zij wijzen ouders op het belang van het school bezoek. De ouders geven echter altijd gevolg op de vraag naar school te komen en bespreken met de leerkracht of de directeur wat hun bevindingen zijn. De ouderraad is ook betrokken bij de organisatie van het eindejaarsfeest, het offerfeest, sportevenementen en het jaarlijkse voetbaltoernooi in Marrakech. Hij vertelt met trotst dat de school dit jaar deze trofee in de wacht heeft gesleept. Op onze vraag of wij vanuit Nederland zijn school zouden kunnen ondersteunen, komt hij met drie vragen: - Hoe betrek ik de ouders beter bij het onderwijs? - Kunnen jullie me helpen met de inrichting van een bibliotheek? - Kunnen jullie me helpen met de vervulling van mijn grootste wens: de inrichting van een ict-lokaal? Op onze vraag of leerlingen concentratieproblemen hebben antwoordt hij heel stellig dat zij dat niet hebben. Maar hij voegt eraan toe dat het systeem van twee keer twee uren schoolbezoek hieraan een positieve bijdrage levert. Het klassenbezoek De klas ontving ons met een speciaal welkomstliedje en een tweede liedje waarin de moederrol in de opvoeding centraal stond. Wij reageerden met het lied ‘in de maneschijn’. Het contact was gelegd. In een andere klas werd spontaan het Marokkaanse volkslied ingezet. We hebben gekeken naar het werk van de leerlingen. We hebben een rekenles van groep drie bijgewoond en in de oudste groepen de leerlingen bevraagd wat ze zouden willen worden . Veel kinderen hadden hiervan nog geen idee, een aantal ‘dromen’ werden genoemd : dokter, leerkracht, verpleegster, keeper bij Bayern München, naar Spanje, voetballer, piloot en politieagent. Ondanks de povere staat van het gebouw zien de lokalen er gezellig uit. De wanden zijn bekleed met kleurrijke platen, schoolregels een foto van de koning en ontwikkelingsmateriaal. Indruk: Wij troffen een school die met beperkte mogelijkheden en een team van zeer betrokken leerkrachten met een grote pedagogische sensitiviteit dat ons tot inspiratie kan dienen. Deze leeropbrengsten met deze beperkte middelen dwingt een enorm respect af.


- 36 -

Eindevaluatie Aan alle goede dingen komt een eind, zo ook aan dit studiebezoek. Aan de hele groep is gevraagd wat juist hele positieve dingen waren, maar ook zijn we altijd benieuwd naar verbeterpunten. De onderdelen die beoordeeld moesten worden waren onderwijs en cultuur en organisatie Onderwijs

Cultuur

Positief: • Bevlogenheid • Discipline • Liefde voor de kinderen • Betrokkenheid • Goed beeld gekregen • Afwisselend • Veel vrouwen in het onderwijs • Met beperkte middelen veel bereiken • Pedagogische sensitiviteit • Betrokkenheid ouders Verbeterpunten: • schrijnende situatie van het SO • geschrokken van gebrek aan middelen en het verschil tussen arm en rijk • door korte bezoeken was diepgang moeilijk • hadden meer met ouders willen praten • kinderen consumeren ipv produceren • Pabo bezoek viel tegen wegens afwezigheid studenten (examens)

Positief: • openheid • gastvrijheid • compleet • goede organisatie • steeds meer gelijkheid jongens meisjes • Islam lijkt geen ‘issue’ te zijn • Veel, maar snel gezien • Beetje ervaren van leven in 2 culturen • Huisbezoek bij de Filali’s Verbeterpunten: • Culturele avond Marrakech • Fes had langer gemogen,-, in kleinere groepen • Marrakech was voor alleen 2 scholen. Graag nog meer gezien • Echt huisbezoek bij kinderen van een school


- 37 -

Organisatie Positief: • goede opbouw van het programma • geweldige begeleiding • flexibel • adaptief • sfeer • persoonlijke benadering • afwisseling

