Vraag & Antwoord Kleur Bekend - Alleato, januari 2012 Zie via deze link kunt u de kennisoverdracht online bekijken. Inhoud A. Inhoud: Wat? ........................................................................................................................ 2 1. Wat is Kleur Bekend? ...................................................................................................... 2 2. Waarom is Kleur Bekend gestart? .................................................................................... 2 3. Wat is de doelgroep? ...................................................................................................... 2 4. Waarom deze doelgroep? ................................................................................................ 2 5. Wat maakt de zorg voor oudere migranten anders? .......................................................... 3 6. Wat is de werkwijze van Kleur Bekend? ............................................................................ 3 7. Wat is alliantiemanagement? ........................................................................................... 3 8. Wie heeft Kleur Bekend uitgevoerd? ................................................................................ 4 9. Welke organisaties namen deel aan de begeleidingscommissies? ....................................... 4 10. Welke migrantenorganisaties werkten mee aan Kleur Bekend? .......................................... 4 11. Wat was de rol van de sleutelfiguren? .............................................................................. 5 12. Wat is het profiel van de sleutelfiguur? ............................................................................ 5 13. Wat is de behoefte en rol van gemeenten? ....................................................................... 5 14. Bij welke wethouder ligt een project als Kleur Bekend? ..................................................... 5 15. Wie heeft dit project betaald? .......................................................................................... 6 16. Bij wie kan ik meer advies krijgen? .................................................................................. 6 B. Proces: Hoe? ......................................................................................................................... 6 1. Hoe kan je oudere migranten bereiken? ........................................................................... 6 2. Hoe leg je het contact? ................................................................................................... 6 3. Hoe ziet een Kleur Bekend bijeenkomst er uit? ................................................................. 6 4. Wat zijn de onderwerpen om te behandelen in de voorlichting? ......................................... 7 5. Hoe werkt de dialoogmethode? ....................................................................................... 7 6. Wat is de rol van de dialoogbegeleider? ........................................................................... 7 7. Welke vragen kun je stellen tijdens de dialoog? ................................................................ 8 8. Wat leverde de dialoogmethode op? ................................................................................ 8 9. Hoe kan je het gesprek over zorg voeren met oudere migranten? ...................................... 8 10. Op welk moment moet je welke partijen aanhaken? ......................................................... 9 11. Hoe kun je woningcorporaties betrekken? ........................................................................ 9 12. Wat is een stap te ver voor oudere migranten? ...............................................................10 13. Wat is een stap te ver voor zorgaanbieders? ...................................................................10 14. Hoeveel mensen zijn er bereikt? .....................................................................................10 15. Hoe worden de resultaten geborgd? ...............................................................................11 16. Hoe begin ik aan de verkenning voor een dagopvang? .....................................................11 17. Hoe regel je de lokale inbedding in een gemeente? .........................................................12 18. Waar kan ik nog meer informatie vinden over diversiteit in de zorg? .................................12 C. Lokaal: voorbeelden en ervaringen .........................................................................................13 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Waarom wilden vrijwilligers zich binden aan dit project? ..................................................13 Wat is specifiek aan de situatie in IJsselstein? .................................................................13 Wat is specifiek aan de situatie in Zeist? .........................................................................13 Wat is specifiek aan de situatie in Utrecht? ......................................................................13 Voorbeeld uit Utrecht: Hoe verstevig je de regierol van de gemeente? ..............................14 Waarom ging Kleur Bekend in Nieuwegein niet door? .......................................................14 Petra Welboren, gemeente Utrecht GG&GD .....................................................................15 Nicole Schlosmacher, gemeente Zeist .............................................................................15 Marieta Peek, woningcorporatie Provides over IJsselstein .................................................15 Luthien Anten , manager Vecht en IJssel .........................................................................16 Sabah Jaibli, lokale projectleider Zeist .............................................................................16 Drifa Kamri, vrijwilliger Kleur Bekend Utrecht...................................................................16 Halil Nalbantoglu, vrijwilliger Kleur Bekend Utrecht ..........................................................16 Kim Jung Im, projectleider vanuit Alleato ........................................................................17 Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 1
Vraag & Antwoord Kleur Bekend Wat is Kleur Bekend? Als we dit beantwoorden, roept dat direct nieuwe vragen op. Wil je meer weten over hoe je als gemeente of zorgaanbieder in contact kunt komen met oudere migranten? Of wil je als migrantenorganisatie meer weten over toegankelijke zorg voor je achterban? Al dit soort veelgestelde vragen over Kleur Bekend hebben we voor je gebundeld. Deze keer geen dik rapport, maar toch kennisoverdracht vanuit een waardevol project over zorg en diversiteit. Dus heb je weinig tijd, klik dan alleen naar de vragen waar jij wat aan hebt en gebruik onze ervaringen in je eigen gemeente. Zie via deze link de kennisoverdracht online
A. Inhoud: Wat? 1. Wat is Kleur Bekend? Kleur Bekend is een groot project bedoeld om een betere aansluiting te bereiken tussen de Nederlandse zorg en oudere migranten. Wij hadden twee doelen: 1) Het vergroten van de bekendheid en toeleiding van Turkse en Marokkaanse ouderen naar de zorgvoorzieningen 2) Het vergroten van de toegankelijkheid en het zorgaanbod voor Turkse en Marokkaanse ouderen bij de zorgaanbieders Wij brachten allochtone ouderen en hun mantelzorgers in direct contact met zorgaanbieders. Tijdens deze ontmoetingen maakten allochtone ouderen duidelijk aan welke specifieke voorzieningen zij behoefte hebben. Met die informatie kunnen zorgaanbieders hun zorgaanbod beter toesnijden op deze groep en weten de ouderen beter wat ze wel en niet kunnen verwachten. Kleur Bekend is uitgevoerd in de gemeenten Utrecht (wijken Overvecht en Kanaleneiland), Zeist en IJsselstein van april 2010 en tot december 2011. Later in 2011 is ook gestart met een verkort traject in Veenendaal.
2. Waarom is Kleur Bekend gestart? Specifieke aandacht voor de zorg en het welzijn van allochtone 55-plussers is hard nodig. Deze groep groeit snel en zal tussen nu en 2020 verdubbelen. Veel ouderen zetten niet makkelijk de stap naar professionele zorgaanbieders. Gebrek aan kennis en culturele barrières spelen daarin mee. Daarnaast beantwoordt het reguliere zorgaanbod onvoldoende aan wensen en behoeften van deze groep. Daar wilden wij de aanbieders van wonen, zorg en welzijn bewuster van maken. De tweede generatie allochtonen beseft dat er iets moet veranderen, alleen al omdat zij als mantelzorger vaak zwaar belast zijn. Met Kleur Bekend werkten we aan de bewustwording van deze zaken, zowel bij de oudere migranten en mantelzorgers als bij zorgaanbieders.
3. Wat is de doelgroep? De doelgroep van Kleur Bekend bestond uit: Oudere migranten, met name Turkse en Marokkaanse ouderen in Kanaleneiland, Overvecht, IJsselstein en Zeist Hun mantelzorgers Alle zorg- en welzijnaanbieders die te maken hebben met oudere migranten of die een aanbod hebben waar zij gebruik van kunnen maken in hun woonplaats.
4. Waarom deze doelgroep? In Kleur Bekend is gekozen voor de benadering van Turkse en Marokkaanse oudere migranten. Er zijn namelijk relatief veel oudere migranten met een Turkse of Marokkaanse achtergrond. Daarnaast is gekozen voor deze groepen, omdat wij zo ons project praktisch richting konden geven. Mogelijk wordt in jouw gemeente doelgroepenbeleid zoveel mogelijk gemeden. Wij denken echter dat een afbakening belangrijk is, zoals bedrijven ook praten over verschillende klantgroepen. Want dan kun je concrete
Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 2
(SMART) resultaten bereiken en gefocust aansturen. Bekijk daarvoor de aantallen oudere migranten in jouw gemeente en bepaal welke groep de meeste aandacht nodig heeft.