Verbeterpunten: • Discussies gerichter voorbespreken • In kleinere groepjes de klassen in • Meer tijd om in kleine groepjes te discussiëren met ouders en leerkrachten • Differentiatie naar functie bij bezoeken

Nawoord Met veel genoegen kijken wij, als organisatie, terug op dit studiebezoek aan Marokko. Wij zijn zeer tevreden over het verloop van de reis en de invulling van het programma. Toch zijn er altijd punten die beter zouden kunnen en daarom zijn we blij met de dingen die aangegeven zijn in de eindevaluatie. Wij zullen zeker ons voordeel hier mee doen. Het slagen van een reis hangt altijd af van 4 belangrijke onderdelen. Een goede organisatie, adequate begeleiding, deelnemers die flexibel kunnen zijn en een open houding hebben en scholen en instellingen in Marokko die tijd en energie in mensen willen steken die hun land en scholen bezoeken. Natuurlijk gaat de meeste dank uit naar alle scholen, instellingen en andere personen in Marokko, die ons hebben willen ontvangen en die de tijd hebben genomen om ons wegwijs te maken in het Marokkaanse onderwijs en de Marokkaanse cultuur. Zonder de begeleiders is het onmogelijk om op een goede manier te communiceren. We willen hen bedanken voor hun grote inzet tijdens de bezoeken in de scholen en het onderhandelen in de medina’s. Uiteindelijk gaat het om de mensen die meegaan en dankzij een flexibele, open en leergierige houding, plus daarbij een hoop gezelligheid, is de reis zeer geslaagd. Wij willen hen dan ook zeer bedanken! We hopen dat de opgedane kennis en vernieuwde inzichten een plekje krijgen binnen het werk, het samenwerken met de ouders en vooral in omgang met de kinderen. Daar doen we het uiteindelijk allemaal voor!

De organisatie Mostafa el Filali Harry Blume Hendrik-Jan Boer

November 2007


- 38 -


- 39 -

DEELNEMERSLIJST STUDIEBEZOEK OKTOBER 2007 Nom et prénom

Profession et institution

Nom et prenom

Profession et institution

Achterhof, K.H. mme Kim Badloe, S.N. mme Srestha

Institutrice Koetsveldschool Institutrice Prinses Ireneschool

Instituteur Koetsveldschool Institutrice Prinses Ireneschool

Beldsnijder, G. mme Gerna Bentem, B. van mme Bianca Bergh, E.D. van den mme Noor Besteman, T. mr Tom Blom-Masseling, A.J. mme Lida Blume, J.H. mr Harry Boer, H.J. mr Hendrik-Jan Boot, J.H. mme Joyce Bronne, T.A. mme Tamara Bruins, M. mme Marjon Buitenhek-Cilon, B.S. mme Belinda

Adjointe SBO De Springplank Institutrice SBO De Springplank Institutrice SBO Het Mozaïek Instituteur Koetsveldschool Administratice Koetsveldschool Organisateur SGG Organisateur SGG Institutrice CBS De Ontmoeting Institutrice CBS De Ontmoeting Institutrice Koetsveldschool Institutrice CBS De Ontmoeting

Chaghouani, A. mr Hamid Chotoe, D. mme Elsa Daalen, C.C.P. van mme Carolien Du Pré, F.J. mr Frits Filali, el-Senhaji, S. mme Saadia Filali, M. el mr Mostafa Genugten, N. van de mme Natalie Groen, J.C.A. mme Jessica Hamdaoui, H. al mr Hamid Hinzen-Hanssen E.H.M. mme Els Huijgen-Beek, R.A. van mme Runet Jansink, M. mme Marieke Jong, de-Camp, T.J. ten mme Tiny Kant, J.J.F. van de mr. Hans Khoenkhoen-Baldewsingh, P. mme Sila Kraker, J.H. de mr Hans Kreike, W. mr Wil Krekt, F. mme Franziska Leeuwen, M.L.P. van mr Martin Maarseveen, van-Pronk, J.M. mme Anneke