5. Wat maakt de zorg voor oudere migranten anders? Vaak is de vraag gesteld wat er nou anders is in de zorg voor oudere migranten dan voor oudere autochtonen? In veel opzichten is de zorg en beleving ervan gelijk, maar toch geven wij een aantal onderwerpen waarin oudere migranten verschillen: Behoefte aan religieuze beleving en de effecten daarvan in het dagelijks leven zoals bijvoorbeeld het eten of ruimte om te bidden. Op hogere leeftijd een groter wordende behoefte aan religie en studie. Andere normen van kwaliteit van bijv. schoonmaken, zorg, wassen. Iedereen onderschrijft wel dezelfde waarden, maar de normen lopen niet parallel. Zorgen over de beperkingen van contact met familie in zorginstellingen of aanleunwoningen. Oudere migranten maken zich bijvoorbeeld over hoeveel mensen er op bezoek mogen komen of kunnen mee-eten of blijven slapen. Achterstand in of verlies (door ouderdom en/of ziekte) van de Nederlandse taal en behoefte aan tweetalige medewerkers. Hogere verwachting van kinderen dat zij een actieve rol blijven spelen in de verzorging. In de praktijk geeft de samenwerking tussen professionele en vrijwillige zorg ook knelpunten. Andere eetgewoonten, voor een bepaalde groep behoefte aan halal eten of behoefte aan een gemeenschappelijke keuken om samen te kunnen koken. Andere bejegening, bijvoorbeeld dat een vrouw door een vrouw gewassen wil worden. Een andere behoefte aan contact, scheiding tussen mannen- en vrouwengroepen. Een andere verwachting van het contact met hulpverleners, men zoekt naar het gevoel dat de hulpverlener werkt uit een grote vorm van naastenliefde.
6. Wat is de werkwijze van Kleur Bekend? De werkwijze van Kleur Bekend bestaat uit 3 elementen: 1) Voorlichting en dialoog 2) Samenwerking 3) Communicatie Voor punt 1 voerden wij een dialogische voorlichtingscampagne uit. Die bestond uit speciale voorlichtingsbijeenkomsten waarin we oudere migranten in contact brachten met zorgaanbieders. Voor het bereik van de oudere migranten hebben we getrainde sleutelfiguren van de eigen taal en cultuur ingezet. Bij punt 2 werkten we samen met partners in wonen, zorg en welzijn door het zogenaamde alliantiemanagement. Voor punt 3 werkten we aan passende communicatie tijdens het traject richting migranten en partners. Het uitgangspunt was investeren in duurzame contacten tussen zorg- en welzijnvoorzieningen en de allochtone netwerken. Bekijk de vragen onder “Proces: Hoe?” voor informatie over de organisatie en methoden.
7. Wat is alliantiemanagement? “Samen iets bereiken, ondanks concurrentie” (Luthien Anten van Vecht en IJssel) In Kleur Bekend hebben wij een vorm van alliantiemanagement gebruikt om duurzame relaties te leggen tussen zorgaanbieders en oudere migranten. Volgens de definities leidt alliantiemanagement tot een gezamenlijk product (bijv. de Senseo van Philips en Douwe Egberts). In Kleur Bekend leidt het alliantiemanagement echter niet tot één nieuw product, maar wel tot één platform. Daarbij gaan we uit van zo veel mogelijk gelijkwaardigheid tussen alle partners. Op termijn is een echte alliantie te ambiëren. Zoals bijvoorbeeld de allochtone zorgconsulenten in Amersfoort. Zij zijn in loondienst bij Beweging 3.0, maar ze worden gefinancierd via Stichting Welzijn Amersfoort/gemeente Amersfoort en door Beweging 3.0./Agis. Waar bestond het alliantiemanagement uit? In Kleur Bekend legden we op lokaal of wijkniveau samen de verbinding door: Gespreksronden met samenwerkingspartners in welzijn, zorg en wonen Adviesgesprekken tijdens de campagne en na de campagne Begeleidingscommissies in elke gemeente, 3 keer per jaar Provincie brede kennisdeling Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 3
Als uitgangspunt is het ontmoetingsmodel van Jos Artz en Marie Stoffer ingezet. Dit zegt dat je voor een duurzame alliantie 4 fasen nodig hebt: 1) ontmoeting 2) verbinden 3) wederzijds leren 4) borgen Als je veel tijd stopt in het ontmoeten en verbinden, dan kun je makkelijker van elkaar leren en de resultaten borgen voor de toekomst. Als je het eens bent over het gezamenlijke doel, kun je ook beter de concurrentie loslaten.
8. Wie heeft Kleur Bekend uitgevoerd? Lokale projectleiders waren: Cumulus Welzijn in Overvecht (Utrecht), Janny Liebe en Merlijn Meeus (030-2619715, 0302758490, 06-31042120) Stichting Boeg en later Axioncontinu in Kanaleneiland (Utrecht), Daniela Weigert (06-18189173) Het Empowerteam in Zeist, Sabah Jaibli (06-84680236) Stichting Pulse in IJsselstein, Touria El Makhoukhi (030-6868030 of 06-30235723) Zij werden ondersteund door veel vrijwillige sleutelfiguren van Turkse en Marokkaanse afkomst. Alleato heeft de procesbegeleiding en de coördinatie van de uitvoering gedaan. Daarnaast hebben migranten- en moskeeverenigingen een belangrijke rol gespeeld in de toegang tot de doelgroep. Ook hebben vele professionals uit de organisaties voor wonen, zorg en welzijn enthousiast deel genomen aan Kleur Bekend in de begeleidingscommissies en tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten.
9. Welke organisaties namen deel aan de begeleidingscommissies? Deze organisaties namen deel in de begeleidingscommissies van Kleur Bekend. Daarnaast zijn er nog zeer veel maatschappelijke organisaties die deelnamen aan Kleur Bekend, bijvoorbeeld door het werven van deelnemers en deelname aan de voorlichtingsbijeenkomsten. Utrecht IJsselstein Zeist Cumulus welzijn - welzijn Pulse – welzijn Empowerteam Zeist St. Boeg welzijn (tot 1 jan ‟11) Vecht en IJssel – zorg (Ewoud) Charim Axioncontinu - zorg Vitras CMV Vitras CMV Vecht en IJssel – zorg Axioncontinu –zorg Abrona – zorg/vg Aveant - zorg Provides – wonen Meanderomnium - welzijn Cosbo - zorg / welzijn Marokkaanse moskee Turkse vereniging Nisbo - zorg / welzijn Gemeente IJsselstein De Kombinatie – wonen Portaal – wonen Wmo-raad Mitros – wonen Gemeente Zeist Doenja – welzijn Altrecht St. Oranje Horizon – welzijn Al Amal – zorg/welzijn St. NICE ‟s Heeren Loo (Jos Artz) Gem. Utrecht GG&GD en DMO Voor deelname van migrantenorganisaties - zie vraag 10
10. We
Welke migrantenorganisaties werkten mee aan Kleur Bekend?
noemen een aantal belangrijke organisaties: Marokkaanse moskee in IJsselstein Stichting Islamitisch Centrum Overvecht (Van Lieflandlaan) De inzet van vrijwilliger Halil Nalbantoglu in de koepel van Turkse moskeeën in Utrecht Eyup Sultan Moskee in Kanaleneiland Marokkaanse dialooggroep Overvecht (MDO) Marokkaanse oudergroep Kanaleneiland (MORK) Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 4
Marokkaanse moskee in Hoograven Islamitische stichting Milli Görüş Turkse vereniging in Zeist Turkse moskee in Zeist Marokkaanse moskee in Zeist IVK (Islamitische Vereniging Kanaleneiland)
11.
Wat was de rol van de sleutelfiguren?
Vrijwillige Turkse en Marokkaanse sleutelfiguren hebben bijgedragen aan de werving, programmering en vertaling van de voorlichtingsbijeenkomsten, vaak met een grote persoonlijke passie en verbondenheid. De werkzaamheden van een sleutelfiguur kosten tussen de 12 en 15 uur per maand. De taken bestaan uit: werven van deelnemers voor de bijeenkomsten het tolken tijdens de bijeenkomsten begeleiden van de dialooggesprekken als ze dat ambiëren bepalen van het programma met de externe partij en de deelnemers deelnemen aan klankbordgesprekken bij zorgaanbieders als ervaringsdeskundigen De sleutelfiguren kunnen de ouderen vertrouwen geven in de zorgaanbieders. Het is belangrijk dat zij hen het gevoel geven dat ze gehoord worden. Hun taak is moeilijk, omdat zij tegelijkertijd ook de ouderen aanspreken op hun gedrag en hen moeten activeren.
12.
Wat is het profiel van de sleutelfiguur?
De sleutelfiguren beschrijven wij in Kleur Bekend als mensen die bekend zijn binnen hun doelgroep en een brugfunctie hebben tussen hun achterban en zorgaanbieders. In de praktijk is het gunstig als deze sleutelfiguren gerespecteerd worden in hun gemeenschap. De sleutelfiguur Drifa zei: “Luister naar hun verhalen, echt luisteren en geef soms advies. Zorg dat je niets te verbergen hebt en niets belooft dat je niet waar kunt maken”. De vrijwillige sleutelfiguur heeft het volgende profiel. Hij/zij heeft: Goede contacten/netwerken onder de Turkse en/of Marokkaanse Nederlanders en is bekend met oudere migranten; Is betrokken en/of heeft interesse in de leefsituatie van oudere migranten; Kan makkelijk mensen werven en enthousiasmeren voor het bijwonen en deelnemen aan de voorlichtingsbijeenkomsten; Is bereid om eventueel te tolken tijdens de bijeenkomsten; Wil vooral een gesprekspartner zijn van de oudere migranten en zorgaanbieders. Wil signaleren, informeren, doorverwijzen en agenderen (= geen hulpverlener) Spreekt naast het Nederlands; Turks, Berbers of Arabisch. Heeft MBO tot HBO niveau (het gaat om het niveau, niet om het diploma)
13.
Wat is de behoefte en rol van gemeenten?
In gesprek met gemeenten blijkt dat zij graag willen weten hoe allochtone ouderen bereikt worden, hoe netwerken worden gecreëerd zodat men bij de goede zorgleverancier komt en hoe kan worden gezorgd dat men ook gebruik maakt van al het aanbod dat er is. Vervolgens is het aan de zorgaanbieder om dit te vertalen in haar manier van werken. Over het algemeen merken wij dat gemeenten willen dat er sneller toegepast aanbod ontstaat in de keten wonen, welzijn en zorg. Het gaat hen om goede zorg voor alle burgers, dus ook voor oudere migranten. Gemeenten willen in het huidige klimaat niet graag het gesprek voeren over diversiteit of integratie, maar juist wel over de toegang tot goede zorg voor iedereen. Wel willen ze weten hoe ze een regierol moeten nemen om de zorgaanbieders hiertoe aan te sporen. Gemeenten willen wel graag duidelijkheid over hoe ze hun regierol moeten oppakken. Het is volgens ons belangrijk dat zij een visie ontwikkelen op zorg voor oudere migranten en bijvoorbeeld in een stuurgroep wonen, zorg en welzijn de leiding nemen over het proces.
14.
Bij welke wethouder ligt een project als Kleur Bekend?
Kleur Bekend gaat om diversiteit in de zorg en kwaliteit van zorg voor iedereen. Dus ook voor oudere migranten. Het is volgens Alleato geen integratievraagstuk, maar een zorgvraagstuk. Het gaat om het vergroten van de toegankelijkheid van de zorg en de ondersteuning van kwetsbare burgers. Het valt Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 5
daarom ook onder de aansturing van de wethouder die zorg, welzijn of de Wmo in zijn of haar pakket heeft.
15.
Wie heeft dit project betaald?
„Kleur Bekend‟ is financieel mogelijk gemaakt door de provincie Utrecht en de gemeenten Utrecht en Veenendaal. De deelnemende gemeenten zijn eveneens inhoudelijke opdrachtgevers binnen dit project. Het project is in nauwe samenwerking met het programma Wel Thuis! en projectleider Lillian Petter (
[email protected]) van de provincie Utrecht ontwikkeld.
16.
Bij wie kan ik meer advies krijgen?
Alleato heeft de procesbegeleiding en de coördinatie van de uitvoering gedaan. Heb je vragen over het project, dan kun je daarover contact opnemen met: Kim Jung Im, (030) 239 20 51,
[email protected] of Annemarieke Blom, (030) 239 20 40,
[email protected]. Heb je praktische of lokale vragen, neem dan contact op met de lokale projectleiders.
B. Proces: Hoe? 1. Hoe kan je oudere migranten bereiken?
Oudere migranten vormen een zeer diverse groep mensen. Uit praktisch oogpunt hebben wij ons gericht op Turkse en Marokkaanse oudere migranten. We hebben hen bereikt via zelforganisaties en verenigingen en daarnaast geïnvesteerd in het persoonlijk benaderen van de ouderen via de vrijwillige projectmedewerkers. Zij hebben de ouderen bezocht en benaderd op de zogenaamde verzamelplaatsen. Te denken valt aan moskeeën, verschillende dagactiviteiten, welzijnsorganisaties, zelforganisaties, thee/koffiehuizen, feesten, de markt etc. Wij raden gemeenten aan om zo veel mogelijk te investeren in het contact met sleutelfiguren door hen goed te trainen en een (vrijwilligers)vergoeding te bieden. Zij kunnen niet alleen op het gebied van zorg, maar ook op andere thema‟s de brug vormen naar oudere migranten. Zorgaanbieders kunnen één of enkele personen verantwoordelijk maken die de vertrouwensband blijvend kunnen versterken. In die zin is het contact met deze „klantgroepen‟ ook een kwestie van onderhouden van je netwerk.
2. Hoe leg je het contact?
Je kunt via het bestuur van een migrantenorganisatie of moskee in je wijk of plaats contact leggen. Vraag of je op gesprek mag komen om van gedachten te wisselen. Stel veel vragen en luister vooral, neem de tijd. “Wijs niet op je titel of je werk” zegt Sabah, projectleider Zeist. Ontmoet elkaar als mens en deel je passie. Het contact daarna is intensief. De relatie is erg belangrijk, stop daar dan ook veel energie in (neem uitnodigingen aan voor bijv. feesten). Als je de juiste intenties deelt, kun je over acties gaan praten; vraag wat je voor elkaar kan betekenen en maak vervolgafspraken. Een andere manier is het inzetten van sleutelfiguren, zoals onder andere ook gebeurde in Kleur Bekend. Voor het bereiken van de eerste generatie migranten, kun je het beste mensen uit de eigen doelgroep inzetten. Zij kennen de taal en cultuur en kunnen een brugfunctie hebben. Daarbij kun je kijken of je sleutelfiguren uit eerdere projecten in kunt zetten die al actief zijn binnen de doelgroep.
3. Hoe ziet een Kleur Bekend bijeenkomst er uit? De
Kleur Bekend bijeenkomsten duurden gemiddeld 2,5 uur: 1ste uur voorlichting van een zorgaanbieder Pauze 2de uur dialooggesprek tussen migranten en zorgaanbieders
Denk bij de organisatie van deze bijeenkomsten aan de volgende 3 stappen: Stap 1: Werk samen met vrijwillige sleutelfiguren en tolken Stap 2: Maak het programma met de sleutelfiguren en de deelnemers op basis van hun vragen Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 6
Stap 3: Zet de Hart-op-hart dialoog in voor een gelijkwaardig gesprek Een tip is om dit gesprek op een vertrouwde locatie te organiseren, bijvoorbeeld tijdens een bijeenkomst waar de ouderen normaal gesproken al voor samenkomen. Houd bij de keuze van de dag en het tijdstip (gebedstijden) rekening met de deelnemers. Veel ouderen passen op de ochtenden en middagen op hun kleinkinderen. In de periode tussen mei en september zijn veel ouderen in hun land van herkomst.
4. Wat zijn de onderwerpen om te behandelen in de voorlichting? Als de ouderen en sleutelfiguren de onderwerpen van de bijeenkomsten zelf agenderen, maakt dat veel meer los. Hierbij een aantal thema‟s waarop behoefte is aan informatie: Wmo-vragen: Huishoudelijke hulp Thuiszorg in medisch opzicht, hulp bij het douchen Mantelzorgondersteuning Vervoerskosten Voorzieningen voor ouder worden en dagopvang Wonen: Woningaanpassingen zoals lift of bredere gangen. Woonzorginstellingen, verkennen of dit een optie voor hen is. Hoe kom je er terecht, hoe werken de indicaties? Ziekte en gezondheid: Alzheimer, dementie, vergeetachtigheid COPD Diabetes Botontkalking Bewegen Tegengaan van overgewicht
5. Hoe werkt de dialoogmethode? De hart-op-hart dialoog is een manier van communiceren waarop mensen hun wensen en behoeften kunnen uitwisselen zonder te discussiëren. Zoals het woord al zegt leg je verbinding tussen de harten van de mensen. Deze manier van communicatie zorgt ervoor dat naast kennisoverdracht, de persoonlijke verbinding wordt gelegd en onderhouden. Er wordt niet gestreefd naar een compromis, maar wel naar consensus waar iedereen tevreden mee naar huis kan gaan. In Kleur Bekend heeft dit erg positieve reacties opgeleverd en veel meer kennis over de vragen en behoeften van de doelgroep. De spelregels 1. Praat uit je Hart 2. Luister uit je Hart 3. Praat niet over zaken, maar uit jezelf 4. Probeer je zinnen met Ik te starten 5. Als de één praat, luisteren de anderen 6. Iedereen komt aan de buurt en is gelijkwaardig 7. Als je niets te vertellen hebt is dat oké 8. Verval niet in herhaling 9. Er bestaan geen goede en foute verhalen, alleen persoonlijke belevenissen 10. Ga onderling vertrouwelijk met de informatie om
6. Wat is de rol van de dialoogbegeleider? De
Dialoogbegeleider heeft een unieke en bijzondere plek. Hij of zij: zet de toon van het gezamenlijk gesprek; geeft hiermee meteen de ruimte en diepte aan waarmee gedeeld kan worden; bewaakt de veiligheid en gelijkwaardigheid in de groep; Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 7
zorgt ervoor, indien nodig dat het proces leidt tot een consensus.