Instituteur Lukasschool Institutrice Prinses Ireneschool Administratice SBO De Springplank Instituteur Koetsveldschool Institutrice Da Costaschool Organisateur SGG Assistente Koetsveldschool Institutrice SBO Het Mozaïek Instituteur Lukasschool Chef Centre Dev. Sem. v. Orthopedag. Institutrice SBO Het Mozaïek Directrice 2e Marnixschool Institutrice SBO Het Mozaïek Manager Sem. v. Orthopedag. Institutrice Prinses Ireneschool Directeur Koetsveldschool Manager Sem. v. Orthopedag. Assistente Koetsveldschool Instituteur SBO De Springplank Institutrice Koetsveldschool

Moerman, B.C. mr Bart OemrawKhoenkhoen,L.A.mme Asha Os, R.J. van mr Ruurd Os, van-Vleeming, F. mme Frieda Pronk-Reinsma, L.C. mme Erna Raad, de-Putten, I. van mme Irene Slagt, van der-Stronkhorst, M.J. mme Mireille Solingen, A. van mme Angelique Sterker, N. mme Nancy Stijl, E.F. van der mme Els Termond, T.S. mme Timmie Verduin, C.H. mr Kees Verduin-Hordijk, M.M.P. mme Marianne Vermaas, A.M. mme Agnes Verviers-Beker, Y.J.M. mme Yvonne Wijngaarden, M.L. van mme Martine Woude, M.J. van der mme Marjolein


- 40 -

Instituteur OSG Schiedam Directrice CBS De Ontmoeting Institutrice Koetsveldschool Adjointe SBO Het Mozaïek Institutrice Koetsveldschool Assistente Koetsveldschool Institutrice Koetsveldschool Adjointe Koetsveldschool Assistente Koetsveldschool Professeur SG Den Haag Z-West Adjointe CBS De Ontmoeting Instituteur SBO De Springplank Orthopédagogue SBO Het Mozaïek Institutrice CBS De Ontmoeting Institutrice SBO De Springplank

Doelstellingen Studiebezoek Marokko Doelstellingen: •

Tijdens de reis leren de deelnemers het Marokkaanse onderwijs kennen van de voorschoolse periode tot de Lerarenopleiding, inclusief speciaal onderwijs. De aandacht zal daarbinnen gevestigd zijn op het primair onderwijs. Thema’s zijn: interculturele communicatie, onderwijs, cultuur

•

De deelnemers stappen in de Marokkaanse cultuur en krijgen een beeld van de achtergrond van de ouders en kinderen op school. De deelnemers zullen meer begrip hebben en dus beter om kunnen gaan met leerproblemen van de kinderen. Voor sommigen zal de ‘cultuurshock’ een aanzet zijn tot een opener en positievere houding t.o.v. onze Marokkaanse medemens.

•

Mogelijkheden worden gezocht voor een eventuele samenwerking met een school in Marokko en de school in Nederland.

Realisatie Wij trachten deze doelstellingen te realiseren door het bezoeken van: de voorschoolse periode, basisscholen (waarvan ook privé-scholen), SO- en VOscholen en de PABO. Tijdens de bezoeken zullen gesprekken zijn met leraren / docenten, leerlingen / studenten en met de oudercommissies. Er worden verantwoordelijken (wethouders / inspecteurs) uitgenodigd om verschillende mogelijkheden te bespreken voor toekomstige samenwerking. Naast de bezoeken aan de scholen (met name in de Rif) zullen culturele bezoeken een belangrijke plaats innemen. In de koningssteden Fès en Marrakech zullen verschillende plaatsen bezocht worden die voor Marokko van grote betekenis zijn zoals bijv. mausolea en medina’s. Ook zal een Marokkaanse familie bezocht worden. Er zijn inmiddels vele contacten met directeuren en ministeries om het studiebezoek in goede banen te leiden. Voorbereiding Om de deelnemers zo goed mogelijk voorbereid mee te laten gaan, zullen wij ca. een maand van te voren een studiedag organiseren, waarbij het onderwijs, de cultuur en de praktische gang van zaken centraal zullen staan. De deelnemers krijgen een reader aangeboden als naslagwerk. Er zal verslag worden gedaan van alle ervaringen en inzichten die tijdens dit studiebezoek worden opgedaan. Tijdens de reis zijn verschillende momenten ingepland om te evalueren.