Werkwijze voor de dialoog begeleider 1. Stel een vraag die dienstbaar is aan het proces en aansluit op de actuele behoefte. 2. Vertel de spelregels aan de deelnemers. 3. Deel je passie met het onderwerp en waarom jij vandaag hier aanwezig bent. 4. Zorg altijd voor een kringopstelling, met of zonder tafel. 5. Zorg dat deelnemers weten wat met de uitkomst en hun bijdrage wordt gedaan. De hart-op-hart dialoog is gebaseerd op de dialogische principes van Marieke de Vrij (www.devrijemare.nl) en de talkingstick-werkvorm van de World Dialogue Foundation (www.worlddialoguefoundation.nl).
7. Welke vragen kun je stellen tijdens de dialoog? Het dialooggesprek tijdens Kleur bekend is meestal gevoerd op basis van de centrale vraag: „Hoe wil ik waardig oud worden in Nederland‟? Andere mogelijke vragen zijn: Welke vragen, wensen en behoeften heb ik bij het ouder worden? Waarbij heb ik hulp en steun nodig? Bij wie en waar haal ik nu mijn hulp? Wat houdt me tegen om gebruik te maken van het aanbod van de witte voorzieningen? Wie ben ik en waarom vind ik dit een belangrijk onderwerp? Waarom is het belangrijk dat we elkaar leren kennen? Wat kan ik doen om de situatie te verbeteren?
8. Wat leverde de dialoogmethode op? Tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten, werd altijd aandacht besteed aan een dialooggesprek over zorg. Bij dit gesprek zaten ook professionals van zorg- en welzijnorganisaties. Zij waren ook onderdeel van de kring, waardoor er gelijkwaardigheid ontstond. Door antwoord te geven op dezelfde vraag, ontstaat er wederzijds begrip en inzicht. Veel zorgaanbieders weten ook door de dialoog beter welke vragen er nu eigenlijk leven en dat er ook behoefte aan aansluitende zorg is. Andersom hebben veel ouderen direct de juiste informatie gekregen en zijn er veel misverstanden en vooroordelen over de zorg weggenomen. Enkele voorbeelden van de ervaringen:
Het is laagdrempelig en kleinschalig, dus een echt gesprek. Anders dan een voorlichting waarin je alleen maar zendt. (Marieta Peek, woningcorporatie Provides) Het dialooggesprek kan nog strakker, want mensen praten nou eenmaal graag door elkaar. Na een tijd werd ik strenger en toen ging het beter. Als „talking stick‟ gebruikte ik een keer een keukenrol. Dat werkte maar was ook erg grappig. (sleutelfiguur Drifa) Het was goed dat de ouderen, mantelzorgers en zorgaanbieders samen aan tafel zaten. Iedereen komt aan het woord, je mening telt. (sleutelfiguur Halil) In een gesprek de behoeften inventariseren levert meer op. Dan kom je in de belevingswereld van alle sprekers en de dialoog zorgt voor tweerichtingsverkeer (Luthien Anten, zorgaanbieder Vecht en IJssel). Toen Jung Im mij eerst uitlegde hoe ik de dialoog moest begeleiden, geloofde ik niet dat het zou werken. Ik dacht niet dat de Marokkaanse ouderen naar elkaar zouden luisteren. Maar ik heb wel gemerkt dat het effect had. Iedereen spreekt vanuit haar hart, laat elkaar uitpraten en iedereen komt aan de beurt, zonder discussie. (Sabah Jaibli, lokale projectleider Zeist)
9. Hoe kan je het gesprek over zorg voeren met oudere migranten?
De principes van de hart-op-hart dialoog kun je in alle gesprekken met migranten inzetten, zowel bij ouderen als bij mantelzorgers. Het is eigenlijk een techniek die je helpt om beter naar mensen te luisteren. Heb je geen tijd voor de organisatie van dialoogbijeenkomsten, maar wil je wel meer contact met oudere migranten, dan geven we je graag wat tips mee. In het contact met de doelgroep Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 8
is het belangrijk om jezelf te zijn en zonder verwachtingen in het contact te stappen. Als je geen verwachtingen hebt van resultaten die je moet behalen, dan is het contact makkelijker gelegd. Tips voor de communicatie Praat met oudere migranten op een niveau dat ze het begrijpen, gebruik geen vaktaal. Leg dus uit wat je met bepaalde begrippen bedoelt. Besef dat er ook begrippen zijn die zich niet laten vertalen, omdat ze typisch zijn voor deze tijd of voor het Nederlandse zorgstelsel (denk bijv. aan AWBZ, PGB, aanleunwoningen, eigen risico). Zoek naar raakvlakken. Stimuleer dat mensen zelf het woord doen. Zet tolken of medewerkers van de eigen taal en cultuur in die ingewikkelde stof kunnen vertalen. Wees open en eerlijk en kom met een goed en concreet verhaal. Wees altijd duidelijk over je rol en wat mensen wel en niet van je kunnen verwachten.
10.
Op welk moment moet je welke partijen aanhaken?
Als je activiteiten of diensten wilt richten op oudere migranten is samenwerking van belang. Het heeft de voorkeur om voor aanvang van een project of activiteit contact te leggen met migrantenorganisaties of moskeeën door een intensieve kennismaking. Juist onder oudere migranten (55 jaar en ouder) zijn deze partijen erg belangrijk. Om draagvlak te krijgen voor de doelen van een project zoals Kleur Bekend was het nodig om de directie van de verschillende organisaties in wonen, welzijn en zorg in een vroeg stadium op de hoogte te stellen. Dat hebben we gedaan door te vragen om een afgevaardigde voor de begeleidingscommissie. Geef alle partijen die er een rol in kunnen spelen de gelegenheid om aan te sluiten. Uitvoeren Professionele organisaties worden vervolgens bij het project betrokken. Zij hebben voor de uitvoering een langere looptijd nodig. Werk moet worden ingepland en professionals moeten soms specifieke taken krijgen. Denk aan een voorbereidingsperiode van ongeveer 6 maanden. Als je tot actie over wilt gaan, kun je in de omgang met migrantenorganisaties rekening houden met een kortere looptijd. Als er bijv. een bijeenkomst georganiseerd moet worden, heeft het geen zin om dat maanden van te voren aan te kondigen bij de doelgroep. Neem dan een voorbereidingsperiode van maximaal 4 weken zodat mensen ook op korte termijn kunnen beslissen of zij kunnen en willen komen. Wees je bewust van deze verschillen en werk vraaggericht. Financiële bijdrage Als je informele organisaties zoals migrantenorganisaties aanspreekt op hun verantwoordelijkheid en wilt dat zij hun positie innemen als stakeholder, reserveer dan ook een deel van je budget voor deze organisaties en vrijwilligers (via bijv. een vrijwilligersvergoeding). In verhouding is die bijdrage veel lager dan voor professionele organisaties en dan voelen deze partijen dat zij een gelijkwaardige rol krijgen in het werk en het oplossen van de problematiek.
11.
Hoe kun je woningcorporaties betrekken?
Woningcorporaties zien zichzelf vooral als dienstverlener en hebben een minder grote en actieve rol in de zorg- en welzijnskant. Daarom zijn zij operationeel niveau terughoudender. Ze hebben al medewerkers die achter de voordeur komen en daar wil je in deze trajecten graag gebruik van maken. Oudere migranten hebben relatief slechte behuizing. Dat probleem zou een apart traject verdienen. Op het gebied van de ontwikkeling van kleinschalig wonen bieden woningcorporaties de toekomst. In Zeist wordt dan ook een woonvorm ontwikkeld vanuit het stimuleringsfonds van Wel Thuis!. Deze vorm heet Al-Leven Zeist en kan ook resulteren in een nieuw concept kleinschalige woonvorm. Dit wordt opgezet met en voor allochtone ouderen in Zeist. Marieta Peek van Provides (IJsselstein) zegt dat als ze kijkt naar haar core business, het verhuren van woningen, dan loopt het prima. Migranten komen wel terecht in de woningen, dus de corporatie kent deze klanten misschien beter dan zorgaanbieders. “Het is best uniek om te kijken wat er daar dan wel goed gaat”. Kleur Bekend heeft niet substantieel bijdragen aan het werk van de corporatie in Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 9
IJsselstein, daarvoor was het te breed. Wel geeft het meer inzicht in hoe je bijv. allochtone bewoners kan betrekken op informatieavonden als ze iets aan de woningen of woonomgeving willen veranderen.
12.
Wat is een stap te ver voor oudere migranten?
13.
Wat is een stap te ver voor zorgaanbieders?
14.
Hoeveel mensen zijn er bereikt?
Maak de stappen niet te groot. In het contact met oudere migranten zijn steeds kleine vorderingen te maken. Deze stappen zijn voor veel mensen nog te groot: Voor excursies met de ouderen naar woonvoorzieningen was de animo laag. De ouderen beredeneren zelf nog steeds: daar kom ik niet terecht, want mijn kinderen zullen voor mij zorgen. Houdt het contact dus dicht bij huis op een bekende locatie. Praten over opname in een verpleeghuis of zelf wonen in een woonvoorziening is voor veel oudere migranten not done. Zij denken van zichzelf dat zij thuis zullen blijven wonen met hulp van hun kinderen of zorg aan huis. Vrijwilliger Drifa zegt daarover dat de kinderen (mantelzorgers) ook anders moeten gaan denken: beseffen dat ze de zorg niet helemaal alleen aan kunnen en ondersteuning nodig hebben. Veel oudere migranten hebben onvoldoende het geloof dat zij zich op hun gemak zullen voelen in de zorginstellingen. In de basis is dat niet anders bij autochtone ouderen trouwens. Dat het bieden van halal eten de oplossing is, is de vraag. Volgens een vrijwilliger vinden veel ouderen dat Nederlandse instellingen daar te makkelijk over denken. Voorlichting in het Nederlands is voor de oudere migranten moeilijk door hun taalachterstand, ook omdat het om complexe thema‟s gaat. Aangezien verbetering van het Nederlands op hoge leeftijd onrealistisch is, is het werken met tolken en medewerkers met kennis van de Marokkaanse en Turkse taal en cultuur aan te raden. De zorgaanbieders hadden moeite met de volgende stappen: Het omgaan met en de communicatie met een nieuwe klantengroep en hun familie vraagt om andere vaardigheden en kennis. Een opvallend en hardnekkig verschijnsel is ook het gebrek aan acceptatie van de andere bewoners in de woonzorgvoorzieningen. Er zijn bewoners die niet erg positief staan tegen de komst van meerdere allochtone bewoners. Voor woningcorporaties moet de samenwerking rondom wonen, welzijn en zorg wel echt over wonen gaan. Anders krijgt de corporatie te veel een sociale taak, terwijl zij zich primair richt op het bieden van huisvesting. Het meenemen van het autochtone personeel in de keuze om te investeren in diversiteit en daardoor in migranten. Autochtoon personeel vraagt zich af, waarom er zoveel aandacht hiervoor nodig is. Gezamenlijk oppakken als ketenpartners. Iedereen probeert het toch op zijn eigen manier te ontwikkelen. Financiering doen ze niet samen, omdat men binnen het systeem van concurrentie moet opereren. Het gaat niet snel genoeg volgens de zorgaanbieders. Het proces heeft heel veel tijd nodig. De religieuze of levenbeschouwelijke achtergrond van een zorgaanbieder kan ook remmend werken in de toegankelijkheid voor allochtone cliënten. Dat zagen we in Zeist waar zorgaanbieder Charim waar dit thema voor de bewoners een stap te ver is. Gek genoeg verwacht juist de groep Marokkaanse ouderen in Zeist veel van Charim, omdat deze instelling juist zichtbaar en bewust werkt vanuit een religieuze basis. In bijvoorbeeld een zorginstelling van Vecht en IJssel blijkt het werven en behouden van allochtoon personeel geen groot knelpunt. Toch leidt ook dat niet tot een toename van het aantal allochtone cliënten. Kleur Bekend heeft tot 1 juli 2011 een grote voorlichtingscampagne voor oudere migranten over zorg en welzijn uitgevoerd in Utrecht, Zeist en IJsselstein. Het doel was oudere migranten en zorgaanbieders met elkaar kennis te laten maken en de toegankelijkheid van de zorg te verbeteren. In totaal werden 35 bijeenkomsten georganiseerd en zijn maar liefst 850 Turkse en Marokkaanse ouderen direct bereikt: Kanaleneiland: 216 oudere migranten (123 Turks en 93 Marokkaans) Overvecht: 394 oudere migranten (248 Turks en 146 Marokkaans) Zeist: 111 oudere migranten (37 Turks en 74 Marokkaans) Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 10
IJsselstein: 122 oudere migranten (22 Turks en 100 Marokkaans) De ervaring leert dat ieder direct bereikt persoon de informatie doorgeeft aan gemiddeld 1,5 persoon in zijn of haar omgeving. De bijeenkomsten bestonden uit voorlichting door een zorgaanbieder en een „hart-op-hart dialoog‟ tussen migranten en professionals. Samen wisselden zij hun wensen en gedachten over zorg uit met de vraag: “Hoe wilt u oud worden?”. Het effect was dat de deelnemers zich gehoord voelden en dat zij ook direct antwoorden kregen op zorgvragen.
15.
Hoe worden de resultaten geborgd?
Om goede ideeën uit Kleur Bekend te kunnen realiseren, is vooraf een Stimuleringsfonds beschikbaar gesteld door het programma Wel Thuis! van de provincie Utrecht. Een koppeling met dit fonds was van begin af aan een bewuste keuze en een onderdeel van de aanpak. Een deel van de onderstaande initiatieven is daaruit betaald. De volgende vervolgstappen zijn uit Kleur Bekend ontstaan en borgen de resultaten van het project: Zeist de Turkse vereniging gaat in vervolg op Kleur Bekend starten in september 2011 met bijeenkomsten voor Turkse ouderen en anderen in samenwerking met het steunpunt mantelzorg. De gemeente Zeist heeft daarvoor subsidie verleend. Er zijn twee initiatieven gestart onder leiding van Vitras: de ontwikkeling van een kleinschalige woonvorm „Al Leven‟ en een dagopvang voor dementerende Marokkaanse mannen. Het project 1001 kracht wordt voortgezet door Eigen Kracht. Eigen Kracht gaat in 2012 investeren in de toeleiding naar functies in de Zorg, o.a. voor allochtonen. IJsselstein In IJsselstein is het project „Buurtkamers en gezond leven‟ opgezet voor oudere Turkse en Marokkaanse vrouwen. Dit is een samenwerking van het ouderenwerk van Pulse en Vecht en IJssel, locatie Ewoud (start eind 2011). Utrecht Naar aanleiding van de bijeenkomsten en gesprekken in Kleur Bekend heeft de gemeente plannen om samen met de Nisbo en de welzijnsinstellingen, de Wmo-loketten op wijkniveau toegankelijker te maken voor oudere migranten. Hier wordt die onder andere vorm gegeven door kennisoverdracht aan de wijkwelzijnsorganisaties. Hier wordt naar aanleiding van Kleur Bekend een poster en folder ontwikkeld voor de oudere migranten en hun mantelzorgers. Deze bieden een overzicht van bij welke voorzieningen zij terecht kunnen en dat is een antwoord op een vaak gestelde vraag tijdens Kleur Bekend. Het NUZO (Netwerk Utrecht Zorg Ouderen) geleid door het UMC Utrecht is een project en wetenschappelijk onderzoek gestart in Kanaleneiland, gemeente Tiel en gemeente Harderwijk. De naam van het project is „Stem van de oudere migrant‟. In dit project waarin Kleur Bekend een rol heeft gespeeld in de opzet, wordt onderzocht in hoeverre sleutelfiguren de zorg voor oudere migranten kunnen helpen verbeteren. Twee vrijwilligers van Kleur Bekend hebben daarin een betaalde baan als sleutelfiguur gekregen. Het netwerk dat Cumulus heeft opgebouwd in Kleur Bekend gaan zij voortzetten en de resultaten worden verwerkt in de reguliere voorlichting aan ouderen. Cumulus had al een rol in het ontwikkelen van Tamarinde, een dagopvang voor Marokkaanse vrouwen en een dagopvang Turkse vrouwen Huis aan de Vecht.
16.
Hoe begin ik aan de verkenning voor een dagopvang?
Uit Kleur bekend bleek dat dagactiviteiten of dagopvang een goede eerste stap kunnen zijn in de richting van intensievere zorg voor oudere migranten. Maar hoe zet je dat op? Doe eerst een goed onderzoek naar de wijk waarin je wilt starten. Wat is het bestaande aanbod? Voor welke doelgroep is dat opgezet? Wat is de grootte van de populatie waarop je je wilt richten? Als uit dat marktonderzoek blijft dat er kans van slagen is, ga je verder. Maak contact met de dichtstbijzijnde moskee of migrantenorganisatie om het gesprek hierover aan te gaan. Doe dat op een gelijkwaardige basis in de vorm van een verkenning. Benadruk dat je vanaf de start wilt samenwerken met en voor de doelgroep. Zoek naar mantelzorgers of andere betrokkenen die intrinsiek met het onderwerp zijn Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 11
verbonden en die samen met jou het project willen trekken. Overleg met de mensen samen hoe het er uit komt te zien, wat voor diensten worden er aangeboden, hoe worden mensen geworven? Maak de doelgroep niet te specifiek om wel omvang te kunnen genereren. Ga praten met de juiste wethouder of er wmo-middelen zijn. Werk samen met meerdere partijen in de wijk en het zorgkantoor. Maak een vervolgafspraak en informeer je partners over de voortgang.