- 41 -

Globaal Programma 19 tot 26/10/07: Vrijdag 19-10 middag: avond: Zaterdag 20-10 ochtend:

avond:

bezoek in subgroepen aan: PABO basisschool Mohamed V basisschool Moulay Rachid ontmoeting met de délégué onderwijs van Al Hoceima, de directeur PABO, studenten, inspecteurs, directeuren, leerkrachten en ouders diner bij het haventje van Al Hoceima

ochtend: middag: avond:

richting Fes (via een prachtige route langs het Rifgebergte) bezoek aan de Médina diner en ontmoeting met de délégué onderwijs van Fes

middag:

Zondag 21-10

Maandag 22-10 ochtend: middag: avond: Dinsdag 23-10

ochtend: middag:

Woensdag 24-10 ochtend: middag: avond: Donderd. 25-10 ochtend: middag:

avond: Vrijdag 26-10

aankomst in Nador met de bus naar Al Hoceima diner en acclimatiseren

ochtend


bezoek aan twee scholen voor speciaal onderwijs: Hassan II en Omar el Kheyam richting Rabat bezoek aan historische monumenten: Chellah, Mausoleum & Oudaya vrij bezoek aan Bel Bachir (VVS+PO+ VO) Amal (VSO) bezoek bij een Marokkaanse familie in Mehdya en barbecue terugblik op de activiteiten tussenevaluatie richting Marrakech Bezoek aan Moskee Hassan II te Casablanca bezoek met de bus aan culturele monumenten en wereldbekende plaatsen in Marrakech Chez Ali: diner danssant (de vele culturen en folklore uit Marokko) bezoek in subgroepen aan: basisschool en school VO Ben Toumart en ev. PABO eindevaluatie in subgroepen met paardenkoetsen rond de wereldplaats Menara, Palmeraie en Jardin Majorelle; bezoek kortom aan culturele highlights vrij voor shoppen in de oude médina (place Jamaâ el Fna) en Guélise (de moderne médina van Marrakech) terug naar Amsterdam vanuit Marrakech

- 42 -

INFORMATIONS DES HOTELS ENTRE LE 19/10/07 ET 26/10/07 DATES ET DP

NUITS

19/10/07–21/10/07

2

19/10: Dîner 20/10: Déjeuner 21/10/07–22/10/07

1

21/10: Dîner 22/10/07–24/10/07

2

22/10: Dîner 23/10: Déjeuner 24/10/07–26/10/07

2

VILLES

AL HOCEIMA

FES

RABAT

MARRAKECH

24/10: Dîner 25/10: Déjeuner


- 43 -

HOTELS INFORMATIONS HOTEL MOHAMED V Plage de Quémado TEL. 0021239982233 FAX. 0021239983314 HOTEL WASSIM Avenue Hassan II, Rue de Liban Tel. 0021255654939 Fax. 0021255930220 HOTEL MAJLISS 6, Rue Zahla Tel. 0021237733726 Fax. 0021237733726 HOTEL EL ANDALOUS Avenue du président Kennedy Tel. 0021244448226 Fax. 0021244447195

Vrijdag 19 oktober Dag van vertrek en aankomst in Nador en Al Hoceima

Recommend Documents