17.
Hoe regel je de lokale inbedding in een gemeente?
De provincie Utrecht had bij aanvang van het project een stimuleringsfonds mede beschikbaar gesteld voor verbeterprojecten die zouden volgen uit Kleur Bekend. Door van te voren middelen te begroten voor de gevraagde aanpassing van voorzieningen konden de resultaten van het project geborgd worden. Dat leidt ook tot betrokkenheid van de samenwerkingspartners. Hiermee zorg je ook dat migranten en migrantenorganisaties zich werkelijk gaan verbinden en verantwoordelijkheid nemen. Een mooi voorbeeld van de inbedding is de uitrol in de gemeente Utrecht. Petra Welboren zegt daarover: “Tussentijds hebben we met verschillende beleidsmedewerkers contact gezocht en bevindingen gedeeld en vervolg acties afgesproken met bijvoorbeeld de NISBO en de welzijnsorganisaties.” Naast Kleur Bekend organiseerde Cosbo een stadsbrede aanpak rond zorg en diversiteit. Zij organiseerden de Olympiade: een bijeenkomst van vijf Olympische kringen waarin verschillende functiegroepen oplossingen bedachten voor de toegankelijkheid van de zorg. De resultaten zijn in de stuurgroep wonen, welzijn en zorg gepresenteerd. Belangrijk is nu dat de bestuurders met elkaar helder hebben wat zij voor de stad willen betekenen in zorg voor iedereen. De wethouder heeft daarin een regierol. Wat ook een bijdrage levert aan de inbedding in de gemeente is wanneer de inhoudelijk ambtenaar onderdeel uitmaakt van het projectteam. In Kleur Bekend was het daarom ook erg positief dat de betrokken ambtenaren naast de provinciale projectleider vast onderdeel uitmaakten van de begeleidingscommissies.
18.
Waar kan ik nog meer informatie vinden over diversiteit in de zorg?
Wil je meer weten over diversiteit in de zorg? Wil je meer kennis en ervaring op doen? Kijk dan voor meer informatie op deze websites. Links naar websites: www.sefkat.nl (Produkten voor interculturalisatie voor zorgaanbieders) www.woonsaem.nl (Kleinschalige woonvormen voor allochtonen in Nederland) www.actizkleurrijkezorg.nl www.mikadonet.nl www.pharos.nl www.provincie-utrecht.nl/onderwerpen/zorg-welzijn/wel-thuis! De hart-op-hart dialoog is gebaseerd op de dialogische principes van Marieke de Vrij www.devrijemare.nl De talkingstick-werkvorm van de World Dialogue Foundation (www.worlddialoguefoundation.nl) Literatuurlijst Kleur Bekend Verschil moet er zijn, De kritische succesfactoren voor diversiteitmanagement, Grethe van Geffen, Business Bibliotheek Het generatieraadsel, Ontdek de kracht van generaties, Aart. C. Bontekoning, Mediawerf Dialoog, de wezenlijke weg, Marieke de vrijdag Diversiteitparadigma, Jos Artz Als Disney de baas was in uw ziekenhuis, 9,5 dingen die u anders zou doen, Elsevier, gezondheid, ISBN 9789035230538 De toekomst van gezondheid, Adjiedj Bakas Thuis in Nederland, praktisch handboek voor Diversity Marketing, René Romer e.a., Kluwer De ontdekkingsreis, 25 jaar interculturele ouderenzorg in Nederland, Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg Paradoxen van culturele erkenning, Management van diversiteit in Nieuw Nederland, prof. Dr. Hallel Ghorashi, Vrije Universiteit Amsterdam Het is niet alles (g)oud wat er blinkt, Diversiteit in ouderenbeleid, FORUM Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 12
In Holland staat een huis: de oprichting van Zorghuis Sefkat, ISBN 978-90-5049-508-0, www.hetpon.nl Handleiding van Kleur Bekend
C. Lokaal: voorbeelden en ervaringen 1. Waarom wilden vrijwilligers zich binden aan dit project?
We merken dat de rol van sleutelfiguren erg belangrijk is. Als sleutelfiguur heb je verschillende competenties nodig, maar ook vooral een dosis passie voor de ouderen in je gemeenschap. Het persoonlijke verhaal en de vertrouwelijke benadering van oudere migranten zijn heel belangrijk. De vrijwillige sleutelfiguren wilden vooral uit een persoonlijke ambitie mee doen aan het project. Drifa vertelt: “Ik wilde mensen leren wat ik zelf heb meegemaakt met de zorg voor mijn schoonvader en dat op een persoonlijke manier overbrengen. Deze ouderen weten zo weinig over zorg. Ik was bij mensen thuis en de man stond heel vaak op om te gaan plassen. Ik heb eens doorgevraagd en daarna een afspraak gemaakt met zijn huisarts. Toen het probleem met zijn prostaat was verholpen, hebben ze mij praktisch heilig verklaard”. De vrijwilligers bekijken de zorg in Nederland ook vanuit hun eigen behoefte op latere leeftijd. Halil zegt: “Uiteindelijk gebeurt het mij straks ook, ik word ouder. Dit thema zorg was een onbekend terrein voor mij. Zelf wilde ik er meer over weten in deze fase van mijn leven en dat ook aan andere overbrengen”.
2. Wat is specifiek aan de situatie in IJsselstein?
In IJsselstein zijn de lijnen kort. Je kunt daardoor goed uitwisselen op operationeel niveau, zegt Marieta Peek van Provides. Het project Kleur Bekend heeft veel profijt gehad van deze korte lijnen. Dit blijkt mede uit de hoge opkomst van professionals en ouderen tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten van Kleur Bekend. Onder andere in de Marokkaanse moskee. Pulse kan met financiering vanuit de provincie in 2012 activiteiten voor ouderen starten in de vorm van ontmoeting, voorlichting en bewegen. De ontmoetingsactiviteit zal in het gebouw van de zorgorganisatie Ewoud georganiseerd worden. De gemeente heeft veel aandacht voor het optimaliseren van de bestaande samenwerkingsverbanden in de keten welzijn, wonen en zorg. Hierin ziet Alleato een kans om in IJsselstein het proces te versnellen en te versterken op het thema zorg voor en met migranten. Alleato heeft de reeds aanwezige, goede relatie met de Marokkaanse initiatiefnemers, tijdens het project onvoldoende benut.
3. Wat is specifiek aan de situatie in Zeist?
In Zeist woont een grote groep Marokkaanse Nederlanders. De groep Marokkaanse migranten in Zeist is zeer specifiek. Mensen komende uit dezelfde streek, het Rifgebergte in Marokko. Zij hebben een sterke traditie van elkaar helpen. Net zoals bij de Marokkaanse gemeenschap zijn er bij de Turken ook groepen te onderscheiden. We zien een conservatieve groep en een groep die niet in de moskee komt en iets progressiever is. Dit betekent dat je je werkwijze moet aanpassen om iedereen te bereiken. Een aantal voorlopers uit de Marokkaanse groep is al jaren op eigen initiatief bezig om de effecten van ouder worden te bespreken binnen hun eigen groep. Charim is een zorginstelling met een reformatorische achtergrond in Zeist. Voor de Raad van Toezicht is zorg voor islamitische ouderen een principieel vraagstuk. Ook voor de cliëntenraad is het een lastig vraagstuk. Daarentegen ziet de directie de vergrijzing onder migranten en de herkent dat migranten aandacht voor de religieuze beleving belangrijk vinden. Juist de allochtone ouderen willen liever naar een organisatie met een religieuze inslag, ze denken vanuit een geloofsovertuiging meer begrip te ontvangen. Tot slot valt Zeist op door haar bestuurlijk netwerk binnen de keten WWZ, onder voorzitterschap van de wethouder.
4. Wat is specifiek aan de situatie in Utrecht?
In Utrecht hebben we geconcludeerd dat de meeste organisaties van mening zijn dat de zorg voor oudere migranten goed en gezamenlijk moet worden opgepakt. Wel is het de vraag wie daarin nu als eerste initiatief neemt. Men heeft een cultuur en patroon ontwikkeld dat men eerst actie en bereidheid tot inspanning bij de ander wil zien, voordat men zelf initiatief neemt. Het grappige is dat we dit Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 13
gedrag bij alle Utrechtse maatschappelijke partners terug zagen, inclusief migrantenorganisaties. Er is wel sprake van enige variatie. In de wijk Overvecht is dit patroon sterker aanwezig dan in Kanaleneiland. Overvecht In Overvecht hebben we te maken gekregen met een afwachtende houding onder de migranten die wij ontmoetten. Vaak was deze houding gekoppeld aan slachtoffergedrag en een verwachtingspatroon dat instellingen niet te vertrouwen zijn en verantwoordelijk zijn voor de situatie. De relatie tussen migranten en de instellingen is kwetsbaar en er is vaak weinig begrip voor elkaars rollen. In het verleden (laatste 20 jaar) is er een aantal keuzes gemaakt door de gemeente en instellingen die voor migranten niet tot nauwelijks te volgen waren. Opvallend hierbij is dat in de beleving van migranten, keer op keer over hen is beslist en dat niet naar hen is geluisterd. Hierdoor was er in de beginfase er ook veel wantrouwen in het project Kleur Bekend en in haar uitvoerders en de vrijwillige projectmedewerkers. Er lopen veel projecten in Overvecht en dat heeft tot een bepaalde moeheid geleid bij professionals en vrijwilligers. Dat gevoel speelt sterker dan in Kanaleneiland. Professionals geven aan dat Overvecht groot en complex is en dat het lastiger is om de vele aanwezige belangen om te buigen naar een gedeelde, gedragen focus, waardoor voorzieningen makkelijker en effectiever van de grond komen. Kanaleneiland Hoewel er veel projecten lopen in Kanaleneiland, zijn de eerstelijnsorganisaties bij de voorlichtingsbijeenkomsten goed aangehaakt bij Kleur Bekend. Blijkbaar zijn de doelgroepen in Kanaleneiland toegankelijker. Luthien Anten van Vecht en IJssel was erg enthousiast over Transwijk (deel van Kanaleneiland). Daar nemen zij deel aan meer projecten met bijv. ROC en zorgaanbieders en speelt het Wijkakkoord een grote rol in goede samenwerking. Daarnaast heeft het project Kleur Bekend de vruchten geplukt van de actieve rol die Axioncontinu heeft in de interculturalisatie van de zorg in Kanaleneiland. Hierdoor konden snel de gevolgen voor de uitvoeringstaak van St. Boeg worden opgevangen na het faillissement van St. Boeg in 2010.
5. Voorbeeld uit Utrecht: Hoe verstevig je de regierol van de gemeente?
Vergeleken met andere grote steden, vergrijst de stad Utrecht minder snel dan andere steden, dus er is veel aandacht voor de jeugdigen. Er is nog tijd om ons voor te bereiden op de vergrijzing van oudere migranten. Daar ligt ook een kans om het goed te doen. Om die reden liep er in de gemeente Utrecht een speciaal traject dat hand in hand ging met Kleur Bekend, getrokken door Cosbo stad Utrecht (Centraal Orgaan Samenwerkende Bonden van Ouderen). Marieke Lampe van Cosbo vertelt over de stadsbrede bijeenkomst over diversiteit in de zorg die is georganiseerd: de Olympiade. Dit was een bijeenkomst van vijf Olympische kringen waarin verschillende functiegroepen oplossingen bedachten voor de toegankelijkheid van de zorg. Bestuurders, ambtenaren, migranten, deskundigen en uitvoerders vormden de kringen en bedachten welke acties zij kunnen nemen op dit thema. De resultaten zijn overgedragen aan de wethouder en vervolgens gepresenteerd in de stuurgroep wonen, welzijn en zorg. Conclusie en advies aan de wethouder is om te werken aan de bestuurlijke inbedding van diversiteit in de zorg. De gemeente moet daarin de regie voeren en dit proces wordt nog verder vervolgd. Voor meer informatie over de Olympiade kun je contact opnemen met Marieke Lampe bij Cosbo.
6. Waarom ging Kleur Bekend in Nieuwegein niet door?
Kleur Bekend zou in 2010 ook starten in de gemeente Nieuwegein. Stichting Welzijn Nieuwegein was enthousiast, net als een groep gemotiveerde vrijwilligers. Hoewel de provincie Utrecht het project financierde, is inhoudelijke commitment van de gemeente nodig om dit traject te starten. Deze vraag is bij de wethouder van integratie neergelegd. Kleur Bekend is als integratieproject beoordeeld en daarop om politieke redenen afgewezen. Helaas waren toen al veel voorbereidingen gepleegd, o.a. het werven en verbinden van de vrijwillige projectmedewerkers. Wij zijn van mening dat Kleur Bekend niet als integratie-, maar als zorgvraagstuk moet worden bekeken. De centrale vraag is: „Hoe zorg je voor kwalitatief goede zorg voor iedereen?‟ Wij denken dan ook dat het beter is, om dergelijke activiteiten onder verantwoording van de wethouder en ambtenaren Wmo en zorg te brengen. Dat de discussie is beperkt tot het integratievraagstuk, was voor veel betrokkenen pijnlijk. Het gaat immers om het verbeteren van de toegankelijkheid van zorg voor migranten.
Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 14
7. Petra Welboren, gemeente Utrecht GG&GD
“De gemeente Utrecht heeft Kleur Bekend gefinancierd vanuit het programma mantelzorg. We merken dat allochtone mantelzorgers die overbelast zijn niet vanzelfsprekend bij de juiste ondersteuning terecht komen. Ook vinden wij het belangrijk dat het aanbod van wonen, welzijn en zorg voor iedereen toegankelijk is, ook voor oudere migranten. Daar is nog wel een wereld te winnen, vandaar onze bijdrage. Ik heb het idee dat een aantal zorginstellingen meer in beweging is gekomen. De dialoogmethode geeft een goede basis om mee te werken. Hoewel er in totaal veel mensen zijn bereikt, vond ik de opkomst bij sommige bijeenkomsten wat tegenvallen. Ook vond ik de houding van moskeebesturen soms teleurstellend. Blij ben ik met de initiatieven vanuit de zorgaanbieders, zoals verschillende dagvoorzieningen. In Utrecht staat interculturele zorg op de agenda van de gemeente, het vervolgtraject staat nog in de steigers, maar de resultaten van Kleur Bekend kunnen daarin worden meegenomen. Ondertussen hebben we met verschillende beleidsmedewerkers bevindingen gedeeld en vervolg acties afgesproken (denk aan de NISBO en de welzijnsorganisaties).”
8. Nicole Schlosmacher, gemeente Zeist
“Ook de gemeente Zeist wil vanuit de Wmo-gedachte bevorderen dat iedere burger mee kan doen aan de samenleving. Daarom hebben we deelgenomen aan de projecten „1001 Kracht‟ en „Kleur Bekend‟. Deze projecten zijn ook aan elkaar gekoppeld. Vrijwilligers, geworven voor het project 1001 Kracht, zijn nu bijv. werkzaam bij het steunpunt Mantelzorg. Sleutelfiguren uit de allochtone groepen hebben zich voor beide projecten ingezet. Intern en extern hebben we zoveel mogelijk partijen bij het project betrokken. Voor de borging van de resultaten was de Stuurgroep WWZ al in een vroeg stadium betrokken. Door de bijeenkomsten van zorgvragers en zorgaanbieders is bij de deelnemende organisaties op het gebied van wonen, welzijn, zorg de bewustwording rond interculturele zorg gegroeid. Essentieel is dat een hele organisatie achter interculturalisatie staat, niet alleen de bestuurders en niet alleen de uitvoerders. Kleur Bekend heeft in dit proces een wezenlijke bijdrage geleverd. Het was duidelijk dat de voorlichting aan de oudere migranten in een behoefte voorzag en op prijs werd gesteld. Concrete hulpvragen konden meteen worden opgepakt. Ik heb ervaren dat de groep oudere migranten een grote informatieachterstand heeft wat betreft het voorzieningenaanbod. Bekend is dat de zorgvraag van allochtone ouderen zwaarder is dan die van autochtone leeftijdsgenoten Daarom moeten we weten hoe we de doelgroep beter kunnen bereiken en ondersteunen en hebben we meer kennis nodig van cultuurverschillen. De sleutelfiguren zijn nodig om ouderen goed te kunnen verwijzen. Binnen de organisaties op het gebied van wonen, welzijn en zorg zijn medewerkers nodig die in eigen taal uitleg of hulp kunnen geven. De intentie is om in Zeist een dagopvang voor licht dementerende allochtone mannen te organiseren. Er zijn Wmo-spreekuren in de wijk. Wat betreft mantelzorg, vrouwenopbouwwerk wordt extra aandacht aan allochtone ouderen besteed. Twee allochtone zelforganisaties organiseren nu (voorlichtings)activiteiten voor ouderen. We gaan aan de slag met kleinschalige woonvormen en het vervolgproject Eigen Kracht om laag opgeleide vrouwen toe te leiden naar een baan in de zorg. Ik denk dat we trots mogen zijn op de resultaten.”
9. Marieta Peek, woningcorporatie Provides over IJsselstein
“Wij zijn als woningcorporatie op verzoek van Pulse in IJsselstein in Kleur Bekend gestapt. We zaten in de begeleidingscommissie en namen deel aan de dialoogbijeenkomsten. Thema zorg en welzijn heeft bij ons prioriteit in bijvoorbeeld vastgoed voor zorgorganisaties, kansbeleid en integrale projecten in IJsselstein. Als deelnemer in Kleur Bekend hebben wij daarom een bijeenkomst over het thema wonen georganiseerd. Wij geven alleen minder prioriteit aan het huisvesten van specifieke allochtone doelgroepen, omdat we onze woningen zoveel mogelijk voor alle doelgroepen inzetten. Er was een vlotte samenwerking tussen de deelnemende partijen. In IJsselstein zijn de lijnen kort, dus dan kun je snel zaken samen regelen. Het is goed dat er extra aandacht was voor de groep oudere migranten en hun mantelzorgers. Jammer dat we het contact met de migrantenorganisaties niet goed konden vasthouden.
Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 15
Ik zie wel wat drempels op financieel gebied om te investeren in de groep oudere migranten. Overal is er gebrek aan tijd en geld en dan is het moeilijk om je aandacht te richten op een kleine groep mensen. Het project heeft wel bewustwording bereikt, maar het blijft moeilijk om de doelgroep te activeren. Ik hoop dat de allochtone zorgconsulent van het project „Werken aan bruggen‟ daar blijvend in kan investeren. Groot leerpunt voor mij is dat een kleinschalige aanpak zoals in Kleur Bekend veel beter werkt dan grootschalige acties om deze groep te bereiken.”
10.
Luthien Anten , manager Vecht en IJssel
11.
Sabah Jaibli, lokale projectleider Zeist
12.
Drifa Kamri, vrijwilliger Kleur Bekend Utrecht
13.
Halil Nalbantoglu, vrijwilliger Kleur Bekend Utrecht
“Vecht en IJssel heeft verzorgingshuizen in Kanaleneiland en Overvecht en in IJsselstein, een goede reden om mee te doen aan Kleur Bekend. Ons personeelsbestand is divers, veel werknemers komen uit de wijk, maar de bewoners zijn autochtoon. Kleur Bekend was een manier om te kijken hoe we de diversiteit onder bewoners kunnen bevorderen. De lokale projectleider en een paar Turkse medewerkers waren voor ons de verbindende factor met de oudere migranten. Door onze bezoeken aan bijvoorbeeld moskeeën, is van beide kanten meer bekendheid ontstaan. Soms vond ik het moeilijk dat wij ons inzetten, maar dat dan de ouderen het af lieten weten. Op andere bijeenkomsten zoals in Transwijk was het contact juist erg goed: er waren veel vragen en we houden contact. Helaas vinden sommige huidige bewoners de komst van allochtone bewoners moeilijk, zij kunnen best discriminerend zijn. Maar ontmoeting, zo klein mogelijk levert volgens mij het meeste op. Dat wil ik nu meer doen en zelf op pad gaan.” “In Zeist werk ik al langer met de doelgroep, ik ben een vertrouwd gezicht voor veel Marokkaanse mensen. Maar het blijft veel tijd kosten om het vertrouwen van oudere migranten te winnen, vooral omdat er veel projecten zijn. Ik had meer verwacht van de zorgaanbieders. Ze deden wel goed mee, maar toch ervaren ze nog geen urgentie. De dialoogbijeenkomsten waren nuttig, maar ik trof ook teleurgestelde mensen die al heel vaak hun vragen hebben kenbaar gemaakt. Ik heb ervaren dat het aanbod nog veel bekender moet worden onder de doelgroep. Behoefte aan zorg was er echt wel. Een vrouw vertelde bijvoorbeeld dat zij haar man elke dag op haar rug de trap op en af droeg. Ook zijn er veel vragen over de regels rond verblijf in het buitenland; wat zijn dan de rechten en plichten? Al die wet- en regelgeving is natuurlijk ook moeilijk voor Nederlanders.” “Ik ben betrokken bij ouderen en mensen die hulp nodig hebben. Mijn schoonvader heeft een hersenbloeding gehad. Dan kom je voor de vraag te staan, waar moet je aankloppen? We deden de zorg eerst zelf, maar het werd steeds zwaarder. Gelukkig heeft de thuiszorg ons werk verlicht. Als wij het al moeilijk hebben, hoe hebben andere mensen het dan die slechter Nederlands spreken of weinig hulp van familie krijgen? Mijn rol was het activeren en motiveren van de ouderen: hoe komen zij bij de zorg die beschikbaar is? We hebben veel vrouwen bereikt. Eerst waren de vrouwen erg sceptisch, omdat ze slechte ervaringen met organisaties of de overheid hebben. Zij zijn onwetend en heel verbaasd over wat er is. Na een tijd kregen ze door dat ze zelf iets moeten doen en niet alleen op hun kinderen kunnen leunen. Ze waren blij met alle informatie en het doorverwijzen naar de juiste zorg. Volgens mij zijn er nog meer aanpassingen nodig om goed voor deze oude migranten te kunnen zorgen. En baat het niet voor deze generatie, dan helpt de investering in ieder geval voor de tweede en derde generatie.” “Ik ben bestuurslid bij het Turkse Oudercomité en bij de Turkse moskee in Kanaleneiland. Hoewel ik het heel druk had, ben ik toch maar mee gaan doen met Kleur Bekend. Ik kom veel ouderen tegen die weinig over zorg weten en ik wilde er zelf ook wel meer van weten, want ik word ook ouder. En ik heb ook veel geleerd, bijvoorbeeld over dementie. Voor de bezoeken naar de zorgcentra was helaas te weinig animo. Ineens gingen mensen het probleem ontkennen en zeiden „Ik ben niet oud, ik ben niet ziek, ik ga nooit in zo‟n verzorgingshuis wonen‟. De oudere migranten die ik tegen kwam, gaan tot het uiterste om voor zichzelf te zorgen, ze zijn trots. Toch probeerde ik ze te overtuigen dat ze vroeg of laat hulp nodig hebben. Meestal zei ik dan ook dat ze niet alleen voor zichzelf mee moeten doen, maar ook voor de volgende generaties. Ik heb veel mensen gemotiveerd, maar sommigen zijn moe van alle bijeenkomsten en vragen die
Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 16
worden gesteld. Ik vind het wel mooi om te zien dat de Turkse medewerkers in zorgcentra nu contact hebben gelegd met ouderen in de wijk. Zij weten elkaar nu beter te vinden.”
14.
Kim Jung Im, projectleider vanuit Alleato
“In mijn werk en eerdere initiatieven zag ik dat er wel vraag is naar aansluitende zorg, maar dat er weinig aanbod is. Van beide kanten lijkt het onzichtbaar: oudere migranten hebben geen duidelijk beeld van de zorg en zorgaanbieders niet van oudere migranten. De provincie Utrecht wilde daarom met het project Kleur Bekend deze twee groepen beter met elkaar kennis laten maken. Daaraan koppelde de provincie een stimuleringsfonds, zodat goede initiatieven die daar uit kwamen gefinancierd konden worden.” Beter inzicht in zorgvragen “Het was voor mij bijzonder om procesbegeleider van Kleur Bekend te zijn. Ik ben blij met het bereik van de doelgroep en de inzet van de zorgaanbieders, moskeeën en migrantenorganisaties en sleutelfiguren. De ouderen hebben inzicht gekregen in het zorgaanbod en geleerd dat zij zelf ook verantwoordelijk zijn voor hoe zij ouder worden. De zorgaanbieders hebben beter zicht op de vragen en relaties gelegd met migrantenorganisaties. Ik verwacht dat ze elkaar nu beter weten te vinden. Door het gebruik van de dialoogmethode kregen we (bottom-up) echt inzicht in wat migranten ervaren en wensen en wat de zorgaanbieders daarin kunnen bieden.” Samenwerken en maatwerk “Overal was maatwerk nodig; per gemeente en per wijk verschilden de doelgroepen en vragen. Kleur Bekend was innovatief , omdat het veel vraaggestuurder en meer op gelijkwaardige samenwerking gebaseerd is dan we normaliter gewend zijn. Ik vond het boeiend om samen te werken aan vragen zoals, hebben we het over hetzelfde doel en wat gaan we er nu aan doen? Nog niet overal is er een gezamenlijk gevoel van urgentie, maar we hebben het besef vergroot dat de zorgaanbieders het beste gezamenlijk kunnen optrekken. Oudere migranten willen op waardige wijze oud worden.”
Kennisoverdracht - Vraag & Antwoord Kleur Bekend - pagina 17
